Alvleesklier- kanker - Maag Lever Darm Stichting

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Alvleesklierkanker
De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst ­mogelijke
zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de ­Nederlandse Vereniging
van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure ­bevat algemene informatie, waaraan
niet zonder meer medische ­conclusies voor een individuele situatie kunnen
­worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u
Inhoud
Alvleesklierkanker
dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener.
De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor ­mogelijke
onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure ­verstrekte informatie,
terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend.
De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke
­organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te
voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit
van leven te kunnen bieden.
De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is
de w
­ etenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-­
leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over
ziekten van de spijsverterings­organen bevorderen.
Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding-
NietCommercieel-­GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie
(CC-BY-NC-ND).
Dit betekent dat het ­toe­­gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te
geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden:
1Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de
licentie te plaatsen;
2NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden;
3GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is
geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd;
4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor­zieningen
mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie
toestaat.
Een verhaal uit de praktijk
4
De spijsvertering
5
Hoe ontstaat kanker?
9
Wat is alvleesklierkanker?
10
Wat zijn de klachten?
12
Wat is de oorzaak?
13
Wat kan de arts doen?
13
Wat is de behandeling?
17
Wat kunt u zelf doen?
23
Hoe verder?
24
Extra informatie of vragen?
25
Overzicht brochures
26
De spijsvertering
Een verhaal
uit de praktijk
De alvleesklier speelt een belangrijke rol in de spijsvertering. Hieronder
krijgt u in het kort een uitleg over de werking van de spijsvertering en de
‘Een paar maanden geleden kreeg ik steeds vaker last van een zeurend
functie van de alvleesklier. Daarna kunt u lezen hoe kanker ontstaat.
­gevoel in mijn buik. Ik had geen trek meer in eten en viel in een paar weken
ineens vijf kilo af. Dat vond ik een reden om naar mijn huisarts te gaan. Ik
→De spijsvertering
heb mijn klachten besproken, en de huisarts heeft mij toen doorverwezen
Het verteren van voedsel wordt ook
naar het ziekenhuis voor verder onderzoek. Een maag-darm-leverarts heeft
wel spijsvertering genoemd. Alle
eerst bloedonderzoek laten doen, waarop een echo van de buik volgde.
­organen die samen zorgen voor de
­Direct na het onderzoek kreeg ik slecht nieuws. Er werd verteld dat er een
spijsvertering noemen we het spijs­
tumor in mijn alvleesklier zat. Er volgden nog meer onderzoeken, waaronder
verteringsstelsel.
een CT-scan. Met dit onderzoek werd vastgesteld dat er gelukkig geen
De spijsvertering begint in de mond. In
­uitzaaiingen waren. Ik ben nu een maand geleden geopereerd. Het was een
de mond wordt voedsel fijngekauwd en
grote en zware operatie, waarbij een deel van mijn alvleesklier en de dunne
vermengd met speeksel. Hierdoor kunt
darm zijn verwijderd. Het gaat nu redelijk met me, maar ik heb nog wel
u het voedsel makkelijk doorslikken. In
problemen met eten en voel me slap. Volgens mijn specialist heeft het
het speeksel zitten stoffen die het
­herstel tijd nodig. Mijn lichaam past zich langzaam maar zeker aan de
voedsel helpen verteren. Zodra u
11
voedsel doorslikt, komt het in de slok­
10
nieuwe situatie aan. Ik blijf positief en krijg veel steun van mijn familie.’
1
2
3
9
darm. De slokdarm is in feite een
soort transportkanaal. De spieren in
­deze vorm van kanker ontstaat, wat de klachten zijn en welke behandelings­
de slokdarmwand duwen het voedsel
mogelijkheden er zijn.
naar de maag. Op de overgang van
Er bestaan verschillende soorten alvleesklierkanker. De meest voorkomende
slokdarm naar maag zit een sluit­
soort is een zogenoemd ‘adenocarcinoom’ in de alvleesklier. De informatie in
spiertje. Deze gaat open als er voedsel
­deze brochure gaat over deze vorm van alvleesklierkanker. Het adenocarcinoom
vanuit de slokdarm naar de maag
wordt verder toegelicht op pagina 10 in deze brochure.
gaat. Daarna gaat het weer dicht.
Hierdoor stroomt voedsel en maagsap
uit de maag niet voortdurend terug in
de slokdarm. Zo zorgt het sluitspiertje
voor eenrichtingsverkeer.
Alvleesklierkanker
4
5
4
5
6
7
8
Spijsverteringsstelsel
1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag
4 Dunne darm 5 Dikke darm
6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus
9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
© Van der Zon – Visueel
In deze brochure krijgt u informatie over alvleesklierkanker. U kunt lezen hoe
De voedselbrij gaat via de maaguitgang in kleine porties door naar de twaalf­
Galwegen, lever
en alvleesklier
vingerige darm. Dit is het eerste deel van de dunne darm. In de twaalfvingerige
1
1 Slokdarm
darm worden spijsverteringssappen uit de galblaas en alvleesklier aan de
2 Lever
­voedselbrij toegevoegd.
3 Galwegen
In de dunne darm vindt het grootste deel van de voedselvertering plaats.
