Dempers. - WordPress.com

Dempers.
Veel soorten dempers hebben zich ontwikkeld voor de trombone. Bijna alle soorten dempers zijn ook
gemaakt voor de trompet, en dus eigenlijk in een grotere mate voor de trombone. Maar er is wel
degelijk een hoor- en waarneembaar verschil in toonkwaliteit tussen de trompetdempers, en dezelfde
vergrootte trombonedempers. Trompet en trombone "straight" of rechte dempers hebben een gelijke
toonkwaliteit. Sommige "cup"-dempers voor trompet en trombone produceren dezelfde toonkwaliteit.
Andere typen dempers passen niet bij elkaar, en kunnen dus alleen maar voor de trombone als
solodemper of als individuele sectiedemper gebruikt worden. Als je voor allebei dezelfde gedempte
klank wil van deze twee kopergroepen, zal je voor allebei naar de alternatieven dempers moeten
zoeken. Alle benamingen zal ik hier verder in het engels geven, omdat alle aanduidingen in de
muziek ook vaak in het engels voorkomen.
De dempers welke voorkomen voor trombone zijn:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
straight mute
Cup mute
Wa-wa of harmon-demper.
Solotone mute
Plunger
Hat, Metal Hat or Derby
Bucket
Quasi Hoorn.
Studie-dempers
a.Straight mute
Voor de recente verbetering van de metalen straight demper, waren de meeste straight dempers
gemaakt van karton of vezelboard. Deze dempers hebben een houten uiteinde en een romp welke
gemaakt is van geplakt vezelkarton of board. Uitstekende kwaliteitsdempers zijn in verschillende
maten te krijgen, zodat een demper gekozen kan worden, welke zowel in de kelk past en geen
intonatieproblemen geeft. Vezeldempers verscherpen het geluid niet extra zoals een metalen demper
doet, wanneer men fortissimo speelt, maar ze kunnen zacht bespeeld worden zonder een penetrant
gezoem erbij. Met een vezeldemper kan je een diminuendo maken tot zeer zacht, terwijl de straight
demper neigt tot het vasthouden van de scherpheid bij elke dynamiek.
Straight dempers van uitstekende kwaliteit door het gedraaide en gevormde aluminium waar ze van
gemaakt worden, zijn in de laatste eeuw voor de Trombone ontwikkeld. De hedendaagse modellen
verhogen de stemming van de grote boring trombones, omdat ze vaak niet groot genoeg zijn voor
een trombone met een 8 1/2 inch beker. Maar ook bij andere koperinstrumenten, verhoogt deze
demper iets, zodat in een sectie de intonatie toch hetzelfde blijft. Wanneer je dus de demper
gebruikt, zul je, je stempomp ongeveer een halve centimeter uit moeten trekken om de stemming
dezelfde te houden als met een open instrument. De stemming kan verlaagd worden door dikkere
kurken op de demper te lijmen, maar dit laat veel lucht door aan de buitenkant van de demper,
waardoor ook nog de toonkwaliteit veranderd.
De metalen straight wordt gebruikt wanneer er de volgende benaming aangegeven staat: Met
demper, Con Sordine, Mute, avec sordino of dämpfer. Soms vraagt men om een metalen straight.
De toonkwaliteit van de fiber en metalen straight dempers vermengen zich niet, dus zal een sectie of
de fiber of de metalen moeten gebruiken.
b. Cup mute.
Deze wordt grotendeels gebruikt in Jazz en amusementsmuziek, en zelden in Symphonie-orkesten
en Concertbands. Cupdempers die zowel goed in de kelk passen en goed stemmen en een mooie
klank hebben zijn moeilijk te vinden. De enige manier om een demper met een vaste cup aan te
passen aan het instrument is om de kurken dunner of groter te maken. het smaller maken van de
kurken heeft als gevolg, dat de cup dichter bij de kelk komt te staan; maar de demper valt daardoor
dieper in de kelk, waardoor de toon kleiner of dunner wordt, omdat de lucht bijna niet langs de kurken
kan. Door de kurken te vergroten, komt de cup verder van de kelk te staan, maar krijgt men meer
toon omdat er meer lucht langs de kurken kan.
Door dit alles wordt dus de toonkleur en de intonatie van de demper zeer variabel. Het beste is om
een cupdemper aan te schaffen, waarbij het mogelijk is om de cup te verstellen, zodat de demper op
zich altijd past. Hiermee voorkom je intonatieproblemen. Moet de stemming toch aangepast worden
via de kurken, dan heeft dit voor de cup geen gevolgen, omdat je deze mee kan verstellen, en de cup
kan dus werkelijk als toonkleur gaan werken nu, aangepast aan de stijl van de muziek. In een sectie
wordt de cup meestal 2 1/2 cm. geopend. In een solowerk daarin tegen bijna gesloten tegen de kelk
voor een donkere, gemoffelde toon.
c. Wa-wa of harmon-demper.
