Schrijven over je eigen ziekte • Kanker weer bíjna opgelost

6
Jaargang 40
Juli 2013
Uitgave van MMV
Schrijven over je eigen ziekte • Kanker weer bíjna opgelost • Immunotherapie
kansrijk • Kroketten tegen kanker • Verhaal MMV ambassadeur maakt indruk
Advertenties
Uw huid is het waard: Colladeen Derma Plus.
Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected]
Welke Multi van Lamberts past bij u?
Lamberts adv Colladeen A5.indd 1
05-12-12 11:07
?
?
Lamberts heeft een uitgebreid assortiment multi’s passend bij een specifieke leeftijd of leefstijl. Zo kan het kind,
de puber, volwassene of (amateur)sporter altijd een passende keuze maken. Meer informatie via www.hb08.nl
Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected]
Lamberts adv Multi A5.indd 1
05-12-12 10:57
Dubbele moraal
Journalist schreef over eigen ziekte
‘Paternalistisch overheidstoezicht op het
privé-leven van burgers is ongepast en
verwerpelijk.’ Een zin uit het verkiezingsprogramma van de VVD in 2010, dat
als opstap functioneert naar de liberale
conclusie dat de partij ‘tegen het straffen
is van ongezond gedrag door hogere
verzekeringspremies.’
Deze liberale belijdenis kwam spontaan
in mijn herinnering bovendrijven, toen
de politici Els Borst (D66 en ex-minister
van volksgezondheid) en Heleen Dupuis
(VVD-senator) zich onlangs publiekelijk
met de gewetens van burgers gingen
bemoeien.
Nico Hoffer schreef als journalist over de meest uiteen­
lopende onderwerpen. Nooit had hij gedacht nog eens over
zijn eigen ziekte te schrijven. Bewust koos hij voor een
combinatie van reguliere behandeling en niet-toxische
tumortherapie. Zijn motto: Aanvaarden en Aanpakken.
Petra Pronk interviewde hem.
Beide politici die de vrijheid van menselijk
handelen ongekend hoog in het vaandel
hebben, was plotseling een helder inzicht
ten deel gevallen met betrekking tot de
vraag of ouders hun kinderen wel of niet
tegen mazelen moeten laten inenten. ‘Als
alles de wil van God is, dan is de uitvinding
van het vaccin dat ook’. Dat heldere inzicht
moesten predikanten bliksemsnel onder
hun gelovigen verspreiden.
De medisch ethica Dupuis ging op de
televisie nog een stapje verder: ze suggereerde dat ouders eigenlijk verplicht
moesten kunnen worden om hun kinderen
te laten inenten, teneinde de kinderen
mogelijk toekomstig lijden te besparen.
Ik bemoei me niet met de keuze van
ouders om hun kinderen wel of niet te
laten vaccineren. Dat is in geweten hun
keuze, en ik ga er zonder meer vanuit dat
ze daar niet luchthartig mee omgaan.
Dat genoemde politici zich om de gezondheid van onze jeugd bekommeren en de
overheid in actie willen laten komen, is op
zich prima. Maar laten ze zich dan eerst
eens bekommeren om een veel groter
probleem dan dat van een zeer beperkte
groep ouders en hun kinderen. Dat kan
bovendien worden aangepakt zonder de
vrijheid van geweten aan te tasten. Ik heb
het over onverantwoorde voeding en leefstijl, een verschijnsel dat jaarlijks resulteert in vele duizenden slachtoffers:
kanker, obesitas, hart- en vaatziekten.
Daarover is het in liberale kring echter
oorverdovend stil.
En weer hebben we kanker bíjna opgelost
De twee gelauwerde wetenschappers Clevers en
Bernards weten het zeker: over 20 jaar gaan we
de oorlog tegen kanker winnen. Het stond in juni
van dit jaar in alle kranten. De voorspelling kwam
Ellen Hameeteman bekend voor. Ze dook in het
archief en vond voorspellingen die verdacht veel
op de huidige lijken.
Immunotherapie heeft toekomst bij
darmkanker
4
6
10
Steeds meer mensen krijgen de diagnose
darmkanker te horen. Momenteel gaat het om
35 mensen per dag. Immunotherapie lijkt dé
aanvullende therapie van de toekomst. Boven
alles gaat echter een gezond leef- en voedings­
patroon, meldt dr. Hans Stoop.
Kroketten tegen kanker
14
In het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis (AVL) krijgen
patiënten kroketten want dat is goed voor ze. Gewoon een
beetje extra bijvoeding, onthulde een prominent behande­
laar uit het AVL. Kanker krijgen is volgens hem gewoon
pech. Hij vindt het een wonder dat er zoveel mensen oud
worden zonder kanker te krijgen, bericht Arjan van Laar
in de rubriek In de media.
Verhaal van Marlie Hillekens maakt indruk
De bezoekcijfers van mmv.nl schoten als een raket
omhoog nadat MMV-ambassadeur Marlie Hillekens
in het tv-programma Hollandse Zaken had verteld
over haar moeder. Die besloot te stoppen met de
chemokuren en over te stappen op het Moerman­
dieet. Vervolgens leefde ze nog 40 jaar. Dat maakte
zowel in als buiten de studio grote indruk.
19
Cor van Groningen
eindredacteur Uitzicht
3
Nico Hoffer (63) wist al jong dat hij journalist wilde worden.
“Ik hou van mensen, ik hou van taal en ik ben nieuwsgierig
– van het gebroken been van mijn buurman tot gebeurtenis­
sen in Syrië.” Maar dat hij ooit nog eens in zijn eigen krant
het verhaal van zijn eigen ziekte zou schrijven, had hij nooit
kunnen denken. Het werd een loflied op de hoop.
Tekst: Petra Pronk – Foto: Yke Ruessink
‘Niet knakken als riet,
maar buigen als bamboe’
A
ls pas afgestudeerd journalist
kon Nico Hoffer een baan krij­
gen bij het Parool, maar hij koos
bewust voor de regionale journalistiek,
vanwege de directe band met de lezer.
Verbinding is een woord dat als een
rode draad door zijn leven loopt. Iets
waar hij veel waarde aan hecht, zowel
professioneel als privé. Aanslagen op
die verbinding kwam hij moeilijk te
boven. Er waren er vier. De vroege dood
van zijn moeder, de vreemde dood van
zijn vader (door legionellabesmetting)
het vertrek van zijn geliefde partner na
dertig jaar huwelijk, en 5 jaar geleden
het bericht dat hij kanker had.
“Maar”, benadrukt Nico Hoffer, “daar­
tegenover staan zeker twintig positieve
dingen. Een gelukkige jeugd, een prach­
tige verkeringstijd, een rijk huwelijk met
als motto ‘samen leven voor anderen’, het
krijgen van 4 kinderen…. We wilden een
huis van warmte zijn en niet van steen.
Dat hebben we in elk geval waar kunnen
maken.”
Het is tekenend voor zijn levensinstel­
ling: bewust positief. “Ik ben aanhanger
van een aantal eenvoudige waarheden,
waaronder de twee A’s: Aanvaarden en
Aanpakken. In ieder leven gebeuren
dingen die je niet wilt, maar die je niet
kunt veranderen. Daarom is het prettig
als je na de boosheid en andere emoties
tot het inzicht kunt komen dat met de
deuren slaan niet helpt. Het is zaak om
wat je overkomt uiteindelijk te aanvaar­
den en dan niet bij de pakken neer te
zitten, maar aan te pakken. Niet denken:
4
‘Wat ben ik zielig, ik zit ook altijd in de
hoek waar de klappen vallen of: waarom
ik…?’ Maar juist proberen om een uitweg
te vinden en zo goed mogelijk verder te
gaan op de nieuwe weg. Niet knakken als
riet, maar buigen als bamboe.”
Optellen
Dat deed hij toen hij bijna vijf jaar gele­
den de diagnose kanker kreeg nadat hij
met een jeukende schouder naar de huis­
arts was gegaan. 1764 dagen geleden, om
precies te zijn. “Ik tel op, niet af”, zegt hij
nuchter. De jeuk in zijn schouder bleek
het gevolg van een kwaadaardige tumor
in mijn linkernier. “Mijn eerste gedachte
was: ‘Haal ik het eeuwfeest van mijn
moeder nog wel? Mijn tweede gedachte
met betrekking tot kanker was : waarom
ik niet? Die laatste gedachte vond ik ver­
sterkend. Ik dacht niet, zoals je zo vaak
hoort: ‘Waarom ik?’ Maar: waarom ik
niet? Dat was het begin van verwerken.”
Een paar weken later ging de nier eruit.
Zijn voormalig huisarts Bertil de Klyn, al
20 jaar NTTT-arts, zei: : ‘Ik kan je helpen
om zo sterk mogelijk naar de operatie
toe te gaan en zo goed mogelijk te her­
stellen’. Dat is gebeurd.” Nico trok alles
uit de kast om erbovenop te komen, van
gezond eten en voedingssupplementen
tot veel bewegen, psychotherapieën
betere ademhaling.
Hij koos bewust voor een combinatie van
reguliere behandeling en niet-toxische
tumor therapie (NTTT). “Wat mij aan­
spreekt is dat deze therapie een beroep
doet op het zelfgenezend vermogen van
het lichaam. Ons lichaam kan heel wat,
maar we mogen het wel een beetje hel­
pen. Je moet luisteren naar de signalen
van het lichaam en het de juiste onder­
steuning bieden. Door samen te werken
ontstaat er een klimaat van vrede en
positivisme. Dat spreekt mij meer aan
dan de terminologie ‘sta op tegen kanker’
of ‘vechten tegen je kanker’. Ik ga geen
oorlog voeren tegen mijn tumoren. Ik
zie het zo dat we een poosje met elkaar
oplopen. Dan kan ik ze maar beter
omarmen tot de tijd dat we misschien
ooit afscheid mogen nemen.”
Uitzaaiingen
Na een jaar werden er uitzaaiingen
geconstateerd in zijn longen. Voor Nico
een reden om op zoek te gaan naar een
goede Nijmeegse nierspecialist. Hij
omschrijft zichzelf als ‘van het positief
aanvallerige’. Met succes, want twee
jaar lang ging hij klachtenvrij door het
leven. Er zaten veel kleine tumoren in
de longen, maar ze groeiden niet. Mede
Interview met journalist Nico Hoffer (1)
dankzij de natuurlijke aanpak, denkt
hij. Eind 2011 veranderde dat: groei.
De specialist stelde een experimentele
behandeling met radioactiviteit voor.
Dat was een dilemma. Nico komt uit
de protestjaren zestig, zeventig van de
vorige eeuw. Een dwarse generatie.
“Ik had destijds gedemonstreerd tegen
kernenergie en radioactiviteit. Wilde ik
dat dan nu in mijn lichaam? Ik wist het
niet. Maar ik wist wel dat ik wilde leven
en mijn intuïtie is daarbij heel belang­
rijk. De kosmos helpt mij. Of dat nu
God is of een onbekende grootheid weet
ik niet, maar ik heb geleerd daarop te
vertrouwen en op mijn intuïtie. Als ik
een rood licht aan de horizon bespeur,
springt dat meestal op groen voordat ik
er ben. Dat ervaar ik dan als een aan­
wijzing dat ik een bepaalde weg mag
kiezen.”
Hij had altijd zijn intuïtie gevolgd en
in de hoop dat die ook nu tot hem zou
spreken vertrok hij naar het klooster in
Egmond aan Zee voor een weekje rust.
Na terugkeer werd een hersentumor
vastgesteld. Daarmee kwam hij niet meer
in aanmerking voor de experimentele
therapie. In plaats daarvan kreeg hij een
intensieve bestraling van 20 minuten.
Die kwam hij door met de F6-ademha­
ling. Een rustige vorm van ademhaling
waarbij je je ademhaling aanmerkelijk
vertraagt en zoveel mogelijk afstemt op
je hartslag. Dat stelde hem in staat om 20
minuten doodstil te blijven liggen.
“Ik deed de gekste dingen terwijl ik daar
in die buis lag”, herinnert hij zich.
“Moeilijke rekensommen maken, inge­
wikkelde woorden spellen. In-su-bordi-na-tie. Clau-stro-fo-bie. Hot-ten-totten-ten-toon-stel-ling. Zo sla ik me door
alles heen: soms met humor, soms met
woorden en soms met stilte. Dat is hoe
het bij mij werkt. Ik moet het woorden
geven, want als ik mijn gedachtes, ver­
moedens, angsten binnenhoud is het de
dood in de pot. Het moet eruit, althans
bij mij.”
De aanpak had succes, want na een half
jaar was de tumor verdwenen.
Vorig jaar werden nieuwe tumoren op
een rib en een knie geconstateerd. De
knie werd geopereerd en bestraald.
Inmiddels kan hij weer fluitend kilo­
meters lopen. De tumor op de rib houdt
zich rustig en Nico doet hetzelfde. Hij
werkt weer gewoon, schreef een boek
met mooie verhalen over bijzondere
bewoners in Achterhoek, Veluwe en
Salland en hij geniet volop van het leven.
Nieuwe wending
Onlangs kreeg zijn ziektegeschiedenis
een nieuwe wending. De bloedvatremmer
die hij gebruikt voor de bestrijding van
zijn nierkanker is voorlopig uitgewerkt.
Nu staat hij voor een lastige keuze tussen
twee behandelmethoden, waaronder
een experimentele met mogelijke extra
risico’s. Hoe hak je zo’n knoop door?
Nico’s oplossing leest u in het volgende
nummer van Uitzicht.
5
En weer hebben we
kanker bíjna opgelost
“Volksziekte over 20 jaar goed te behandelen”. “Oorlog tegen kanker gaat eindfase in”. Zomaar twee kranten­
koppen uit juni dit jaar. Ze staan boven artikelen waarin gelauwerde kankeronderzoekers euforisch spreken
over een zeer nabije toekomst waarin kanker beheersbaar zal zijn. We hebben de sluipmoordenaar in het vizier,
nu écht. Het is alleen nog een kwestie van schieten. Het verleden leert helaas dat dergelijke opgetogen voor­
spellingen vrijwel nooit uitkomen. De vraag is waarom wetenschappers ze toch doen. Tekst: Ellen Hameeteman
K
anker? Dat is over vijftig jaar niet meer dan een
verkoudheidje, denkt de Russische wetenschapper
en Nobelprijswinnaar Alexander Varshavsky. De
fundamentele biologie zal binnen afzienbare tijd zorgen voor
“een radicale genezing van kanker”, zo liet Varshavsky zich
eind juni ontvallen toen hij in Madrid een onderscheiding
ontving voor zijn onderzoek naar het afsterven van cellen.
Dichter bij huis roeren twee Nederlandse, eveneens gelauwer­
de, kankeronderzoekers zich. De strijd is technologisch gewon­
nen, zo laten zij de media in al even eufore bewoordingen als
Varshavsky weten. Het betreffen Hans Clevers, voorzitter van
de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen
(KNAW) en René Bernards, groepsleider Divisie Moleculaire
Carcinogenese bij het Nederlands Kanker Instituut en oprichter
van biotechbedrijf Agendia.
“We zijn op het punt aanbeland dat de ziekte niet langer een
fundamenteel wetenschappelijk probleem is. Het is nu vooral
een executievraagstuk”, tekent het Financiële Dagblad 13 april
van dit jaar op uit de mond van Bernards. Hij en Clevers zijn
ervan overtuigd dat we genoeg weten om met succes de laatste
fase van de oorlog tegen volksziekte nummer één aan te kun­
nen gaan. Grote winst is vooral behaald bij het diagnosticeren,
aldus Clevers. Pas sinds een jaar of twee, drie is met grote pre­
cisie bij iedere patiënt vast te stellen hoe een tumor zich zal
ontwikkelen en welk defect deze heeft. Het komt nu aan op het
testen van medicijnen, het delen van DNA-kennis en op geld.
In De Telegraaf verschijnt op diezelfde dag een groot interview
met Bernards, die daar nog steviger militair jargon bezigt. “Nú
pas kunnen we het gevecht tegen kanker in zijn volle omvang
voeren. We hebben het strijdtoneel in beeld, kennen de tegen­
stander en hebben de munitie in huis – twintig tot dertig doel­
gerichte gengeneesmiddelen – om die strijd te winnen.” Toen
6
Richard Nixon in 1971 de ‘War on Cancer’ uitriep, wist de we­
tenschappelijke wereld “geen snars” van kanker, zegt Bernards.
Nu is dat heel anders en de komende twintig jaar zal het totale
beeld van diagnostiek en behandeling van kanker volkomen op
zijn kop gaan. Over twintig jaar zal kanker voor 90 procent een
chronische en goed te behandelen ziekte zijn.
Dat is best een stoere uitspraak, geeft Bernards toe. “Als je ziet
dat nú gemiddeld 55 procent geneest, dan is er nog een hele
weg te gaan naar de 90.” Desondanks blijft hij even overtuigd.