4 Galblaas
­Belangrijke voedingsstoffen worden via de wand van de dunne darm door het
5 Maag
2
6 Twaalfvingerige darm
­lichaam opgenomen. De dunne darm gaat over in de dikke darm en vervolgens
7 Alvleesklier
de endeldarm. De spijsvertering is voltooid als de onverteerbare voedselresten
3
5
8 Papil van Vater
9 Dunne darm
4
6
8
7
→De alvleesklier
De alvleesklier is een langgerekte trosvormige klier. De medische naam voor
9
­alvleesklier is pancreas. De alvleesklier speelt onder andere een belangrijke rol
bij de spijsvertering. Bij volwassen mensen is de lengte ongeveer twaalf tot
© Van der Zon – Visueel
als ontlasting het lichaam verlaten.
­vijftien centimeter en de dikte ongeveer één tot drie centimeter. De alvleesklier
ligt achter in de bovenbuik, vlak voor de wervelkolom. Aan de onderzijde van de
De alvleesklier heeft twee belangrijke, maar duidelijk verschillende, functies:
alvleesklier bevindt zich de dunne darm.
de exocriene functie en de endocriene functie.
De alvleesklier kan in de lengte worden opgedeeld in drie delen:
→ Spijsvertering (exocriene functie)
→ Het gedeelte van de alvleesklier dat het dichtst bij de dunne darm ligt, heet
De alvleesklier produceert spijsverteringssappen. Deze sappen bevatten
‘de kop’ van de alvleesklier. Deze ligt in het midden van de buik, onder de
­enzymen die nodig zijn voor de vertering van eiwitten, suikers en vetten. Door
­lever en tegen de twaalfvingerige darm;
de alvleesklier lopen veel kleine afvoerkanaaltjes, die uiteindelijk samen
→ Het middengedeelte of ‘lichaam’ van de alvleesklier bevindt zich achter de
­komen in de grote afvoergang van de alvleesklier. De spijsverteringsenzymen
die de alvleesklier produceert, worden door deze kanaaltjes naar de afvoer­
maag;
→ Het laatste deel is ‘de staart’ van de alvleesklier en deze ligt links in de
gang van de alvleesklier getransporteerd. Deze afvoergang van de alvleesklier
mondt samen met de grote galgang uit in de papil van Vater. Dit is een sluit­
­uikholte dicht bij de milt en de linkernier.
spiertje aan het uiteinde van de alvleesklierbuis. Deze ligt ter hoogte van de
kop van de alvleesklier in de wand van de twaalfvingerige darm. De alvlees­
kliersappen en galsappen worden daar afgegeven aan de twaalfvingerige
darm en zorgen voor een goede vertering van het voedsel.
De alvleesklier produceert per dag ruim een liter alvleeskliersap. Dit sap
wordt niet de hele dag door afgegeven aan de twaalfvingerige darm.
Alvleesklierkanker
6
7
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
darm, stimuleert de alvleesklier tot het aanmaken van alvleeskliersap.
Hoe ontstaat
kanker?
De spijsverteringsenzymen in het alvleeskliersap werken in op de voedselbrij
Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn niet allemaal het-
in de dunne darm. Hierdoor komen belangrijke voedingsstoffen vrij. Deze
zelfde. Een alvleeskliercel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel
voedingsstoffen kunnen vervolgens via de wand van de dunne darm in ons
of een bloedcel. Cellen verouderen of raken beschadigd. Ze moeten daarom
­lichaam worden opgenomen.
constant vervangen worden. Nieuwe cellen ontstaan door celdeling: uit één
Wanneer we voedsel zien, ruiken, proeven of doorslikken krijgen de hersenen
een seintje dat er voedsel in aantocht is. Dit signaal wordt ook doorgegeven
aan de alvleesklier. Deze begint vervolgens met het aanmaken van alvlees­
kliersap. Ook de aanwezigheid van voedsel in de maag en de twaalfvingerige
cel ontstaan twee nieuwe cellen. Die twee nieuwe cellen gaan zich ook weer
→ Bloedsuiker regulatie (endocriene functie)
delen, waarna de vier nieuwe cellen zich weer gaan delen, enzovoort.
In de alvleesklier zitten kleine klieren die onder andere het hormoon insuline
produceren. Deze kliertjes heten de ‘Eilandjes van Langerhans’. Naast insuline
Bij kanker is de celdeling verstoord. Cellen blijven zich in snel tempo delen, ook al is
produceren ze ook glucagon. Glucagon en insuline spelen een belangrijke rol
het niet nodig om verouderde of beschadigde cellen te vervangen. De cellen die
bij de suikerstofwisseling in ons lichaam. Zij zorgen ervoor dat het bloedsuiker­
door deze verstoorde celdeling ontstaan, zijn niet hetzelfde als de oorspronkelijke
gehalte in het lichaam in evenwicht blijft. De alvleesklier reageert op de
­hoeveelheid suiker in het bloed. Is het suikergehalte verhoogd, bijvoorbeeld
na een maaltijd, dan wordt er meer insuline aangemaakt. Bij een laag
Ontstaan
van kanker
­suikergehalte gaat de alvleesklier juist glucagon produceren en minder
1 Kankercel ­tussen
­insuline. Bij suikerziekte is er sprake van een slechte regulatie van dit
­gezonde cellen
­suikergehalte. Dit komt doordat er geen of onvoldoende insuline wordt
2 Verstoorde (ongecon-
­geproduceerd. Hierdoor kan het bloedsuikergehalte sterk verhoogd raken.
troleerde) deling van
Dit kan allerlei klachten en schade aan het lichaam geven.
