Angststoornis

Angststoornis
2
Inhoudsopgave
Diagnose en behandeling
4
Angst begrijpen
4
De diagnose
5
Verschillende angststoornissen
6
Het ontstaan van een angststoornis
9
Onze behandeling
9
Andere behandelmogelijkheden binnen HSK
13
Behandelmogelijkheden buiten HSK
13
Werken aan uw ontwikkeling met HSK Coaching
14
Bronnen
15
Diagnose en behandeling
Uit de onderzoeksgesprekken bij HSK is naar voren
gekomen dat u last heeft van een angststoornis. Voor de
behandeling van uw klachten krijgt u een behandeling bij
HSK. U bent bij ons in goede handen. Deze brochure geeft
u uitleg over de diagnose en de behandelmogelijkheden
van een angststoornis. Samen zorgen we dat u snel weer
klachtenvrij bent.
Angst begrijpen
Emoties zoals angst zijn normale zaken in een mensenleven.
Ze geven aan wat u van iets vindt en stellen u in staat om
met situaties en omstandigheden om te gaan. Angst is
een herkenbare en sterke emotie, die zich het beste laat
omschrijven als een gespannen voorbereiding op naderend
onheil of gevaar. We maken onderscheid tussen vrees en
angst. Vrees is een emotionele reactie op een duidelijk aan
te wijzen en gevaarlijke gebeurtenis of object. De reactie
is hevig en duurt zolang het gevaar aanwezig is. Bij angst
is er veel minder sprake van duidelijk aanwezig gevaar.
Het ontstaat zonder duidelijk aanwijsbare reden, gaat
4
gepaard met een minder hevige reactie, maar duurt langer.
Het verschil tussen vrees en angst is in de praktijk soms
lastig te maken omdat ze elkaar vaak overlappen. Angst
bestaat uit drie componenten. In de eerste plaats is er de
fysieke component, dat zijn de lichamelijke verschijnselen
die nodig zijn om het lichaam in staat van paraatheid te
brengen. Zo versnellen de hartslag en de ademhaling, stijgt
de bloeddruk en neemt de spierspanning toe. Daarnaast
is er een cognitieve component, dat zijn de gedachten
(cognities) die mensen duidelijk maken dat een situatie
bedreigend of gevaarlijk is. Tot slot is er de gedragsmatige
component, die bestaat uit de neiging (gedrag) om te
vechten of te vluchten om het gevaar te bestrijden of te
vermijden. Angst wordt een stoornis als bovenstaande
reacties zich voordoen terwijl er geen sprake is van een
levensbedreigend gevaar of wanneer deze reacties intens
zijn en langer duren dan gewoonlijk.
De diagnose
Er is sprake van een angststoornis wanneer iemand
ernstig onder zijn angstreacties lijdt of er in het dagelijkse
leven beperkingen van ondervindt. Er zijn verschillende
soorten angststoornissen. Bij alle angststoornissen zijn
de drie componenten van angst in meer of mindere mate
te herkennen. Mensen kunnen angst ervaren als een
grondtoon die voortdurend aanwezig is. Anderen ervaren
angst in de vorm van aanvallen van hevige spanning of
paniek. Deze paniekaanvallen worden gekenmerkt door
plotseling opkomende intense gevoelens van angst die
binnen tien minuten een maximale intensiteit bereiken.
Vaak worden mensen na een paniekaanval bang om een
volgende paniekaanval te ervaren. Ze overschatten het
dreigende gevaar, dat in hun gedachten steeds rampzaliger
wordt. Als dit er toe leidt dat mensen bepaalde situaties en
plaatsen gaan vermijden om de aanvallen te voorkomen,
noemen we dit agorafobie.
Jaarlijks krijgt 3,1% van de
volwassen bevolking tussen 18
en 65 jaar in Nederland voor
het eerst een angststoornis;
4,6% van de vrouwen en 1,6%
van de mannen. Geschat wordt
dat angststoornissen ongeveer
evenveel onder jeugdigen als
onder volwassenen en ouderen
voorkomen.
Verschillende angststoornissen
Er zijn verschillende soorten angststoornissen:
Paniekstoornis met of zonder agorafobie
Mensen met een paniekstoornis hebben één of
meerdere paniekaanvallen gehad en maken zich
tijdens en na de aanvallen zorgen over de gevolgen
ervan. Ook ontstaat er een voortdurende ongerustheid
over het optreden van een nieuwe paniekaanval. Dit
kan gepaard gaan met agorafobie, dat wil zeggen
het vermijden van bepaalde situaties uit angst dat er
opnieuw een paniekaanval op zal treden.