“We maken echter nu enorme sprongen. Want we zijn doorge­
drongen tot de kern van kanker.”
Op 8 mei zit Bernards bij De Wereld Draait Door, een dag nadat
bekend werd dat Bernards de prestigieuze Prijs Akademie­
hoogleraren, een oeuvreprijs van de KNAW, heeft gewonnen,
en vertelt daar hetzelfde verhaal.
Even daarvoor, begin maart, dook hoogleraar systeembiologie
Hans Westerhoff op in de media, waar hij het bekendmaken
kaart kunnen we zeggen: hoeveel wegen gaan er naar Rome,
en waar moeten we ze in die tumor allemaal blokkeren?”
Hyperbolen
Kanker een loopneus. Kanker een chronische ziekte. Veertig
jaar geleden wisten we geen snars, nu zijn we doorgedrongen
tot de kern. We hebben het strijdtoneel in beeld. We hebben
de munitie in huis. We weten welke weggetjes we moeten
blokkeren. Grootste doorbraak aller tijden.
Het klinkt allemaal prachtig. We willen het geloven, nu meteen.
En waarom zouden we het niet geloven? Bernards, Clevers en
Westerhoff staan hoog aangeschreven, behoren tot de wereld­
top, zijn herhaaldelijk gelauwerd en de onderzoeken waarmee
zij bezig zijn zijn razend interessant. Toch is het de vraag of
hun hyperbolen bewaarheid zullen worden. De heilige graal
tegen kanker is in het verleden herhaaldelijk geclaimd door
enthousiaste wetenschappers, maar keer op keer bleek dat ze
het bij het verkeerde eind hadden. Een paar voorbeelden.
van de complete biochemische routekaart van de mens “een
van de grootste wetenschappelijke doorbraken aller tijden”
noemde. “We begrijpen nu voor het eerst hoe een mens zich­
zelf precies maakt uit de voeding die hij tot zich neemt”, aldus
Westerhoff in De Volkskrant. De kaart kan onder andere van
pas komen bij het te lijf gaan van kanker, aldus de bioloog.
“We begrijpen wel de autoweg, maar niet de N-weggetjes die
zo’n tumor kiest om onze medicijnen te omzeilen. Met deze
De dagbladen van 23 november 1976 berichtten over “volko­
men nieuwe ontwikkelingen” in het kankeronderzoek in
Utrecht. “Als het onderzoek in het pathologisch instituut van
de Rijksuniversiteit het verloop heeft dat de onderzoekers
voor ogen staat, kan over een jaar of vijf de weg gevonden zijn
naar immuuntherapie van kanker. Dat wil dan niet zeggen dat
ieder mens die aan kanker lijdt genezen is,” en nu komt het:
“dat kan 10 à 20 jaar duren.” Inmiddels zijn we 36 jaar verder.
Bekend is ook de geschiedenis rond het middel Interferon,
dat begin jaren tachtig ruim beschikbaar kwam op de markt.
Het medicijn werd aangekondigd als een doorbraak. Op 2 juli
1980 verscheen bijvoorbeeld een uitgebreid artikel in De Te­
legraaf over dit “wondermiddel.” “Ik verwacht binnen enkele
jaren zeer indrukwekkende resultaten van dit geneesmiddel”,
zei de Deense hoogleraar en Nobelprijswinnaar Christian B.
Anfinsen in de krant. De terminaal zieke sjah van Perzië reis­
Lees verder >
7
de af naar Caïro om daar een exorbitant dure interferonkuur
te volgen. Het baatte niet. Interferan was geen wondermiddel.
De doses die nodig waren om überhaupt effect op een tumor
te hebben bleken zelfs toxisch.
Zo kunnen we nog wel even doorgaan. Onderzoekers kennen
deze verhalen uit het verleden ongetwijfeld. En onderzoekers
zijn het er daarnaast inmiddels allemaal wel over eens dat
‘the magic bullet’, hét wondermiddel tegen kanker, niet be­
staat. Desondanks blijven de hyperbolen (grootste doorbraak
aller tijden!), de claims (binnen twintig jaar!) en de pogingen
kanker met één woord te vangen (executievraagstuk!) opdui­
ken. Hoe komt dat toch?
Schuifeltje
Een eerste verklaring is dat het ontzettend lastig is om hoog­
waardig wetenschappelijk onderzoek begrijpelijk te maken
voor een breed publiek. Wetenschappelijke ontdekkingen
vinden doorgaans plaats op de vierkante millimeter en wat
binnen de onderzoekswereld een gigantische stap is, kan
daarbuiten maar een schuifeltje zijn. Vervolgens kost het nog
veel tijd, moeite en geld voordat laboratoriumonderzoek leidt
tot een voor iedereen beschikbaar medicijn of behandeling.
Schuifeltjes ‘scoren’ natuurlijk niet bij het grote publiek en
in de media. Om een onderzoek toch voorpaginanieuws te
laten worden – en om geld binnen te halen voor verder on­
derzoek – is generaliseren en de complexiteit van de uitkom­
sten bagatelliseren bijna niet te vermijden. Met alle gevaren
van dien. Wetenschappers laten zich verleiden tot het doen
van emotionele uitspraken en de media werken vervolgens
als katalysator.
zonden stuk in de Volkskrant van 12 maart. “De voorspellende
waarde van de zogenaamde routekaart, die is bedoeld om de
rol van ons genoom in het functioneren van ons metabolisme
weer te geven, is – laat ik het voorzichtig zeggen – uiterst laag.
(…) Om in deze fase te roepen dat mensen voor 2000 euro
hun genoom kunnen laten ‘meten’ om dan een verstandig
voedingsadvies te krijgen, en mogelijk zelfs te horen kunnen
krijgen dat ze ‘gewoon mogen roken’ (professor Westerhoff
op de tv) is echt volslagen flauwekul. En dat is niet goed.”
Hoop
De werkelijkheid is, kortom, complexer dan Clevers, Bernhards
en Westerhoff haar afschilderen. Maar wie zit te wachten op
een verhaal vol voorbehouden en kanttekeningen? “Het is
mooi dat u dat zegt”, reageerde Matthijs van Nieuwkerk op de
claim van Bernards dat we over twintig jaar niet meer hoeven
te overlijden aan kanker. “Want dan kunnen we hoop hebben.”
We willen graag hoop hebben. Maar wat hebben we aan hoop
die vals blijkt? Weinig – en ze kan ons tegelijkertijd het zicht
ontnemen op de harde wijze waarop kanker zich intussen
manifesteert. We kunnen dan wel denken dat we er bijna zijn,
feit is dat kanker al vijf jaar lang doodsoorzaak nummer één is
in Nederland.
In The Globe and Mail van 20 juni betoogt journalist en
columnist André Picard in reactie op de berichtgeving rond
een recente, gelijksoortige opgetogen ‘revolutie’ in het kan­
keronderzoek in de Verenigde Staten dat wetenschappers
moeten uitkijken met het presenteren van doorbraken in
opgetuigde persconferenties. Wetenschappelijke resultaten
Biomedisch onderzoek
is een langzaam proces, dat leidt
tot minuscule veranderingen
Want emotioneel zijn ze, de absolute uitspraken van Bernards.
Zijn oorlogstaal appelleert aan onze onderbuik. Die emotie is
logisch: Bernhards is zeer gedreven en geëngageerd, en boekt
binnen zijn vakgebied veel vooruitgang. Maar succesvol on­
derzoek betekent niet per definitie dat behandeling onder
handbereik ligt, terwijl hij die suggestie wel degelijk wekt.
“Wetenschappelijk gezien zijn we eruit”, zei Bernhards in De
Wereld Draait Door. “Alles is onderzocht?”, zei Matthijs van
Nieuwkerk. “Ja”, zei Bernhards. “Bijna dan”, vervolgde hij snel.
Maar zijn eerste uitspraak blijft hangen. Terwijl zijn collega,
prof. dr. Lodewyk Wessels, juist benadrukt dat de weg nog erg
lang is. Het huidig kankeronderzoek speelt zich vooral af op
het niveau van onze genen. Maar hoewel we sinds tien jaar
het menselijke DNA compleet hebben ontrafeld,is er nog
steeds geen sprake van de destijds voorspelde revolutie in de
geneeskunde. In een interview in het aprilnummer van het
blad Delta van de Technische Universiteit Delft zegt Wessels
er het volgende over: “Ik zou zeggen dat we nog een tweede
berg te beklimmen hebben. We moeten zicht krijgen op alle
wisselwerkingen tussen genen en eiwitten en hoe die ervoor
zorgen dat een cel in leven blijft. Het duurt nog decennia
voordat we dat volledig hebben bereikt.”
Dat klinkt heel wat anders dan: “We zijn er wetenschappelijk
uit”, “Over twintig jaar is kanker voor 90 procent behandel­
baar” en “We zijn doorgedrongen tot de kern van kanker.”
Moleculair bioloog Bas Defize maakt zich intussen boos over
het emotionele enthousiasme van Westerhoff en zijn bioche­
mische routekaart. “Kretologie, dat is het”, zegt hij in een inge­
8
lenen zich er naar hun aard simpelweg niet voor om op zo’n
manier aangekondigd te worden, zegt Picard. Tegelijkertijd
treft journalisten blaam. Picard drukt zijn collega’s op het
hart zich niet te laten leiden door wensdenken. “De realiteit
is dat biomedisch onderzoek een langzaam proces is, dat
leidt tot minuscule veranderingen. Feit is dat het vinden van
nieuwe behandelingen tegen kanker heel veel tijd en heel
veel geld kost. Het is een onderneming die het waard is ge­
steund te worden, maar niet iets om overspannen verwach­
tingen over te wekken en luchthartig over te bluffen.” De taal
van de wetenschap en de medische wereld moet daarente­
gen voorzichtig en bescheiden zijn, aldus Picard, júist omdat
ziektes als kanker “onbarmhartig en mensonwaardig zijn.”
Ten slotte: bovenstaande analyse bewijst maar eens dat wie al
te veel hoop vestigt op grote uitspraken van wetenschappers,
wel eens bedrogen uit kan komen. En intussen de kans loopt te
vergeten dat we, door met zorg ons voedings- en leefpatroon
samen te stellen, zélf veel aan onze gezondheid kunnen doen,
in preventieve, maar ook in bestrijdende zin.
Kruiden
natuurlijke heelmeesters
Informatie: Marry Foelkel
Tekst: Petra Pronk
Plantaardige alternatieven
voor dierlijke zuivel
I
n de zomer mogen we graag buiten
leven en eten. Het buitenleven no­
digt uit tot het nuttigen van sausjes
en smeerseltjes en verkoelende drank­
jes. Veel van die producten zijn op zui­
velbasis, maar het is goed om te weten
dat er ook plantaardige alternatieven
zijn. Marry Foelkel luidt de zomer in met
calciumrijke alternatieven voor zuivel.
Iedereen heeft calcium nodig. De meest
populaire bron daarvoor is melk. Maar
melk ligt onder vuur. Het zou voor men­
sen niet natuurlijk zijn om melk te drin­
ken. En het is ook nergens voor nodig,
want je kunt prima aan je calciumbe­
hoefte voldoen zonder dat daar een
dierlijk product aan te pas hoeft te ko­
men, stelt Marry Foelkel. “Voor vegetari­
ërs zijn noten en zaden een belangrijke
bron van calcium. Plantaardige melk­
producten zijn ook prima te gebruiken
bij lactose-intolerantie. Ze zorgen snel
voor een verzadigd gevoel. Deze produc­
ten zijn heel geschikt voor mensen met
kanker omdat ze veel energie bevatten.
Ook zitten ze boordevol vetzuren, die
noodzakelijk zijn voor het transport van
zuurstof.” Hieronder volgen enkele bij­
zonder zomerse recepten voor plantaar­
dige calciumbronnen.
• Amandelmelk
We zijn gewend aan melk van de koe, en
een heel klein beetje aan geitenmelk.
Maar wat dacht u van 100% plantaardige
melk op basis van amandelen?
Neem 100 gram blanke of ongepelde
amandelen en leg die 2 minuten in wa­
ter om te ontvellen. Maal ze fijn in de
blender met 3 eetlepels water en pers
het vervolgens door een zeef of doek.
Voeg aan de vloeistof 1 theelepel mapel­
siroop of honing toe en een snufje zout.
Amandelmelk is zo makkelijk te verte­
ren dat je er zelfs baby’s mee kunt voe­
den. Van de vaste substantie kun je een
lekkere nootachtige snack maken, bij­
voorbeeld kleine gehaktballetjes. Voeg
hiervoor naar smaak kruiden en vlozaad
toe en bak ze in de pan.
• Plantaardige boter
Het is mogelijk om boter te maken op
basis van tempé. De tempé dient hier­
voor heel kleingesneden te worden.
Voeg een snufje zout toe, eventueel wat
andere kruiden naar smaak en een eet­
lepel olie. Dit levert een smakelijke
plantaardige boter op.
• Cashewroom
Noten zijn een bron van calcium en bo­
vendien erg lekker. Met cashewnoten
kun je een heerlijke notenroom maken.
Maal cashewnoten fijn en voeg al ma­
lend langzaam en met een dun straaltje
wat olijfolie of druivenpitolie toe. Hou je
meer van een zoete variant, dan kun je
ook mapelsiroop of honing toevoegen.
Heerlijk voor op het toetje of op vruch­
tengebak.
• Kruidenmayonaise
Kruidenmayonaise op basis van noten is
een prima alternatief voor klassieke
mayonaise. Gebruik bijvoorbeeld gepel­
de en fijngemalen amandelen. Voeg ter­
wijl u blijft roeren afwisselend wat olie
en citroensap toe. Maak het af met een
snufje zout en flink wat verse tuinkrui­
den. Zo ontstaat een boterachtige sub­
stantie. Een echt calciumbommetje.
Tekst: Petra Pronk
Inhoud: Marry Foelkel
• Avocadoboter
Bovenstaand recept is ook te maken
met avocadoboter. Dit is smakelijk maar
bevat wat minder calcium. Voeg aan de
avacado een klein beetje citroensap,
een snufje zout, een eetlepel olie en
wat fijngemalen en geroosterd sesam­
zaad toe en je hebt een heerlijk smeuïg
mengsel voor op een zomers stokbroodje.
9
Ontstaan
van tumoren
& mogelijke
behandel­ingen
deel 4
Per dag krijgen 35 mensen te horen dat ze dikkedarmkanker hebben. En het
aantal mensen met deze aandoening neemt versneld toe: van 9.300 in 2001
naar ruim 13.000 in 2011. Immunotherapie lijkt dé aanvullende therapie van
de toekomst te zijn, maar boven alles gaat dit: een gezond leef- en voedings­
patroon! Tekst: Dr. Hans Stoop
Immunotherapie bij darmkanker lijkt dé
O
nze darmen zijn bekleed met
weefsel dat enorm snel deelt,
het zogenaamde darmslijmvlies.
Elke vier tot vijf dagen vindt vervanging
plaats! Hoe vaker cellen delen, hoe gro­
ter de kans dat er iets misgaat. Er kan
daarbij DNA-schade ontstaan. Wanneer
die niet herstelt, bestaat uiteindelijk de
kans op een tumor.
Na long- en prostaatkanker is dikke­
darmkanker (colorectale kanker) de
meest voorkomende soort kanker bij
mannen. Bij vrouwen komt na borst­
kanker, kanker van de dikkedarm op
de tweede plaats.
De dikkedarm (het colon) is het langste
– circa anderhalve meter – en laatste
deel van ons spijsverteringskanaal. Het
ligt in de buikholte en wordt omgeven
door het buikvlies.
De dikkedarm bestaat uit de blindedarm,
het colon en de endeldarm. Ongeveer 20
procent van de mensen met darmkanker
heeft een tumor in de endeldarm: endel­
darmkanker of rectumcarcinoom. Bij 80
procent van de patiënten zit de tumor
hoger in de dikke darm: dikkedarmkan­
ker of coloncarcinoom.
Van adenoom tot tumor
Alle dikkedarmtumoren ontwikkelen
zich voornamelijk uit de epitheelcellen
die het darmslijmvlies vormen, de zoge­
naamde dekcellen. In eerste instantie
ontstaat er een goedaardig adenoom,
een gezwel dat is opgebouwd uit alleen
maar dekcellen. Deze adenomen kun­
nen kwaadaardig worden en groeien
dan door de verschillende lagen van de
darmwand heen.
Hierbij wordt het risico automatisch
groter dat er tumorcellen in de lymfe­
klieren terechtkomen, waar ze uitgroei­
en tot tumoren. Dit noemen we uitzaai­
ingen of metastasen. De kankercellen
kunnen zich ook via het bloed naar el­
ders in het lichaam verspreiden waar ze
10
uitzaaiingen kunnen veroorzaken in bij­
voorbeeld de lever, de longen of de bot­
ten. Verder is het mogelijk dat losge­
raakte cellen van de tumor zich via de
buikholte nestelen in het buikvlies.
