Werkboekje Nederlands-Indië

Werkboekje Nederlands-Indië
3 Havo
Inhoud
Leerdoelen lessenserie Nederlands-Indië .............................................................................................. 2
Leerdoelen:.......................................................................................................................................... 2
Vaardigheden: ..................................................................................................................................... 2
Begrippen: ........................................................................................................................................... 3
Jaartallen: ............................................................................................................................................ 3
Les 1: De voorgeschiedenis..................................................................................................................... 5
Les 2: Nederlands-Indië vanaf 1800 en het cultuurstelsel 1830-1870 ................................................ 12
Les aardrijkskunde: Geografie van Indonesië ...................................................................................... 15
Les 3: Max Havelaar & Fair trade ......................................................................................................... 16
Les 4: Ethische politiek ......................................................................................................................... 18
Les 5: Japanse bezetting en onafhankelijkheid ................................................................................... 23
1
Leerdoelen lessenserie Nederlands-Indië
Leerdoelen:
Je kan Batavia stad, Java, Celebes en Sumatra aanwijzen op een landkaart.
Je kan aangeven waarom de eerste handelsmissies in de tijd van Cornelis de Houtman geen
commercieel succes waren, hiervoor moet je twee redenen kunnen geven.
Je kan aangeven wat er veranderde in de manier van handeldrijven van de Hollanders na
1602.
Je kunt uitleggen wat een intra-Aziatisch handelsnetwerk inhoud.
Je weet wanneer en waarom de Engelsen de baas waren in Nederlands-Indië.
Je weet wie Herman Daendels was en dat hij de grote postweg liet aanleggen.
Je weet wanneer de Atjeh-oorlog gevoerd werd en kennen de gevolgen hiervan voor het
koloniale bewind in Nederlands-Indië.
Je weet wie Johannes van den Bosch was en kunnen hem koppelen aan het begin van het
cultuurstelsel.
Je kan uitleggen hoe het cultuurstelsel werkte en in welke tijd deze in Nederlands-Indië
bestond.
Je kan vertellen over de doelen die Multatuli had met zijn boek Max Havelaar.
Je leert over de organisatie Max Havelaar die in 1988 in opgezet en het daaraan verbonden
fair trade.
Je weet dat het cultuurstelsel in 1870 afgeschaft werd.
Je kan aangeven dat na de Atjeh-oorlog geheel Indonesië onder Nederlands gezag viel.
Je kan uitleggen wat de ethische politiek inhield en wat hiervan de gevolgen waren voor de
Indonesische bevolking, hierbij moet gewezen kunnen worden op belangenorganisatie en
de opkomst van politieke partijen en hiermee het politieke bewustzijn, ook moet je hierbij
het belang van de troonrede van 1901 en het artikel Eereschuld uit 1899 in de context
kunnen plaatsen.
Je kan uitleggen waarom de term 'politionele actie' misleidend is.
Je kan aangeven waarom de internationale gemeenschap de politionele acties van
Nederland afkeurden.
Je kan aangeven dat de Nederlandse aanwezigheid in Indonesië grote gevolgen had voor de
verbetering van de infrastructuur, waaronder spoorwegen goede wegen.
Je hebt het besef dat zonder de Nederlandse overheersing er hoogstwaarschijnlijk geen
Indonesische eenheidsstaat had bestaan.
Je kan uitleggen waarom er op Indonesië zoveel vulkanen zijn.
Je kan aangeven waarom na 1926 de houding van de Nederlanders ten opzichte van de
ethische politiek veranderde.
Je kan aangeven welke klimaat er heest op Indonesië en wat dit voor gevolgen heeft voor
het land.
Je hebt inzicht in het grondgebruik van Indonesië.
Je kan aangeven welke godsdiensten er in Indonesië zijn en welke godsdiensten de
boventoon voeren.
Je hebt een goed idee van de bevolkingsdichtheid van Indonesië.
Vaardigheden:
Je leert maatschappelijk actief te zijn door fair trade producten onder de aandacht te
brengen.
Je leert in groepsverband in een korte tijd een poster te produceren.
Je leert een onderzoekje te presenteren.
2
Begrippen:
Gouverneur Generaal
In Nederlands-Indië stond het begrip voor het hoofd van bestuur van het gebied. Ofwel de hoogste
baas in Nederlands-Indië.
Primus inter pares
Eerste onder zijns gelijken, betekent dat een lid van een groep dezelfde rechten heeft als alle
anderen, maar toch een verhoogd aanzien heeft.
Desa
Dorpsgemeenschap, wordt ook wel gebruikt om het platteland mee bedoeld.
Regent
Inheemse adellijke bestuurders werden regenten genoemd.
Archipel
Een archipel of eilandengroep is een landvorm die bestaat uit een ketting of cluster van eilanden.
Resident
In het voormalige Nederlands-Indië stond de resident aan het hoofd van een bestuur van een
gewest (soort provincie), waarbij hij toezag op een lokale edelman of vorst, de regent.
Plantloon
Het geld dat boeren kregen voor hun oogst tijdens het cultuurstelsel op Java, dit was altijd veel
minder dan waar de Nederlanders de gewassen voor verkochten.
Cultuurstelsel (1830-1870)
Javaanse boeren worden gedwongen 1/5 deel van hun land voor het koloniale bestuur te bebouwen
met exportproducten als koffie, suiker en indigo. Ze krijgen wel een plantloon. De overheid
stimuleert de productie door de Nederlandse ambtenaren en inheemse regenten een percentage
van de opbrengst te geven (cultuurprocenten).
Cultuurprocenten
In de periode van het Cultuurstelsel kwamen procenten van de opbrengst in handen van de
Javaanse hoofden om ze aan het stelsel te binden. Ook ambtenaren van het Binnenlands Bestuur
konden dankzij procenten hun inkomsten verhogen.
Ethiek
Ethiek is een tak van de filosofie die zich bezig houdt met de vraag welke gedragingen en activiteiten
toelaatbaar zijn en welke niet (goed en fout).
Internering
het gevangenzetten van mensen om politieke redenen.
Bersiap-periode
De Bersiap-periode was een gewelddadige periode in de Indonesische geschiedenis die duurde van
ongeveer oktober 1945 tot begin 1946. Na de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 ontstond
een gezagsvacuüm in het toenmalige Nederlands-Indië.
Politionele acties
Nederlands ingrijpen na de tweede wereldoorlog om de kolonie Indonesië te behouden. Er zijn in
totaal 2 politionele acties geweest. De eerste in 1947 en de tweede in 1948.
