Onderzoek naar de status van het Russisch Ereveld te Leusden

Onderzoeknaardestatusvanhet
RussischEreveldteLeusden
RemcoReiding,StichtingRussischEreveld,4september2015
Wieisdeeigenaar?
Op14februari1947vraagtdeministervanoorlogaandeburgemeestervan
AmersfoortteoverwegenruimtetevindenvoorRussischeenanderegeallieerde
oorlogsslachtoffers,diedannoginMargratenbegravenliggen1.HetRijk
(begrotingministerievanoorlog)vergoedtallekosten23456vooropgraving7,
overbrenging89,aankoopvandegrondenaanlegvanhetereveld1011inclusiefde
muur1213,deachterwand14,deobelisk1516,hethek1718,devlaggenstokken19,de
betonnennummerblokken2021enonverwachtemeerkosten22.Degrondwordtuit
hetgemeentelijkgrondbedrijfgenomen23,opkostenvanhetRijk24,datdaarmee
eigenaarvandebetreffendegrondwordt.
DegrondisdanookgeeneigendomvandeSovjet-autoriteiten.Slechtshet
gebruikvandegrondwordtdeRussenaangeboden25.Sterkernog,middelseen
memorandumbenadruktdeministervanoorlognogeensdathet"nietwenselijk
[is]omeendeelderaanlegkostenvandeRussischebegraafplaatsteAmersfoort
aandeRussischeStaatinrekeningtebrengen".Alleinrichtingskostenkomen
"tenlastevandeNederlandseStaat(begrotingMinisterievanOorlog)""enniet,
zoalsditbijandereGeallieerdemilitairebegraafplaatsendegewoonteis,
uitsluitenddegrondaankoop"26.
DeuitnodigingenvoordeofficiëleopeningvanhetRussischEreveldzijn
verstuurddoorhetNederlandseministerievanoorlog,namensdeRegering27.
TijdensdeofficiëleopeningvanhetRussischEreveldbekrachtigdedeminister
vanoorlogdeereplichtdiehetRijkopzichheeftgenomen:
'Doorvoordezegevallenenvanvreemdenationaliteiteenafzonderlijkgrafveld
tebestemmenendoorditgrafveldinterichtenvolgensdetraditievanhetland
hunnerherkomst,heeftHarerMajesteitsRegeringdeerkentelijkheidvan
HaarzelveenvanhetNederlandsevolktotuitdrukkingwillenbrengenten
aanzienvandesoldatenvandeUnievanSocialistischeSovietRepublieken,diein
degrotestrijdvoorVrijheidenRechtgevallenzijn.[...]
HetzalderNederlandseRegeringeeneereneenvoorrechtzijnomtotinlengte
vandagendezegrafstenenzorgvuldigtemogenonderhouden;zijbeschouwtdit
alseenplichtvanpiëteitjegenshen,dieookvoordeNederlandsezaakhet
hoogsteofferbrachten;datzijhier,vervanhunVaderland,invredemogen
rusten!'28
DeambassadeurvandeUSSRinNederlandbedanktdeDienstIdentificatieen
Bergingvanhetministerievanoorlogvoor"dedoorUbetoondezeergrote
energie,zorgentoewijdingbijhetopsporenenteraardebestelleninNederland
vanhetstoffelijkoverschotderSowjetmilitairen[...]eneveneensvoorhet
aanleggenvanhetkeurigekerkhofenhetoprichtenvaneenfraai
gedenkteken"29.
InverderecorrespondentiewordendegravenophetRussischEreveldvoortaan
"militairerijksgraven"genoemd30.Ookindeadministratievandelatere
beheerder,deNederlandseOorlogsgravenstichting,staandegraventeboekals
"militairerijksgravenvanhetKoninkrijkderNederlanden"31.
In1958uitendeSovjet-autoriteitendewensomhetereveldgrondigte
renoverenenondermeerindividuelegrafstenenteplaatsen.DeSovjetautoriteitenbiedenaandekosten"foritsownaccount"32tenemen,maarde
Nederlandseregeringverklaart"elkeoverdrachtvaneigendomoftoekenning
vanzakelijkerechtenaandeU.S.S.R.ongewenst",inclusiefenig"rechtvan
opstal",waardoorookdenieuwegrafsteneneigendomwordenvandeeigenaar
vanhetereveld,tewetenhetRijk33:
OvereenkomstenzoalsdietussenNederlandenhetVerenigdKoninkrijknopens
degravenvanledenvandestrijdkrachtenvanhetBritseGemenebestop
Nederlandsgrondgebiedd.d.10juli1951Trb.1951/115alsmedetussen
NederlandendeV.S.d.d.11april1947Trb.1952no.31gesloten,bestaanmetde
U.S.S.R.niet.