Mogelijke oorzaken
Mogelijke oorzaken van darmtumoren
zijn:
• Ontstekingen. Iedere chronische ont­
steking kan de aanleiding vormen tot
het ontstaan van kanker; dit geldt dus
ook voor darmontstekingen, zoals colitis
ulcerosa en de ziekte van Crohn. Be­
kend is dat eet- en leefgewoonten een
duidelijke bijdrage leveren bij het voor­
komen en bestrijden van ontstekingen
en dus ook op het ontstaan van dik­
kedarmkanker.
• Adenomen en poliepen. Er bestaat
een aantal darmaandoeningen die het
risico op dikkedarmkanker verhogen,
zoals adenomen of poliepen. De kans op
poliepen neemt toe met de leeftijd. Ou­
dere mensen hebben vaak één of meer
poliepen. Deze gezwelletjes zijn meestal
goedaardig, maar ze kunnen zich in de
loop van jaren ontwikkelen tot dik­
kedarmkanker. Voor alle duidelijkheid:
dat hoeft natuurlijk niet.
• Eerdere dikkedarmkanker. Mensen
die al eens behandeld zijn voor een
kwaadaardige tumor in de dikke darm
hebben meer risico een dergelijke tu­
mor opnieuw te krijgen. Het gezonde
darmweefsel heeft bij deze mensen een
sterkere neiging tot vorming van een
kwaadaardig gezwel. Een duidelijk voor­
beeld dat de zieke (!) behandeld dient te
worden en niet alleen de ziekte!
• Leef- en eetgewoonten. Het risico op
dikkedarmkanker hangt nauw samen
met onze leef- en eetgewoonten. In de
natuurgeneeskunde is deze relatie met
het leefpatroon, met name onze voe­
ding, al heel lang duidelijk. De reguliere
geneeskunde ziet hiervoor ook steeds
meer bewijzen. Recent Europees onder­
zoek heeft aangetoond dat het dagelijks
eten van rood vlees en vleeswaren het
risico op darmkanker licht verhoogt. Te­
vens is aangetoond dat dikkedarmkan­
ker vaker voorkomt bij mensen met
overgewicht en mensen die weinig li­
chaamsbeweging hebben (gehad). Ro­
ken en dagelijks te veel alcohol nutti­
gen, kunnen eveneens het risico
verhogen.
Erfelijkheid speelt een bescheiden rol.
Bij ongeveer zes procent van alle men­
sen met dikkedarmkanker is er sprake
van erfelijkheid.
Ieder mens uniek
Vanwege de sterke invloed van leef- en
eetgewoonten op het ontstaan van dik­
kedarmkanker is het verstandig bij de
natuurgeneeskunde te rade te gaan, zo­
wel voor preventie als voor (aanvullen­
de) behandeling. We moeten ons wel
steeds goed realiseren dat ieder mens
uniek is. Daardoor is een individuele
therapie het meest kansrijk.
Voeding is onderdeel van onze leefstijl
en neemt dus een erg belangrijke plaats
in. Direct daaraan gekoppeld zijn een
goede spijsvertering en een goede darm­
flora. Antibiotica, corticosteroïden (zoals
prednison) en laxeermiddelen zijn een
bedreiging voor de goede bacteriën van
de darmflora. Met alle gevolgen van
dien! Het dieet dat MMV aanbeveelt, be­
staat uit alle ingrediënten om het gehele
lichaam goed te verzorgen en daarmee
dikkedarmkanker zoveel mogelijk te
voorkomen.
Klachten meestal laat
De klachten bij dikkedarmkanker zijn
doorgaans laat merkbaar en duidelijk
afhankelijk van de plaats van de tumor.
Wanneer een tumor zich in het begin
van de dikkedarm bevindt, ontstaan de
aanvullende therapie van de toekomst
klachten veel later dan bij een tumor in
het uiteinde. In het begin van de dikke
darm is het voedselrestant (voedselbrij)
namelijk nog dun, waardoor het de
eventueel aanwezige tumor makkelijk
passeert. Op een bepaald moment kun­
nen er klachten ontstaan, zoals:
– Veranderingen in het ontlastings­
patroon, bijvoorbeeld verstopping of
afwisselend verstopping en diarree.
– Zichtbaar bloed en/of slijm bij de
ontlasting.
– Mede door het (langdurig) optredende
bloedverlies en de slechte spijsverte­
ring, kan er sprake zijn van vermoeid­
heid, al dan niet gepaard gaand met
duizeligheid.
– Loze aandrang.
– Vage buikpijn.
– Een gevoelige plek in de buik.
Lees verder >
Landelijke screening verdient kritische benadering
Wie gezond leeft, heeft een kleinere kans op kanker om de eenvoudige reden dat een gezond lichaam bescherming biedt tegen
ziekten. Dit is in de visie van de natuurgeneeskunde de echte
preventie.
In de reguliere gezondheidszorg wordt met preventie iets anders
bedoeld. De screening (vroege opsporing) op kanker wordt hier
gezien als preventie. De gedachte is dat een vroege ontdekking
van dikkedarmkanker een grotere kans geeft op een langdurige
ziektevrije overleving. Om die reden wil men binnenkort starten
met een landelijke screening op dikke­darmkanker. Een dergelijk
bevolkingsonderzoek verdient een kritische benadering.
Iedereen tussen de 55 en 75 jaar kan straks om de twee jaar wat
ontlasting inleveren. Daarin wordt gezocht naar bloedsporen die
afkomstig kunnen zijn van aanwezige darmtumoren. Geschat
wordt dat bij 84 van iedere 1.000 mensen die hun ontlasting laten
onderzoeken (de poeptest), bloed wordt aangetroffen. Deze mensen ondergaan dan een kijkonderzoek (endoscopie). Bij 33 van hen
zal een poliep worden gevonden en bij vijf een kwaadaardige
tumor. Bij 51 van de 84 wordt dus geen poliep of tumor aangetroffen. Kortom, de winst is het vinden en het direct verwijderen van
de poliepen. De poliep wordt beschouwd als een voorstadium van
kanker. Door een niet-kwaadaardig gezwel te behandelen, wordt
voorkomen dat dit zal ontaarden in een kwaadaardig gezwel.
Dat is niet volgens iedereen aanbevelenswaardig. Het wordt gezien
als het ‘verkopen van de ziekte’ door de farmaceutische industrie,
waarbij cijfers worden opgeblazen en bijwerkingen en nadelen
worden verzwegen. Of de kans op voortijdige sterfte aan darmkanker werkelijk verkleind, wordt, komt in de campagne niet ter sprake omdat het percentage slechts 0,2 bedraagt! Volgens de beste
wetenschappelijke inzichten zullen er niet 7 maar 6 mensen zijn
overleden aan darmkanker wanneer er 1000 mensen gedurende
tien jaar meedoen. Dat gebeurt dan door middel van een test die
onbetrouwbaar is plus een vervolgonderzoek bij een vals-positieve
uitslag die in 1 van de 400 gevallen kan lijden tot ernstige complicaties. En dat allemaal voor een preventief onderzoek bij iemand
die gezond is!
Volgens de epidemioloog L. Bonneux is de screening ons door de
strot geduwd door ambtenaren in dienst van medische industrie
en politiek. Hij geeft aan dat hij geen artsen kent die zichzelf
zonder enige indicatie preventief screenen op dikkedarmkanker!
11
> Vervolg van pagina 10-11
Om de diagnose te kunnen stellen, is li­
chamelijk en zonodig rectaal onderzoek
nodig. Daarna kunnen nog andere on­
derzoeken volgen, zoals endoscopie,
röntgenonderzoek van de dikkedarm en
endo-echografie. Wanneer er kanker is
vastgesteld, wordt er bloedonderzoek
gedaan naar de aanwezigheid van be­
paalde markers (carcino-embryonaal
antigeen) in het bloed die door tumoren
in de dikkedarm geproduceerd kunnen
worden. Ook kunnen verdere beeldvor­
mende technieken ingezet worden om
lokalisaties van eventuele uitzaaiingen
op te sporen zoals CT- scan, MRI en
echografie.
Verwijderen
Het operatief verwijderen van een po­
liep of tumor die nog niet is uitgezaaid,
geeft een goede kans op overleving. De
veronderstelling is dat elke poliep op
den duur een kwaadaardige tumor
vormt. Dat gebeurt zeker niet in alle ge­
vallen. Het operatief verwijderen van
een poliep kan dus een overbehande­
ling zijn.
Als er uitzaaiingen zijn, krijgen patiën­
ten meestal het advies om een chemo­
kuur te ondergaan. Die is dan niet ge­
richt op genezing maar op het
verkleinen van de tumor dan wel het
verminderen van de pijn. Er wordt altijd
goed gezocht naar uitzaaiingen in lym­
feklieren of elders in het lichaam. Ook
als deze niet gevonden worden, kan de
kanker toch terugkeren.
Aangenomen wordt dat er bij terugkeer
van de ziekte blijkbaar nog kankercellen
in het lichaam aanwezig waren. Vandaar
dat onderzoekers nu verfijndere tech­
nieken inzetten om minimale hoeveel­
Dieet MMV bevat
alle stoffen om lichaam
goed te verzorgen
heden achtergebleven kankercellen op
te sporen.
Wie kiest voor een reguliere behande­
ling, kan het beste een volledig gespeci­
aliseerd centrum consulteren. Daar
worden vaak de nieuwste operatie- en
behandeltechnieken toegepast, zoals:
– Transarteriële Chemo Embolisatie
(TACE);
–L
aser Induced Interstitial Termothe­
rapy (LITT);
–R
adio Frequency Ablation (RFA);
–R
adio-embolisatie (een vorm van in­
wendige bestraling);
–H
epatic Artery Infusion, ook wel HAIleverchemotherapie genoemd.
Hoewel deze nieuwe benaderingen wel
Jaarlijks 5.000 doden
Zo’n 5.000 mensen overlijden ieder jaar aan dikkedarmkanker.
Dikkedarmkanker is de verzamelnaam voor tumoren die voor­
komen in de dikkedarm (colon) en de endeldarm (rectum).
Dikkedarmkanker wordt voornamelijk vastgesteld bij mensen
van 60 jaar en ouder, maar kan ook voorkomen op (veel) jongere
leeftijd.
Uitgebreide versies van de tot nu toe verschenen artikelen in
deze serie zijn te vinden op de website van MMV: www.mmv.nl/
kanker/kankersoorten.
Op de foto: Een kijkje in de darmen. Het betreft een opblaas­
bare darm die de Maag Lever Darm Stichting (MLDS) drie jaar
geleden door Nederland liet reizen om het publiek bewust te
maken van de risico’s op darmkanker. De uitsteeksels zijn poliepen. (foto MLDS)
12
enige verbetering laten zien, is darm­
kanker nog steeds een ziekte met een
hoog sterftecijfer. Daar waar chemothe­
rapie en radiotherapie na de operatie
een optie zijn, dient men de vaak be­
scheiden overlevingswinst goed af te
wegen tegenover de daling in levens­
kwaliteit.
Immunotherapie
Als dé aanvullende therapie van de toe­
komst wordt immunotherapie gezien.
Onze afweercellen vormen de ideale
verdediging tegen kankercellen. Zij
kunnen de meest subtiele kenmerken
van cellen herkennen en beschikken
over een groot aantal middelen om de
kankercellen uit te schakelen.
Bij ieder mens ontstaan regelmatig kan­
kercellen, die grotendeels door het af­
weersysteem worden uitgeschakeld
vóórdat ze kunnen uitgroeien. Een en­
kele cel ontsnapt aan deze ‘immunosurveillance’ en groeit uit tot een
kwaadaardig gezwel. Het behandelen
van kanker zou simpelweg kunnen be­
staan uit het activeren van het afweer­
systeem tegen de tumorcellen. Ook de
reguliere geneeskunde ziet dat zo. Die
benadering komt sterk overeen met de
complementaire visie op preventie en
behandeling van kanker.
Immunotherapie heeft de beste kansen
bij kleine aantallen cellen. Vandaar dat
ïnen komen voor in voedingsmiddelen
als fruit, bessen, groente, paddenstoelen,
noten en eieren. Vaak bevat ons voedsel
te weinig van deze voedingsstoffen,
waardoor er verstoringen kunnen ont­
staan in ons lichaam. Vandaar het be­
lang van volwaardige voeding, dat even­
tueel kan worden aangevuld met
glycoproteïnen-supplementen.
– Curcumine (kurkuma)
– Visolie dat het beschermende omega-3
vetzuur bevat
– Vitamine C., intraveneus toegediend in
hoge dosis
– Ukrain
– Laetrile.
preventie zeer kansrijk is bij het navol­
gen van de ideeën van Cornelis Moer­
man.
Ook als bij patiënten de tumor is verwij­
derd, kan een optimaal afweersysteem
helpen de eventueel nog aanwezige
kankercellen uit te schakelen.
Voedingsadviezen MMV
Immuuntherapie is dus zowel in het re­
guliere als complementaire concept dé
oplossing voor het voorkomen van
darmkanker en het terugkeren ervan na
operatief ingrijpen. Uit onderzoek blijkt
dat na behandeling van darmkanker de
kans op terugkeer beduidend groter is
bij het gebruik van westerse onvolwaar­
dige voeding (rood bewerkt vlees en be­
werkte, geraffineerde voedingsstoffen)
die ons immuunsysteem en herstelme­
chanisme ondermijnen.
Het is om die reden niet moeilijk te be­
grijpen dat eten volgens de MMV-voe­
dingsadviezen voor, tijdens en na de be­
handeling een gunstige uitwerking heeft
en de kwaliteit van leven verbetert. Bo­
vendien heeft het duidelijk ook een pre­
ventieve werking. Olijfolie, shiitake, kalk
(calciumcarbonaat) en groene thee kun­
nen aan het dieet nog meer waarde ge­
ven. Ook voedingssupplementen zoals
levertraan, alphaliponzuur, glutathion,
Q10, vitaminen zoals vitamine A, bèta­
caroteen, vitamine B, C, D, E, foliumzuur,
mineralen zoals magnesium, ijzer, sele­
nium methionine, natriumseleniet en
enzymen kunnen gebruikt worden om
het immuunsysteem in optimale condi­
tie te brengen. Een langer leven en een
eventuele genezing behoren dan zeker
tot de mogelijkheden.
Andere voedingstherapieën zoals de
Gersontherapie, de Beard-Kelley-Gon­
zalez therapie en het Budwigdieet kun­
nen eveneens worden toegepast bij de
behandeling van dikkedarmkanker.
Paddenstoelextracten
Orthomoleculaire stoffen die ingezet
kunnen worden bij dikkedarmkanker
zijn (naast de al genoemde vitaminen en
mineralen) o.a.:
• Japanse paddenstoelextracten. PSK
of krestin (uit de dunne boompadden­
stoel: Trametes Versicolor of Coriolus
versicolor); oesterzwam (Pleurotus os­
treatus) en Lentinan uit de shiitake
paddenstoel.
• Salvestrolen en reservatrol. Deze
stoffen vormen het immuunsysteem van
de plant. Ze komen met name voor in
die delen van de plant die met bacteriën
en schimmels in aanraking komen. Dit
is een van de redenen dat biologische
groente en fruit veel beter voor ons zijn
dan wanneer ze met pesticiden zijn
‘overbehandeld’.
• Dimethyl sulfoxide (DMSO). In ver­
schillende studies wordt aangegeven dat
het de groei van kankercellen remt of
zelfs stopzet. De werking heeft alles met
de zuurstofvoorziening te maken.
• Glycoproteïnen. Onze voeding zelf is
de bron van deze proteïnen. Glycoprote­
Hyperthermie
Andere complementaire therapieën die
verder nog toegepast kunnen worden:
– Hyperthermie waarbij de tumor aan
hoge temperaturen wordt blootgesteld.
Deze therapie komt steeds meer onder
de aandacht van zowel regulier als
complementair. Ook na een reguliere
behandeling kan het effect van de
warmtetherapie positief zijn.
– Dendritische celtherapie
– Iscador
– Anti-neoplaston therapie van dr. Stan­
islaw Burzynski.
– Ayurveda: Carctol is een mengsel van
acht Indiase kruiden dat in India werd
ontwikkeld door dr. Nandlal Tiwari.
– Tarwekiemen. De anti-kankereffecten
van gefermenteerd tarwekiemextract
(GTFKE) wordt mede toegekend aan
benzoquinone, een stof die van nature
voorkomt in tarwekiemen. ‘Avemar’,
een tarwekiemextract dat geregi­
streerd is in Hongarije als speciale
voedingsstof voor kankerpatiënten. Uit
onderzoek is naar voren gekomen dat
het een anti-kankeractiviteit vertoont
bij cellijnen door o.a. de glucosestof­
wisseling te verstoren. Daarnaast is
Avemar ook effectief bij het stimuleren
van de activiteit van het afweersy­
steem. Dit samen leidt tot het dood­
gaan van de kankercel. Studies met
gunstige uitkomsten zijn al gedaan bij
patiënten met melanomen en patiën­
ten met dikkedarmkanker. GTKE zou
de werkzaamheid van chemotherapie
en radiotherapie kunnen verhogen, de
bijwerkingen ervan verminderen en
de levenskwaliteit verbeteren.