Koelie
gekleurde arbeider, die in de tropen, vooral in Oost-Indië en West-Indië, voor zwaar lichamelijk werk
werd ingezet.
Jaartallen:
1596
Nederlandse koopvaarders o.l.v. Cornelis Houtman bereiken voor het eerst het huidige Indonesië.
1602
Oprichting VOC.
1619
3
Batavia, hoofdstad van Nederlands-Indië, gesticht.
1798
Het beheer van Indië komt in handen van de Bataafse Republiek.
1807
Daendels wordt voor het Koninkrijk Holland onder Lodewijk Napoleon gouverneur-generaal van
Nederlands-Indië
1807-1808
Aanleg van de Grote Postweg
1811
De Britten veroveren Nederlands-Indië, Raffles wordt gouverneur-generaal
1825
Opstanden onder leiding van Diponegoro door Nederlanders neergeslagen
1830-1870
Cultuurstelsel
1860
Publicatie Max Havelaar
1869
Opening Suezkanaal
1873 - ca.1913
De Atjeh-oorlog, vanaf 1890 wordt stelselmatig het hele gebied van het huidige Indonesië onder
Nederlands gezag geplaatst.
1899
Artikel getiteld ‘Eereschuld’ van Van Deventer verschijnt in De Gids
1901
Troonrede van Koningin Wilhelmina
1918
Installatie volksraad (Nederlands-Indië)
1920
Oprichting Partai Kommunis Indonesia (PKI) = eerste Indonesische politieke partij.
1927
Nationalistische organisaties worden verboden.
8 maart 1942
Nederlands-Indië capituleerde aan de Japanners. Nederlands-Indië was nu onder heerschappij van
de japanners.
1945-1946
Bersiap-periode, deze periode begint als de Japanners capituleren.
1947
Operatie Product, eerste van de politionele acties
1948
De tweede politionele actie begint, maar wordt op bevel van de VN Veiligheidsraad gestaakt
1949
Erkent Nederland onder druk van de VS de Indonesische onafhankelijkheid uiteindelijk.
1962
Onder druk van de internationale gemeenschap en door de dreiging van een oorlog met Indonesië
droeg Nederland Nieuw-Guinea over aan Indonesië.
4
Les 1: De voorgeschiedenis
Filmpje 1: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040224_nederlandsindie01 = 2:12 min
Waarom eten wij Indische gerechten als nasi en satésaus?
Kort filmpje ter introductie op de lessenserie. Hierin wordt de hele lessenserie in vogelvlucht
besproken aan de hand van illustraties en filmpjes.
Filmpje 2: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061219_voc06 = 3:39 min
Een gevecht om specerijen
Filmpje over de opkomst van de VOC in Nederlands-Indië en over de intra-Aziatische handel van de
VOC.
Krantenartikel:
Niet louter jubel bij 400 jaar VOC1
Van onze verslaggever Remco Meijer − 20/03/01, 00:00
Op 20 maart 1602 verleende de Staten-Generaal het monopolie op de handel met Azië aan de
Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)....
Over precies een jaar, op 20 maart 2002, vindt in aanwezigheid van koningin Beatrix in de Haagse
Ridderzaal de 'nationale viering' plaats van 400 jaar VOC. De feestdag is onderdeel van een
uitgebreid programma dat gedurende heel 2002 voorziet in onder meer een nationale
jubileumexpositie in Rotterdam en Amsterdam, talrijke andere tentoonstellingen en diverse
toeristische manifestaties. Van de Amsterdamse beurs tot het Rijksarchief, overal zijn de
voorbereidingen in volle gang.
Maar markeert het ontstaan van de VOC niet ook het begin van een vaak agressieve vaderlandse
expansie, later uitmondend in koloniale onderdrukking?
'De behoefte om stil te staan bij zo'n verstrekkend historisch moment kan ik begrijpen', zegt cultureel
antropoloog en Indonesië-specialist N. Schulte Nordholt. 'Maar ik hoop dat deze herdenking niet
louter de glorie van de Gouden Eeuw zal ademen. Toevallig is het morgen vijftig jaar geleden dat de
Kota Intan, het eerste schip met Molukkers, in Nederland arriveerde. Voor groepen die niet de jubel
maar de ballast van het verleden dragen, moet volgend jaar ook aandacht zijn.'
Dat zal gebeuren, verzekert E. Hessing, Tweede-Kamerlid voor de VVD en initiator van de
herdenking. 'De schaduwzijden van het VOC-verleden horen erbij. Al laten de donkere kanten zich
lastig verenigen met het karakter van een viering, ze worden wel gewoon meegenomen.'
1
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/610437/2001/03/20/Niet-louter-jubel-bij400-jaar-VOC.dhtml (geraadpleegd 06-06-2013)
5
Hessing beheert in zijn fractie de portefeuille buitenland en deed het idee voor de VOC-viering twee
jaar geleden op tijdens een begrotingsbehandeling. In 1997 was hij de stuwende kracht achter de
vijftigjarige herdenking van de Marshall-hulp, die in Rotterdam plaatsvond in aanwezigheid van Bill
Clinton.
'Ik raak enthousiast als ik de synergie tussen buitenlands en economisch beleid zichtbaar kan maken.
De VOC is daarvan een voorbeeld bij uitstek. Wereldwijde oriëntatie, innovatie, vakmanschap en
ondernemerschap zijn trefwoorden die je in een rechte lijn vanuit het verleden kunt doortrekken naar
het heden en de toekomst.'
De VOC-viering kan bogen op een in de samenleving al langer levende belangstelling voor het
onderwerp. Sinds de jaren zeventig heeft zich een veel publicerende school van VOC-historici
gemanifesteerd. Replica's van de schepen Amsterdam en Batavia werden publiekstrekkers. De
ANWB verspreidt gidsjes met lokale VOC-routes.
Hessing verwierf politiek draagvlak voor zijn idee. Het kabinet stelde enkele miljoenen beschikbaar.
Onder Hessings voorzitterschap is, ter ondersteuning van alle activiteiten, de stichting Viering 400
jaar VOC opgericht. In het comité van aanbeveling zitten onder anderen de voorzitters van de Eerste
en Tweede Kamer. Sinds enkele weken reist een bij werkgeversorganisatie VNO/NCW
gedetacheerde coördinator door het land. Nog voor de zomer volgt een definitief programma.
Toerisme Recreatie Nederland heeft voor de landelijke promotie een contract gesloten met
Economische Zaken.