1
3
­kankercellen: een kwaadaardige ­tumor
3 Kankercellen groeien in
een bloedvat of lymfevat
en verspreiden zich door
het lichaam
4 Via een bloedvat of
lymfevat komt een
­kankercel ergens anders
2
4
in het lichaam terecht.
Hier ontstaat een
© Van der Zon – Visueel
Alvleesklierkanker
8
9
­uitzaaiing.
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
cel. Ze hebben een andere structuur en hebben geen nuttige functie. Het zijn
In en rondom de kop van de alvleesklier kunnen ook tumoren ontstaan die niet
kwaadaardige cellen. Na verloop van tijd ontstaat een opeenhoping van kwaad­
afkomstig zijn van het alvleesklierweefsel zelf. Een tumor kan bijvoorbeeld
aardige cellen. Dit wordt een kwaadaardige tumor of ook wel kanker g
­ enoemd.
­ontstaan in het weefsel van de papil van Vater, het bovenste deel van de dunne
Deze kwaadaardige tumor kan steeds groter worden en doorgroeien tot in de
darm (de twaalfvingerige darm) of van het onderste deel van de galweg. De naam
omliggende weefsels. Zo kan de tumor veel schade veroorzaken. Als de tumor
van deze tumoren is dan afhankelijk van het soort weefsel waaruit de tumor
door een bloedvat of lymfevat groeit, kunnen kwaadaardige cellen losraken. Deze
­oorspronkelijk is ontstaan. Zo onderscheidt men een tumor van de alvleesklier,
­los­geraakte cellen kunnen zich via de bloedbaan of het lymfestelsel v­ erspreiden
een tumor van de papil van Vater, een galwegtumor of een dunnedarmtumor.
door het hele lichaam. Zo kunnen de losgeraakte cellen zich nestelen in bijvoor­
Soms kan met weefselonderzoek niet precies worden bepaald uit welk type weefsel
beeld de lever of de longen. Hier kunnen vervolgens door celdeling weer nieuwe
een tumor in of rond de kop van de alvleesklier is ontstaan. In dat geval spreken
tumoren ontstaan. Deze tumoren, die ontstaan zijn door het verplaatsen van
we van een ‘periampullaire tumor’.
kwaadaardige cellen, heten uitzaaiingen of metastasen.
→Groeiwijze tumor
Wat is
alvleesklierkanker?
Als een alvleeskliertumor groter wordt, kan deze door de wand van de alvleesklier
heen groeien. Doorgroei in aangrenzende organen en weefsels is dan mogelijk,
vooral in het bovenste deel van de dunne darm (de twaalfvingerige darm), in
zenuwen en bloedvaten, en in de buikholte. Rondom de alvleesklier bevindt zich
een uitgebreid systeem van lymfeklieren. Naarmate een tumor verder doorgroeit,
is de kans groter dat er cellen losraken. Deze cellen kunnen in de lymfeklieren
terechtkomen en daar uitgroeien tot ­tumoren. Dit zijn uitzaaiingen van alvlees­
De diagnose ‘alvleesklierkanker’ wordt ieder jaar bij bijna 2200 Nederlanders
klierkanker in de lymfeklieren. Bij ­verspreiding via het bloed kunnen er uitzaaiin­
gesteld. De aandoening komt vooral voor bij mensen boven de zestig jaar.
gen ontstaan in andere organen, bijvoorbeeld in de lever en de longen.
In enkele gevallen komt de aandoening ook voor op jongere leeftijd. Alvleesklierkanker komt ongeveer evenveel voor bij mannen als bij vrouwen.
→Stadium
Alvleesklierkanker is een kwaadaardige tumor in de alvleesklier. Er bestaan
Het stadium van de ziekte betekent de mate waarin de ziekte zich in het lichaam
­verschillende soorten alvleesklierkanker, afhankelijk van het type weefsel waaruit de
heeft uitgebreid. Dit is van belang voor het vaststellen van de behandeling. Het
tumor ontstaat. De meest voorkomende soort alvleesklierkanker is kanker die
stadium van de ziekte wordt vastgesteld aan de hand van:
ontstaat in de afvoerkanaaltjes van de alvleesklier, een zogenoemd ‘adenocarcinoom’.
→ De grootte van de tumor;
Een adenocarcinoom is een kwaadaardige tumor die gevormd wordt uit klierweefsel.
→ De mate van doorgroei in omringend weefsel;
Dit soort tumor kan ook bij andere kankervormen voorkomen. In tweederde deel
→ Het al dan niet aanwezig zijn van uitzaaiingen in lymfeklieren of organen.
van de gevallen ontstaat deze tumor in de kop van de alvleesklier. Dit wordt een
’pancreaskopcarcinoom’ genoemd.
Alvleesklierkanker
10
11
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Wat is de oorzaak?
Wat zijn de
klachten?