13
In de
media
Effectieve marketing, zo leert de vakliteratuur, concentreert zich op één
heldere boodschap en herhaalt die tot de pijngrens. Dat die strategie
werkt blijkt wel uit het feit dat deze rubriek voor de derde keer in een
jaar tijd aandacht besteed aan professor doctor René Bernards en zijn
baanbrekende onderzoek. De boodschap: kanker wordt een chronische
ziekte. Doel: fondsenwerving.
100 jaar AvL: kroketten tegen kanker
Nog even niet. Want kort daarop
kwam de propaganda rondom 100
jaar Antoni van Leeuwenhoek op
gang. Met een gedurfde dosis provo­
catie in de vorm van het eerder be­
sproken Telegraafverhaal. Waarin
René Bernards feitelijk stelt dat zijn
werkgever driekwart van de patiën­
ten voor de kat z’n viool behandelt.
Bernards’ AvL-collega Jan Schellens
noemt 5 juni op radio 1 overigens
geen termijn waarop kanker een
chronische ziekte zou zijn. Opmerke­
lijk ook was zijn beleefde tegenspraak
op de presentatrices veronderstelling
dat vroegtijdige ontdekking van kan­
ker per definitie de kansen verbetert.
“Prostaatkanker is een voorbeeld
waarbij nu tumoren behandeld wor­
den die geen dodelijk verloop hadden
als ze niet ontdekt waren.”
Hollandse Zaken van 20 juni draagt de
uitdagende titel ‘Kanker: de prijs voor
onze levensstijl?’ Hoewel het Bernards
vakgebied niet is, stelt hij dat het ver­
band tussen leefstijl en kanker verwaar­
loosbaar klein is; afgezien van roken
dan. Schalks: “Zo’n lekkere rode bief­
stuk daar kunt u mij ook blij mee maken
hoor!” Kanker krijgen is gewoon pech.
“Ik vind het eigenlijk een wonder dat
er zoveel mensen oud worden zónder
kanker te krijgen.”
Geen spoor van interesse voor iets dat
buiten zijn vakgebied ligt. Eerder al
kwamen de kroketten in de kantine van
het AvL ter sprake: “Wij geven ook kro­
ketten aan onze patiënten en dat is zelfs
wel goed voor ze. Om gewoon een beetje
extra bijvoeding te krijgen.”
Twee van de zeven gasten breken een
lans voor een gezonde leefstijl. Samen
krijgen zij acht minuten spreektijd in
een uitzending van 46 minuten. Marlie
Hillekens weet het verhaal van haar
moeder (Uitzicht 4), in twee minuten
samen te vatten: “…en heeft nog 40 jaar
aan haar leven toegevoegd.” Luid hoes­
ten van Bernards doorbreekt de stilte
die op haar getuigenis volgt.
Aan de telefoon vertelt Hillekens dat
de uitzending ietwat anders liep dan
gepland. “Het gesprek ging rond als een
balletje in een flipperkast. Steeds dacht
ik: ‘Nu komt het mijn kant op’, maar dan
nam iemand anders weer het woord.
Ik zou eerder aan het woord komen en
over mijn eetpatroon vertellen. Dat is er
helaas niet van gekomen.” Wat Hillekens
wél vertelt steekt positief af bij de
meer fatalistische verhalen van de
meeste andere gasten. “Het was op
tv niet zo goed te horen maar er ging
een 'Wow' door het publiek toen ik
uitsprak dat mijn moeder haar
levensverwachting met veertig jaar
heeft bijgesteld.”
Het ongelijke speelveld in aanmer­
king nemende heeft de kersverse
ambassadeur van MMV zich uitste­
kend gepresenteerd. Het resultaat
mocht er zijn. Daags na de uitzen­
ding trok de website van de vereni­
ging tien keer meer bezoekers dan
normaal.
Radio- en televisiespotjes onder­
steunen de fondsenwerving voor
Bernards’ onderzoek. Opeens is het
geen tien jaar meer dat kanker
een chronische ziekte is. Ook geen
twintig jaar. Alles hangt er nu vanaf
of wij doneren. En dat terwijl zijn
werkgever de winst vorig jaar op­
voerde naar 7 miljoen euro en het
KWF nog 113 miljoen euro op de
plank heeft liggen.
Cynisch genoeg is de boodschap van
de campagne méér waar als je hem
omdraait: “Het geld is er, nu de kuur
nog.”
www.tweedingen.nl
www.hollandsezaken.tv
Tips, suggesties: arjan@
tekstproducties.nl
14
Tekst: Arjan van Laar
A
rme Hans Westerhoff. De ‘
revolutionaire genenkaart’
waarmee hij de media
bestormde, bleek een publicitaire
eendagsvlieg. De Amsterdamse
hoogleraar systeembiologie claimde
dat individuele leefstijlinterventies
ziektes als kanker niet alleen kun­
nen voorkomen, maar zelfs gene­
zen. Nadere beschouwingen in
onder meer Uitzicht, nuanceerden
het nieuwe en het revolutionaire
aan de genenkaart; maar toch. Zou
de gezondheidszorg zich nu dan
eindelijk ook met gezondheid gaan
bezig houden in plaats van alleen
met ziekte?
Lijf & Leden
Leden van MMV vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.
‘Verleiden is de kunst’
Naam:
Monique Wanders
Woonplaats: Den Bosch
Leeftijd:53
Z
e was jarenlang de organiseren­
de kracht bij een advocatenkan­
toor. Monique Wanders gaf veel,
achteraf te veel. Het gevolg was een
burn-out, die ze maar moeilijk kon ac­
cepteren. Vervolgens dienden zich bijna
onvermijdelijk fysieke klachten aan, die
verband bleken te houden met een niet
goed werkende schildklier.
Aanpassing van haar leefstijl en voe­
dingspatroon had ze nooit overwogen.
Ze dacht dat ze best wel gezond at en
genoeg aan beweging deed. Dat veran­
derde toen ze zomaar twee boeken van
‘gezondheidscoach’ Ralph Moorman in
handen kreeg. Toeval, zo leek het, maar
daar gelooft ze niet in. “Iedere keer ko­
men op precies het goede moment de
juiste dingen en de juiste mensen op
mijn pad. Net iets te bijzonder om dat
toeval te noemen “, tekent ze aan.
Met volle teugen
Ze volgde een cursus over balans in
hormonen als factor voor een gezond le­
ven en daarna eentje over natuurvoe­
ding. Er ging een hele nieuwe wereld
voor haar open en ze had al snel de
smaak te pakken. De voedingscursus
volgde ze bij de Groene Kookacademie,
die wordt gerund door een drietal pro­
fessionele koks. Hun doel is cursisten
een uitgebalanceerde vegetarische
maaltijd op niveau op tafel te leren zet­
ten. De menu’s waarmee ze werken zijn
daarom zeer uitgekiend. Tijdens een
tweetal stages kon Monique het geleer­
de in praktijk brengen. Ze genoot met
volle teugen en kon er geen genoeg van
krijgen. Had ze voorheen een klein
kastje met kookboeken, sindsdien kan
ze er meters mee vullen.
Haar conditie nam met sprongen toe. Ze
voer wel bij de nieuwe inzichten en haar
aangepaste leefstijl. De schildklierwaar­
den liepen binnen één jaar terug van
3600 naar 800. Steeds dichter bij de ge­
wenste waarden van onder de 60. Ook
haar immuunsysteem verbeterde aan­
zienlijk. En dat met een minimum aan
supplementen, benadrukt ze. Verbeterin­
gen in je gezondheidstoestand moet je
volgens haar vooral via gezonde voeding
en het beperken van stress bereiken.
maken van goede keuzes. Anders ben je
op dezelfde manier bezig als de farma­
cie. Die speelt ook in op angst. Dat moe­
ten we niet willen. De uitdaging is juist
om je boodschap aanstekelijk over te
brengen.”
Het zal best nog wel een hele tijd duren,
schat ze in, voordat het gros van de na­
tie ervan overtuigd is dat we zelf heel
veel kunnen bijdragen aan een gezond
leven en een gezonde toekomst. “Ik
denk echt niet dat iedereen over tien
jaar biologisch eet. Maar de trend die
zich nu aftekent, is niet meer te stuiten.
Ik zie het om me heen. Mensen komen
elkaar tegen op Facebook, op opleidin­
gen en dergelijke en stimuleren elkaar.
Zo ben ik via Jeannette Moors bij MMV
terechtgekomen. Op mijn beurt probeer
ik anderen er weer bij te betrekken. Zo
ontstaat een beweging met een nieuw
elan.”
Niet opdringen
De laatste tijd legt ze zich toe op een
biofotonentherapie, een variant van bio­
resonantie. Ze ontmoette iemand die
daar al jarenlang mee bezig is en een ei­
gen techniek heeft ontwikkeld om het
zelfhelend vermogen van het lichaam te
herstellen. Intussen heeft ze er de mooi­
ste dingen van gezien.
Vervolgens kwam er iemand op haar
pad die magnesiumkuren aanbiedt in
Den Bosch. Zijn praktijk zit in een ge­
bouw met meerdere vrijstaande behan­
delruimtes. “Waarom maken we hier
niet een gezondheidscentrum van op
het gebied van complementaire thera­
pieën?”, wierp ze op. Ze liet er geen gras
over groeien en start daar binnenkort
als vitaliteitscoach. “Velen zien door de
bomen het bos niet meer. Het is al heel
wat als je mensen de goede richting uit
kunt sturen.”
Ze was zo enthousiast over alle ontdek­
kingen dat ze de neiging had om ieder­
een te willen ´bekeren´. Monique: “Ik
dacht dat iedereen meteen wel de goede
keuzes zou willen maken als ik hen zou
overtuigen. Maar zo werkte het niet. Als
het gesprek de kant uitgaat van gezond
leven en gezond eten, vertel ik uiteraard
wel wat het mij heeft gebracht. Maar je
moet niets willen opdringen. Dat heeft
geen enkele zin.“
Zo heeft ze ervaren dat je mensen wel
kunt uitleggen waarom iets slecht is,
maar dat een negatieve boodschap
doorgaans niet goed landt. “Het mooiste
is het als je jouw verhaal positief weet te
brengen. De kunst om mensen niet af te
schrikken door bijvoorbeeld te wijzen
op de rommel die de voedingsindustrie
produceert, maar ze te verleiden tot het
Zelfhelend
15
Lekker eten met
Recepten voor 4 personen
Koude wortel/avocadosoep
Ingrediënten:
• 1 kilo wortels
• 1 rijpe avocado
• 1 stukje rode peper
• ½ tl kurkuma
• 1 tl Keltisch zeezout
• 1 el koudgeperste walnotenolie
• 4 el fijngehakt korianderblad
• 4 el fijngesneden bosuitjes
Bereidingswijze: Was de wortels en
pers ze uit in de sapcentrifuge. Doe
dit sap in de blender met de geschilde
avocado, rode peper, kurkuma, zout en
olie. Maal dit kort tot een romige soep.
Verdeel het over vier borden en garneer
met korianderblad en bosuitjes.
Maaltijdsalade met gekiemde
quinoa
kommer, rode ui, worteltjes, courgette
en erwten door de dressing en voeg de
quinoa toe. Laat deze dressing een uur
intrekken, proef deze salade en maak
op smaak. Leg een bedje rucola of sla op
een schaal leg daarop de maaltijdsalade
en garneer met eetbare bloemen.
Verse kapucijners
Ingrediënten:
• 1 kilo kapucijners
• 1 tl bouillonpoeder in ½ lt water
• 1 el roomboter
• 2 el vers gesneden bonenkruid of tijm
Bereidingswijze: Verse kapucijners zijn
in al hun eenvoud een ware delicatesse.
Dop de kapucijners. Breng ½ liter bouil­
lon aan de kook en voeg de kapucijners
toe.
• 5 el walnoten- of olijfolie
• vers gemalen zwarte peper
• 2 handen blad van Oost-Indische Kers,
mosterd, koolzaad of rucola
• 100 g verse zachte geitenkaas
Garneer met 3 el geknipte bieslook en de
bloemen van bieslook of koolzaad
Bereidingswijze: Breng het water met
bonenkruid en bouillonpoeder aan de
kook. Kook de jonge tuinboontjes gaar
in 6 minuten. Proef of ze gaar zijn.
Bij oudere tuinbonen pel je het grijze
velletje eraf, dat is al taai.
Bereidingswijze salade: Meng alle
ingrediënten door elkaar proef en maak
op smaak. Garneer met bieslook.
Bereidingswijze paté: Doe de gare
tuinboontjes in de keukenmachine met
alle andere ingrediënten en puls er een
Ingrediënten:
• 250 g gekiemde quinoa
• 1 rode paprika in stukjes
• 1 komkommer in blokjes
• 1 fijngesneden rode ui
• 2 worteltjes in blokjes
• ½ courgette in schijfjes
• 100 g gare groene erwten
• 100 g rucola of sla
Garneren met Oost-Indische Kers-, kaasjes­
kruis-, borage, madeliefjes of bieslook­
bloemen
Ingrediënten dressing:
4 el olijven in dunne schijfjes • 2 el zonge­
droogde tomaatjes fijngesneden • 6 el
koudgeperste olijfolie • sap van 1 citroen
• 1 el geraspt schilletje van biologische
citroen • 1 geplette en fijngesneden teen
knoflook • 2 el peterselie • 1 el fijngehakte
verse rozemarijn of tijm • ½ tl zwarte peper
• mespunt cayennepeper • 1 tl bio-shoyu
Bereidingswijze: Maak eerst de dres­
sing door alles goed te mengen. Voeg
meteen de groenten toe.
Bereidingswijze salade: Laat de
quinoa ontkiemen. Zet deze 8 uur onder
water en giet deze daarna in een kiem­
bakje of glazen pot en spoel deze twee
keer per dag. Na 36 uur kunt u de
quinoa rauw gebruiken, deze smaakt
zacht en heeft zo een nog hogere voe­
dingswaarde. Meng de paprika, kom­
16
Kook ze kort (5-6 minuten) en proef of
ze gaar zijn. Giet ze af en meng er de
roomboter en bonenkruid of tijm door
en smullen maar.
Tuinboontjespaté of salade
Ingrediënten:
• 700 g gedopte jonge tuinbonen of dikke
tuinbonen 2 keer gedopt
• ½ lt water met 1 tak bonenkruid en 1 tl
bouillonpoeder
• 2 el vers bonenkruid
• 1 el appelazijn
romige paté van. Proef en maak op
smaak. Garneer met bieslook. Heerlijk
op lijnzaadcrackers (Uitzicht 6-2012)
Suggesties:
– Gevulde bleekselderij stelen met tuin­
boontjes paté:
Was de stelen snijd ze in stukken van
6 cm en vul deze met de paté.
– Gevulde noribladen met slablaadjes
en tuinboontjespaté:
Neem 4 noribladen leg daar slablaadjes
op en paté en rol deze op; laat een
bloem aan de uiteinden eruit steken.
Riëtte Janssen
Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.
Productinformatie zeekraal:
Het seizoen van zeekraal begint in mei en eindigt in september. Zeekraal kan op verschillende
manieren worden gebruikt. Gekookt, gestoofd en als garnering. Geen zout toevoegen, het is zout
genoeg van zichzelf. De zilte smaak maakt zeekraal juist zo lekker. Niet in een bak met kraanwater
leggen, zeekraal kan daar niet goed tegen. Zeekraal is rijk aan mineralen, ijzer en vitaminen.
Mierikswortel: Bewaren
In het najaar geoogst kan het in kisten met vochtig zand worden bewaard in de kelder. In de koel­
kast, met een hoge vochtigheidsgraad, tot wel een jaar. Stukken wortel in een zakje in de diep­
vries. Dat is -20 °C of soms nog wat meer. Dan worden ze na ontdooien wel zacht, maar als u ze
diepgevroren raspt is er niets aan de hand. De ideale temperatuur is -5 °C.
Per 100 gram:
Caloriën
Laag: 86 kcal
MineralenRijk, t.w. kalium 554 mg, calcium 105 mg, fosfor 63 mg, magnesium 33, mangaan
460 µg, koper 140 µg
Vitamine B1 140 µg
Vitamine B2 110 µg
Vitamine B6 180 µg
Vitamine C
Veel: 80-114 mg
Gerst met zeekraal en biogarde
Ingrediënten:
• 250 g gerst 12 uur weken
• stukje verse gember en rode peper
• 5 dl water
• 500 g zeekraal
• 2 tenen geplette en fijngehakte knoflook
• 2 el roomboter
• 1 dl biogarde
• 1 el verse geraspte mierikswortel of mosterd
• peper
Garneren met 2 el zonnebloempitten en
4 el gemengde verse tuinkruiden (bieslook,
peterselie, pimpernel)
Bereidingswijze: Spoel de geweekte
gerst af en breng deze in water aan de
kook met het stukje gember en rode
peper. Laat de gerst ± 45 minuten koken.