'Er is geen reden om aan dit geschiedkundige feit voorbij te gaan', zegt J. Breman, hoogleraar Aziëstudies in Amsterdam. 'Maar de mondialisering begon niet bij de VOC. Globalisering deed zich in
Zuidoost-Azië al eerder voor. De VOC kwam in regio's met een eigen geschiedenis. Het binnenhalen
van de specerijen ging gepaard met vernietiging van inheemse handelsroutes. Mondialisering gaat
altijd gepaard met geweld, en door de geschiedenis heen zijn de slachtoffers daarvan steevast
weggemoffeld.'
Breman zegt te hopen dat de viering niet ontaardt 'in jubel over wat Nederland vermocht'. Hij bepleit
ook aandacht voor de ondergang van de VOC, aan het einde van de achttiende eeuw. 'Met de
overgang van particulier handelsmonopolie naar staatsmonopolie deed de koloniale staat haar
intrede. Dat was, op z'n zachtst gezegd, bepaald geen verbetering voor lokale bevolkingen.'
Historica E. Jacobs, bij het Scheepvaartmuseum belast met het Amsterdamse deel van de
jubileumtentoonstelling, zegt een goede mix te zoeken tussen de witte en zwarte bladzijden van de
VOC-geschiedenis. 'Daar worden we allemaal beter van.'
Tekst 1
Hoe het allemaal begon
Na bijna een jaar varen en veel tegenslagen bereikten op 27 februari 1596 de eerste Hollandse
koopvaarders de stad Bantam in het noordwesten van Java. De leider van de kleine vloot, Cornelis
de Houtman, had van zijn reders een duidelijke opdracht op zak. Hij moest zich op de
specerijenmarkt in Bantam een vaste plaats veroveren2.
2
M. Kropman & Idzard van Manen, Memo, geschiedenis voor de tweede fase (tweede druk, Den Bosch)137
6
Rechts, bron 1: Vestiging
Nederlands gezag in de
Indonesische archipel 3.
De eerste geheel door
de VOC zelf uitgeruste
vloot voer uit in 1603.
De schepen waren
zwaar bewapend,
want behalve het
drijven van handel had
de commandant van
de vloot, de admiraal,
de opdracht zoveel mogelijk schade toe te brengen aan de Portugezen. De eerste vloot had direct
succes, want zij slaagde er onder meer in de Portugese posities op Ambon in te nemen. Hierdoor
werd de eerste stap gezet op de weg naar de realisering van een wereldwijd monopolie in de handel
in kruidnagel. Bovendien kreeg men door de overname van Ambon voor het eerst grondgebied in
handen. De VOC werd zodoende heerser over Aziatische onderdanen.
Tekst 2
Indonesische vorsten en Hollandse kooplieden4
Hoe zag Indonesië eruit toen de eerste Hollanders er in 1596 aankwamen? Op Java leefde de boerenbevolking
in dorpsgemeenschappen, Desa’s genoemd, bestuurd door adel. Boven die adel stond de vorst. Hij had een
grote hofhouding. Hoe uitgebreider, hoe meer eerbied de bevolking voor hem had. De boeren leverden hem
delen van hun oogst en mannen voor het leger. Volgens de bevolking kon de vorst ongeluk en tegenslag
voorkomen omdat hij in contact stond met de goden. Daarom vroegen mensen hem om magische
bescherming tegen rampen en ellende. Die eerbied voor de macht van de
vorst drukte de Indonesiër uit in zijn houding. Bijvoorbeeld bij het groeten
(zie bron 4).
Links, bron 4: De Indonesiër gedroeg zich eerbiedig tegenover zijn meerdere. Hier maakt de
zittende Javaan een Sembah, een nederige groet met de handen voor het hoofd geheven
Langs de kusten van de Indonesische eilanden lagen haven
vorstendommen. Zij leken helemaal niet op de besloten vorstendommen
in het binnenland. Hier wemelde het van de buitenlandse kooplieden,
Aziaten, Arabieren en Europeanen. De Hollanders hadden moeite om een
goede handelspositie op te bouwen als ze elkaar beconcurreerden. In
1602 kwam daar verandering in want toen werd de VOC opgericht en
gingen de Hollanders samenwerken waardoor ze een machtig
handelsmonopolie in Indonesië op konden bouwen.
3
4
M. Kropman & Idzard van Manen, Memo, geschiedenis voor de tweede fase (tweede druk, Den Bosch) 145
M. Kropman & Idzard van Manen, Memo, geschiedenis voor de tweede fase (tweede druk, Den Bosch) 138,139
7
Tekst 3
Links, bron 2: Het kasteel van Batavia, gezien vanaf West
Kali Besar. (Andries Beeckman, circa 1656-58)
In beginperiode fungeerde de admiraal als de
hoogste functionaris in Azië. Alle
compagniesdienaren waren aan hem
ondergeschikt. Met de thuisreis van een
admiraal kwam een einde aan zijn leiderschap.
De admiraal van de volgende vloot werd dan
de hoogste gezagsdrager. Na enige jaren
kwamen de Heren XVII echter tot de conclusie
dat deze constructie niet bevorderlijk was voor
de continuïteit van het beleid overzee. De bakens werden verzet. Men wilde, in navolging van de
Portugezen, een centrale leiding op een vaste plaats in Azië. In 1609 werd besloten de centrale
leiding in handen te leggen van een gouverneur-generaal, die zou worden bijgestaan door een Raad
van Indië. De gouverneur-generaal werd dus geen alleenheerser maar primus inter pares. Belangrijke
beslissingen konden niet zonder instemming van de Raad genomen worden. Pieter Both werd de
eerste gouverneur-generaal van ‘Nederlands-Indië’. Een centraal punt, het zogenaamde rendez-vous,
kwam er eerst tien jaar later, in 1619, toen Jan Pietersz Coen, de stad Jayakarta veroverde. De
nieuwe hoofdplaats kreeg de naam Batavia (het huidige Jakarta)5. Voor meer informatie over kasteel
Batavia zie volgende website: http://goudeneeuw.ntr.nl/krant/afleveringen/#/overzicht/5/
Rechts, bron 3: kaart van Java in
1922. Je ziet Bataviastad in het
noordwesten van het eiland.
In de loop van de tijd breidde
de VOC haar territoriale bezit
rond Batavia en Ambon
verder uit (zie bron 1).
Behalve deze gebieden
verwierf zij ook andere
gewesten. Na Batavia werd
Ceylon, het kaneeleiland, het belangrijkst. De VOC veroverde het kustgebied van Ceylon in talrijke
campagnes op de Portugezen tussen 1638 en 1658.