De precieze oorzaak van alvleesklierkanker is onduidelijk. De aandoening komt
vaker voor in de westerse landen. Roken is een bewezen risicofactor voor het
Meestal is de tumor al enige tijd in de alvleesklier aanwezig voordat er klachten
ontstaan van alvleesklierkanker. Van enkele andere leefstijlfactoren bestaat het
ontstaan. De aard en de ernst van de klachten hangt samen met de grootte en de
sterke vermoeden dat deze een hoger risico geven, zoals overmatig gebruik van
plaats van de tumor in de alvleesklier. De meest voorkomende klachten zijn;
dierlijke vetten en overmatig alcoholgebruik. Bij ongeveer vijf procent van de
­verminderde eetlust, misselijkheid, zeurende pijn in de buik, zeurende pijn in de rug,
mensen met alvleesklierkanker lijkt erfelijkheid een rol te spelen. Ook mensen
een verstoord ontlastingspatroon en gewichtsverlies. Als de tumor de galwegen
met een chronische alvleesklierontsteking hebben een verhoogd risico op
dichtdrukt kan er geelzucht ontstaan. De ontlasting is hierbij vaak lichtgekleurd
­alvleesklierkanker.
en de urine juist erg donker van kleur. In een later stadium van de ziekte kan
jeuk, braken, ernstige vermoeidheid en vetdiarree ontstaan.
Risicofactoren die de kans op alvleesklierkanker vergroten:
•Roken;
De meest voorkomende klachten:
• Overmatig gebruik van dierlijke vetten;
• Verminderde eetlust en misselijkheid;
•Alcohol;
• Zeurende pijn in buik of rug;
• Chronische alvleesklierontsteking;
• Verstoord ontlastingspatroon;
• Erfelijke aanleg.
•Gewichtsverlies;
•Geelzucht.
De genoemde klachten hoeven niet altijd op alvleesklierkanker te wijzen. Ze
kunnen ook een andere oorzaak hebben. Als u een of meerdere van deze klachten
Wat kan de arts doen?
hebt die niet binnen twee weken vanzelf overgaan, dan is het verstandig om naar
uw h
­ uisarts te gaan.
De huisarts bespreekt met u welke klachten u hebt en zal u lichamelijk
­onderzoeken. Als uw huisarts vermoedt dat er sprake kan zijn van alvleesklierkanker, zal hij u doorverwijzen naar een maag-darm-leverarts
(MDL-arts) of een internist. Deze specialist zal het lichamelijk onderzoek
herhalen en aanvullend uitgebreid onderzoek laten verrichten. Hieronder
kunt u meer lezen over de onderzoeken die kunnen plaatsvinden.
Alvleesklierkanker
12
13
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
→Onderzoek
veld, waarmee de arts een gedetailleerd beeld kan verkrijgen van inwendige
Er zijn meerdere onderzoeken mogelijk om alvleesklierkanker vast te stellen. In
organen. Tijdens het onderzoek ligt u in een kokervormige scanner. Meestal
eerste instantie wordt bloedonderzoek gedaan en een echografie van de buik
krijgt u voor het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. Het is
­gemaakt. Afhankelijk van de aard van de klachten en de bevindingen uit de eerste
een veilig onderzoek dat tegenwoordig vaak gebruikt wordt in plaats van een
onderzoeken, zal aanvullend onderzoek plaatsvinden.
CT-scan. Het voordeel van een MRI/MRCP is dat de galwegen en de alvlees­
klierbuis extra goed worden afgebeeld.
→ Bloedonderzoek
In het bloed kan een vroeg stadium van geelzucht worden aangetoond. Ook
→ CT-scan (computertomografie)
kan suikerziekte in het bloed worden aangetoond. Deze symptomen zijn
soms een aanwijzing voor alvleesklierkanker.
Een CT-scan is een gespecialiseerd röntgenonderzoek waarbij de alvlees­
klier en omliggende organen en weefsels zeer gedetailleerd in beeld worden
gebracht. Tijdens het onderzoek wordt u langzaam door een kokervormige
→ Echografie
scanner bewogen. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto’s. Meestal
Bij een echografie van de bovenbuik worden met behulp van geluidsgolven
krijgt u van tevoren een contrastvloeistof te drinken. Een andere contrast­
afbeeldingen gemaakt van vrijwel alle organen in de buik. De geluidsgolven,
vloeistof wordt via een infuus in uw arm in de bloedbaan gespoten. Hierdoor
die niet hoorbaar zijn, weerkaatsen tegen de organen. De alvleesklier en een
worden de bloedvaten duidelijker zichtbaar. Op de foto’s is te zien hoe groot
eventuele tumor en uitzaaiingen kunnen hierdoor in beeld worden gebracht.
de tumor is. Ook is te zien of de tumor is doorgegroeid in omliggende organen,
Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel. Uw buik wordt ingesmeerd
wat de relatie is met de (grote) bloedvaten in de omgeving en of er uitzaaiingen
met een gel die geluidsgolven goed geleidt. Daarna beweegt de arts het
zijn naar andere delen van het lichaam zoals de lever en lymfklieren.
echoapparaat over uw buik. Het echoapparaat zendt geluidsgolven uit en
vangt de teruggekaatste geluidsgolven op. De teruggekaatste geluidsgolven
→ Endoscopische UltraSonografie (EUS)
zijn te zien op een beeldscherm.