BijrondschrijvenvandeMinistervanOorlogvan13maart1948,Directie
Adm.Diensten,Afd.B6,bureau1,no.340aandeBurgemeesterwerdt.a.v.
grafonderhoudondermeerhetvolgendebepaald.
1. DoorhetRijkwordengedragendekostenvanhuurc.q.aankoop,inrichting
enonderhoudvanmilitairerijksgravenenvancivielerijksgraven.
2. OndermilitairerijksgravenwordenverstaandeinNederlandgelegen
graven:
a. vanNederlandsemilitairen,[…]
b. vanmilitairenvananderenationaliteit.
Gesneuveldofoverledentijdensdeoorlog1914-1918endeoorlog1940-1945,
tothettijdstipwaaropdelaatstegeallieerdetroepenofdelaatste
krijgsgevangenenhetgrondgebiedvanhetRijkvanEuropazullenhebben
verlaten,voorzovernietliggendeopuitsluitendmilitairekerkhoven.
3. [...]
4. HetRijktreedtt.a.v.militaireencivielerijksgravenalseigenaar,c.q.
huurderopindezinvanart.12derBegrafeniswet.(Art.12,lid2Begrafeniswet
[...]
Krachtenseenovereenkomstop22dec.1948tussendeMinistervanOorlogen
deOorlogsgravenstichtinggesloten,kunnengraventerverzorgingaanlaatstgenoemdestichtingwordenovergedragen.Telkenmalewanneerditgeschiedt
zullendoordeMinisterdeerbijbetrokkenBurgemeester,c.q.Beheerdersder
begraafplaatsenterzakeinkenniswordengesteld(art.2.).
DeOorlogsgravenstichtingneemtopzichophaarkostenzorgtedragenvoor
hetbehoorlijkenpiëteitvolonderhoudendeverfraaiingdezergraven.(art.1,lid
2).
HetRijkblijfteigenaardezergravenindezinvanartikel12derwetvan10april
1869,(816no.65)zoalsdezenaderisgewijzigd.
[...]
WaarechterdezeggenschapvandeNederlandseoverheidoveronderhavige
begraafplaatsen,geletopdemogelijkheidvanhetaanbrengenvanongewenste
opschriften,politiekedemonstraties,etc.zominmogelijkdientteworden
beknot,wilelkeoverdrachtvaneigendomoftoekenningvanzakelijkerechten
aandeU.S.S.R.ongewenstvoorkomen,enderhalveookeerderbedoeldrechtvan
opstal.(ZonderrechtvanopstalzullendedoordeU.S.S.R.teplaatsen
gedenkstenenevenalsdegrafstenen(voorzover“aardvast”)endebeplantingen
eigendomwordenvandeeigenaarvandegrond.(655,656B.W.).
OokdeOorlogsgravenstichtingspreektdehoopuitdatheteigendomvande
grafstenenenmonumenten"toevaltaandeeigenaarvandegrond,incasude
Nederlandseoverheid"34.
Erzijngeendocumentenbekend,waaruitblijktdatdeSovjet-autoriteitenenig
eigendomsrechtkunnenontlenenaanhetRussischEreveld,demuur,deobelisk,
degrafstenenenandereopstallen.
Kortom,hetKoninkrijkderNederlanden(hetRijk)iseigenaarvanhet
RussischEreveld,degrond,deobelisk,demuur,degrafstenenenalle
andereopstallendiebijdevolledigdoorhetministerievanoorlog
bekostigdeaanlegophetereveldzijngeplaatstevenals
hoogstwaarschijnlijkvandeopstallendiebijdegrootscheepserenovatiein
1962ophetereveldzijngeplaatst.
Wieisverantwoordelijkvoorhetbeheerenonderhoud?
Hetministerievanoorlogwilhetbeheerenonderhoudinéénhandhoudenen
latenuitvoerendoordemedewerkersvandealgemenebegraafplaatsRusthofte
Amersfoort35.DegemeenteAmersfoortstemtdaarmeeinenverstaatonderhet
onderhouddevolgendewerkzaamheden:"hetschoonhoudenvanhetterreinen
depaden,hetonderhoudvanbomenenbeplanting,bemesting,waterverbruik,
voortshetonderhoudenschoonhoudenvandemuur,hettoegangshek,
gedenktekenenverderevoorwerpen(incl.eventueelverven),bestratingende
kostenvantoezichtopaldezewerkzaamheden.
Nietonderhetonderhoudvallenheteventueelgeheelofgedeeltelijkvernieuwen
ofherstellenvanenigvoorwerpopdebegraafplaatsaanwezig,behalvehet
vernieuwenvanplantenenheesters."36Deverantwoordelijkheidhiervanblijft
liggenbijdeopdrachtgever:hetRijkviahetministerievanoorlog.