Langdurige oorlogen werden vanaf 1677 ook gevoerd in Midden- en Oost-Java, waar de VOC
regelmatig betrokken raakte bij de dynastieke twisten in het rijk Mataram. Omwille van de veiligheid
van en de aanvoer van producten naar Batavia streefde de VOC hier, vaak tevergeefs, naar politieke
stabiliteit. Nadat de VOC in Oost-Indonesië in de eerste helft van de 17e eeuw het monopolie in de
handel in kruidnagelen, nootmuskaat en foelie met verdragen en geweld had afgedwongen, volgde
als sluitstuk op deze politiek de verovering van Makassar, dat in de jaren 1666-1669 zijn beslag kreeg.
5
http://www.voc-kenniscentrum.nl/vocoverzee.html (geraadpleegd 05-06-2013)
8
Wat betreft de handel onderscheidde de VOC zich van de andere Europese organisaties in Azië,
bijvoorbeeld de Portugese, Engelse of Franse, door het opzetten van een intra-Aziatisch
handelsnetwerk. De VOC zelf nam namelijk actief deel aan de handel binnen Azië. Zo werd
bijvoorbeeld zilver uit Japan verkocht in India om er textiel mee aan te kopen, dat weer gebruikt
werd om er peper en fijne specerijen in Zuidoost-Azië mee aan te schaffen. Batavia werd het
centrum van dit netwerk en fungeerde als stapelmarkt. Men hoopte met deze handel voldoende
winst te behalen om er de voor Europa bestemde retourladingen mee te kunnen financieren.
Ondanks het feit dat de intra-Aziatische handel indrukwekkend van omvang was, is de VOC nooit
helemaal in die opzet geslaagd. Een substantieel deel van de retourgoederen werd uiteindelijk
betaald uit de grote hoeveelheden geld en edele metalen, die ieder jaar uit de Republiek naar Azië
verscheept werden.
De bestuursorganisatie in de gewesten leek sterk op die te Batavia. De hoogste functionaris, meestal
een gouverneur, werd terzijde gestaan door een raad. Het personeel van de VOC in Azië nam toe van
enige duizenden in het begin van de 17e eeuw tot meer dan 20.000 in het midden van de 18e eeuw.
Ongeveer de helft van de compagniesdienaren bestond uit militairen. De mannen op de schepen, de
zeelieden, besloegen ongeveer een vijfde tot een vierde van het totale personeelsbestand. De VOC
had in Aziatische wateren namelijk permanent zo’n 50 tot 100 grote en kleine schepen in de vaart.
De groep die bestuurlijk, economisch en juridisch de macht in handen had, dat wil zeggen van de
gouverneur aan de top, via de koopman, de boekhouder tot de assistent aan de pen onder aan de
ladder, een categorie, die ook wel de dienst van de ‘negotie’ of ‘commercie’ werd genoemd, vormde
minder dan een tiende van het bestand.
Vanaf begin zeventiende eeuw boekten Hollandse en Zeeuwse handelaren grote winsten met de
specerijenhandel op de Molukken, maar ook met de handel in zilver en zijde. Tot 1799 werd de
Indische archipel bestuurd door de VOC, in feite dus door particuliere ondernemers. Toen de VOC in
1798 failliet ging, werd de inboedel overgedaan aan de Nederlandse staat. Nadat de Engelsen tijdens
de Franse tijd kort de macht in het gebied hadden overgenomen, werd Nederland in de negentiende
eeuw een koloniale macht6.
6
http://www.historischnieuwsblad.nl/thema/Nederlands-Indi%C3%AB/index.html (geraadpleegd 05-06-2013)
9
Vragenblad:
Lees voor de volgende opdrachten tekst 1
Vraag 1:
Zou in de tijd van Cornelis de Houtman, de Indonesische archipel ook zo genoemd worden door de
Hollanders? Licht je antwoord toe.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 2:
Voor deze vraag heb je een computer met internet nodig!
Hieronder zie je een kaart van Indonesië. Zet de volgende plaatsen/eilanden op je juiste plek op de
kaart.
1)
2)
3)
4)
Batavia stad/Jakarta
Java
Sumatra
Bali
Lees voor de volgende vragen tekst 2
Vraag 3A:
Je leest dat de eerste Hollandse expedities naar de Indonesische archipel commercieel gezien geen
succes waren. Wat zou hier een reden voor kunnen zijn?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 3B:
Wat veranderde er in de manier waarop de Nederlanders zich in de Indonesische archipel
manifesteerden na 1602?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 4:
10
Toen de Hollanders in Indonesië aankwamen waren daar al machtige vorsten met grote
hofhoudingen. De lokale boerenbevolking was er gehoorzaam aan deze vorsten. Wat had de
boerenbevolking aan zo’n vorst? Noem twee redenen:
1)_________________________________________________________________________________
2)_________________________________________________________________________________
Lees voor de volgende opdrachten tekst 3
Vraag 5:
Bekijk voor deze vraag het volgende filmpje:
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061219_voc06
In tegenstelling tot andere Europese landen bouwden de Hollanders een intra-Aziatisch
handelsnetwerk op. Kun jij uitleggen wat hiermee bedoeld wordt?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 6:
In de beginperiode was de hoogste baas in de Indische archipel een admiraal. Later wordt deze
vervangen door een gouverneur generaal. In de tekst wordt de gouverneur generaal ook wel primusinter-pares genoemd. Betekend dit dat hij een alleenheerser was? Licht je antwoord toe.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
11
Les 2: Nederlands-Indië vanaf 1800 en het cultuurstelsel 1830-1870
http://www.youtube.com/watch?v=BU_8S0e4wgs = 9:23 min
Nederland en Indonesië: Het cultuurstelsel
Filmpje met uitleg over het cultuurstelsel met een verwijzing
naar Max Havelaar. Filmpje duurt zo’n 10 minuten.
(afbeelding boven: Bestuur in Nederlands-Indië)
http://www.youtube.com/watch?v=WFAzM6jrwzI = 161 min
Max Havelaar (1976)
Nederlands Indië, tweede helft van 19e eeuw. De Nederlandse kolonialen verdienen
kapitalen aan de levendige koffiehandel. De flamboyante, nieuwe assistent resident
Max Havelaar trekt zich het lot van de bevolking in de arme en onrustige provincie
Lebak aan. De inlandse regent en de hoofden houden de bevolking hardhandig
onder de duim en Havelaar is dagelijks getuige van plunderingen en
gewelddadigheden. Hij probeert in te grijpen door de regent en de demang aan te
klagen. Gesteund door het inlandse hoofd van politie hoopt hij zijn zaak te kunnen
winnen, maar zijn directe chef, de resident, wil er niets van weten. Havelaar wordt
overgeplaatst naar een andere provincie. Havelaar laat het hier niet bij zitten en
richt zich tot de Gouverneur-generaal, van wie hij begrip voor de zaak verwacht. Als
hij ook daar nul op rekest krijgt stort de wereld van de jonge idealist in. Als een
gedesillusioneerde man keert Max Havelaar terug naar Nederland waar hij besluit
zijn ervaringen te publiceren.
