Somatoforme pijnstoornissen: hoe psychische en lichamelijke pijn

11-6-2014
Disclosure belangen spreker
Somatoforme pijnstoornissenhoe psychische en lichamelijke pijn
hand in hand gaan
Sprake van mogelijke belangenverstrengeling? Nee
Dr. Martina Bühring, psychiater, medisch manager
Altrecht Psychosomatiek Eikenboom
Eindhoven, 16 mei 2014
psyche & soma in de zorg
Von Uexküll:
“Medicine is split into a soulless medicine for the body and a
bodyless medicine for the psyche”
Agenda
Wat roepen deze patiënten bij ons op?
Epidemiologie
Pijn- welke pijn?, welk classificatie systeem?
Kosten en baten
Behandelen in een breder perspectief
Effectiviteit
1
11-6-2014
GEK?
er is alleen iets mis met mijn
lijf!
Kenmerkend voor patiënten met
lichamelijk (on)verklaarde pijnklachten
• Overtuigd van medische oorzaak
• Belasten de arts-patiënt relatie
•Argwaan tav verzekeringsartsen
• Herkennen niet de psychosociale aspecten van hun ziek-zijn
• “Shoppers”
• Niet gemotiveerd bij de psychotherapeut
• Spiraal van lichamelijke invalidering, ontreddering en sociaal isolement
Epidemiologie Somatoforme Pijnstoornissen
Wat roepen deze patiënten bij ons op?
• Vage klachten kunnen een gevoel van onmacht
veroorzaken
• Dit roept bij artsen soms irritatie op
• Vervolgens wordt patiënt te vaak doorverwezen
• Dit laat zorgconsumptie en iatrogene schade toenemen
(Hotopf, 2004 )
Maar ook omgekeerd:
• Bij positiever gevoel van patiënten bij binnenkomst
specialist, minder herhaalbezoeken
(Page, 2003)
• Prevalentie max. 40 %
• WHO-Studie prevalentie: 15 % wereldwijd
• De medische kosten zijn klinisch 6 X en ambulant 14 X
hoger bij patiënten met een pijnstoornis
(Witte, 2004)
2
11-6-2014
Pijnstoornis DSM IV
DSM-5
Pijnstoornis, acuut of chronisch*. Het belangrijkste
symptoom is pijn.
De pijnstoornis is vervallen omdat het onderscheid
van pijn vanwege psychologische factoren c.q.
vanwege somatische factoren, dat in de DSM-IV wordt
gemaakt, onhoudbaar is. Het is goed dat de pijnstoornis
verdwenen is, want deze subcategorie riep reminiscenties
op aan het obsolete concept ‘psychogene pijn’, terwijl het
moderne pijnonderzoek er ontegenzeggelijk op wijst dat
het in de meeste gevallen gaat om een complex samenspel
van biologische en psychosociale factoren.
De arts vermoedt dat psychologische factoren een rol
spelen bij het begin, de ernst, de verergering of het
voortduren van de pijn.
(*Men spreekt van ‘chronisch’ bij een duur van 6 maanden
of langer.)
(De Heer e.a.2013)
DSM-5: Somatic Symptom Disorder Somatisch Symptoom Stoornis (SSS)
Somatisch Symptoom Stoornis en DSM-5
• Belangrijkste verandering:
Een somatische aandoening hoeft NIET meer te worden
uitgesloten
Uit recent onderzoek blijkt dat, wanneer er minst drie
lichamelijke symptomen zijn, iemand significant gaat
disfunctioneren en een beduidend hogere medische
consumptie heeft, ongeacht de vraag of die lichamelijke
symptomen al dan niet verklaard waren (Escobar e.a. ,
2010).
• MET of ZONDER lichamelijke aandoening
• Het gaat om overdreven preoccupatievgl. status na hartinfarct
• Dus somatische symptomen die gepaard gaan met
abnormale gedachten, gevoelens, en gedrag
Het is de vraag wat de wijzigingen in DSM-5 classificaties
teweeg kunnen brengen in
arbeidsongeschiktheids- en verzekeringskwesties.
(C.M. VAN DER FELTZ-CORNELIS, B. VAN HOUDENHOVE, 2014)
(C.M. VAN DER FELTZ-CORNELIS, B. VAN HOUDENHOVE, 2014)
3
11-6-2014
De kip of het ei?
Chronische patiënten of chronificering?