Een endoscopie is een onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van een
endoscoop. Dit is een flexibele dunne slang waarmee de arts inwendig
­onderzoek kan verrichten via de mond of anus. Bij een endoscopische ultra­
→Verder onderzoek
sonografie wordt een flexibele slang via de mond door de slokdarm en maag
Als er tijdens een echografie een tumor is aangetoond, is het nodig om ook de
tot in de dunne darm ingebracht. Aan het uiteinde van de slang zit een klein
andere omliggende organen van de alvleesklier nog verder in beeld te brengen.
echoapparaatje ingebouwd. Dit apparaatje zendt geluidsgolven uit. Doordat de
Ook kan het nodig zijn om een stukje weefsel weg te nemen om verder te laten
geluidsgolven diep in de weefsels doordringen, krijgt de arts zeer gedetailleerde
onderzoeken in het laboratorium.
beelden van de dieper gelegen organen, zoals de alvleesklier en de omge­
ving van de alvleesklier. Tevens is het bij dit onderzoek mogelijk om met een
De volgende onderzoeken kunnen plaatsvinden:
punctienaald weefsel (biopten) van bijvoorbeeld een alvleeskliertumor of een
→ MRCP (Magnetische Resonantie Cholangio Pancreaticografie)
verdachte lymfklier weg te nemen.
Een MRCP is een MRI-scan van de galwegen en de alvleesklier. Bij dit onder­
zoek wordt in plaats van röntgenstralen gebruik gemaakt van een magnetisch
Alvleesklierkanker
14
15
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
→ ERCP
Een ERCP is een kijkonderzoek waarbij een afsluiting van de galgang of van
de afvoergang van de alvleesklier door een tumor kan worden aangetoond.
Dit onderzoek vindt meestal plaats onder een roesje. Bij een ERCP kan de
arts met een flexibele buis (endoscoop) via de mond, slokdarm en de maag
Wat is de
behandeling?
tot in het eerste deel van de dunne darm komen. In dit deel van de dunne
darm zit de gezamenlijke uitgang van de galwegen en de alvleesklier. Dit
Aan de hand van de uitslagen van de onderzoeken bepaalt de arts welke
noemen we ook wel de papil van Vater. De arts kan door de endoscoop met
behandeling mogelijk is. De arts zal de mogelijke behandeling(en) uitvoerig
een dun slangetje contrastvloeistof in de afvoergang van de alvleesklier of
met u bespreken.
galgang spuiten om een duidelijke afbeelding te maken. Ook kan de arts een
instrument door de endoscoop schuiven waarbij een klein borsteltje in de
Bij de meeste patiënten wordt de diagnose in een gevorderd stadium gesteld.
richting van de tumor wordt geschoven. Hiermee kunnen cellen van de tumor
Dat wil zeggen dat de tumor is doorgegroeid in omliggende weefsels, of dat er
worden weggehaald voor verder onderzoek. Als de patiënt geelzucht heeft
­uitzaaiingen zijn elders in het lichaam. Een operatie is bij alvleesklierkanker de
doordat de tumor de galgang afsluit, kan de arts een buisje in de galwegen
enige behandeling die kans geeft op genezing. Helaas komen weinig mensen in
plaatsen. Op die manier kan de gal weer naar de dunne darm stromen/vloeien.
aanmerking voor een operatie bij alvleesklierkanker. Omdat de tumor vaak pas laat
Meer informatie over een ERCP vindt u in de brochure ‘ERCP’.
wordt ontdekt, is dit slechts bij ongeveer vijftien procent van de patiënten mogelijk.
Afhankelijk van het stadium van de ziekte krijgt u een curatieve of een palliatieve
→ Laparoscopie (kijkoperatie)
behandeling:
Soms is een kijkoperatie noodzakelijk om uitzaaiingen aan te tonen of uit te
→ Curatieve behandeling
sluiten. Het betreft dan vaak uitzaaiingen op het buikvlies. Dit gebeurt terwijl
Een curatieve behandeling is een behandeling die gericht is op genezing. Bij
u onder narcose bent. Tijdens deze kijkoperatie is het ook mogelijk om kleine
een curatieve behandeling vindt altijd een operatie plaats. Soms wordt een
‘hapjes’ weefsel (biopten) weg te nemen voor verder onderzoek.
operatie gecombineerd met andere (aanvullende) behandelingen.
→ Palliatieve behandeling
Alvleesklierkanker geeft meestal pas klachten als de tumor zich al behoorlijk
heeft uitgebreid. Genezen van alvleesklierkanker is dan niet meer mogelijk.
Een palliatieve behandeling is bedoeld om de ziekte zoveel mogelijk af te
remmen en de klachten te verminderen Genezen van alvleesklierkanker is
dan niet meer mogelijk.
Een palliatieve behandeling kan bestaan uit een operatie, het plaatsen van
een buisje tijdens een ERCP, chemotherapie, bestraling of een combinatie
van deze behandelingen.
Hieronder worden de meest gebruikelijke curatieve en palliatieve behandelingen
besproken.
Alvleesklierkanker
16
17
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Curatieve behandeling
Na de operatie ligt u een paar dagen op de intensive care. Daarna gaat u naar de
verpleegafdeling om verder te herstellen. De eerste periode na de operatie kunt
→Operatie
u nog niet veel eten. Uw voeding wordt daarom langzaam weer opgebouwd. U
Bij de operatie worden de tumor en het omringende weefsel zoveel mogelijk
krijgt naast normale voeding ook voeding via een sonde toegediend. Deze vloeibare
­verwijderd. Dit is alleen mogelijk als de tumor niet te groot is en er geen door­
voeding komt via een dun slangetje (sonde) rechtstreeks in de dunne darm
groei is van de tumor in omliggend weefsel, zoals bloedvaten en lymfeklieren.