12
(afbeelding onder: Gouverneur generaal, Herman Daendels)
Tekst 1
Vanaf 1800
Onder Lodewijk Napoleon werd Herman Daendels in 1807
aangesteld als gouverneur-generaal van Nederlands-Indië en
hij stelde zich duidelijk anders op dan zijn voorgangers van de
VOC. Hij gedroeg zich op Java niet als koopman, maar als
autoritair leider. Daendels wist zijn stempel te drukken op het
gebied, met name doordat hij de Grote Postweg liet
aanleggen. Deze kostte veel mensen het leven, maar werd
ook gezien als belangrijke ontwikkeling voor het gebied.
Daarnaast decimeerde hij de macht van de raad van Indië
door het te veranderen in enkel een adviesraad7.
Toen het Koninkrijk Holland werd geannexeerd door het
Franse keizerrijk, moest het Nederlands bestuur in Indië zich
gewonnen geven aan de legermacht van de Engelsen onder
leiding van Raffles. Tijdgenoten dachten dat hiermee een einde was gekomen aan een periode van
drie eeuwen van Nederlands gezag, maar niets bleek minder waar. Slecht enkele jaren later gaven de
Britten het gebied alweer terug aan Nederland, dat hiermee een koloniale macht werd, met een
groot overzees grondgebied. De gouverneur-generaal in Nederlands-Indië - zoals het gebied toen
officieel ging heten - vertegenwoordigde de Nederlandse vorst.
De nieuwe gouverneur-generaal, Godert van der Capellen, probeerde het vertrouwen te winnen van
de inheemse elite, maar hij kon het uitbreken van de Java-oorlog in 1825 niet voorkomen. Onder
leiding van de nationalistische leider Pangeran Diponegoro kwamen op Java grote groepen in
opstand en begon een bloedige strijd die vijf jaar zou duren. Uiteindelijk kregen de Nederlanders
bijna volledige heerschappij over Java. In andere gebieden werd niet voor een direct bestuur
gekozen, maar bleven de Nederlanders samenwerken met de lokale vorsten8.
Cultuurstelsel
Het bestuur van Nederland-Indië kost veel geld. In 1825 breekt ook nog eens de dure Java-oorlog uit.
Gouverneur-generaal Johannes van den Bosch bedenkt daarom een manier om Indië winstgevend te
maken: het zogenaamde Cultuurstelsel. Javaanse boeren worden gedwongen 1/5 deel van hun land
voor het koloniale bestuur te bebouwen met exportproducten als koffie, suiker en indigo. Ze krijgen
wel een plantloon. De overheid stimuleert de productie door de Nederlandse ambtenaren en
inheemse regenten een percentage van de opbrengst te geven (cultuurprocenten). De Nederlandse
Handel Maatschappij (NHM) zorgt voor vervoer en verkoop van de producten. De winst – het Batig
Slot – vloeit in de Nederlandse schatkist9. 7
W. van den Doel, Zo ver de wereld strekt. De geschiedenis van Nederland overzee vanaf 1800 (2de druk,
Amsterdam 2011) 30
8
http://www.historischnieuwsblad.nl/thema/Nederlands-Indi%C3%AB/index.html (geraadpleegd 1106-2013)
9
http://onderwijs.gahetna.nl/de-koloniale-relatie/nederlands-indi%C3%AB/cultuurstelsel (geraadpleegd 1106-2013)
13
Vragenblad:
Voor de volgende vraag heb je internet nodig
Vraag 1A:
In welke periode was Herman Daendels Gouverneur generaal van Nederlands-Indië?
__________________________________________________________________________________
Vraag 1B:
Wat denk je dat de gevolgen van de aanleg van de grote postweg voor Java waren? Noem er
minimaal 2 twee.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Lees voor de volgende vragen de tekst 1
Vraag 2:
Wat was de grootste reden voor de Engelsen om de Nederlandse koloniën in te nemen aan het begin
van de 19e eeuw?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 3:
De Atjeh-oorlog was een opstand van inheemse vorsten tegen het Nederlandse gezag. Uiteindelijk
onder leiding van Godert van der Capellen wisten de Nederlanders de strijd te winnen. Wat
betekende dit voor het Nederlandse gezag in Java?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 4:
Nederlands-Indië leverde geen geld op en de Atjeh-oorlog had de Nederlandse overheid veel geld
gekost. Gouverneur generaal Johannes van den Bosch bedenkt daarom het cultuurstelsel. Leg in je
eigen woorden uit hoe het cultuurstelsel werkte. Gebruikt hierbij de begrippen cultuurprocenten,
plantloon en inheemse bestuurders.
14
Les aardrijkskunde: Geografie van Indonesië
http://www.youtube.com/watch?v=SJDtKwQaE-E = 15:04 min
3 op reis - Java - 23 augustus 2009
In groepjes van vijf leerlingen gaan jullie een poster maken over Indonesië.
Elk groepje krijgt één onderwerp dat uitgewerkt gaat worden op een poster.
Hieronder staan de verschillende onderwerpen van de posters:
- Bodemgebruik van het land (vruchtbaarheid).
- Klimaat.
- Aardplaten/vulkanen.
- Godsdienst.
- Bevolking.
+ ‘eventueel extra interessante informatie’
Elk groepje presenteert de poster aan de klas in een presentatie van +/- 5minuten. De posters
worden vervolgens in de klas opgehangen. In de eindtoets zal ook informatie uit deze presentaties
en posters opgenomen worden.
De poster en de presentatie zijn verplichte onderdelen van de cursus. Mochten deze niet gedaan zijn
dan is het niet mogelijk deze cursus af te sluiten.
Tip: bekijk goed het beoordelingsmodel, zodat jullie goed weten waar de poster op beoordeeld
wordt.
15
Les 3: Max Havelaar & Fair Trade
Max Havelaar sinds 198810
Stichting Max Havelaar werd in 1988 opgericht door Nico Roozen en Frans van der Hoff naar
aanleiding van een dringende oproep van koffieboeren in Mexico. "Hulp is mooi, maar een eerlijke
prijs voor onze koffie is nog beter. Dan hoeven we onze hand niet langer op te houden", zo stelden
zij. Met een eerlijke prijs voor de koffiebonen kunnen kleine boeren het heft in eigen hand nemen.