• Patiënten vertellen na een lang verhaal over hun
lichamelijke klachten wel psychosociale cues, maar
huisartsen gaan er niet op in
(Salmon, Dowrick, 2004)
• “Somatiserende taal”van patiënten, die geen verbinding
maakt tussen psychosociale stressoren en hun klachten
( Mc Daniel, 1995)
Patiënten met psychosomatische klachten komen
(te) laat in het goede behandelkanaal
• Tijd tussen het begin van psychosomatische klachten tot
gespecialiseerde behandeling is gemiddeld 5 - 10 jaar
• 6 jaar bij functionele klachten
• 9 jaar als ook organisch substraat aanwezig is
• Intussen verblijven SOLK patiënten in somatische circuits
met kosten tot gevolg en risico op iatrogene schade
‘difficult patients with pain ’…..
Er is ondertussen veel literatuur over ‘moeilijke
patiënten’ met vage klachten:
• angst en depressie komt veel voor
• tevredenheid met medisch systeem laag
• zorgconsumptie is hoog
(Hahn, 1999, 2001; Jackson, 1999)
Er wordt zelfs gezegd dat psychiatrische co-morbiditeit en
een moeilijke arts – patiëntenrelatie SOLK voorspelt.
(Hausteiner, 2011)
4
11-6-2014
Interpersoonlijke
problemen
•
•
•
•
•
• Complexe
problematiek,
comorbiditeit
Sterk verlangen om ‘gered te worden’
Voelen zich niet erkend, gerustgesteld of gehoord
De hulpverlener wordt zowel almachtig als machteloos gezien
‘Koryphäen Killer Syndroom’
‘help-rejecting complaining-gedrag’
Is het (pijn-)lijden ‘echt’?
pijn-gevoelige personen
• Geschaad vertrouwen
naar artsen en andere
hulpverleners; “helprejecting complaining”
gedrag
Sociale en fysieke pijn: zelfde
hersengebieden geactiveerd
pijn-ongevoelige personen
Gelijke pijnprikkel, gezonde proefpersonen
R. C. Coghill, 2003
19
Sociale pijn
Fysieke pijn
Eisenberger 2004
• • 20
5
11-6-2014
Conclusie pathofysiologie
Patiëntenprofielen
Fysieke pijn en sociale pijn
hebben dezelfde
neuroanatomische basis
Niet-accepterend
Pijnvermijdend
Persisterend
“ziektewinst”
Emoties beïnvloeden het signaal
dat uiteindelijk bij het
bewustzijn uit komt als ‘pijn’
Descartes
Scheiding tussen lichaam en
geest is kunstmatig!
Vlaeyen 1995, 2000; Lohnberg 2007
Evidence based treatment
(Henningsen et al., Lancet, 2006; SOLK richtlijn 2010)
Verschil maken tussen eenvoudige en complexe problematiek
Zeer
ernstig
Ernst ziekte
populatie van
Altrecht
Psychosomatiek
Eikenboom
Ernstig
Stepped care- ook t.a.v. tijdspad!!!
•
•
•
verbreden context + educatie, vaste afspraken huisarts (6-8 weken)
graded exercise en psychotherapie (t/m 6 maanden)
geïntegreerde psychosomatische setting
Competente communicatie tussen hulpverleners en in de arts -patiënt
relatie als voorwaarde om een actieve patiëntencoöperatie te bevorderen
Matig ernstig
Licht
• • 24
6
11-6-2014
Inschatten van ernst problematiek?
• Dossieronderzoek- hoe dik is het dossier?
• Hoeveel hulpverleners zijn er geweest, is het
vertrouwen in artsen geschaad?
• Eerdere psychiatrische episodes?
(Fritz Huyse et al. INTERMED)
• Consult : Koosjer of niet?
• Discrepanties pijn/ziektegedrag en lichamelijk
onderzoek, anamnese.
• Vertrouwen op het “onderbuikgevoel” (van
verschillende medewerkers).
Pijnspecialist/ psychiater‘dubbelconsult
o.a. bij De Hoogstraat, Hofpoort ZHS Woerden
Uitleg specialist wat somatisch wel/niet gevonden werd.
Bespreken van discrepantie tussen objectief onderzoek en
subjectief ervaren klachten.
Uitleg geven dat ‘persoonsfactoren’ ertoe bijdragen dat
klachten niet over gaan: te gedreven, hard werken,
ontkennen… en dat het daarom belangrijk is dat
psychiater/ psycholoog meekijkt.
