Het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden De periode 1780

Het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden
De periode 1780-1830: naar centralisatie en koninkrijk
27oktober: Joris Oddens
Verlicht achttiende-eeuws denken en werken aan staatkundige vernieuwing, 1780-1805
De periode tussen 1780 tot 1805 kennen we als het Nederlandse Revolutietijdvak.
Hervormingsgezinde burgers, die eerder niet of nauwelijks toegang hadden gehad tot de
politiek, trachtten grote veranderingen tot stand te brengen op lokaal, provinciaal en nationaal
niveau en in vrijwel alle domeinen van de samenleving. Hoe kwamen deze burgers tot hun
hervormingsagenda, hoe zag deze agenda eruit en waarom kunnen we deze burgers
beschouwen als kinderen van de Verlichting? Zeker niet alle Nederlanders waren even
gecharmeerd van het revolutionaire project, dat op gespannen voet stond met het wereldbeeld
van de bij velen nog altijd geliefde Oranjes. Onder de hervormers onderling bleken al snel
heel diverse en soms tegenstrijdige ideeën te bestaan over de manier waarop de ideale staat
eruit moest komen te zien. Bovendien was er de grote revolutionaire zus Frankrijk, die vanaf
1795, toen met Franse steun werd gebroken met het stadhouderlijke bewind van de oude
Republiek en een nieuwe, Bataafse Republiek werd opgericht, eerst ongeduldig toekeek, en
zich naarmate de eeuw ten einde liep steeds meer ging bemoeien met de Nederlandse
staatsinrichting, om na de eeuwwende achter de schermen de regie zelfs grotendeels over te
nemen. In deze lezing zal Joris Oddens ingaan op de idealen, de verworvenheden, de
uitdagingen en de mislukkingen van een van de opwindendste tijdvakken uit de Nederlandse
geschiedenis.
Dr. Joris Oddens is als historicus verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen en de
Universiteit van Amsterdam. Zijn belangstelling gaat uit naar de politieke en culturele
geschiedenis van de ‘lange’ achttiende eeuw (ca. 1670-1830). In 2012 verscheen van zijn
hand de monografie Pioniers in schaduwbeeld. Het eerste parlement van Nederland 17961798, over de vertegenwoordigende vergaderingen van de Bataafse Republiek. Momenteel
doet hij onderzoek naar de geschiedenis van de Tweede Kamer en naar de doorwerking van
de klassieke filosofie van het stoïcisme in het Europese revolutietijdvak. Website:
www.uva.nl/over-de-uva/organisatie/medewerkers/content/o/d/j.oddens/j.oddens.html.
3 november: Edwina Hagen
De veranderende politieke cultuur ten tijde van Rutger Jan Schimmelpenninck,
Lodewijk Napoleon en Napoleon Bonaparte
Het politieke klimaat van de patriotse en Bataafse revoluties bracht een voor Nederland zeer
belangrijke staatsman voort: Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-1825). Als prominent
parlementslid van de eerste Nationale Vergadering (1796) en staatshoofd van het Bataafse
Gemenebest (1805-1805) geldt hij als een van de grondleggers van ons moderne politieke
bestel. Mede dankzij hem veranderde ons land van een lappendeken van losse gewesten in een
eenheidsstaat met een eigen grondwet. Maar in de geschiedschrijving over de Bataafs-Franse
tijd is de laatste dertig jaar niet alleen gekeken naar de formele staatkundige aspecten. Er is de
laatste jaren juist ook veel aandacht voor de culturele dimensies van de toenmalige politiek.
Deze nieuwe benadering heeft niet alleen oog voor de politieke machtsstrijd of sociale en
economische conflicten. Bij de bestudering van de elkaar snel opvolgende regimes in het
korte en complexe tijdvak van de Bataafs-Franse jaren kijkt zij in toenemende mate evenzeer
naar de veranderende inzet van rituelen, symbolen, beelden (kunst), begrippen (taal) en
emoties. Vanuit deze politiek-culturele benadering zal in dit college worden gekeken naar de
persoon en het bewind van Rutger Jan Schimmelpenninck. Ook zal worden ingegaan op de
jaren direct na zijn regeringsperiode tot 1813, toen achtereenvolgens Lodewijk Napoleon en
Napoleon Bonaparte verantwoordelijk voor de verschuivingen in de politieke cultuur waren.