De wa-wa of harmondemper, komt overeen met die uit de trompetliteratuur, wat niet wil zeggen dat
hij dezelfde toon weergeeft wanneer je hem verlengt en gebruikt in de trombones. De karakteristieke
toon van de harmondemper in de trompet is penetrant en glinsterend helder, wat bij een trombone
juist niet bereikt wordt. De tegenwoordige modellen van trombone harmondempers produceren meer
resonantie in de lagere delen van de toon. Ze worden wel in het Symphonische werk gebruikt omdat
hij een aparte kleur heeft, maar zelden in de Jazz en amusementsmuziek. Een voorbeeld van het
Jazz-effect is Gershwin's Rhapsodie in Blue. Bij Gershwin wordt hij gebruikt in een solo, met de
demper helemaal compleet.
Trompettisten ontmantelen of verstellen hun harmondemper om de toonkleur te variëren. Normaal
wordt de "cookie-cutter" (=taartjesvorm) verwijderd van de buis. Dit wordt alleen gebruikt voor het wa
-wa effect, wanneer de hand het gat moet blokkeren of openen. Andere toonkleur effecten worden
verkregen door de buis uit te trekken of geheel te verwijderen. Wanneer je muziek speelt,
geschreven tussen 1900-1940, en er wordt een harmondemper voorgeschreven, dan moet je er
vanuit gaan dat je hem in zijn geheel moet gebruiken. Een + boven een noot betekent dat je met je
hand de "cookie cutter” moet afdekken; een 0 betekent dat het gat open moet zijn. Wanneer er geen
wa-wa effect moet zijn, speel je open, en zijn er ook geen + of 0 genoteerd..
In het algemeen moet de muziek geschreven na ca. 1950, waar men een harmondemper voorschrijft,
bespeeld worden door de "cookie-cutter" van de demper te verwijderen. Dus: Harmon of Wa-wa
genoteerd betekent dat de buis helemaal in moet zijn. Andere veranderingen zoals b.v. Harmon: buis
uitgetrokken, buis half uitgetrokken, geen buis, moet je alleen toepassen op aanraden van de
componist.
d. Solotone mute
Tijdens de eerste helft van deze eeuw is er veel geëxperimenteerd met verschillende dempers. Een
type wat de trombone meer past dan de trompet is de solotonedemper. De toon passeert de demper
op dezelfde wijze als bij de harmondemper. De kurk op de demper vormt een complete afsluiting, en
er kan dus geen lucht tussen de wanden van de demper en de kelk van het instrument passeren.
Alle lucht moet dus door de demper. De toon wordt ingehouden van klank, en versterkt in de eerste
kamer. De lucht verlaat de kamer via de kartonnen buis, welke vastzit. Bij de harmon kun je de buis
verstellen, maar bij de solotone zit hij vast. De toon is gecentraliseerd en geconcentreerd door de
kegel, wanneer de lucht deze verlaat. De solotone-demper wordt gebruikt in dansorkesten in de
eerste helft van deze eeuw.( Tommy Dorsey ) Het gebruik ervan is meer gewoon dan het gebruik van
een harmondemper voor trombones. Hij wordt ook vaak gebruikt als een solodemper.
e. Plunger
De meeste trombonisten gebruiken hiervoor een gewone rubberen toiletontstopper. De
wasbakontstoppers zijn te klein voor de trombone (passen wel goed bij een trompet), en de huidige
fabrieksplungers zijn ook nog niet aangepast. De gewone 6 inch plunger is dus eigenlijk het beste. Je
moet hem vasthouden bij de rubberen holte, waar de hand in zou moeten, met de holte tussen je
wijs- en middelvinger van je linkerhand, zodat hij in de holte van je hand ligt. De plunger wordt
bewogen door de linkerhand terwijl het instrument gesteund wordt door de linkerpols onder de kelk.
Ook de linkerschouder moet iets omhoog om het wegslippen van de bovenkant van het instrument te
voorkomen. Het gebruik van de plunger is vermoeiend en zelfs schadelijk voor het embouchure,
omdat het instrument niet voldoende gesteund kan worden, waardoor het instrument iets vaster
tegen de lippen wordt gedrukt om het meer steun te geven. Het gebruik van het kwartventiel is dus
ook uitgesloten, door het gebruik van de linkerhand voor de plunger, wat vaak door componisten
wordt vergeten. In de muziek wordt hij gewoon als plunger aangegeven. Een + boven de noot betekent dat je de kelk moet afdekken (niet helemaal). en een 0 betekent dat je open moet spelen. De
notering: +……….0 wil zeggen, dat je dicht moet beginnen, en langzaam moet openen om geheel
open te kunnen eindigen. De notering 0……….+ is dus precies andersom. Deze demper wordt vaak
in de Jazz en ámusementsmuziek gebruikt
f. Hat, Metal Hat or Derby
De hat is gevormd als een bolhoed, licht elliptisch verlopend. De diameter is ca. 8 inch (vanuit de
binnenkant gerekend), en hij is 4 inch diep. Je moet hem op een standaard zetten om hem vlug te
kunnen pakken, dit namelijk omdat hij nogal onhandelbaar is. Sommigen leggen een doek in de hat
om de resonantie van het metaal wat te dempen. Normaal behandel je hem als een plunger qua
speeltechniek en gebruik De passages worden altijd gemarkeerd door: In hat, In metal hat, of In
Derby. Deze demper wordt ook veel in Jazz- en amusement gebruikt. Deep hat betekent, dat je de
hat zo dicht mogelijk tegen de kelk moet houden. Een trompettist kan diep spelen, door zijn kelk in de
hat te plaatsen. Doordat de kelk van een trombone groter is dan de hat is dit dus voor de trombonist
uitgesloten.
g. Bucket.