Proef of deze gaar is. Zet de warmtebron
uit en laat de gerst dan nog 15 minuten
nawellen, zodat de korrel mooi open
gaat.
Was de zeekraal onder stromend water
en verwijder de houtige uiteinden. Laat
de zeekraal goed uitlekken. Verwarm
de roomboter en smoor de knoflook
zachtjes zodat deze wit blijft. Voeg de
biogarde en mierikswortel of mosterd
toe en roer een gladde saus. Voeg nu de
zeekraal toe en warm deze even door
en dan de gare gerst. Proef en maak op
smaak met peper. Garneer met zonne­
bloempitten en gemengde tuinkruiden.
Bevroren aardbeien of
frambozen met yoghurt
Ingrediënten:
• 16 aardbeien of frambozen
• 1 dl volle yoghurt
• 1½ el honing
• snufje kaneel
• 1 ijsblokjesbakje
Bereidingswijze: Meng de yoghurt met
de kaneel en honing. Giet een laagje in
het ijsblokjesbakje.
Halveer de aardbeien (bij frambozen:
laat deze heel) en duw die zachtjes in
het yoghurtmengsel. Zet dit twee uur in
de diepvries. Serveer het als ijssnack of
als dessert met de aardbeienhelften
naar beneden.
Recepten insturen Heeft u een lekker recept dat past binnen de Moerman­
keuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze
rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per
mail naar [email protected].
17
Ronde korreltjes bezig aan opmars
Culinair creatief
met quinoa
Je ziet het er niet aan af. De geelwitte korreltjes lijken gewoon op gierst of couscous, maar quinoa is een heel
bijzonder gewas. Zo gezond en bijzonder dat de Verenigde Naties 2013 heeft uitgeroepen tot het ‘Jaar van de Quinoa’.
Misschien wel het hipste gewas van dit jaar.
E
en aantal jaren geleden moest je echt naar een natuur­
voedingswinkel als je quinoa wilde kopen, maar tegen­
woordig staat het gewoon in de schappen bij de reguliere
supermarkt. Bij het grote publiek is het product nog niet erg
bekend, maar het is wel bezig aan een opmars. Op dit moment
wordt quinoa nog als behoorlijk hip beschouwd. Het staat op de
menukaart bij trendy restaurants en tv-kok Pierre Wind mag
het graag gebruiken. Het nodigt door zijn smaak en textuur
dan ook uit tot creatieve gerechten. De stevige ronde korreltjes
doen het goed in salades.
Quinoa komt oorspronkelijk uit de Andes in Zuid-Amerika,
maar wordt inmiddels ook in de Hollandse bodem gekweekt. De
slanke halmen maken het tot een mooi gewas. De metershoge
pluimen bevatten zaadjes die op graan lijken maar het niet zijn,
daarom wordt het ook wel pseudograan genoemd. In werkelijk­
heid behoort quinoa tot de familie van de ganzenvoet, waarmee
het verwant is aan de Hollandse bietjes. De Inca’s gebruikten
het duizenden jaren geleden al als een belangrijke voedings­
bron. Ze noemden het ook wel ‘de moeder van alle granen’, wat
verwijst naar de hoge voedingswaarde. De mannen aten graag
een maaltje quinoa voordat ze ten strijde trokken, vanwege de
boost aan energie die dat gaf. Ook in deze tijd worden de plan­
ten nog volop verbouwd op de hoogvlaktes in de Andes.
Het wordt nu nog geïmporteerd, maar over een paar jaar heb­
ben we waarschijnlijk quinoa van eigen bodem. Een Brabant­
se ondernemer heeft namelijk het Dutch Quinoa-project op­
gericht. Het doel: een complete quinoa-keten in Nederland
opzetten en van hieruit heel West-Europa te bedienen.
Eiwitbron
Uit gezondheidsoogpunt is het prettig dat quinoa steeds beken­
der wordt, want het bevat heel wat nuttige voedingsstoffen.
De VN beschouwt dit gewas als een duurzame en gezonde voe­
dingsbron die belangrijk is voor het waarborgen van de voed­
18
selzekerheid van de snel groeiende wereldbevolking. Het wordt
vaak gegeten door vegetariërs als een goed alternatief voor
vlees omdat het een belangrijke bron van eiwitten is. De eiwit­
samenstelling lijkt erg op melk en dat maakt het zowel uit
milieu­oogpunt als uit een oogpunt van gezondheid, een serieus
alternatief voor dierlijke eiwitbronnen. Een ander voordeel van
quinoa is de lage glycemische index. Dit houdt in dat het heel
geleidelijk in de bloedbaan wordt opgenomen, waardoor de
bloedsuikerspiegel minder uit balans raakt. Dit maakt quinoa
tot een populair voedingsmiddel bij sporters. Bovendien bevat
het veel vitamines en mineralen (met name vitamine B2 en E,
koper, magnesium en ijzer) en onverzadigde vetzuren.
Tevens is het glutenvrij en dat is prettig voor de groeiende
groep mensen die last heeft van glutenintolerantie. Gluten­
intolerantie betekent dat je problemen hebt met het verteren
van de gluten in tarwe. Quinoa is voor die mensen een prima
alternatief, aangezien je er praktisch alles mee kunt doen wat
je ook met tarwe kunt doen. Door de vele vezels is het trou­
wens ook erg voedzaam. Je hebt er maar weinig van nodig om
je toch lekker voldaan te voelen. Prettig voor wie af wil vallen.
Culinair
Behalve gezond is quinoa ook erg lekker en een groot voor­
deel is dat het ook makkelijk te bereiden is. In iets meer
dan 10 minuten is het gaar. Je kunt het zowel warm als koud
gebruiken, als alternatief voor rijst of pasta, maar het is ook
lekker in een koude salade. Hoewel quinoa geen graan is,
wordt het wel op dezelfde manier bereid en geconsumeerd,
net als rijst of couscous. Voor gebruik in de keuken zijn er
inmiddels verschillende vormen. Was het vroeger alleen te
koop als hele korrel, tegenwoordig zijn er ook meel en vlok­
ken op de markt. Dat laatste maakt quinoa ook geschikt als
gezond alternatief voor paneren. Kortom: deze stevige ronde
korrel is een echte aanrader voor iedereen die wel van af­
wisseling in de keuken houdt.
PP
Turbulentie op
de site dankzij
Hollandse Zaken
Uitzending met Marlie Hillekens stuwt bezoekcijfers pijlsnel omhoog
D
e nieuwe website mmv.nl heeft
een turbulent weekje achter
de rug. Dat is te danken aan de
uitzending van het MAX-programma
Hollandse Zaken op 20 juni, waarin
MMV-ambassadeur Marlie Hillekens aan
het woord kwam. De bezoekcijfers scho­
ten die donderdagavond pijlsnel omhoog.
Vervolgens kwamen via de site tientallen
verzoeken om informatie binnen en
stroomden zo’n 40 nieuwe leden toe.
Bij het ter perse gaan van dit nummer
hadden in totaal zo’n 8000 mensen de
nieuwe website bezocht. Ze klikten
40.000 keer een pagina aan, gemiddeld
dus zo’n vijf per bezoeker. Dat betreft
zogeheten unieke bezoekers, wat wil
zeggen dat er geen dubbeltellingen bij­
zitten. Ruim 2000 van hen vonden de
site naar aanleiding van de uitzending
van Hollandse Zaken over kanker.
Daarin vertelde Marlie Hillekens over
haar moeder die min of meer was uitge­
dokterd en toen overschakelde op het
Moermandieet. Daarna leefde ze nog
40 jaar. Dat maakte grote indruk, niet
alleen in de studio maar ook bij de kij­
kers. Aan het eind van die avond stond
de dagteller bij mmv.nl op bijna 1200.
Wat doet voeding?
Voor het beheer van de site is van be­
lang om te weten waarnaar de bezoekers
op zoek zijn. Dat wordt door Google bij­
gehouden, zodat er mooie overzichten
zijn samen te stellen van wat het publiek
van ons wil weten. Dat het grote gros
van de bezoekers zoektermen gebruikt
als ‘Moermandieet’ en ‘dokter Moerman’
zal niemand verbazen. Verrassender is
wat ze exact van ons willen. Met stip
bovenaan staat de pagina ‘Wat doet voe­
ding’ (onder knop Voeding). Deze pagina
vertelt wat de rol is van voeding, welke
misverstanden er leven en welke keuzes
aan te raden zijn. Het raakt de kern van
wat MMV te zeggen heeft. En dat is mooi
natuurlijk.
Top-10
De uitzending met Marie Hillekens
(nu nog steeds op de homepagina van
mmv.nl de site te vinden) werd even­
eens heel veel aangeklikt, net als de
filmpjes met daarin ex-kankerpatiënten.
Ook de pagina met informatie over het
boek van Hans Moolenburgh heeft
zich stevig in de top-10 genesteld. Voor
Uitzicht, de recepten en de nieuws­
berichten geldt hetzelfde.
Er moet nog veel gebeuren om het in­
formatieaanbod op mmv.nl zo compleet
mogelijk te maken. Daaraan wordt dan
ook hard gewerkt. Het is de bedoeling
dat alle nummers van Uitzicht vanaf
2008 op de site komen te staan. Ook
niet-leden zullen daar toegang toe
hebben, met uitzondering van de laatste
zes nummers. Die blijven exclusief voor
leden toegankelijk. In de nummers kan
vrij simpel worden gezocht via het zoek­
schermpje rechtsboven op de site.
De komende tijd zullen er ook meer
patiëntenverhalen onder de knop
‘Ervaringen’ te vinden zijn. Het betreft
enerzijds verhalen die al in Uitzicht
hebben gestaan maar dan geactuali­
seerd, anderzijds zijn er filmpjes in
Veel vragen om
informatie
en 40 nieuwe leden
voorbereiding waarbij mensen zelf ver­
tellen hoe het hun is vergaan sinds ze
hun dieet drastisch hebben aangepast.
Verder zal de serie van dr. Hans Stoop
in Uitzicht over de verschillende soorten
kanker in uitgebreide vorm op de site
verschijnen. Voor alvleesklier-, leveren prostaatkanker is dat al het geval.
Binnenkort geldt dat ook voor darm­
kanker.
Tekst: Jan van Klinken
19
In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende
medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek
beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking
zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met Patiëntenvoor­
lichting 088-2424240.
Vraag
Lupus
‘Dank voor het antwoord van dr. G. Schuitemaker in de
rubriek van maart over vitamine D3. Jammer genoeg
heeft de harde realiteit mijn vraag over vitamine D3
achterhaald. De dermatoloog heeft mij na uitgebreid
onderzoek verteld dat al mijn ziekteverschijnselen
voortkomen uit de auto-immuunziekte lupus (huidlupus
tot nu toe). Ik blijf me afvragen hoe het mogelijk is
dat mijn ziekte tot uiting is gekomen, meteen na het
gebruik van een (te) hoge dosis vitamine D3. Sinds
enige tijd slik ik Plaquenil 400 mg per dag, waar ik
me erg ongerust over maak gezien de bijwerkingen.
Kunt u mij vertellen wat ik het beste kan nemen om
zowel de uitwerking van lupus en de bijwerkingen van
Plaquenil te verminderen? U begrijpt dat ik nog steeds
in een soort shock verkeer en niet echt snap hoe ik
hierin terechtgekomen ben.’
Lupus erythematosus is een uitgesproken autoimmuunziekte van het collageen. Men kan dus veel
antilichamen vinden afhankelijk van welk orgaan­
systeem is aangedaan. Bij u is de lupus (of LE) ken­
nelijk ‘beperkt’ tot de huid. Dan volstaat in de regu­
liere therapie het gebruik van salicylaten of andere
antiontstekingsmiddelen, al dan niet in combinatie
met Plaquenil. Corticosteroiden (bijnierschorshor­
monen) worden voorgeschreven als het gaat om een
uitgebreide LE. Dit kunt u mogelijk zien als ‘geluk
bij een ongeluk’.
Ik kan wat betreft de origine van de lupus alleen
attenderen op het feit dat vitamine D3 uw immuun­
systeem kan versterken. In dit geval dus de afweer
gericht tegen uw eigen (huid) cellen. U had waar­
schijnlijk deze ziekte al onder de leden. Verder is het
verstandig op mogelijke bijwerkingen van Plaquenil
extra alert te zijn, zoals vermindering van kleuren
zien, het zien van lichtflitsen en vermindering van
de gezichtsscherpte. Mijn advies: zoek een homeo­
pathisch arts die de klassieke homeopathie beheerst.
Vaak is voor een succesvolle behandeling van een
auto-immuunziekte een speciale remedie nodig uit de
20
recent ontdekte Lanthanide reeks (dokter Scholten,
Utrecht). Bij LE kan onder andere ook de homeopa­
thische remedie Arsenicum (jodatum) (C30) aange­
wezen zijn. Kortom, het is de moeite waard voor u
om een homeopathisch consult aan te vragen. Voor
alle zekerheid: even uw vitamine D3-spiegel in het
bloed laten bepalen.
Werking vitamines
Bij de beantwoording van een vraag in het vorige
nummer van Uitzicht over de werking van de afzonderlijke vitaminen, heb ik beloofd deze vraag verder te
beantwoorden in dit nummer. De vorige keer besprak
ik de vitaminen B1, B2 en B3. Nu zal ik kort B5, B6
en B12 kort bespreken.
• Vitamine B5 (pantotheenzuur) is een in water
oplosbaar vitamine die ook tot het B-complex be­
hoort. Het staat bekend als het ‘antistress vitamine’
met onder andere werking op de bijnieren. B5 is
betrokken bij de productie van verschillende
enzymen en bij de omzetting van koolhydraten in
energie. Bij een (zelfs al licht) tekort kan vermoeid­
heid optreden. Bij de voedselbewerking gaat veel
pantotheenzuur verloren, zoals bij het diepvriezen
en weer ontdooien van gevogelte en bij het inblik­
ken van bonen (tot 80% verlies!). Bij langdurige
periodes van stress kan extra B5 nodig zijn, nood­
zakelijk voor het aanmaken van stresshormonen.
Verder kan extra B5 noodzakelijk zijn bij de be­
handeling van migraine, het chronisch vermoeid­
heidssyndroom, huidproblemen (bijvoorbeeld
acne), wondgenezing en bij de vorming van anti­
lichamen. Zelf zet ik dit vitamine ook in bij slijm­
vliesproblemen, zoals die in de neus kunnen
voorkomen bij allergie. Behalve vermoeidheid en
depressiviteit zie ik bij een tekort aan pantotheen­
zuur ook wel branderige voeten.
B5 komt voor in: volkorengranen, joghurt, peul­
vruchten, lever, eieren, noten, groenten, vis en
gevogelte. Vitamine B5 is een van de veiligste
Antwoord
vitaminen zonder bekende bijwerkingen.
De dosering is afhankelijk van de indicatie. Bij
stress 100-200 mg eventueel in de vorm van een
vitamine B-complex per dag. Soms zijn hogere
doseringen noodzakelijk, zoals bij indigestie en het
chronisch vermoeidheidssyndroom. Advies van een
op dit gebied deskundige arts is dan noodzakelijk.
• Vitamine B6 (pyridoxine) is ook een in water
oplosbare vitamine. Door bewerking van voedsel
(snacks, kant- en- klaarmaaltijden) kan B6 groten­
deels worden afgebroken en als een vrouw de
anticonceptiepil gebruikt is voor haar extra B6
noodzakelijk. Dit laatste geldt ook als een eiwitrijk
dieet gebruikt wordt en bij overmatig alcohol­
gebruik.
Wat doet dit vitamine? B6 is nodig voor de opname
van vitamine B12 (bij tekort kans op bloedarmoe­
de). Het speelt onder andere een rol bij de aan­
maak van nucleïnezuur, bij de stofwisseling en het
vervoer van selenium (zeer belangrijk voor onze
afweer), voor de opname van zink in het lichaam,
voor de omzetting van homocysteïne, een choleste­
rolverbinding die de kans op hart- en vaatziekten
aanzienlijk vergroot.
Bronnen: vis, gevogelte, avocado’s, bananen, kikker­
erwten, kool, eieren en zaden.
Bij een tekort aan vitamine B6 kunnen nachtelijke
spierkrampen optreden, carpaal-tunnelsyndroom
met verdoofd gevoel in de handen, PMS (Pre Men­
strueel Syndroom), vasthouden van vocht, bloed­
armoede en hartziekten. Alcohol breekt pyridoxine
af.
Een teveel aan vitamine B6 zie ik in de praktijk
eigenlijk alleen door het slikken van te sterke vita­
mine B-complex met pyridoxine meer dan 50 mg
per tablet gedurende lange tijd. Vitamine B6 mag
niet worden ingenomen door mensen die voor de
ziekte van Parkinson L-dopa slikken.