Gegeneraliseerde angststoornis (GAS)
Mensen met GAS zijn gedurende een langere
periode de hele dag aan het tobben en piekeren over
verscheidene alledaagse zaken, zoals financiën,
kinderen, werk, school en de toekomst van de wereld.
Ze hebben moeite deze zorgen onder controle te
houden. Ze zijn daarbij vaak opvallend nerveus en
angstig.
6
Specifieke fobie
Mensen met een specifieke fobie hebben een
aanhoudende en duidelijke angst voor een bepaald
voorwerp of specifieke situatie. Voorbeelden hiervan
zijn vliegangst, hoogtevrees, spinnenfobie en
bloedfobie. Hoewel mensen vaak zelf beseffen dat
hun angst overdreven of onredelijk is, proberen ze het
voorwerp of de situatie te vermijden of doorstaan ze de
situatie met intense angst.
Sociale angststoornis
Mensen met een sociale angststoornis hebben
aanhoudend angst voor een of meerdere situaties
waarin zij blootgesteld worden aan een mogelijke
kritische beoordeling door anderen en/of zijn bang zich
belachelijk te maken. Dit kan angst zijn om te gaan
blozen, trillen of zweten of angst voor spreken in het
openbaar.
Obsessieve-compulsieve stoornis
Mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis
hebben last van steeds terugkerende dwanggedachten
en/of dwanghandelingen die veel tijd in beslag nemen
en het normale functioneren ernstig verstoren. Dit wordt
ook wel een dwangstoornis genoemd. Dwanggedachten
(obsessies) zijn steeds terugkerende zorgelijke
gedachten over bijvoorbeeld besmettingsgevaar,
rampen, onzorgvuldigheid of een dierbare iets naars
aan doen. Deze obsessies worden als overdreven en
ongepast ervaren. Dwanghandelingen (compulsies) zijn
bewegingen of activiteiten waarvan mensen vinden dat
ze die bij herhaling op een specifieke manier moeten doen
om de dwanggedachte te neutraliseren. Bijvoorbeeld
herhaaldelijk volgens een bepaald ritueel schoonmaken
(smetvrees) of controleren (controledwang).
Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
Mensen met PTSS hebben één of meerdere schokkende
gebeurtenissen meegemaakt en beleven deze steeds
weer opnieuw in de vorm van bijvoorbeeld nachtmerries
of opdringende beelden. Ook zijn zij sinds de gebeurtenis
meer prikkelbaar en hebben zij de neiging om alles wat
hen aan de gebeurtenis herinnert te vermijden.
8
Acute stressstoornis
Mensen met een acute stressstoornis hebben in de
maand na het doormaken van een ernstige gebeurtenis
gedurende enkele dagen of weken gevoelens van
verdoving of afvlakking van emoties, verminderd
bewustzijn van de omgeving of het gevoel buiten
zichzelf of buiten de dagelijkse realiteit te staan. Ook
kan het zijn dat ze zich delen van de gebeurtenis niet
meer kunnen herinneren. Daarnaast hebben zij last
van herbelevingen en proberen zij prikkels die aan
de gebeurtenis doen denken te vermijden, net zoals
mensen met PTSS dat doen.
Hypochondrie
Mensen met hypochondrie hebben ziektevrees; zij zijn
bang om aan een ernstige ziekte te lijden of zijn er van
overtuigd dat bepaalde lichamelijke gewaarwordingen
duiden op de aanwezigheid van een ernstige aandoening.
Ze zijn er zo van overtuigd dat zij niet of slechts
kortdurend gerustgesteld kunnen worden, ondanks
medisch onderzoek of geruststelling van een arts.
Het ontstaan van een angststoornis
Het ontstaan van een angststoornis wordt door
verschillende factoren beïnvloed. In de eerste plaats speelt
erfelijkheid een belangrijke rol. Daarnaast zijn er invloeden
uit de omgeving. Wanneer mensen weinig steun ervaren
in hun omgeving, geen werk of een laag inkomen hebben,
lopen ze bijvoorbeeld meer risico op een angststoornis.
Ook ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen zorgen voor
een angststoornis. Mannen, vrouwen, jongeren en ouderen
zijn in verschillende mate gevoelig voor het ontwikkelen
van een angststoornis. Dit verschilt per stoornis. Zo valt op
dat vrouwen twee keer vaker last hebben van sociale angst
dan mannen en ontwikkelt een dwangstoornis zich meestal
in de vroege volwassenheid.