Prins Claus
Op 15 november 1988 werd het eerste pak koffie met het Max Havelaar keurmerk voor Fair trade
aangeboden aan Prins Claus. De nieuwe koffie met het Max Havelaar keurmerk werd een groot
succes en de verkoop groeide flink. In het buitenland bleef dit succes niet onopgemerkt; in meer dan
20 landen kreeg dit Nederlandse initiatief navolging. De nationale keurmerkorganisaties dragen niet
alle dezelfde naam, maar hanteren wel hetzelfde logo voor het keurmerk. Zij zijn alle lid van Fair
trade Labelling Organizations (FLO).
Veel producten met het Max Havelaar keurmerk
Tegenwoordig vind je het Max Havelaar keurmerk voor Fair trade niet alleen op koffie maar op een
breed scala aan producten zoals chocolade, fruit, wijn, thee, specerijen en zelfs op ijs en pindakaas.
Ook prijkt het keurmerk op katoenproducten zoals badtextiel, dekbedden, shirts en gordijnen en op
bloemen. Een compleet overzicht van alle producten die op de Nederlandse markt verkrijgbaar zijn
vind je in Fair trade Producten Zoekmachine.
Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandse Handel-maatschappij
De naam Max Havelaar is niet voor niets gekozen. Het is de naam van de hoofdpersoon in het boek
‘Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandse Handel-maatschappij’. Het boek is in 1859
geschreven door Eduard Douwes Dekker, ook bekend als Multatuli, en beschrijft de sociale
misstanden in de koffieteelt die het gevolg waren van het beleid in Nederlands-Indië. Douwes
Dekker kende de situatie als assistent-resident in een van de districten goed. Max Havelaar komt op
voor de lokale bevolking en wil deze zelf het heft in handen geven. Omdat onze stichting een
vergelijkbare verandering teweeg wil brengen, is het keurmerk voor Fair trade vernoemd naar deze
legendarische figuur.
http://www.maxhavelaar.nl/
10
http://www.maxhavelaar.nl/overmaxhavelaar/geschiedenis (geraadpleegd 11-06-213)
16
Groepsopdracht Fair Trade
In groepjes van 5 leerlingen gaan jullie je bezig houden met het onder de aandacht brengen van fair
trade producten. Hoe jullie de fair trade producten onder de aandacht willen brengen mogen jullie
geheel zelf bepalen. Bijvoorbeeld zou je fair trade producten kunnen gaan verkopen, maar misschien
is de radio of krant bellen wel een veel beter plan?… De mogelijkheden zijn onbeperkt!
Wat is jullie doel? Het zoveel mogelijk onder de aandacht brengen van fair trade producten.
Hoe gaan jullie een beoordeling krijgen? In de laatste week van het thema zal er op
donderdagmiddag een markt in de school georganiseerd worden. Elk groepje krijgt een eigen
kraampje en jullie gaan aan geïnteresseerde docenten, leerlingen en eventueel ouders vertellen hoe
jullie de fair trade producten onder de aandacht hebben gebracht.
*De docent beoordeelt uiteindelijk hoe goed
jullie de producten onder de aandacht hebben
gebracht en hoe origineel jullie idee is. De
docent bepaalt het eindcijfer van deze
groepsopdracht.
17
Les 4: Ethische politiek
http://www.youtube.com/watch?v=PpXUAi1lWsI = 9:31 min
5. Nederland en Indonesië: Ereschuld (ethische politiek)
Dit filmpje gaat over ethische politiek en de gevolgen hiervan voor de
Nederlanders door de opkomst van nationalistische bewegingen.
Wat is ethiek11?
Ethiek is een tak van de filosofie die zich bezig houdt met de vraag
welke gedragingen en activiteiten toelaatbaar zijn en welke niet.
Binnen het christendom bestaat een uitgebreide eigen discipline
van de christelijke ethiek. In het geval van Nederlands-Indië is de
ethische vraag hoe wij als Nederlanders met de inheemse bevolking omgaan.
Politieke veranderingen12
Tot 1870 is het Nederlandse gezag beperkt tot hoofdzakelijk Java. In de gebieden buiten Java, de
Buitengewesten, worden de inlandse vorsten met contracten aan het Nederlandse gezag gebonden.
Wederzijdse belangen houdt men daarbij in het oog. Maar in de praktijk is van dat Nederlandse
gezag weinig te merken. Langzamerhand verandert de houding van de Nederlanders. Het Koninklijk
Nederlands-Indisch Leger voert expedities uit. De Atjeh-oorlog (1873 - ca.1913) heeft alle
kenmerken van een imperialistische oorlog. In Nederland hecht men veel belang aan de
overwinning en generaal Joannes B. van Heutsz schuwt weinig middelen om die te behalen. Vanaf
1890 wordt stelselmatig het hele gebied van het huidige Indonesië onder Nederlands gezag
geplaatst.
Ethische politiek13
Door het vrijgeven van de Indische markt vanaf 1870 verandert het economische leven. In Indië
ontwikkelt zich een geldeconomie.
Indonesiërs komen in loondienst in plaats van producten en/of arbeid af te staan. Op Sumatra zijn
niet genoeg arbeidskrachten beschikbaar voor de plantages. Op Java of in China worden daarom
arbeiders, koelies, geronseld om op de plantages en in de mijnen op contractbasis te werken. In de
door de overheid opgestelde koelieordonnantie zijn de regels vastgelegd waaraan de werkgevers en
werknemers moeten voldoen. In de ordonnantie staan ook sancties voor overtreding van de regels.
In Nederland wordt men zich steeds meer bewust van de soms slechte positie van de Indonesiërs.
Voormalig assistent-resident Eduard Douwes Dekker stelt in zijn boek Max Havelaar een aantal
wantoestanden aan de kaak. Het besef dat de positie van de Indonesiër dient te worden verbeterd
en dat Nederland, - zoals C.Th. van Deventer uitlegt in een artikel (bron 2) in het tijdschrift De Gids uit
1899 - een 'eereschuld' heeft, wint ook politiek terrein. Nederland verdient veel aan Nederlands11
http://www.encyclo.nl/begrip/ethiek (geraadpleegd 12-06-2013)
12
http://onderwijs.gahetna.nl/de-koloniale-relatie/nederlands-indi%C3%AB/cultuurstelsel
(geraadpleegd 12-06-2013)
13
http://onderwijs.gahetna.nl/de-koloniale-relatie/nederlands-indi%C3%AB/ethische-politiek
(geraadpleegd 12-06-2013)
18
Indië en voelt zich verplicht het welzijn en de welvaart van het Indonesische volk te bevorderen.