Een bucket wordt veel bij trompetten gebruikt, en zelden door trombonisten. De bucket is vaak
gevuld met zacht materiaal, en heeft 3 klemmen welke om de kelk vallen, die zo de bucket ongeveer
1 inch voor de beker houden. Vroeger werden ze nog gemaakt voor een trombone met 71/2 inch
beker, maar nu iedereen op een 8 inch beker speelt, en deze dempers zelden gebruikt worden, dus
ook zelden verkocht, is er bijna geen een passende meer te vinden. Er zijn muzikanten die zelf
experimenteren met het maken van deze demper. De klank van de bucket kan je imiteren door met
een hat te spelen vlak voor de beker, ook gevuld met zacht materiaal. De notatie wordt altijd
aangegeven door het woord Bucket.
h. Quasi Hoorn.
De vermelding "quasi hoorn" heeft twee betekenissen. Ten eerste kan het betekenen dat je zonder
vibrato moet spelen, en de alternatieven 5e, 6e, 7e-posities vanwege de iets doffere klank moet
gebruiken. Ten tweede betekent het, dat je, je hand in de beker moet stoppen, zodat je toon iets
gespreid en gemoffeld klinkt. Je kleurt de toon door je hand iets te ronden zoals een hoornspeler dat
doet in zijn hoorn. De hand in de beker blokkeert gedeeltelijk de kelk.Je kan je hand vlak tegen de
kelk houden, zodat de toon over de rug van de hand kan passeren, of je buigt de vingers zo, dat ze
de bovenkant van de kelk aanraken, en daardoor de kelk afsluiten. Dan moet de lucht door je vingers
gaan.
i. Studie-dempers.
Een studiedemper is er voor om daar waar het studeren niet mogelijk is vanwege het geluidsoverlast,
toch voor een noodoplossing te kunnen zorgen. Als je er onderuit kan, moet je dit beslist doen,
omdat zo'n demper afbreuk doet aan je embouchure. Ten eerste ontstaat er een enorme tegendruk
op je lippen, omdat het geluid niet weg kan, wat ook logisch is, omdat zo'n demper sterk geluid
reducerend is of moet zijn. Ten tweede is zo'n demper zwaar, dus kost dat extra draag- en
spierkracht om het spelen hiermee voor een uur al vol te houden. Als je er voor een paar dagen toch
niet onderuit kan, dan moet je een demper aanschaffen die goed past, niet te zwaar is, en weinig
tegendruk levert en toch zuiver blijft. Een van de betere zijn die in de vorm van een straightdemper,
maar met een gehele luchtafsluitende kurk rondom. Doordat men er twee gaatjes van ca. 1 cm.
onderin aan de zijkant heeft gemaakt, kan er genoeg lucht door om weinig tegendruk te ondervinden,
en om toch genoeg geluid te produceren om jezelf goed te kunnen horen. Ook weegt deze demper
niet zwaarder dan een gewone straightdemper. En van de nieuwste studiedempers is die van
Yamaha “Silent Brass”, deze heeft bijna geen tegendruk en je kan hem aansluiten op een
hoofdtelefoon waardoor je jezelf uitversterkt terughoort. Dit laatste is minder gunstig omdat het geluid
door de versterker wordt vervormd. Alle andere dempers vallen gewoon kwalitatief af, of vanwege de
te vele tegendruk, of door het te zwaar in gewicht zijn enz.. Let wel, dat het studeren er wel door op
achteruit gaat, omdat het nooit klinkt zoals jij wil dat het wel moet klinken.
De trombonist gebruikt minder zijn dempers dan de trompettist, en voor het grootste gedeelte kan hij
alles met alleen zijn straightdemper spelen. Heel soms heeft hij dan nog een Cupdemper nodig. Voor
Jazz en amusementsmuziek heeft hij ze vaak allebei nodig, maar de anderen komen zelden voor.
I.p.v. een plunger of hat, kan het cup-gedeelte van je cupdemper gebruiken om hetzelfde effect te
bereiken. Wanneer je een demper koopt, koop er dan een, die goed in je instrument past. Te kleine
dempers in grote instrumenten verhogen de stemming een stuk, stoppen de toon en blokkeren
sommige noten in het lage register compleet. Een te grote demper produceert niet de goede correcte
toonkwaliteit en kan op het verkeerde moment (!) uit het instrument vallen. Het dunner maken van de
kurken zorgt er wel voor dat de demper beter past. maar de demperwand zit dan te dicht tegen de
kelk, wat dan de toonkwaliteit ten slechte komt.