­terecht. Meer informatie over sondevoeding vindt u in de brochure ‘Sondevoeding
Ook mogen er geen uitzaaiingen zijn in andere organen. De operatie die dan
via een voedingsstoma’.
meestal wordt gedaan is een PPPD (pylorus sparende pancreaticoduodenectomie).
Meestal wordt nog de term Whipple operatie gebruikt, hoewel deze term eigen­
Als sondevoeding niet mogelijk is, krijgt u voeding via een infuus. Dit is een speciaal
lijk niet meer juist is. Bij deze operatie wordt namelijk in tegenstelling tot de
infuus, waarbij de voeding direct in uw bloedbaan komt. Deze voeding zorgt dat u
PPPD, ook het laatste stukje van de maag verwijderd. Tegenwoordig wordt bijna
voldoende voedingsstoffen en calorieën binnen krijgt, zodat u goed aansterkt. Als
altijd een PPPD gedaan. Deze operatie wordt uitgevoerd als de tumor in de ‘kop’
er geen complicaties optreden verblijft u gemiddeld tien tot veertien dagen in het
van de alvleesklier of bij de papil van Vater zit. Tijdens de operatie wordt de kop
ziekenhuis.
van de alvleesklier verwijderd, samen met de galblaas, de twaalfvingerige darm,
een deel van de galwegen. De chirurg verwijdert ook de lymfeklieren rondom de
Na de operatie kunt u problemen hebben met voeding, door de verandering in uw
­alvleesklier. De verbroken verbinding tussen alvleesklier en dunne darm wordt
spijsverteringsstelsel. De problemen kunnen verminderen en verdwijnen, door
daarna weer hersteld.
aanpassing van het lichaam. Veel mensen houden echter in meer of mindere
Deze operatie is een ingrijpende behandeling. Het is daarom belangrijk dat uw
mate klachten, zoals:
conditie zo goed mogelijk is. Als u niet voldoende kunt eten, krijgt u voor de operatie
→ Vetdiarree
sondevoeding om te voorkomen dat uw voedingstoestand verslechtert. Voor een
Vetdiarree kan ontstaan doordat de vertering van vet minder goed gaat. Voor
deskundig voedingsadvies kan de arts u naar een diëtist verwijzen. Meer informatie
een goede vertering van vetten zijn enzymen uit alvleeskliersap en galvloeistof
over sondevoeding kunt u lezen in onze brochures over dit onderwerp.
nodig. Door een tekort aan de enzymen wordt vet minder goed verteerd. U
krijgt dan last van dunne, vettige ontlasting;
→ Gewichtsverlies
→Na de operatie
→ Dumpingsyndroom
Zoals bij iedere operatie is er kans op complicaties van een operatie. Dit zijn
Het dumpingsyndroom kan ontstaan bij mensen bij wie een deel van de
­bijvoorbeeld wondinfectie, trombose, longontsteking en een nabloeding. Een
maag verwijderd is. Voedsel komt bij hen veel sneller dan normaal in de dun­
­ernstige complicatie die specifiek bij deze operatie kan ontstaan is een lekkage
ne darm terecht. Dit kan klachten veroorzaken als een vol gevoel, darm­
bij de verbinding van de geopereerde organen. Als dat gebeurt hebt u een
krampen, diarree, hartkloppingen, duizeligheid, trillen en zweetaanvallen;
­verhoogd risico op een ontsteking in het operatiegebied en kan een tweede
→ Diabetes of suikerziekte
­operatie noodzakelijk zijn.
Als een deel van de alvleesklier is verwijderd, ontstaan vaak problemen met
de bloedsuikerspiegel. De alvleesklier speelt namelijk een belangrijke rol bij
het regelen van de bloedsuikerspiegel.
Alvleesklierkanker
18
19
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
→Chemotherapie
Als het plaatsen van een stent via een ERCP niet mogelijk is, dan kan de radioloog
Chemotherapie is een behandeling met kankerremmende medicijnen. Deze
een slangetje door de huid en de lever in de galwegen plaatsen om zo de gal te
­medicijnen worden ook wel cytostatica genoemd. Chemotherapie remt de celdeling,
laten afvloeien. Dit heet een percutane galwegdrainage (PTCD).
waardoor de groei van de tumor wordt afgeremd. U kunt de medicijnen krijgen
Meer informatie over een ERCP vindt u in de brochure ‘ERCP’.
via een infuus of via tabletten. Chemotherapie is een niet-lokale behandeling. Dat
betekent dat de behandeling is gericht tegen kankercellen in uw hele lichaam.
Als de twaalfvingerige darm wordt dichtgedrukt door de tumor, kan het eten niet goed
Soms wordt chemotherapie toegepast voor of na de operatie. Chemotherapie na
meer goed passeren. In dit geval kan de arts samen met u besluiten om een buisje
een operatie lijkt het terugkomen van de ziekte te vertragen. Hier wordt vaak het
te plaatsen in de twaalfvingerige darm, waardoor deze weer doorgankelijk wordt.
medicijn gemcitabine voor gebruikt.
→Operatie
Bijwerkingen van chemotherapie zijn afhankelijk van de soort medicijnen die u
Als de tumor niet kan worden verwijderd, wordt er soms toch een operatie uitgevoerd
krijgt. Mogelijke bijwerkingen van gemcitabine zijn vermoeidheid, misselijkheid
om de afsluiting van de galwegen en de twaalvingerige darm op te heffen. Als de
en een verminderde weerstand. Deze bijwerkingen kunnen erg belastend zijn.
tumor de twaalfvingerige darm aantast kan dit de voedselpassage van de maag
Bespreek van tevoren met uw arts of verpleegkundige wat u kunt verwachten.
naar de dunne darm blokkeren. De chirurg kan dan een nieuwe verbinding
Meld bijwerkingen altijd bij uw arts en bespreek wat u ertegen kunt doen.