Deze welvaartspolitiek heeft als motto: irrigatie, emigratie en educatie.
Verandering14
Het beleid bracht ook daadwerkelijk een verandering teweeg. Er werden bijvoorbeeld meer
ziekenhuizen gebouwd, er kwamen meer scholen voor de Indonesische bevolking en er werd
geïnvesteerd in de infrastructuur. Ook op bestuurlijk terrein was de ethische gedachte terug te
vinden. Het bestuur realiseerde zich dat het tijd was voor medezeggenschap, politieke emancipatie
(‘ontvoogding’) en decentralisatie. Indonesië mocht een onafhankelijkere positie gaan innemen naast
Nederland (‘associatiegedachte’), maar handhaving van de voogdij van Nederland over Indonesië
werd nog wel noodzakelijk geacht (‘voogdijgedachte’).
Vergadering van de Volksraad
De concrete uitwerking van de verandering in bestuur kwam met de oprichting van de Volksraad in
1918. Deze bestond uit 38 leden, onder wie 15 Indonesiërs. De raad had in eerste instantie slechts
een adviserende rol. In 1922 werd de Volksraad een medewetgevend orgaan en in 1925 kreeg de
raad het recht van initiatief, interpellatie en petitie.
Belangenorganisaties15
Door de betere toegang tot het onderwijs ontstond er in Indonesië een kleine groep intellectuelen.
Zij namen de westerse ideeën van democratie over en werden zich bewust van de koloniale
verhouding tussen de Nederlanders en Indonesiërs. In 1908 werd de eerste Indonesische
emancipatiebeweging opgericht, de Budi Oetomo ( het schone streven). Later gevolgd door de
Sarekat Islam en de eerste Indonesische politieke partij Partai Kumunis Indonesia (PKI). Het waren
nationalistische belangenorganisaties, die door het Nederlandse gouvernement werden erkend,
omdat het paste bij de Ethische politiek.
Partijen
Vanaf 1926 veranderde de houding van de Nederlanders. Toen organiseerde de PKI een opstand
tegen het koloniale kapitalistische beleid. Dat ging Nederland te ver. Zij sloeg deze opstand met
harde hand neer en arresteerde de leiders van de partij.
Verbod
Vanaf 1927 werden nationalistische partijen verboden. Ook de meer gematigde Partai Nasional
Indonesia van Soekarno werd verboden. Deze partij had een samenhangende nationale ideologie
ontwikkeld, los van religie en sociale klasse, waarbij Indonesië als eenheid werd beschouwd: één
land, één volk en één taal.
14
http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/project/1072153/nederland-enindonesie/2157332/geschiedenis/item/1073416/ereschuld/ (geraadpleegd 12-06-2013)
15
http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/project/1072153/nederland-enindonesie/2157332/geschiedenis/item/1073416/ereschuld/ (geraadpleegd 13-06-2013)
19
Bron 116: Uit de troonrede van 17september 1901, Koningin Wilhelmina.
“Als Christelijke Mogendheid is Nederland verplicht in den Indischen Archipel de rechtspositie der
inlandsche Christenen beter te regelen, aan de Christelijke zending op vaster voet steun te verleenen,
en geheel het regeeringsbeleid te doordringen van het besef, dat Nederland tegenover de bevolking
dezer gewesten een zedelijke roeping heeft te vervullen.
In verband hiermede trekt de mindere welvaart der inlandsche bevolking op Java Mijne bij zondere
aandacht. Ik wensch naar de oorzaken hiervan een onderzoek in te stellen. Aan de bepalingen ter
bescherming van de onder contract werkende koelies zal gestrengelijk de hand worden gehouden.
Naar decentralisatie van bestuur zal gestreefd worden.
De toestand op het noordelijk gedeelte van Sumatra zal, naar Ik vertrouw, bij handhaving van het
thans gevolgde stelsel, eerlang tot algeheele pacificatie leiden”.
Bron 217: uit het artikel Eereschuld van Van Deventer, 1899 (vertaalt naar modern Nederlands)
Jaren lang was het beheer van de kolonie alleen maar gericht op de inkomsten voor Nederland. Als
gevolg daarvan staat Nederlands-Indië er financieel en economisch slecht voor. Tussen 1867 en 1875
werd niet minder dan ruim 145 miljoen gulden uit Indië in de Nederlandse schatkist gestort.. De
terugbetaling van die Indische miljoenen is een ereschuld van Nederland aan Indië. Het is een
ereschuld omdat er geen geschreven wet is die de aflossing ervan voorschrijft. Men noemt deze
’de wet van eer en eerlijkheid’.
16
http://troonredes.herkocoomans.nl/?p=310 (geraadpleegd 12-06-2013)
17
http://www.dbnl.org/tekst/_gid001189901_01/_gid001189901_01_0073.php (geraadpleegd 13-06-2013)
20
Vragenblad:
Voor de volgende vraag bestudeer je bron 1
Vraag 1A:
Vertaal bron 1 in je eigen woorden.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 1B:
Waarom wordt deze toespraak van koningin Wilhelmina vaak verbonden aan de ethische politiek
denk je?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Voor de volgende vraag bestudeer je bron 2
Vraag 2:
Leg uit waarom het artikel ‘eereschuld’ past binnen het kader van de ethische politiek? Leg in je
antwoord ook uit wat er bedoeld wordt met ereschuld.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 3:
Je gaat een tijdsbalk maken. In deze tijdsbalk komen alle data die je tijdens de hele cursus hebt
behandeld. Maak de tijdsbalk voor jezelf overzichtelijk, zodat je een goed overzicht hebt van de
gebeurtenissen.
‘Gebruik de tijdsbalk die in de bijlage is toegevoegd. Je voegt aan deze tijdsbalk alle belangrijke
gebeurtenissen toe. Vul de volgende les de tijdsbalk aan’.
Zie voorbeeld:
21
22
Les 5: Japanse bezetting en onafhankelijkheid
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20091214_indie02 = 5:33 min
Nederlands-Indië in oorlogstijd
De Japanse bezetting
De Japanners onderwerpen Nederlands-Indië aan hun
gewelddadige regime. Duizenden Nederlanders en Indonesiërs
sterven in Japanse werkkampen. Tot 2 Amerikaanse
atoombommen op Japan een eind maken aan de Tweede
Wereldoorlog, ook in Nederlands-Indië.
http://deoorlog.nps.nl/page/mappen/780875/Aanvalsplannen%20en%20'politionele%20acties'?afl=
8&d=780873 = 2:54 min
Operatie product
Op 21 juli 1947 begint de 1e politionele actie, Operatie
Product. De term 'politionele actie' is misleidend. 'Product'
verloopt militair zeer naar wens, maar wordt om politieke
redenen gestopt. Met Sukotjo en toespraak Beel.