• Vitamine B12 (cobalamine): eind 1940 ontdekt
men dat vitamine B12 (in kalfslever) pernicieuze
anaemie kon genezen. Vitamine B12 is de enige
vitamine die ons lichaam kan opslaan en wel
hoofdzakelijk in de lever. Voor de opname in de
maag is maagzuur nodig. Bij langdurig gebruik
van maagzuurremmers als omeprazol is de kans
aanwezig dat er op den duur een B12 tekort ont­
staat. Door vermindering van de maagfunctie zoals
bij ouderen, maar ook als er sprake is van de ziekte
van Crohn of een andere chronische maagdarm
aandoening, is de kans aanwezig dat ook een B12
tekort ontstaat. Geheugenstoornis, depressief
voelen en dove of tintelende handen en voeten
kunnen het gevolg zijn. Soms worden de gevolgen
van een vitamine B12-tekort aangezien voor de­
mentie; het loont dus de moeite om bij verdenking
op dementie bij ouderen eerst het vitamine B12gehalte in het bloed te bepalen alvorens het etiket
van dementie te verstrekken.
Bij ouderen met een B12-tekort kan de griepprik
vaak niet optimaal werken. Dit is een kwestie van
te weinig opbouw van de benodigde antilichamen.
Bij HIV-positieve mannen lijkt volgens een onder­
zoek, een goede voorraad B12 in het lichaam de
ontwikkeling van aids te vertragen.
Vitamine B12 komt vooral voor in dierlijke produc­
ten als lever en rundvlees, maar ook in kaas, melk,
joghurt en eieren. Verder nog in biergist, oesters
en sardines.
Bij gebruik van B12 hoort een foliumzuursupple­
ment; veel van het een kan namelijk een tekort
van het ander maskeren. Voorheen moest vitamine
B12 worden ingespoten, tegenwoordig volstaat een
sublinguale tablet (tabletje onder de tong) voor een
goede opname. Een overzicht van de respectieve­
lijke B vitamines houdt u tegoed voor de volgende
keer.
Lees verder op pagina 31 >
21
Microben broodnodig in strijd tegen chronische ziekten
Een veel gehoord argument is dat je voor koken tijd moet hebben, maar we zeggen dat nooit van tv kijken! De schrijver
Michel Pollan probeert er in zijn boek ‘Een pleidooi voor echt koken’ alles aan te doen om daarin verandering te
brengen. Pollan, die hoogleraar, journalist, auteur en filosoof is, wil iedereen stimuleren zelf weer te gaan koken. Dat
hij daarbij een voorstander is van het echte eten, bleek al uit zijn eerder verschenen boek ‘Een pleidooi voor echt eten’
(2009). Tekst: Dr. Hans Stoop
Wel tijd voor de tv
maar niet voor koken
D
at zelf koken dé manier is om gezonder en gelukkiger
te worden, toont hij door de lezer te confronteren
met de keerzijde van onze voorliefde voor massaal
geproduceerd fabrieksvoedsel dat verspillend is, niet duur­
zaam en bovendien ongezond. In elk hoofdstuk neemt de
schrijver de lezer mee met zijn eigen ervaringen tijdens de
reizen die hij maakte om dit boekte realiseren. Zo brengt hij
zijn passie voor echt koken op de lezer over.
Koken is meer
Koken is meer dan koken alleen, laat Pollan zien. Zijn boek is
meer een natuurlijk sociaal verhaal over het oorspronkelijke
koken. Het bereiden van de maaltijd zoals dat traditioneel ge­
beurde, moeten we volgens de auteur weer onder de knie zien
te krijgen. Recepten moeten we gaan beschouwen als schetsen
of notities, het zijn de sjablonen die we moeten veranderen en
ontwikkelen totdat we ze ons eigen hebben gemaakt.
Koken is ook alles wat er bij hoort en wat er omheen gebeurt.
Een gedeelde maaltijd bestaat niet uit alleen maar eten, we
moeten die tevens zien als de fundering van het gezinsleven.
Tijdens de maaltijden is er de gelegenheid tot discussie en
conversatie.
Tegenwoordig is het vaak een wonder dat er nog samen wordt
gegeten. De ‘individualisering van de maaltijd’ is natuurlijk
wel goed voor de verkoop van voorverpakte en kant-en-klare
eenpersoonsgerechten, maar niet voor de sociale waarde van
gezamenlijk eten.
Exclusief menselijk
Koken behoort tot een exclusief menselijk vermogen. Dieren
kunnen immers niet koken. Wij zijn vanuit het nuttigen van
rauwe naar gekookte producten gegaan, waardoor er veel meer
energie beschikbaar is gekomen voor de eters. Zodoende hoe­
ven we ons niet meer voortdurend te voeden. Rauw voedsel is
aan te bevelen wanneer we juicers en blenders gebruiken. We
kunnen door het nuttigen van gekookt voedsel meer verteren
22
en hoeven daarbij minder energie te gebruiken. Evolutionair is
de gedachte dat onze hersenen vergroot zijn en onze darmen
verkort onder invloed van de nieuwe hoogwaardige voedings­
wijze die lang geleden begonnen is. Onze hersenen gebruiken
namelijk in rusttoestand ongeveer 20 procent van onze energie!
Talloze producten, zoals giftige planten, zijn door verhitting
ongevaarlijker en voedzamer geworden. Voedsel dat we ver­
hitten, wordt gezuiverd van parasieten en bacteriën. Het on­
grijpbare vuur heeft hiervoor gezorgd en gaf de allereerste
smaak aan ons voedsel, de smaak van rook. En later toen we
een waterdichte kookpot ter beschikking kregen, zijn we
overgestapt naar het veiligere koken in en met water.
Extra maag
Hoever zouden we met de landbouw zijn gekomen als we
de kookpot niet hadden gehad? De kookpot is als het ware
een ‘extra maag’ die het voedsel voorbereidt om verteerd te
worden. Smaak, verteerbaarheid en de voedingswaarde van
het eetbare gras is hierdoor sterk verbeterd. Jong en oud
kunnen dit zachte voedsel nu gemakkelijk opnemen. De
baby’s kunnen sneller van de borst en de ouderen kunnen
het zachte voedsel gemakkelijk blijven eten. Voordat we eet­
baar gras (zaden) konden verteren, aten we die via een om­
weg namelijk door hoofdzakelijk het vlees van de herkauwers
te eten. Nu kan met deze eenvoudige voedselbewerking een
eenvoudige voedzame pap gemaakt worden of na het verhit­
ten hiervan een plat brood.
Lucht staat voor de eerste echte voedselverwerkende tech­
niek, het bakken van gegist brood en het brouwen van bier.
Een veel gehoorde uitspraak is dat broodbakken veel tijd kost,
maar het is voor het grootste deel niet jóúw tijd. Al zo’n zes­
duizend jaar geleden werd door de Egyptenaren gisting bij
toeval ontdekt. Het gebakken gegiste brood bleek voedzamer
dan de massa waarvan het gemaakt werd. Op tarwemeel al­
leen kun je niet overleven, maar dat kun je wel op brood. Met
passie beschrijft Pollan zijn ervaringen met de bakkers van
Fermenteren is eigenlijk een gecontroleerd rottingsproces.
Complexe eiwitten, vetten en koolhydraten worden hierbij
afgebroken tot minder complexe en dat zonder toevoeging
van energie. Gegist voedsel stelt ons in staat om het hele jaar
door plaatselijke voedingswaren te eten. Het was ooit de
belangrijkste manier om te voorkomen dat voedsel bedierf.
En pas toen kon, volgens archeologen, de mensheid echt
overstappen van een jagend en verzamelend bestaan naar
een meer gesetteld landbouwersbestaan.
zuurdesembrood en over zijn eigen bakervaringen. Zo gepas­
sioneerd dat de lezer direct zelf aan de slag zal willen gaan.
Achterin het boek staat een recept.
Zuurdesembrood
Pollan is voorstander van zuurdesembrood vanwege de lucht,
de smaak en de textuur. Maar ook omdat zuurdesemfermentatie
de gluten deels afbreekt. De lange rijstijd is daar van groot
belang bij. Ook wordt hierdoor de opname van de suikers ver­
traagd.
Zo rond 1880 zijn het witmeel en de fabrieksgist geïntrodu­
ceerd. De lezer raadt het al: beter geschikt voor de industriële
productie. Het bewerken van voedsel, waardoor het ongezon­
der werd, was begonnen. Kort daarna deden juist daar waar
ook de geraffineerde suiker was geïntroduceerd, de zogeheten
westerse ziekten hun intrede.
Fermenteren (gisting) is een vorm van koken waar geen
energiebron (hitte) aan te pas komt. We spreken hier ook
wel van ‘koud vuur’, een biologisch proces door schimmels
en bacteriën die in de aarde voorkomen. ’We kennen het
fermenteren vast wel van karnemelk, komboucha, tempeh,
natto en dergelijke. Na gisting krijgen de voedingsmiddelen
meer voedingswaarde en soms ontstaan er nieuwe voedings­
stoffen, zoals diverse vitaminen B en C.
Gefermenteerde zuurkool (recept in het boek) werd gebruikt
om scheurbuik te voorkomen tijdens lange zeereizen!
Microben
Vreemd eigenlijk dat we allerlei zaken inzetten zoals anti­
biotica om een oorlog te ontketenen tegen bacteriën en
schimmels. Terwijl ons lichaam meer bacteriën bevat dan
cellen. Ook wordt steeds meer duidelijk dat de mens beter
aan meer dan aan minder microben kan worden blootgesteld.
Bacterievrij voedsel zou ons zelfs wel eens ziek kunnen
maken. Maar we zijn antibiotisch we hebben erg ons best
gedaan om bacteriën uit ons eten te verwijderen door te
steriliseren en de vezels te verwijderen.
Helaas zijn er maar heel weinig voedingsmiddelen die nog
levende bacteriën of schimmels bevatten. Wilde gisting is
te wild voor de supermarkt. Pasteurisatie blijkt meer een
industriële oplossing te zijn voor het industriële probleem:
de houdbaarheid. Dit gaat echter wel ten koste van de voor
ons broodnodige microben. Het is juist van groot belang om
bewust onze microflora aan te vullen! De meeste chronische
ziekten hebben namelijk allemaal te maken met ontstekingen
die hun oorzaak in de darmen vinden. Hierdoor raakt de
darmwand te gemakkelijk doorlaatbaar. Het gevolg is dat het
immuunsysteem hierop reageert.
Het boek is opgebouwd rond de vier elementen – vuur, water,
lucht en aarde – die gebruikt worden bij het verwerken van
voedsel. Vier elementen die door de wetenschap vervangen
zijn door chemische processen. ‘Gelukkig is dat nog niet tot
onze zintuigen doorgedrongen’, zegt Pollan.
Lees verder >
23
Chemie
Vanwege het enorme aanbod aan (namaak) supermarktvoe­
ding dreigt koken steeds meer ‘uit’ te raken. Daardoor weten
we niet eens meer wat er allemaal in ons voedsel zit en waar
het vandaan komt. Zo verdwijnt onze betrokkenheid op onze
voeding want alles wordt gedaan door ‘specialisten’.
Het (verpakte) voedsel dat we steeds meer zijn gaan eten,
bevat ook nog eens meer suiker, zout, vet en niet-natuurlijke
ingrediënten. Uit de natuurlijke producten wordt enerzijds
veel waardevols verwijderd en worden anderzijds allerlei
chemische stoffen toegevoegd om de houdbaarheid te verlen­
gen. Zo worden uit volkoren graan de kiemen en de zemelen
weggehaald. De industrie verkoopt die weer apart aan de
farmaceuten die er onder andere supplementen van maken;
die kun je kopen voor je gezondheid! Gewoon volkorenbrood
eten is niet alleen gezonder voor ons, maar ook minder winst­
gevend voor de industrie!
Zelf koken vergroot onze onafhankelijkheid van bedrijven en
onze vrijheid. Met een beetje techniek en iets meer tijd in de
keuken is van de nederigste ingrediënten het smakelijkste
eten te maken. Door bijvoorbeeld zelf brood te bakken of bier
te brouwen worden we eraan herinnerd dat ons eten en drin­
ken uiteindelijk niet uit een fabriek komt, maar uit de natuur.
De wereld wordt hierdoor verbazingwekkender. Het is een
manier van omgaan met de wereld. Er is al een vorm van
voedselrevolutie in gang gezet door de opkomst van lokale
producten, biologisch en ambachtelijk. Dat is waarop de
auteur attendeert: producten zoveel mogelijk eten uit je eigen
omgeving, in het juiste seizoen en als het kan ook nog eens
biologisch.
Titel:
Een pleidooi voor echt koken
Auteur:
Michael Pollan
Uitgave:Arbeiderspers
Omvang:
415 pagina’s
Prijs:
€ 29,95
ISBN:
139789029587143
Word lid van MMV en ontvang ons kookboek
MMV doet niet-leden een mooi aanbod:
Word lid van MMV en u ontvangt het kookboek ‘De Natuurrijke
Keuken’ en de nummers 6 t/m 10 van Uitzicht 2013 voor slechts € 29,-.
Voorwaarde is wel dat u tenminste ook in 2014 lid blijft.
Naam _____________________________________________________________
Speciaal
aanbod!
Adres _____________________________________________________________
Postcode + woonplaats _____________________________________________
Datum ________________ Handtekening ______________________________
Na inschrijving in de ledenadministratie ontvangt u een acceptkaart. Als die is
betaald volgt de toezending van het kookboek en de uitgaven van Uitzicht.
✂
24
Stuur de bon in een
voldoende gefrankeerde
envelop naar:
MMV
Postbus 508
2400 AM Alphen a/d Rijn
Evolutionaire en orthomoleculaire geneeskunde
Tweehonderd jaar is een fractie van een seconde. Tenminste: vergeleken met de miljoenen
jaren waarin de mens en de ‘hominiden’ rond de evenaar hebben geleefd. De laatste twee
eeuwen zijn onze voedingsgewoonten en leefomstandigheden echter enorm veranderd.
En wel zo snel dat onze genen absoluut geen mogelijkheid hebben gehad om zich hieraan
aan te passen.
De Groningse hoogleraar dr. Frits Muskiet verwoordde het treffend in een artikel in een
tijdschrift voor zijn vakgenoten. Hierin legde hij de principes van het oerdieet uit op basis
van de evolutionaire geneeskunde. Het komt erop neer dat door de snelle verandering van
onze omgeving in de afgelopen honderd jaar we een conflict hebben veroorzaakt tussen ons
‘paleolithisch’ genenmateriaal en deze omgeving. Dit conflict vormt volgens Muskiet ‘de
belangrijkste oorzaak van de huidige chronische (degeneratieve) ziekten, waaronder diabetes
mellitus, hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker en enkele psychiatrische ziekten.’
Vooral de subtitel van Muskiets bijdrage sprak boekdelen: ‘U bent wat u eet, maar u moet
weer worden wat u at.’
Onze genen zijn essentieel dezelfde als die van onze vroegste voorvaderen. Geef de genen
voedingsstoffen waarmee ze niet vertrouwd zijn of in de verkeerde verhoudingen, en er
ontstaan problemen. Het principe is daarom eenvoudig: eet wat uw verre voorvaderen aten.
En die leefden eeuwenlang in een ecosysteem waarin water en de daarbij behorende planten
en dieren centraal stonden. Dit heeft de menselijke genen en stofwisseling laten wennen aan
voedsel dat direct hieruit afkomstig was. Dit proces vond plaats in Oost- en Zuid-Afrika
aan rivieren, meren, rivierdelta’s, moerassen en de kust. Op die plekken konden mannen,
vrouwen, kinderen en bejaarden eenvoudig hun maaltje bijeen scharrelen: larven, wormen,
weekdieren, schaaldieren, vogeleieren, kikkers, planten en vruchten lagen vaak letterlijk voor
het grijpen. De leefomgeving en voeding waren rijk aan omega 3-vetzuren, vitamine A en D
en jodium.
Niet toevallig zijn dit de voedingsstoffen waar nu in de Westerse wereld het meest frequent
tekorten van voorkomen. De laatste jaren zijn de resultaten van wetenschappelijk onderzoek
naar de positieve werking van suppletie met vitamine D en omega 3-vetzuren bij de meest
uiteenlopende ziekten, nauwelijks meer bij te houden. De diversiteit van deze ziekten is een
belangrijke indicatie dat mensen chronische tekorten hebben aan deze voedingsstoffen, en
vaak al vanaf de periode in de baarmoeder. De genen en stofwisseling snakken naar deze
ontbrekende stoffen.