­maken tussen de maag en het gezonde deel van de dunne darm.
→Bestraling (radiotherapie)
Palliatieve behandeling
Bestraling is een behandeling waarbij de tumor wordt bestraald met radioactieve
stralen. Cellen raken hierdoor beschadigd en gaan dood. De straling wordt zo
→Alvleesklierenzymen om gewichtsverlies
te voorkomen
precies mogelijk gericht op de tumor, zodat gezonde cellen gespaard worden.
Toch kunnen ook gezonde cellen beschadigd raken. Gezonde cellen herstellen
De alvleesklier maakt enzymen die helpen bij de spijsvertering. Deze enzym­
echter beter dan kankercellen. Mogelijke bijwerkingen van bestraling zijn
productie kan mogelijk verminderd zijn bij mensen met alvleesklierkanker.
­vermoeidheid en misselijkheid.
­Toediening van alvleesklierenzymen (bijv Pancrease , Panzytrat ) kan gewichts­
®
®
verlies verminderen, omdat belangrijke voedingsstoffen en vetten beter worden
Bestraling bij alvleesklierkanker wordt vooral toegepast om de pijn te bestrijden
opgenomen in het lichaam.
die de tumor kan veroorzaken. Door bestraling wordt tumorgroei afgeremd en
mogelijk wordt de tumor ook door de bestraling verkleind.
→Endoscopisch plaatsen van een buisje
(stent of endoprothese)
→Chemotherapie
Als de galwegen door de tumor worden dichtgedrukt, kan de arts tijdens een
Wanneer een operatie niet mogelijk is, kan de groei van de tumor worden afgeremd
­ERCP een buisje (stent) in de galweg plaatsen. Dit buisje houdt de galweg open
door behandeling met kankerremmende medicijnen (cytostatica). In sommige
zodat de galvloeistof weer goed kan afvloeien naar de dunne darm. Klachten zoals
gevallen wordt een palliatieve behandeling met chemotherapie overwogen.
geelzucht en jeuk kunnen dan verdwijnen.
­Chemotherapie kan in dat geval bestaan uit één medicijn, en soms uit een
Alvleesklierkanker
20
21
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
­combinatie van meerdere medicijnen. Folfirinox is een combinatiekuur die kan
Zelf kunt u onderstaande tips en adviezen volgen:
worden voorgeschreven als er uitzaaiingen zijn. Een combinatiekuur is vaak
→ Drink voldoende. Als u te weinig drinkt, kan dit het zieke of misselijke gevoel
zwaarder omdat het meer bijwerkingen geeft. De arts bepaalt welke medicijnen
soms verergeren;
→ Eet vaker kleine porties verdeeld over de dag. Door kleinere porties te eten,
of combinatie van medicijnen u krijgt.
Meer informatie over chemotherapie leest u in deze brochure op pagina 20.
heeft u minder snel een vol gevoel, maar krijgt u toch voldoende voeding binnen;
→ Probeer zo energierijk mogelijk te eten. U kunt hierbij denken aan producten
→Coeliacus-block
die veel vetten en suikers bevatten, zoals koekjes en volle melkproducten.
Om hevige pijn te bestrijden, kan men ook kiezen voor een coeliacus-block. Hierbij
Soms kunt u uw voeding ook aanvullen met speciale energieverrijkte drink­
wordt met behulp van alcohol of een andere stof een zenuwknoop aangeprikt en
voeding. Een diëtist kan u adviezen geven over voeding en aanvullende drink­
lamgelegd. Dit kan gebeuren tijdens een kijkonderzoek, maar is ook mogelijk
voeding voorschrijven.
door het rechtstreeks aanprikken van de zenuwknoop via de rug met behulp van
röntgenonderzoek.
→Pijn
Behalve de hierboven beschreven behandelingen om de pijn te bestrijden kan de
Bij alvleesklierkanker ontstaan vaak pijnklachten. Pijn kan een grote invloed hebben
arts diverse pijnstillers voorschrijven.
op uw dagelijkse leven en functioneren. Bij de behandeling wordt geprobeerd de
pijnklachten weg te nemen of draaglijk te maken. Het is belangrijk dat u de juiste
pijnstiller krijgt die uw pijn goed onderdrukt en waarvan u de minste bijwerkingen
krijgt.
Wat kunt u
zelf doen?
Hieronder volgen een aantal adviezen om uw pijnklachten zoveel mogelijk te
­verminderen:
→ Neem de pijnmedicatie op regelmatige tijden in. Wacht niet totdat u pijn
krijgt. Op deze manier krijgt u een constante hoeveelheid van de pijnstilling
in uw lichaam waardoor u minder pijn ervaart;
→ Probeer uw angsten en gevoelens bespreekbaar te maken. Deze gevoelens
U kunt zelf een aantal maatregelen nemen tijdens uw ziekte, waardoor u
kunnen de lichamelijke pijn soms versterken;
de kwaliteit van leven kan verbeteren. Deze zijn vooral gericht op voeding,
→ Ontspanningsoefeningen kunnen een verlichting van de pijn geven. Een
gewicht en pijn.