Psychosomatische revalidatie in Duitsland
In Duitsland zijn er ca. 1000 bedden voor patiënten met
somatoforme (pijn)stoornissen.
Deze psychosomatische revalidatie klinieken behandelen
ptn ca 6- 8 weken en dit wordt betaald door de
pensioenfondsen (en zorgverzekeraars).
Doel is voorkomen van chronificering en verbeteren van de
levenskwaliteit.
EEN euro investeren betekent DRIE euro winst (tav van
werkhervatting, lagere ziektekosten, etc.)
Metaforen en stress model gebruiken.
(Koelen ,Bühring et al. 2014)
7
11-6-2014
Eikenboom
(kennis)centrum psychosomatiek
Altrecht / Zeist
29-11-2012, [email protected]
Indicatie Eikenboom DSM –IV
• Somatisatie stoornis
•Ongediffentieerde somatoforme stoornis
Ziekte last: zeer ernstig
Langdurig ziektebeloop
Invaliditeit: > 70% van kliniekpatienten zijn
rolstoelgebonden
Hoge co-morbiditeit (psychiatrisch en somatisch)
•Conversie
Genetische kwetsbaarheid
Trauma in VG (m.n. sexueel misbruik)
Veelal volledig uit het arbeidsproces
•Chronische pijn
• • 32
8
11-6-2014
Altrecht Psychosomatiek
Eikenboom
Doelstelling behandeling
Kwaliteit van leven verbeteren
Diagnostiek & Advies unit (incl. consultaties)
Medische consumptie terugdringen
Behandeling:
• 2 klinieken a 15 bedden
• 3-daagse deeltijd groep
• 1-daagse deeltijd groepen
• Poliklinische trajecten
Klachtreductie
Locaties:
Zeist, Den Dolder, Woerden, Utrecht
diagnostiek, consultatie en behandeling
Eikenboom
•
•
•
•
•
•
•
Verwijzing: geen afwijzing; consultatie?
D&A 1 (1e intake)
D&A 2, 3,of 4 (4 dagen) samen met patiënt op weg.
Observatie, (4 weken) is integratie mogelijk?
Behandeling, (6 maanden) is er een veilige haven?
Nazorg, (maximaal 6 maanden) overdracht van hechting.
Vervolgtraject, patiënt neemt heft in eigen handen.
3e lijn’s, geïntegreerde psychosomatische
setting, meervoudig therapieprogramma
MAMS
•
•
Lichaams Mentalisatie (L-MBT)
Accepteren (mindfulness en ACT)
•
Moduleren (CBT)
•
Systeem therapie
Menta
liseren
ren
Accepte
MAMS
Moduleren
Systeem
9
11-6-2014
Onderzoeksvragen
Verbetering van Psychiatrische Symptomen, Kwaliteit van Leven en
• Is er een afname van psychopathologie gemeten
met de SCL-90 na behandeling?
Medische Consumptie?
• Is er een verbetering in kwaliteit van leven
gemeten met de EQ-5d na behandeling?
• Is er een afname in medische consumptie
(gemeten met de Tic-P) na behandeling?
• Indien er verbetering is, is deze ook aanwezig
een ½ jaar, 1 jaar en 2 jaar na behandeling?
Psychopathologie (SCL-90 totaalscore)
Methode
n=314 77% vrouw, 23% man, leeftijd M=38.3, SD=10.9
Behandeling: 6 maanden
8 meetmomenten:
Intake
Begin observatie
Eind observatie
Begin behandeling
Eind behandeling
Follow-up ½ jaar
Follow-up 1 jaar
Follow-up 2 jaar
200
*
***
*
***
*
***
*
***
**
190
* p < .05
** p < .01
*** *** ***
***
*** p < .001
180
behandeling
170
160
0
Intake & observatie
Start
½
1
2
Follow-up (jaar)
10
11-6-2014
Kwaliteit van leven (EQ-5D)
**
**
*
***
***
**
***
***
***
**
0.5
Medische kosten (euro per 4 weken)
* p < .05
** p < .01
*** p < .001
1000
750
500
0.4
250
0.3
½
0
Intake & observatie
Start
1
Follow-up (jaar)
0
2
Intake & observatie Baseline
½
1
2
Follow-up (jaar)
mean(t1,t2,t4) versus mean(t6,t7,t8)
Vragen?
11