Wat vitamine D betreft is er nog iets extra’s aan de hand. Deze vitamine wordt onder invloed
van de UV-stralen van de zon in de huid aangemaakt. Toen de mensen vanuit de gebieden
bij de evenaar uitwaaierden naar streken met een gematigder klimaat, viel de zon als bron
van vitamine D grotendeels weg. De mens probeerde zich wel aan te passen door zijn huid
lichter te laten worden, maar onderzoek heeft aangetoond dat dit onvoldoende is voor een
adequate vitamine D-voorziening. Daarom is de mens hiervoor vrijwel geheel afhankelijk
van zijn voeding. Maar hij neemt onvoldoende van de bron bij uitstek: vette vis. Dus zijn we
onherroepelijk aangewezen op suppletie van vitamine D. Zelfs in de zomer. Helaas vindt deze
bij uitstek orthomoleculaire toepassing nog veel te weinig plaats.
www.ortho.nl
Dr. Gert Schuitemaker
25
Kruiswoordraadsel
Oplossing
‘Natuurlijke keuken, bron van inspiratie.’ Dat is de oplossing van de puzzel
in Uitzicht 2013/04. Maar dan wel met
natuurlijke ingrediënten. Goede voeding
kan u gezond maken en houden, hetgeen
met slechte voeding nooit zal lukken.
Goed, volwaardig levend voedsel wordt
geteeld op akkers, waarop geen kunst­
mest wordt gebruikt en geen chemische
bestrijdingsmiddelen worden toegepast.
Waar elk jaar een ander gewas op de
akker staat (vruchtwisseling), zodat de
grond niet uitgeput wordt. Dus naar
biologische of biologisch-dynamische
methode. Voedsel dat niet fabrieksmatig
bewerkt is, dus zilvervliesrijst, rijst waar­
van het vlies niet is verwijderd, want juist
in dit vlies zitten de vitaminen. Dit is de
voeding die ons gezond houdt. Volwaar­
dig, schoon, biologisch voedsel. Het kost
het lichaam minder energie om dergelijk
voedsel te verteren en op te nemen,
waardoor meer energie overblijft om het
lijf te helen. Kruiden komen de laatste
jaren steeds meer in beeld omdat ook
deze een helende werking hebben. U
kunt veel kruiden in bossen en weilan­
den vinden. Let wel op dat u deze niet
zoekt langs de snelweg of in weilanden
die bemest of bespoten worden, want dan
eet u het gif ook mee op en dat is niet de
bedoeling. Een klein tuintje is al voldoen­
de om heel wat kruiden te kunnen laten
groeien. Dat kan de smaak van uw maal­
tijd ten goede komen. Dan toch maar
snel het nieuwe kookboek van de MMV
bestellen, als u dat nog niet gedaan hebt,
want hier staan veel nieuwe ideeën in.
De prijzen gaan naar de volgende
winnaars:
1e prijs: mevr. Munier, Rijswijk
2e prijs: mevr. Kemers , Arnhem
3e prijs: mevr. Postema, Uitgeest.
De inzenddatum voor de puzzel in Uit­
zicht 2013/06 sluit 15 september 2013.
LET OP! Het inzenden van de oplossing
is alleen mogelijk door: overschrijving
van tenminste € 1,- op ING rekening
6189, t.n.v. Moermanvereniging te
Alphen aan den Rijn. Vermeld uw
oplossing onder mededelingen.
Gert Tretmans.
Tuinvaas 16
7609 ZT Almelo
tel.: (0546) 56 94 11.
E-mail: [email protected]
1
2
3
15
4
5
6
16
21
23
31
36
63
34
43
48
53
58
59
65
66
72
49
50
54
55
67
61
68
74
86
88
95
89
90
93
64
76
80
84
91
92
96
90
75
83
87
53
70
79
82
62
69
78
81
44
60
73
77
85
93
94
97
66
32
65
60
6
40
10
80
44
53
50
49
21
82
55
15
34
53
1
54
42
76
53
31
88
53
26
11
51
28
91
7
16
48
53
87
58
3
17
61
72
?
75
Horizontaal: 1. deel van een vliegtuig 6. drank 9. bedevaartplaats in Zuid-Frankrijk
15. en omstreken 16. paardje 17. klertskous 19. regenscherm 20. hetzelfde 21. een
en ander 23. oud-Peruaans heerser 25. onderwerp 27. groente 28. stad in Letland
30. pieper 34. stijf 35. het geteelde 37. vlinder 38. cliënt 39. voorzetsel 40. familielid
42. kunstgoud 43. halsbont 44. lidwoord 45. direct 48. af te leggen afstand 51. bolge­
was 52. ivoor 53. langs 54. vreemde munt 55. persoonlijk voornaamwoord 57. oever­
land 60. gehucht ten zuiden van Leeuwarden 63. water in Noord-Brabant 65. zelf­
kant 66. Duits zanger, componist en orkestleider 69. nieuw (in samenstellingen)
70. domina 71. zich recht verheffend 73. lichte ontsteking van de slijmvliezen
75. actief koolpoeder 77. grote hamer 78. tegenspoed 80. deel van een schip 81. aeta­
tis 82. onbegroeide 83. loven 85. plaats in België 86. persoonlijk voornaamwoord
87. roofzuchtige papegaai 88. larve van de langpootmug 92. atoom 94. familielid
95. uitstalkast 96. kledingstuk 97. het ingrijpen.
Verticaal: 1. telwoord 2. geroep van runderen 3. klein kind 4. scheepstouw 5. vulkaan
6. wettelijke aansprakelijkheid 7. merkteken 8. neon 10. automerk 11. stad in Duits­
land 12. ruthenium 13. door water omgeven land 14. beginnen 17. dik papier 18. tot
de vetten behorend 22. leeftijd (Engels) 24. jongensnaam 26. ogenblik 27. bevel
29. sierplant 31. insect 32. yankee 33. voorgevel 34. buigzaam 36. vierkant kruisnet
38. van een bepaald metaal 41. gemelijk 43. ter wereld brengen 45. Russisch ge­
vechtsvliegtuig 46. plaats in Gelderland 49. gesloten 50. vordering 56. overdekte win­
kelstraat 58. uniek 59. suikerboon 60. luchthaven 61. Europeaan 62. stadhouder in
het oude Perzische rijk 64. sportman 67. onheilsgodin 68. Basis Reglement Stambo­
men 70. plaats in Frankrijk 72. trek 73. kleín vertrek 74. oor (Engels) 76. roodachtig
78. rivier in Portugal 79. plezier 82. roofzuchtige papegaai 84. Nederlands Onderwijs­
genootschap 87. klasse 89. titel 90. omroepvereniging 91. maanstand 93. nummer.
Als u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u ook de onderste balk invullen.
Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing.
26
14
27
33
47
52
71
13
20
26
42
46
64
12
38
41
45
57
32
11
19
37
40
51
10
18
25
30
35
56
9
24
29
39
8
17
22
28
7
Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuur­
lijke kankerpreventie en Ondersteunende
therapieën. Het verschijnt tien keer per
jaar en wordt gratis aan de leden van de
vereniging beschikbaar gesteld.
Verantwoording
De redactie van Uitzicht en het bestuur
van MMV brengen de inhoud ter kennis en
beoordeling; zij aanvaarden geen verant­
woordelijkheid voor de toepassing ervan.
Overname van artikelen door derden is
uitsluitend toegestaan met schriftelijke
toestemming vooraf. Redactie en bestuur
behouden zich het recht voor zonder opgave
van redenen teksten, advertenties en te
beantwoorden vragen te weigeren.
Eindredactie
Cor van Groningen
Medewerkers aan dit nummer:
Drs. Bob Hornstra, arts
Riëtte Janssen
Jan van Klinken
Arjan van Laar
Hans Nieuwstad
Petra Pronk
Dr. Gert Schuitemaker
Dr. Hans Stoop
Redactieadres
Redactie Uitzicht
Hof van Azuur 30
2614 TB Delft
E-mail: [email protected]
Kopij volgend nummer:
Magazine 7/2013
vóór 3 augustus 2013
Heb je thuis een puber die enigszins
dichtgroeit van het bankhangen en een
leven met chips achter de computer?
Weersta dan toch de neiging om te ver­
zuchten dat hij of zij te dik is en dat
daar nu toch echt iets aan moet gebeu­
ren. Hoeveel waarheid daar ook inzit, dit
is niet de manier om kinderen aan
groente en fruit te krijgen, zo ontdekten
Amerikaanse onderzoekers van de Uni­
versiteit van Minnesota. Ze onderzoch­
ten een kleine drieduizend kinderen
van gemiddeld 14 jaar en hun ouders,
De onderzoekers bestudeerden of zelf­
management werkt bij patiënten met
een hoge bloeddruk, suikerziekte, een
hoog cholesterol en overgewicht en die
ongezond eten, onvoldoende bewegen
en roken. Zelfmanagement in de ver­
pleegkunde is gebaseerd op het vermo­
c o l o f o n
Uitzicht op internet
www.moermanvereniging.nl
Wat is de beste manier om je opgroei­
ende kinderen enthousiast te maken
voor gezond eten? Het antwoord: een
positieve benadering! Kinderen erop
wijzen dat ze te dik zijn is not done en
contraproductief. Dat blijkt uit onder­
zoek in het medisch-wetenschappelijk
tijdschrift JAMA pediatrics.
Een schouderklopje en een compliment
helpen meetbaar bij patiënten met
hart- en vaatziekten. Door steun uit de
omgeving hadden patiënten aan het
eind van de proefperiode een betere
gezondheid. Dat blijkt uit een onder­
zoek van verpleegkundig specialist
Berna Sol-de Rijk.
Redactiecommissie
Truus Hartsink
Dr. Hans Stoop
Cor van Groningen
Inschrijving
Uitzicht ISSN 0169-9938
Positieve benadering voor gezonde pubers
afkomstig uit diverse sociale milieus.
Het bleek dat ouders die een punt ma­
ken van het overgewicht van hun kinde­
ren ervoor zorgen dat de kinderen nog
ongezondere eetgewoontes ontwikkelen.
De kinderen reageren namelijk nogal
extreem op zo’n opmerking. Ze gaan
laxeermiddelen gebruiken, streng lijnen,
vasten of juist ontzettend veel eten. Zo
bereiken ze dus precies het tegenover
gestelde effect.
Veel beter bleek het te gaan in gezinnen
waar de focus niet ligt op ‘te dik zijn’,
maar op ‘gezond eten’. Deze kinderen
hebben veel minder vaak overgewicht,
ook als ouders niet specifiek over ge­
zond leven praten. De conclusie van de
onderzoekers is dan ook dat je met je
kind beter de voordelen van gezond
eten kunt bespreken dan de gevaren
van ongezond eten.
Complimentjes maken gezonder
Fotografie
Stef Breukel e.a.
Advertenties
Advertentiemogelijkheden
en tarieven kunnen worden
aangevraagd bij:
J.P.H. Geraats
Louis Regoutstraat 36
6006 LL Weert
Telefoon (0495) 53 22 20
Korte berichten
gen van mensen om zelf hun eigen ge­
zondheid in de hand te nemen. Dat lukt
als ze voldoende in zichzelf geloven.
De onderzoekers lieten een groep risico­
patiënten begeleiden door gespeciali­
seerde verpleegkundigen. Zij kregen
complimentjes en steun, zodat de patiën­
ten er op gingen vertrouwen dat zij hun
eigen gezondheid blijvend konden ver­
beteren. Na enige tijd daalde hun bloed­
druk en het cholesterolgehalte in hun
bloed aantoonbaar. In de controlegroep
die op de gebruikelijke manier werd
begeleid gebeurde niets bijzonders.
(Bron: GezondNu)
Carob beter dan cacao
Op een vraag van een bezoeker gaat
dr. Hans Stoop op de pagina Forum van
www.mmv.nl in op de voor- en nadelen
van cacao. In het Moermandieet is het
contrabanda en hij legt uit waarom.
“Cacao verwijdt de bloedvaten, verhoogt
de hartslag, bevat oxaalzuur dat calcium
bindt, veroorzaakt hyperactiviteit, ruste­
loosheid, angsten, hoofdpijn, slapeloos­
heid, tremors en doet de urineproductie
toenemen.” Een prima en veel gezonder
alternatief is naar zijn zeggen carob, een
poeder dat is gemaakt uit de peulen van
de Johannesbroodboom.
Een andere vraag op Forum luidt: “Ik
heb een slowcooker en ben nog op zoek
naar tips voor heerlijke vegetarische
recepten die hiervoor geschikt zijn.
Wie helpt mij op weg?”
Er zijn nog geen reacties. Wie kan deze
kokkin helpen? U kunt op het Forum
zelf reageren, mailen naar redactie@
mmv.nl of gewoon een briefje op de bus
doen naar Uitzicht, Hof van Azuur 30,
2614 TB Delft. Bij voorbaat dank.
27
Advertentie
Postbus 16035
2500 BA Den Haag
Telefoon 070-3010701
Fax 070-3010707
De Roode Roos B.V.
Magazijn voor orthomoleculaire voeding
Deze keer een andere selectie van
producten, welke door “De Roode Roos
B.V.” geleverd kunnen worden.
Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime
assortiment, van meer dan 3500 producten
en 80 leveranciers.
Bestellen bij De Roode Roos B.V.
Alle producten worden in principe geleverd
met een korting van max. 25% ten opzichte
van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u
gebruik maken van de lijst die hiernaast is
afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een
fotokopie maken. Onze volledige catalogus
is op aanvraag verkrijgbaar.
Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze
postbus sturen. Vervolgens laten wij de
bestelling door TNT-Post bij u thuis
bezorgen.
Ook kunt u ons gratis naamnummer
0800-ROODEROOS (0800-7663376)
gebruiken.
Internetgebruikers kunnen een e-mail
versturen naar [email protected] of
direct bestellen via onze webwinkel op
www.derooderoos.com
Vanaf nu biedt De Roode Roos u de
mogelijkheid uw bestellingen te betalen via
doorlopende machtiging voor automatische
incasso.
Een machtigingskaart hiervoor kunt u
opvragen via onze website:
www.derooderoos.com/machtigen
Nr
Fabrikant
Leden
205 Multi vit.& mineralen (240 tab)
Plantina
€ 99,75
€ 74,81
268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)
Pharma Nord
€ 46,50
€ 34,87
1388 MultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)
Alfytal
€ 21,40
€ 19,26
2308 DHA 250 (120 caps)
Now Foods
€ 38,20
€ 28,65
2572 B-12 Brein Formule 1000 mcg (100 zuigta Now Foods
€ 22,49
€ 16,87
2621 Hylak forte (100 ml)
Homeoropa
€ 26,95
€ 20,21
2836 MetaRelax (90 tab)
Metagenics
€ 23,99
€ 17,99
2999 Eye Q 500 mg (210 caps)
Springfield
€ 36,95
€ 27,71
3273 Lignan Flax Oil Complex (473 ml)
Barlean's
€ 19,95
€ 14,96
3312 MorEPA (sinaasappel) (60 softgel)
Minami Nutrition
€ 32,95
€ 24,71
3402 More DHA Prenetal (60 softgel)
Minami Nutrition
€ 28,95
€ 21,71
3492 Bio Bran MGN3 250 mg (50 tab)
Medpro
€ 65,00
€ 58,50
3588 Symbioflor 1 (50 ml)
Energetica Nat.
€ 13,60
€ 10,88
3654 Prostaatformule (60 tab)
Best Choice
€ 11,50
€ 8,63
3924 MagAsorb 150 mg (magnesium als Citraat Lamberts
€ 12,70
€ 9,52
4084 Mood (30 caps)
Care For Women
€ 19,95
€ 14,96
4105 Levertraan Forte (60 softgels)
Bonusan
€ 9,00
€ 6,75
4398 Active Biodream (800 gram)
Biodream
€ 45,00
€ 36,00
4456 Spirulina (180 tab)
Marcus Rohrer
€ 13,32
€ 11,32
4617 Solidago Complex Tinctuur (50 ml)
Zonnegoud
€ 11,59
€ 8,69
4646 Super Greens (220 gram)
VitaKruid
€ 46,70
€ 39,70
4754 l-Tryptofaan 400 (60 vcaps)
CellCare
€ 21,90
€ 17,52
5400 Vitamine D3 15 mcg (90 softgel)
Bonusan
€ 11,00
€ 8,25
5603 Echinaforce Forte (60 tab)
A. Vogel
€ 14,99
€ 11,24
5765 Astaxanthin-eco (120 caps)
Plantina
€ 60,10
€ 45,08
5878 Glucosamine Summum (120 tab)
Supplemed
€ 36,95
€ 27,71
5968 Prostasol (60 tab)
Medpro
€ 95,00
€ 85,50
6096 CalAsorb (180 tab)
Lamberts
€ 28,60
€ 21,45
6097 Salvestrol GZ (60 caps)
Vitals
€ 39,95
€ 29,96
6213 Elke Dag (90 tab)
Vitals
€ 49,95
€ 37,46
6599 True Superfood (400 gram)
Vitals
€ 65,00
€ 48,75
Prijswijzigingen voorbehouden
Vermeld hier uw
adresgegevens:
28
Normaal
Uw naam: (Dhr/Mevr):
Lidmaatschap nr.:
Adres:
Geboortedatum:
Postcode & Woonpl.:
E-Mailadres:
Telefoonnummer:
(evt.) voorschrift van:
Boekenlijst
Deze boeken kunt u bestellen
bij de Moermanvereniging.