Onze behandeling
Een groep vooraanstaande deskundigen op het gebied van
angststoornissen in Nederland heeft een richtlijn ontwikkeld
die beschrijft hoe angstklachten snel en duurzaam te
verhelpen zijn. HSK werkt volgens deze richtlijn. Voor de
behandeling van angst zijn er grofweg drie mogelijkheden:
psychologische
behandelingen,
behandeling
met
medicijnen en een combinatie van beide. Psychologische
behandelingen zijn op de lange termijn vaak effectiever dan
behandelingen met medicatie. HSK adviseert in de meeste
gevallen om te starten met psychologische behandeling. Bij
het maken van een keuze voor behandeling wordt rekening
gehouden met uw voorkeur.
Basis GGZ of Specialistische GGZ
Bij de keuze voor een behandeling binnen de Basis
GGZ (zorgzwaarteproduct) wordt er rekening gehouden
met de ernst van de klachten en andere problemen
die van invloed kunnen zijn op de klachten. Al onze
behandelingen worden uitgevoerd volgens de principes
van de cognitieve gedragstherapie, maar afhankelijk van
het gekozen zorgzwaarteproduct kan de focus en inhoud
van de behandeling variëren. Wat betreft de zorgzwaarteproducten betekent dit dat binnen product ‘Kort’ door
HSK gewerkt wordt met een door een behandelaar
begeleide vorm van internet zelfhulptraining (eHealth).
Binnen het product ‘Middel’ werkt HSK met een
kortdurende oplossingsgerichte behandeling. Het product
‘Intensief’ bestaat uit een kortdurende behandeling
volgens
klachtspecifieke
behandelprotocollen
voor
angststoornissen. Binnen de Specialistische GGZ, waar
gebruikgemaakt wordt van de zogenaamde Diagnose
Behandel Combinaties (DBC), wordt door HSK eveneens
gewerkt met klachtspecifieke behandelprotocollen voor
angststoornissen. Binnen de Specialistische GGZ zijn deze
behandelprotocollen uitgebreider dan binnen de Basis
GGZ ‘Intensief’.
Cognitieve gedragstherapie
De psychologische behandeling van angststoornissen
bestaat uit cognitieve gedragstherapie. In de eerste plaats
is het van belang dat u begrijpt hoe uw lichaam reageert
wanneer u denkt dat er gevaar dreigt. U kunt leren hoe u
met deze reacties van het lichaam om kunt gaan en hoe u
ze kunt beïnvloeden. Vervolgens is het van belang dat u
onderzoekt of wat u vreest ook werkelijk gebeurt. Daarbij
benoemt u de gedachten die u angstig maken en gaat u
na hoe reëel deze gedachten zijn. Dit onderdeel heet
cognitieve therapie. Door stap voor stap de situaties op te
zoeken die bij u angst opwekken en te onderzoeken of uw
angstige verwachtingen uitkomen, veranderen uw ideeën
over de bedreiging. U krijgt weer meer vertrouwen in uzelf.
Het blootstellen aan een angstopwekkende situatie noemen
10
we exposure. Als u door uw angst nieuw en niet zo handig
gedrag hebt aangeleerd, gaan we u vragen daar mee te
stoppen. Dit heet responspreventie. U onderdrukt daarbij
zo lang mogelijk uw neiging de situatie uit de weg te gaan.
Hoe vaker u oefent en hoe langer u de oefening doet, hoe
groter het effect. Een effectieve behandeling vraagt van u
dus inzet en doorzettingsvermogen.
EMDR
Aanvullend aan of in plaats van cognitieve gedragstherapie
wordt in sommige gevallen EMDR aangeboden. Eye
Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort
EMDR, is bedoeld voor de behandeling van mensen met
PTSS en andere traumagerelateerde angstklachten. Dit zijn
klachten die zijn ontstaan als direct gevolg van een concrete,
akelige gebeurtenis en waarbij het denken aan deze
gebeurtenis nog steeds een emotionele reactie oproept. De
kern van de behandeling is dat u het beeld oproept dat u
op dit moment nog als het meest nare ervaart. Vervolgens
maakt u met uw ogen een heen en weer gaande beweging
door naar de vingers van de behandelaar te kijken. Dit
noemen we een bilaterale stimulus. Deze stimulus brengt
processen in de hersenen op gang die u in staat stellen de
nare herinnering anders en opnieuw in te kaderen en te
verwerken.