­fysiotherapeut kan u hierbij helpen;
→Voeding en gewicht
→ Bespreek de pijnklachten met uw arts. Als u veel pijn hebt, kan de arts samen
Als u alvleesklierkanker hebt, is het belangrijk dat u probeert uw voedingstoestand
met u kijken of u voldoende pijnstilling krijgt, of dat u een hogere dosering of
en gewicht stabiel te houden. Dit kan erg lastig zijn, omdat mensen met alvlees­
een ander middel nodig hebt.
klierkanker problemen kunnen hebben met eten. Soms ontstaan de problemen
na een behandeling. Het is belangrijk goed op uw voedingspatroon te blijven
­letten. Een persoonlijk voedingsadvies van een diëtist kan u hierbij helpen.
Alvleesklierkanker
22
23
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Hoe verder?
Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met:
→ Stichting voor Patiënten met Kanker aan het Spijsverteringskanaal (SPKS)
Telefoon 088 – 00 29 775
Website www.spks.nl
Kanker is een ernstige ziekte. De ziekte zorgt ervoor dat uw leven en dat van uw
E-mail [email protected]
naasten plotseling ingrijpend verandert. U krijgt te maken met angst, onzekerheid
Deze patiëntenorganisatie behartigt de belangen van patiënten,
en verdriet. Welke behandeling is mogelijk, en wat zijn de gevolgen van die
geeft informatie en biedt lotgenotencontact.
­behandeling? Kunt u helemaal genezen, of kan de behandeling de ziekte alleen
afremmen? Misschien weet u ook nog niet of u wel behandeld wilt worden. Praat
→ Alvleeskliervereniging
hierover met uw arts en de mensen om u heen.
Telefoon 0900 - 25 85 337
Uw huisarts kan u doorverwijzen naar een psycholoog of andere hulpverlener.
Website www.alvleeskliervereniging.nl
U kunt ook contact opnemen met een patiëntenvereniging om ervaringen uit te
E-mail [email protected]
wisselen met lotgenoten. Achterin deze brochure vindt u enkele belangrijke
Deze patiëntenvereniging behartigt de belangen van patiënten,
adressen.
geeft informatie en biedt lotgenotencontact.
Wilt u advies over een deskundige diëtiste, dan kunt u contact opnemen met:
Extra informatie
of vragen?
→ Nederlandse Vereniging van Diëtisten
Telefoon 030 – 63 46 222
Website www.nvdietist.nl
Op deze website kunt u een lijst downloaden met adressen van diëtisten
bij u in de buurt.
Wilt u meer informatie over kanker, dan kunt u contact opnemen met:
Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts.
→ KWF Kankerbestrijding (KWF)
Wilt u meer lezen over de diverse onderwerpen die in deze brochure ter sprake
Telefoon 0800 – 02 26 622
zijn gekomen?
Website www.kwfkankerbestrijding.nl
U kunt meer informatie vinden op onze website:
www.maagleverdarmstichting.nl
Ook kunt u via onze website brochures downloaden:
www.maagleverdarmstichting.nl
Alvleesklierkanker
24
25
Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen
Meer brochures
1 op de 8 mensen heeft een maag-,
darm-, leverziekte. Steun ons!
U kunt meer brochures vinden op www.maagleverdarmstichting.nl. U kunt
Helpt u mee aan een betere toekomst
Met uw bijdrage kunnen wij:
onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn
voor ruim twee miljoen Nederlanders met
•Uitgebreide
­verschillende brochures over de volgende onderwerpen:
een spijsverteringsziekte? De Maag Lever
darm-, leverziekten, onderzoeken en
Darm Stichting zet zich in om deze veel
behandelingen
SLOKDARM
EN MAAG
LEVER, GAL EN
ALVLEESKLIER
DARM
VOEDING EN
SPIJSVERTERING
voorkomende ziekten te voorkomen, te
informatie bieden over maag-,
•Wetenschappelijk
onderzoek financieren
bestrijden en het leven van deze patiënten
om deze veel voorkomende ziekten te
draaglijker te maken.
voorkomen en te bestrijden
Uw steun is hard nodig
Hoe kunt u ons helpen?
Wij krijgen geen subsidies van de overheid.
Vul onderstaande machtiging in of doneer via
Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij
www.maagleverdarmstichting.nl.
ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig
jaar. En we gaan door zolang het moet.
ONDERZOEK
KINDEREN
SONDEVOEDING
Ja, ik help mee!
PREVENTIE
SEPA machtiging
Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB0000002737 o.v.v. ‘Brochure MLDS’
Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn
IBAN rekeningnummer af te schrijven:
€ 10,- € 20,- per maand
per jaar
€
eenmalig
VOOR- EN ACHTERNAAM
STRAAT
Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een
POSTCODE/PLAATS
­voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele
E-MAIL
­versie verwijzen wij u naar onze website www.maagleverdarmstichting.nl.
IBAN REKENING
DATUM
26
HUISNUMMER
HANDTEKENING
Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343,
3800 VB Amersfoort • www.maagleverdarmstichting.nl • Incassant ID: NLZZZ410101690000
Inhoudelijk herzien: september 2012
Redactie • Maag Lever Darm Stichting
Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers
Illustraties • Van der Zon – Visueel
Drukwerk • Torendruk
Artikelcode 5018