1942-194918
Nederlands-Indië werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door Japan bezet, nadat de Nederlandse
strijdkrachten er op 8 maart 1942 capituleerden. De Nederlanders werden in Japanse kampen
geïnterneerd. De Indonesische nationalistische beweging, die al langer
sluimerde in Indië, werd tijdens de oorlog sterker. Hoewel Japan een
verbonden Oost-Azië voor ogen had en dus niet positief tegenover een
onafhankelijk Indonesië stond, steunde het de Indische nationalisten - uit
opportunisme - toch. Maar Japan kwam als verliezer uit de oorlog, en
nadat het land capituleerde riepen Indische nationalisten onder leiding
van Soekarno en Hatta de Republik Indonesia uit, die heel NederlandsIndië zou moeten omvatten. Nederland kon hier niet direct op reageren,
omdat bestuurders gevlucht waren, of geïnterneerd waren geweest. De
Bersiap-periode brak aan, die werd gekenmerkt door geweld, chaos en anarchie. Nederlandse exgeïnterneerden waren hun leven buiten de kampen niet zeker. Radicale
Indonesische nationalisten pleegden aanslagen en er vonden
ontvoeringen en moorden plaats. Honderden Indische Nederlanders
kwamen om, tienduizenden werden (opnieuw) geïnterneerd.
In 1947 en 1948 volgden van Nederlandse zijde twee Politionele Acties:
militaire operaties waarmee de regie in Indië teruggewonnen moest
worden. Nederland stemde in met gedeeltelijke dekolonisatie, maar wel
op de eigen voorwaarden en op het door Nederland aangegeven tempo.
18
http://www.historischnieuwsblad.nl/thema/Nederlands-Indi%C3%AB/index.html (geraadpleegd 17-06-2013)
23
De Nederlandse troepenmacht bedroeg tijdens de Politionele Acties meer dan 100.000
manschappen. Van een beperkte actie, zoals de Nederlandse regering het omschreef, was dus geen
sprake. Aan Nederlandse zijde stierven ongeveer 5000 militairen, onder de Indonesiërs vielen naar
schatting ongeveer 100.000 doden. In 1949 werd een commissie opgericht, die 'de aard en de
omvang van de gepleegde excessen en de maatregelen die daartegen genomen zijn' moest
onderzoeken. Maar pas toen de interesse van enkele media eind jaren zestig voor het onderwerp
gewekt was, kwam het onderzoek echt op gang. In 1969 verscheen een Excessennota. Tot een
parlementaire enquête kwam het niet, waardoor de vraag of er sprake was geweest van incidenten
of van een structureel beleid, niet werd beantwoord .
Het Nederlandse optreden in Indonesië wekte internationaal verontwaardiging en kwam Den Haag
op een veroordeling door de Verenigde Naties te staan. Na vier jaar van heftige strijd gaf de
Nederlandse regering zich gewonnen en werd een akkoord gesloten met de Republiek Indonesië. In
1949 vond de soevereiniteitsoverdracht plaats, waarmee Nederland nog probeerde enkele belangen
veilig te stellen. De macht was inmiddels echter zodanig afgenomen, dat Indonesië het zich kon
veroorloven de overeenkomst grotendeels te negeren. Alleen het westen van Nieuw-Guinea bleef
nog tot 1962 een overzees gebiedsdeel van Nederland. Onder druk van de internationale
gemeenschap en door de dreiging van een oorlog met Indonesië droeg Nederland Nieuw-Guinea
over aan Indonesië.
Wederzijdse invloed
Nederlands-Indië was van groot economisch en internationaal belang voor Nederland. De hechte
band met de archipel heeft dan ook zijn sporen nagelaten. Indische producten zijn volledig
ingeburgerd, er zijn Indische buurten ontstaan, waar de straatnamen vernoemd zijn naar de
verschillende eilanden. Er heeft een grootschalige migratie van Indische Nederlanders
plaatsgevonden.
Aan de andere kant hebben de Nederlanders ook hun stempel op het eilandenrijk gezet. Zij
hebben bijvoorbeeld een grote invloed gehad op de infrastructuur, door verharde wegen en
spoorlijnen aan te leggen, maar ook door banken op te richten. Later zorgden de telegraaf en
elektriciteit voor nieuwe mijlpalen. Niet alleen de Nederlandse overheerser had baat bij deze
ontwikkelingen, ook Indische boeren en handelaren wisten er handig gebruik van te maken. Zonder
de Nederlandse veroveringszucht zou de moderne eenheidsstaat Indonesië in de cultureel en etnisch
diverse archipel ondenkbaar zijn geweest.
24
25
Vragenblad:
Vraag 1:
Het affiche (bron 1) is gemaakt door de Nederlandse overheid
in 1945. Wat zou de Nederlandse overheid willen bereiken
met dit affiche zijn denk je?
(Onder: bron 1)
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
Gebruik bij de volgende vraag bron 2
Vraag 2:
In deze prent laat tekenaar Opland zien dat hij tegen de
‘Politionele Actie’ is.
Geef, telkens met een element uit de prent, aan welk
commentaar de tekenaar geeft op:
- het koloniale beleid van de Nederlandse regering en
- het resultaat dat hij van het regeringsbeleid verwacht.
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
bron 2
Een prent van Opland uit de Volkskrant, 1948
Toelichting
Bij het stopsein staat: ‘made in
USA’, gefabriceerd in de Verenigde
Staten. Op de locomotief wordt
verwezen naar generaal Spoor, de
militaire commandant van de
troepen tijdens de ‘Politionele
Acties’. Op de hoge hoeden van de
machinisten staan de namen van de
ministers Drees, Beel, Stikker en
Sassen.
26
Bekijk voor vraag 3 het volgende filmpje
http://deoorlog.nps.nl/page/mappen/780875/Aanvalsplannen%20en%20'politionele%20acties'?afl=
8&d=780873
Vraag 3:
Waarom is de term politionele acties misleidend?
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
Vraag 4:
Vul de tijdsbalk verder aan met de chronologie en de andere data die in dit hoofdstuk voorkomen.
________________________________________________________________________________
27