Behandelverloop
De therapiegesprekken bij HSK duren drie kwartier en
vinden binnen de Specialistische GGZ in het begin één of
twee maal per week plaats. Tijdens deze gesprekken krijgt
u meer inzicht in uzelf, het ontstaan en voortbestaan van de
klachten. In de behandeling wordt tevens gebruik gemaakt
van telefonische- en e-mailconsulten. De mate waarin deze
consulten worden ingezet is afhankelijk van de gekozen
behandeling (zorgzwaarteproduct).
De daadwerkelijke verandering moet in uw dagelijks leven
plaatsvinden. Dat is thuis, in de werksituatie en daar waar
mensen hun vrije tijd doorbrengen. Daarom krijgt u elke
sessie registratieopdrachten en praktische oefeningen
mee waarmee u dagelijks aan de slag gaat. Omdat de
omgeving het herstel in sterke mate kan ondersteunen,
zal de behandelaar in overleg met u uw partner één
of meerdere malen uitnodigen voor de gesprekken
bij HSK. Indien u tijdelijk niet of slechts gedeeltelijk
deelneemt aan het arbeidsproces is werkhervatting ook
een belangrijk doel van de behandeling. Wanneer u door
de bedrijfsarts of uw werkgever verwezen bent, is het
mogelijk om de leidinggevende een keer uit te nodigen
voor een voortgangsoverleg. Dit is een gesprek tussen
Psychologische behandelingen
voor angststoornissen, en met
name cognitieve gedragstherapie,
zijn op de lange termijn vaak effectiever dan behandelingen met
medicatie.
u, uw leidinggevende en uw behandelaar. Het doel van
dit gesprek is te praten over wat er in de werksituatie
gedaan kan worden om het herstel te bevorderen en
mogelijke knelpunten voor opbouw van de werkbelasting
te bespreken. In alle gevallen zal uw behandelaar samen
met u vooraf bespreken welke zaken relevant zijn voor
gesprekken met derden en welke informatie vertrouwelijk
blijft.
Behandelduur
HSK maakt maximaal gebruik van de vergoedingsmogelijkheden vanuit de zorgverzekeraar van de cliënt. Dit
is mogelijk zo lang de zorgbudgetten toereikend zijn. Binnen
de Basis GGZ worden wettelijke eisen gesteld aan de duur
van het behandeltraject: het aantal zorggefinancierde
behandelsessies is gelimiteerd. Natuurlijk kunnen
extra private sessies afgenomen worden. Binnen de
Specialistische GGZ is het aantal zorggefinancierde
behandelsessies niet gelimiteerd: we behandelen zo kort
mogelijk en zo lang als nodig is. Gedurende dit hele proces
houdt u uw klachtenniveau nauwkeurig in de gaten. Lastige
momenten en moeilijke situaties bespreekt u met uw
behandelaar. Samen bedenkt u praktische oplossingen en
strategieën om hier zelfstandig mee om te leren gaan. In de
12
laatste fase gaat u met uw behandelaar na wat u allemaal
kunt doen om terugval te herkennen en te voorkomen.
Indien u over een goed sociaal netwerk beschikt, maar
merkt dat u hier onvoldoende steun van ervaart, kan
sociale vaardigheidstraining een belangrijk onderdeel
vormen van de behandeling. Tijdens de behandeling
gaat uw behandelaar regelmatig na of de behandeling
voldoende effect heeft. In elke vijfde sessie wordt het
effect van de behandeling geëvalueerd en de ernst van de
klachten bepaald. U vult dan ook de vragenlijsten opnieuw
in en stelt samen met uw behandelaar de doelen van de
behandeling opnieuw vast. Zo werkt u gestructureerd
aan uw herstel en aan de voltooiing van de behandeling.
Medicatie
In sommige gevallen gaan angstklachten gepaard
met somberheid en lusteloosheid. Wanneer deze
stemmingsklachten ernstig zijn, kan het zinvol zijn om ook
met medicatie te starten. In dat geval zal uw behandelaar
dit met u bespreken en u verder adviseren over welke
stappen hiertoe gezet moeten worden. Uw huisarts of
een psychiater van HSK kan met u een medicatieadvies
bespreken.
Andere behandelmogelijkheden
binnen HSK
Naast cognitieve gedragstherapie biedt HSK onder andere
partnerrelatietherapie aan. Partnerrelatietherapie is zinvol
wanneer het voortbestaan van uw klachten duidelijk
samenhangt met problemen binnen uw relatie.