Wilt u één of meerdere boeken
toegestuurd krijgen, geef dan op
uw bankoverschrijving het juiste
bedrag en de titels van de
gewenste boeken. Geen geld
opsturen!
Het rekeningnummer waarop u
kunt bestellen is: 355.999 t.n.v.
De Moermanvereniging
Postbus 508
2400 AM Alphen aan den Rijn.
De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland.
Daarbuiten wordt € 3,50 extra
berekend.
01. Dr. Moerman, een weg tot genezing,
C. van Groningen en A. Ronhaar
02.U kunt meer dan u denkt, aanvullende maatregelen om
kanker te helpen voorkomen en genezen, Hans Moolenburgh sr. 09. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman
10. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel
17. A solution to the Cancer Problem
03.Kookboek De Natuurrijke Keuken. Het kookboek voor als je
gezond wilt worden of blijven (Prijs niet leden € 19,50)
28. De actuele voedingstabel, wat zit waar in?
29. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van
de Moermantherapie
37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker
Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie:
www.gezondeboeken.nl
41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen
42. De helende factor, Bob Th. Hornstra
45. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam
€ 12,75
€ 16,50
€ 6,95
Koopt u onze verrassingstas! Met in ieder geval de complete jaaruitgave
van Uitzicht 2012. Leuke hebbedingetjes en heel veel informatie!
Een gezond en prachtig cadeau om weg te geven.
€ 15,00
€ 11,30
€ 25,00
€ 6,80
€ 6,80
€ 7,95
€ 17,50
€ 10,00
€ 20,40
€ 12,50
Advertenties
R
Steviatabletten
en -druppels
R
ucht
etlch
Zwetl
u torbij!
Zwee
oedvovoorb
ij!
vooorgrg
oed
Zonder parfum · hypoallergeen
vo
!
eten
t zwen
!
eet rthehe
ucer
t zwetok
Redce
sels
r de
Redu
de
oksels.
elonon
w
de
r
Zo
de
eten
Zowel
op de vo
eten.
al
s sop de vo
al
Like ons op facebook
SYNEO.NL
•
•
•
•
•
Pastgoedineenenergiebeperktdieet
Calorievrijezoetstof
Tot300xzoeterdansuiker
Natuurlijkeoorsprong
Geweldigesmaak
Steviadruppels
Tafelzoetstof (vloeibaar)
Bestelcode: 9801
Adviesverkoopprijs € 14,50
60 ml
Steviatabletten
Tafelzoetstof (vast)
Bestelcode: 9800
Adviesverkoopprijs € 9,50
200 tabletten
www.vitortho.nl
29
algemene informatie
De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te
behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid
te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.
Bestuur
Vriendelijk verzoek alle post bestemd
Administratie/
algemene informatie
Informatie lezingen
en kooklessen
voor het bestuur te zenden aan:
De administratie van de vereniging
Schriftelijke vragen naar:
Postbus 508
wordt gevoerd door de heer
Postbus 508
2400 AM Alphen aan den Rijn
Wim Kuling.
2400 AM Alphen aan den Rijn
Voorzitter:
Centraal Bureau:
Dave Schut
Postbus 508
Eefde
2400 AM Alphen aan den Rijn
Postzegel insluiten.
Klachten van patiënten
Telefoon: (0172) 49 79 44 (werkdagen
Secretaris:
tussen 09.00 uur en 13.00 uur)
Johan Klumpenaar
Fax: (0172) 47 06 44
President Wilsonlaan 33
E-mail: [email protected]
4334 GB Middelburg
Telefoon: (0118) 63 59 89
E-mail: [email protected]
Penningmeester:
Nico Sleeuwenhoek
De Eendracht 20
2614 LX Delft
Telefoon (015) 2562921
E-mail:
[email protected]
Marketing:
Sietze Blom
Buitenom 1
8314 AM Bant
Telefoon: (0527) 26 18 25
E-mail: [email protected]
Interne contacten:
Jan Bor
Schoolstraat 1
4221 LR Hoogblokland
Telefoon: (0183) 56 36 28
E-mail: [email protected]
Jan Meijerink
De Bese 2
7722 PD Dalfsen
Aanmelding nieuwe leden
Schriftelijk bij het Centraal Bureau
of via de website.
Lidmaatschap
(automatische incasso), € 29,- per
kalender­jaar (acceptkaart).
Voor Belgische leden minimaal
€ 37,- (accept € 42,-) op rekening
ING bank 335-0078672-51 t.n.v.
Moerman­vereniging.
Voor de overige leden in Europa
€ 37,- (accept € 42,-), buiten Europa
€ 42,- (accept € 47,-). Een kleine
‘overbetaling’ op de minimumcontri­
butie wordt zeer op prijs gesteld.
Contributie giro 42.39.229 t.n.v.
Moermanvereniging te Alphen aan
den Rijn. Opzegging lidmaatschap:
vóór 1 december van het lopende
jaar. Administratiekosten: € 3,50
wanneer een herinnering gestuurd
moet worden.
E-mail: [email protected]
worden à € 5,25 per exemplaar.
Dit kan schriftelijk of telefonisch bij
het Centraal Bureau.
Hans Stoop
Internet
4611 KS Bergen op Zoom
Telefoon: (0164) 25 04 61
www.moermanvereniging.nl
E-mail: [email protected]
E-mail: [email protected]
Adviseurs:
Cor van Groningen
Bob Hornstra
Piet Sijpersma
Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam
Advertenties Uitzicht
Groot Vijverdal 21
6822 MB Arnhem
Telefoon: 06 44386268
Zeeland/West-Brabant
Dhr. H. Stoop
Coehoornstraat 40
4611 KS Bergen op Zoom
Telefoon: (0164) 25 04 61
Den Haag
Mevr. R. Rosier
Gerrit van de Veenlaan 216
2552 WN Den Haag
aangevraagd bij:
Telefoon: (070) 391 02 79
J.P.H. Geraats
Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert
Friesland
Telefoon: (0495) 53 22 20
Mevr. T. Meesters
E-mail: [email protected]
Singel 7
8771 SV Nijland
Stichting Steunfonds
Amnestie
Telefoon: (0515) 56 98 13
Groningen/Drenthe
Giro 3290997 t.n.v. de Stichting
Mevr. H. Prins
Steunfonds Amnestie, Reijerskoop
Schout Poelmanweg 32
291, 2771 BL Boskoop of via ING
9617 BX Harkstede
bank, rekeningnummer 67.20.27.240
Telefoon: (050) 404 22 46
t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie
in Boskoop.
Limburg
Bovenstaande rekeningnummers van
De heer J.H.P. Peters
Stichting Steunfonds uitsluitend te
Oude Heerweg 145
gebruiken voor giften.
5941 EK Velden
De stichting Steunfonds Amnestie is
Telefoon: (077) 472 14 53
door de Belastingdienst erkend als
E-mail: [email protected]
algemeen nut beogende instelling
(ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen­
Noord-Holland Noord
king aan deze stichting is aftrekbaar
Vacature
van de inkomstenbelasting (binnen
de daarvoor geldende regels).
Overijssel
Dhr. G.J.W. Tretmans
Legaten
Wie het Steunfonds testamentair wil
gedenken, wordt aanbevolen gebruik
te maken van de volgende formulering:
‘Ik legateer aan de Stichting Steun­
fonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld)
de som van €……… vrij van rechten en
kosten’.
Regio-secretariaten
Patiëntenvoorlichting
Mevrouw R. van Elk
Advertentietarieven kunnen worden
Losse nummers Uitzicht
Losse nummers kunnen (na)besteld
Coehoornstraat 40
federatie Additieve Geneeskunde)
Nieuwe leden: € 25,- per kalender­jaar
Telefoon (0529) 42 71 45
Wetenschap en artsencontact:
Stichting Klachtrecht AAG (Artsen­
Gelderland
Amsterdam en Wijde Omgeving
Telefoon: 088-2424240 (Infolijn)
Mevr. T. Visser
Of voor algemene informatie over de
Quellijnstraat 128
vereniging: (0172) 49 79 44
1073 XL Amsterdam
Tuinvaas 16
7609 ZT Almelo
Telefoon: (0546) 56 94 11
Rotterdam
Dhr. M. Ouwehand
Statenweg 405
3039 HP Rotterdam
Telefoon: (010) 467 78 64
Mobiel: 06 23234874
Rijnmond/Westland
Vacature
Telefoon: (020) 675 41 50
(Zie ook colofon pagina 27)
30
Vervolg van pagina 21 >
Vraag
Antwoord
IJzergehalte
‘Bij toeval werd bij een vrouwelijke kennis (76) van mij een te
hoog ijzergehalte in het bloed geconstateerd, terwijl zij als jonge
vrouw veel last had van bloed­armoede. Zij krijgt nu eerst voorgeschreven 500 mg Hydroxycarbamide. Ik heb dat op internet
nagekeken en dat is volgens mij gelijk aan een chemokuur.
Heeft u voedingsadviezen die ze zou kunnen gebruiken?’
Hydroxycarbamide (Hydrea) is inderdaad een remmer van
de DNA-synthese, bijvoorbeeld bij chronische beenmerg­
leukemie. Het zou kunnen zijn dat we hier te maken hebben
met zogenaamde hemochromatose, een ijzerstapelingsziekte.
Maar in dat geval zou aderlating eerst in aanmerking komen.
Is er een exacte diagnose bekend? Bij een te hoog gehalte
´t Blijft uitkijken
met aspartaam
Over aspartaam blijven de meningen
verdeeld. De Europese voedsel- en
warenautoriteit EFSA meent dat de
kunstmatige zoetstof veilig is en laat
het onverminderd toe tot de EU-landen.
Uit een studie met muizen blijkt niette­
min dat aan het gebruik risico’s zijn ver­
bonden. Voeding verrijkt met aspartaam
bleek de kans op diabetes type-2 duide­
lijk te verhogen.
Hetzelfde geldt voor mononatriumgluta­
maat, ook bekend als MSG of ve-tsin, een
smaakversterker die toegepast wordt in
veel hartige voedingsmiddelen en toege­
laten is onder E621. Met name Chinese
restaurants willen vaak royaal met ve-tsin
werken. Het verhoogt het hongergevoel
en zorgt ervoor dat mensen blijven eten.
Aspartaam is een kunstmatige zoetstof
met het E-nummer 951. Door de grote
zoetkracht en de lage energetische
waarde voor het lichaam wordt het veel
gebruikt in zoete lightproducten zoals
frisdranken.
In de studie werd gekeken naar de ge­
volgen van ve-tsin en aspartaam op ver­
anderingen in het lever- en vetweefsel.
Vooral de combinatie van aanvulling met
MSG en aspartaam zorgde voor meer
buikvet, hogere bloedwaarden glucose,
hoger cholesterol, hogere insulineresis­
tentie en meer markers voor ontstekin­
gen. Al deze factoren dragen bij aan een
verhoogde kans op diabetes type-2. De
studie werd gepubliceerd in het blad
Nitrition en Metabolism. Onderzoeken
onder muizen mogen niet zomaar ver­
taald worden naar mensen. Niettemin
blijft de uitkomst een veeg teken.
van ijzer in het bloed, dient geen vitamine C ingenomen te
worden, omdat vitamine C de opname van ijzer vermeerderd.
Een advies dat ik kreeg van een collega is om thee met veel
tannines te drinken. IJzerrijke voedingsmiddelen zijn: lever,
rund- en lamsvlees. Ook mosselen en oesters bevatten veel
ijzer. Bonen en erwten, gedroogde vruchten, zoals abrikozen
en rozijnen zijn eveneens goede ijzerbronnen en zouden in
het geval van uw vriendin dan vermeden moeten worden.
En natuurlijk geen multi gebruiken waar ijzer inzit. Ferrum
phosphoricum (C12, C30) kan eventueel een goede remedie
voor haar zijn, vooral omdat ze vroeger bloedarmoede heeft
gehad. Graag in overleg met de homeopathische arts.
Niet calcium maar magnesium voor sterke botten
Niet calcium maar magnesium speelt
een belangrijke rol bij de botopbouw bij
kinderen. Dat blijkt uit een studie onder
63 gezonde kinderen in de leeftijd van
4-8 jaar. De resultaten werden onlangs
gepresenteerd tijdens de jaarlijkse bij­
eenkomst van Pedriatic Academic Socie­
ties (PAS) in Washington.
Zowel de inname van magnesium en
calcium als de opname in het lichaam
werden nauwkeurig gemeten. Ook bot­
dichtheidsmetingen maakten onderdeel
uit van het onderzoek. Conclusie was dat
vooral de hoeveelheid magnesium en niet
zozeer de hoeveelheid calcium maatge­
vend waren voor een goede botopbouw.
Volgens het Voedingscentrum komen te­
korten aan magnesium niet snel voor.
Dat wordt echter betwist door de Franse
arts dr. Marianne Mousain-Bosc. Zij
heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar
de rol van magnesium en kwam tot heel
andere conclusies. Volgens haar speelt
een tekort aan magnesium een rol bij
verschillende gedragsstoornissen en
andere aandoeningen.
Magnesium zit in brood en graanpro­
ducten, melk en melkproducten, vlees
en groente. Het kan ook als supplemen­
ten worden geslikt. Dan kan de opneem­
baarheid een probleem vormen. Er zijn
sterke aanwijzingen dat het goed wordt
opgenomen in de vorm van magnesium­
citraat en magnesiumascorbaat.
Omega 3 extra van belang voor vrouw na menopauze
Vrouwen lopen na de menopauze een
grotere kans op botbreuken dan daar­
voor. Uit een langjarige Amerikaanse
studie blijkt dat ze die kansen zelf kun­
nen beïnvloeden. Goede bloedwaarden
omega 3- vetzuren blijken een goede
bescherming te bieden tegen botbreu­
ken, waaronder de gevreesde gebroken
heup. In de studie werden van de vrou­
wen hoeveelheden vetzuren gemeten
in de rode bloedcellen. Hoe hoger de
bloedwaarden omega 3, hoe kleiner de
kans op een gebroken heup. Zodra
de verhouding omega 6-omega 3 drie
omhoog ging, werd het risico op een
gebroken heup hoger.
Vrouwen met de hoogste verhouding ble­
ken zelfs twee keer meer kans te lopen op
botbreuken. Belangrijke omega 3-vetzu­
ren zijn alfalinoleenzuur en eicosapen­
taeenzuur. Alfalinoleenzuur zit onder an­
dere in lijnzaadolie, chiazaad en walnoten.
In het volgende nummer van Uitzicht
• Bij de 25e sterfdag van Cornelis Moerman
• Marjolein Dubbers heeft goed nieuws voor 40+-vrouwen
• Gezondheid personeel scoort laag bij bedrijven
31
Gezond leven
Gezond blijven
Versnelt herstel
Toename
energie, vitaliteit
en uithoudingsvermogen
10%
kort
i
Rood ng bij de
e Ro
os
Beschermt tegen
vroegtijdige
veroudering van
de huid
Een leven lang vitaal!
Squalene is een bijzondere stof die
zowel in het menselijk lichaam als in de
natuur wordt aangemaakt. Het behoort
tot een speciale groep antioxidanten,
de zogenaamde isoprenoïden en
wordt uit de levertraan van de diepzee
dogfish verkregen. Squalene heeft het
vermogen om zuurstof toe te voegen aan
de menselijke cel. Hierdoor beschermt
het de cellen waardoor het lichaam
wordt behoed voor de ziekmakende
moleculen. Issho Genki® Squalene iP6
is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver
voedingssupplement dat uw lichaam
weer in balans brengt.
Beschermt tijdens
chemotherapie en
bestraling
Beschermt cellen
en weefsels
Fyto-Life
van Hogendorpplein 28
5051 SR Goirle
T: +31 (0) 13 534 6437
F: +31 (0) 13 530 2247
E: [email protected]
W: www.fyto-life.nl
www.isshogenki.com
Kookboek 'De Natuurrijke Keuken' bestellen?
Dit kan via www.denatuurrijkekeuken.weebly.com
of vul onderstaande bon in.
Ik bestel _____ exemplaar/exemplaren van ‘De Natuurrijke Keuken’
> Leden betalen € 17,50 (inclusief verzendkosten)
> Niet-leden betalen € 19,50 (inclusief verzendkosten)
Ik betaal vooruit en maak het bedrag over op rekeningnummer 355999
t.n.v. MMV/Moermanvereniging, Alphen aan den Rijn.
Mijn bestelling sturen naar:
Slechts
€ 17,50
voor leden
Naam _____________________________________________________________
Adres _____________________________________________________________
Postcode + woonplaats _____________________________________________
E-mailadres ________________________________________________________
✂
Stuur de bon in een
voldoende gefrankeerde
envelop naar:
MMV
Postbus 508
2400 AM Alphen a/d Rijn