Biofeedback: een brug tussen je hart en je brein

Biofeedback: een brug tussen je hart en je brein
En een hulpmiddel in het controleren van je eigen negatieve emoties en agressie
‘Er valt nog zoveel te ontdekken!’ Karin praat laaiend enthousiast over biofeedback. Ze komt
woorden tekort om te beschrijven wat je er mee kan doen. ‘Je gebruikt het om je eigen negatieve
emoties te leren beheersen of bij een opleiding voor professionele hulpverleners. Je speelt er zelfs
spelletjes mee. Maar wat me nog het meeste treft is hoe snel het toestel feedback geeft!’
Maar wie is Karin Nolmans en wat is biofeedback?
Karin werkt bij de Rode Antraciet en geeft daar cursus aan gedetineerden. Daarnaast geeft ze
freelance vorming bij Impuls, een opleidingscentrum gespecialiseerd in het thema agressie. Vanuit
Dialoogplus geeft ze ook vorming binnen de kinderopvang.
Biofeedback maakt je bewust van verschillende fysiologische reacties zoals bijvoorbeeld hartritme,
transpiratie, of pijnperceptie. Er bestaat ook biofeedbackapparatuur waarmee je hersengolven of
spierspanning meet. Veranderingen in gedachten, emoties en gedrag veroorzaken vaak fysiologische
veranderingen en omgekeerd. Je legt een brug tussen je hart en je brein.
Het toestel dat Karin gebruikt, meet je hartritmevariabiliteit (HRV). Dat zijn de tijdsintervallen tussen
je hartslagen, ze wisselen constant. De mate van samenhang in de HRV wordt hartritmecoherentie
genoemd. Een goede hartcoherentie is een sterke indicator van emotioneel welzijn. Omgekeerd:
negatieve emoties zoals frustratie resulteren in een chaotisch hartritme. Door aan positieve dingen
te denken of rustig te ademen, kan je je HRV beïnvloeden. Je krijgt meer greep op je stress, angst of
frustratie door te denken en te ademen.
Karin leerde de methodiek kennen via het boek: ‘Uw brein als medicijn’ van David Servan-Schreiber.
Ze was al een tijd op zoek naar een extra manier om gedetineerden hun agressie te leren beheersen
en dit leek wel wat. Met een draagbaar toestel, niet groter dan een gsm en een pc-programma, kan
je het HRV-verloop over een langere tijd volgen.
Het leuke is de snelle feedback. Leg je duim op het toestel en je ziet meteen of het lampje rood,
blauw of groen kleurt. Rood betekent dat je hartritme niet zo coherent is, blauw al iets meer. Als het
lampje groen is heb je een harmonieuzer hartritme. Drukke mensen kunnen eigenlijk best innerlijk
rustig zijn en uiterlijk rustige mensen kunnen vanbinnen erg ‘rood’ zijn. Karin: ‘Na een tijdje
ontwikkel je je eigen taal: ik ben ‘groen’ vandaag!’
In 2010 startte ze met biofeedback en ze is nog steeds verbaasd over het effect. Biofeedback is één
van de methodieken binnen de training ‘omgaan met eigen agressie’. Deze vijfdaagse groepscursus
voor gedetineerden wordt georganiseerd door De Rode Antraciet. De meeste gedetineerden nemen
vrijwillig deel aan de vorming. Er is veel vraag naar.
Karin vertelt: ‘Het is een utopie dat gedetineerden na 5 dagen niet meer over de rooie gaan. Het is
eerder de start van een bewustwordingsproces. De eerste stap naar verandering. Bij het begin van
de biofeedback moeten de gevangenen over hun weerstand heen. Cynische opmerkingen over een
leugendetector zijn schering en inslag. Sowieso starten we dan ook met laagdrempelige oefeningen
om het gevoel van veiligheid op te bouwen. Ze mogen in het begin zelf experimenteren met het
toestel, dat helpt. Pas later gaan we op zoek naar dingen waar ze ‘ rood ‘of ‘groen’ van worden. Zo
worden stoere binken soms groen na een blik op de familiefoto en laat het woord politie voor velen
het toestel bloedrood kleuren. De bedoeling van de training is leren invloed uitoefenen op eigen
emoties en gedrag. Biofeedback werkt niet voor iedereen. Sommigen vinden het maar niets en
winden zich nog meer op. Voor anderen werkt het wel en merk je snel verandering op.‘
De objectieve feedback van de metingen trekt mensen over de streep. ‘Hoeveel keer heb je al
gehoord dat je rustig moet ademhalen, dat je tot 10 moet tellen? Wel, met dit toestel zie je nu
werkelijk wat je ademhaling met je hart doet. Je kan het effect aflezen op de display of op het
scherm van je pc. Weet je dat een minuutje groen een lange tijd effect heeft op je hart? Als je
bijvoorbeeld enkele momenten per dag groen bent, heeft dit een positieve invloed op je emotioneel
welzijn voor de rest van de dag. Je kan het ook gebruiken tijdens verloren momenten: wachtend op
de bus, op de trein,… Er zijn heel wat toepassingsmogelijkheden, na een tijdje speel je er mee.’
Biofeedback is nog relatief onbekend in Vlaanderen. Hier en daar wordt er al wel mee gewerkt. Maar
nog heel beperkt. Jammer, want er zijn veel mogelijkheden, ook in de hulpverlening. Je kan op de pc
bijvoorbeeld spelletjes spelen om je hartcoherentie te beïnvloeden. Erg interessant als je werkt met
kinderen of jongeren met ADHD of gedragsmoeilijkheden. Zeker in organisaties waar je ook
individueel met de jongere kan werken. Het kan gebruikt worden door zowel begeleiders als
therapeuten . Je kan het ook gebruiken in combinatie met ander materiaal
Sinds kort gebruikt Karin het toestel tijdens trainingen ‘omgaan met agressie’ voor hulpverleners.
‘Als hulpverlener is je eigen lichaam een erg belangrijk instrument. Je communiceert met je lichaam.
Je hebt invloed op jezelf, vaak minder op de hulpvrager of de context. In risicovolle situaties kan je
best rustig blijven, maar hoe doe je dat? Het effect van een rustige ademhaling merk je meteen met
het toestel.’
Ik heb het toestel zelf getest en vind het merkwaardig hoe snel het feedback geeft. Karin stelde
vragen met positieve en negatieve ontlokkers. Je kan van de ene groene gedachte op een rode
hinken en meteen kleurt het scherm ook rood. Heftig!
Biofeedback is een nieuwe, bijkomende bron van info waar mensen mee aan de slag kunnen. De kern
van biofeedback is dat je invloed hebt op innerlijke processen. En daardoor ook op je emoties,
gedachten en gedragingen. Waar ik pas echt van schrok was het effect van een rustige ademhaling.
Iets wat ik in trainingen al vaak hoorde. Het onmiddellijke effect ervan heb ik nu pas gevoeld.
Eerst zien en dan geloven, zeker?
Wouter Bollen
Icoba – ingekort artikel Nieuwsbrief 2012