Behandelmogelijkheden buiten
HSK
Als blijkt dat de behandeling bij HSK niet voldoende
resultaat heeft, kan een intensievere behandelvorm
overwogen worden. Er bestaan gespecialiseerde GGZinstellingen en psychiatrische ziekenhuizen waar mensen
met ernstige angstklachten behandeling in deeltijd of voltijd
kunnen volgen. In dat geval eindigt de behandeling bij HSK
en wordt u aangemeld bij een van deze instellingen. U krijgt
dan een verwijzing mee die de behandelaar of huisarts
samen met u opstelt.
Cognitieve gedragstherapie is
een succesvolle combinatie van
cognitieve therapie en gedragstherapie. Tijdens cognitieve
gedragstherapie leert u met de
angstreacties van het lichaam
om te gaan en ze te beïnvloeden.
U gaat na of wat u vreest ook
werkelijk gebeurt, benoemt de
gedachten die u angstig maken
en onderzoekt hoe reëel deze zijn.
Uw gedachten en ideeën over de
bedreiging veranderen en u krijgt
meer zelfvertrouwen.
Werken aan uw ontwikkeling met HSK Coaching
Na uw behandeling kunt u er eventueel voor kiezen om met
behulp van een HSK-coach aan uw persoonlijke ontwikkeling
te werken. De performance van mensen hangt voor een
groot deel af van de persoonlijke ambitie, daadkracht,
persoonlijkheid, stress en faalangst. Een HSK-coach geeft
inzicht in het huidige functioneren, helpt buiten kaders te
denken en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. Er wordt
inzicht gegeven in andere manieren van reageren en handelen
in praktijksituaties. Tijdens gesprekken leert u meer zicht te
krijgen op eigen gedrag en gedrag van anderen met als focus
een duurzame positieve functionele gedragsverandering in de
werksituatie tot stand brengen.
14
om uw vragen over werk, werkinhoud en carrière op
langere termijn te analyseren vanuit eigen kwaliteiten,
vaardigheden, ervaringen en wensen.
Binnen HSK Coaching zijn twee verschillende coachingstrajecten mogelijk:
Executive Coaching
Voor u als ondernemer, manager of bestuurder is er
een speciaal executive programma ontwikkeld. De
executive coach fungeert als sparring partner en gaat
samen met u dieper in op de onderwerpen leiderschap,
management en bestuur. Vraagstukken die aan bod
kunnen komen zijn: leiderschap binnen een complexe
omgeving, de verschillende krachtenvelden en
dilemma’s, zingevingsaspecten, opvolgings- en
verandervraagstukken, leiderschapsontwikkeling en
groei naar executive niveau en karakter en kunde.
Personal Coaching
Het gaat bij Personal Coaching specifiek om leiding geven
aan uzelf en aan anderen met alle aspecten die daarbij
horen. Tevens kan Personal Coaching gebruikt worden
Voor meer informatie over HSK Coaching
verwijzen wij u naar uw behandelaar en onze
website.
Bronnen
.
Vandereycken, W., Hoogduin, C.A.L., Emmelkamp,
P.M.G. (2008). Handboek psychopathologie; Deel 1
basisbegrippen. Vierde herziene druk. Houten: Bohn
Stafleu Van Loghum.
Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ (2013). Multidisciplinaire richtlijn
angststoornissen; Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen cliënten met een
angststoornis (derde revisie). Utrecht: Trimbos-instituut.
American Psychiatric Association (2000). Diagnostic
and statistical manual of mental disorders, DSM-IV
tekst revision. Washington, DC: American.
Schoemaker C (RIVM), Balkom AJLM van (Valerius),
Gool CH van (RIVM), Gommer AM (RIVM), Poos
MJJC (RIVM), Penninx BW (VU). Hoe vaak komen
angststoornissen voor? In: Volksgezondheid Toekomst
Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid.
Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheidstoestand\Ziekten en aandoeningen\Psychische stoornissen\
Angststoornissen, 25 september 2013.
HSK Groep is de toonaangevende en landelijke partner op het gebied van (arbeidsgerelateerde)
psychische gezondheid. HSK Groep is gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van psychische
problematiek en biedt daarnaast een breed scala aan diensten op het gebied van preventie, onderzoek,
interventie en de ontwikkeling van medewerkers en managers.
Bezoekadres
Oude Oeverstraat 120
6811 JZ Arnhem
Postadres
Postbus 134
6800 AC Arnhem
T (026) 368 77 00
F (026) 368 77 01
[email protected]
www.hsk.nl
01/14