Dr. Edwina Hagen is Universitair Docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar
specialisatie is de Nederlandse (cultuur)geschiedenis van de laat achttiende- en vroege
negentiende eeuw, met bijzondere interesse voor de politieke en religieuze wereld van de
Bataafse Revolutie; ontwikkeld en uitgewerkt in onderzoek naar aspecten als antipapisme,
burgerschap, natiebesef, vrouwelijk- en mannelijkheid, de media, beeldvorming en (zelf)representatie van politieke figuren. Haar huidige onderzoek bevindt zich op het snijvlak van
politieke cultuur, gender- en emotiegeschiedenis. Haar recente biografie President van
Nederland. Rutger Jan Schimmelpenninck 1761-1825 (Amsterdam 2013; herdruk 2013) werd
genomineerd voor de Libris Geschiedenisprijs 2013.
17 november: Ernestine van der Wall
Werkelijke scheiding van kerk en staat?
Met het besluit van de Nationale Vergadering van 1796 om de heersende kerk af te schaffen
en aan alle religieuze groeperingen in ons land gelijke rechten te verschaffen kwam het
'ancien regime' op dit punt ten einde: kerk en staat waren officieel gescheiden. Dat was in elk
geval op papier het geval - deze beslissing werd ook vervolgens opnieuw vastgelegd in een
Staatsregeling van 1798 en de Grondwet van 1848. Maar waren kerk en staat in de praktijk
van het Nederlandse religieuze en politieke leven in de eerste decennia van de 19e eeuw
werkelijk zo gescheiden? Over die vraag zullen we ons aan de hand van enkele case studies in
dit college buigen.
Prof.dr. Ernestine van der Wall, Hoogleraar Cultuur en geschiedenis van het christendom
Leiden University Center for the Study of Religion (LUCSoR) Faculteit
Geesteswetenschappen Universiteit Leiden.
24 november: Jeroen Koch
Willem I als koning
Stadhouder van de Republiek had hij moeten worden, koning der Nederlanden werd hij.
Lange tijd zwierf hij door Europa, Willem Frederik, de Oranjevorst die als kanalenkoning en
koning-koopman de geschiedenis in zou gaan. Wie was de man die in 1813 naar de
Nederlanden terugkeerde en als Soeverein Vorst het bestuur kreeg aangeboden? Hoe
omschreef de grondwet zijn koningschap, met welke ceremonies was zijn positie omgeven, en
welke macht had hij in de praktijk? Wat waren zijn plannen met het Verenigd Koninkrijk van
Noord en Zuid, en waarom viel het grote Nederland nog tijdens zijn bewind uiteen? Deze en
andere vragen zullen in dit college aan de orde worden gesteld.
Dr. Jeroen Koch is historicus, verbonden aan de Universiteit Utrecht. In 1994 promoveerde
hij op een proefschrift over de Duitse historicus Golo Mann. In 2006 verscheen zijn biografie
van de politicus, theoloog, kerkhervormer en journalist Abraham Kuyper. In november 2013
publiceerde hij als eerste deel van de drie koningsbiografieën de biografie Koning Willem I.
1772-1843 (Boom, Amsterdam)
1 december: Els Witte
Oranjegevoelens in de Zuidelijke Nederlanden
In de literatuur wordt er doorgaans weinig aandacht geschonken aan de Oranjegevoelens die
zich vanaf 1815 in de Zuidelijke Nederlanden ontwikkelden. Toch speelden ze een niet
onbelangrijke rol bij de oprichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden bij de
pogingen om noord en zuid in één koninkrijk samen te brengen. Hoe de Oranjecultus rond
Willem I en de Prins van Oranje geïntroduceerd en verspreid werd in welke lagen van de
bevolking en met welk effect, zal in deze college aan bod komen, waarbij het ook de
bedoeling is om zowel de sociaal-politieke als de politiek-culturele aspecten van de zuidelijke
cultus te belichten evenals zijn specifieke kenmerken. Dat deze Oranjegevoelens bleven
doorwerken tijdens en onmiddellijk na de revolutie van 1830 en aan de basis gingen liggen
van een orangistische tegenbeweging vormt het onderwerp van het tweede deel van het
college. Welke functies die trouw aan de Oranjevorst in de beweging speelden en hoezeer hij
in grote delen van de elite geworteld was, komt hierin aan bod. Aan de context waarin deze
zuidelijke Oranjegevoelens ingebed lagen, met name het restauratieregime en zijn
legitimisme, gaat eveneens de nodige aandacht.
Els Witte (dr. Hedendaagse Geschiedenis, Universiteit Gent, 1970) is ererektor en emeritus
hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Brussel.
Ze doceerde en publiceert over de Belgische politieke geschiedenis van de negentiende en
twintigste eeuw en vooral over de periode van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, de
revolutie van 1830 en het postrevolutionaire België. In haar recente werk "Het Verloren
Koninkrijk" (De Bezige Bij, mei 2014) analyseert ze de het verzet van Belgische orangistische
beweging tegen de revolutie (1828-1850).Els Witte is sinds 1988 lid van Koninklijke
Academie van België.