Deministervanoorlogstemtinmetdeuitbestedingvandezewerkzaamheden37.
Vanaf1januari1956neemtdeOorlogsgravenstichting(OGS)"hetonderhouden
hetverzorgenvandegraven"overvanhetministerievanoorlog38.DeOGSwordt
daarmeehoudervanhetRussischEreveld.DeOGSbesteedtde
onderhoudswerkzaamhedeneveneensuitaandegemeenteAmersfoortenhoudt
daaropalsnieuwebeheerderzelftoezicht.Per1januari1970voertde
Oorlogsgravenstichtingdeonderhoudswerkzaamhedenineigenbeheeruit3940.
DeOorlogsgravenstichtingbevestigtin1975dater"geenovereenkomstmetde
Sovjet-Unieomtrenthetonderhoudvanwederzijdseoorlogsgraven"bestaat41.
Erzijngeendocumentenbekend,waaruitblijktdatdeSovjet-autoriteitenenige
verantwoordelijkheidhebbenvoorhetonderhoudophetRussischEreveld
danwelvoordekostenvanditonderhoud.(DeRussischeautoriteiten
beschouwenzichsindshetuiteenvallenvandeSovjet-Uniealserfgenaamvande
Sovjet-Unie.)
Kortom:deOorlogsgravenstichtingisverantwoordelijkvoorbeheeren
onderhoud.
Geraadpleegdebronnen:
ArchiefEemland
CentraalArchievenDepotvanhetministerievandefensie
Archiefvanhetministerievanbuitenlandsezaken
NationaalArchief
ArchiefvandeAmbassadevandeRussischeFederatie
BriefvandeministervanoorlogaandeburgemeestervanAmersfoort,14.02.1947;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
2Concept-briefvanBurgemeesterenWethoudersvanAmersfoortaandeministervanoorlog,26.03.1947;in:Archief
Eemland,Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeente
Amersfoort,1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussische
ereveldopdebegraafplaatsRusthof).
3BriefvandeministervanoorlogaanB&WvanAmersfoort,08.04.1948;in:CentraalArchievenDepotvanhetMinisterie
vanDefensie,ArchiefSoZaMinDef,GeallieerdeKerkhoven,Doos15,BundelRussen,Fransenenz.Ookin:Archief
Eemland,Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeente
Amersfoort,1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussische
ereveldopdebegraafplaatsRusthof).
4AfschriftCentraleBoekhoudingvoordeGemeentebedrijven,08.11.1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),38.
5BriefvandeministervanoorlogaandeburgemeestervanAmersfoort,24.11.1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),
38.
6BriefvandeburgemeestervanAmersfoortaandeburgemeestervanTexel,24.12.1948;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
7InternverslagvandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievanoorlogvoordeministervanoorlog,voorjaar
1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),110.
8BriefN.V.NederlandscheSpoorwegenaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievanoorlog,18.03.1948;
NationaalArchief,5.050.5220(DIB),110.
9BriefN.V.NederlandscheSpoorwegenaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievanoorlog,21.05.1948;
NationaalArchief,5.050.5220(DIB),110.
10 BriefvandeministervanoorlogaandeburgemeestervanAmersfoort,03.07.1947;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).Ookin:CentraalArchievenDepotvanhetMinisterievanDefensie,ArchiefSoZaMinDef,
GeallieerdeKerkhoven,Doos15,BundelRussen,Fransenenz.
11 Begrotingvoordeuitbreidingvandealgemenebegraafplaats"Rusthof"teAmersfoorttenbehoevevanhetaante
leggenRussischegedeelte;30.09.1947;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:Gemeentebestuur
Amersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopdebegraafplaatsRusthof).
12 BriefvandedirecteurvangemeentewerkenaanB&WvanAmersfoort,15.03.1947;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
13 BegrotingvoortemakenmuurrondomhetaanteleggenRussischegedeeltevandebegraafplaats"Rusthof"te
Amersfoort,30.09.1947;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,
Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159
(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopdebegraafplaatsRusthof).
14 BriefvandedirecteurvangemeentewerkenAmersfoortaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievan
oorlog,05.06.1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),38.
15 Zie10.
16 BriefvandedirecteurvangemeentewerkenvanAmersfoortaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerie
vanoorlog,20.03.1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),38.
17 Zie10.
18 BriefvandedirecteurvangemeentewerkenaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievanoorlog,
13.05.1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),38.
19 Zie13.
20 BriefvandestadsarchitectaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievanoorlog,28.01.1948;Nationaal
Archief,5.050.5220(DIB),110.
21 Zie17.
22 BriefvandedirecteurvangemeentewerkenAmersfoortaanB&W,05.06.1948;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:
0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,
2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
1
Verslagvandechefderafdelingeigendommenengrondbedrijf,29.07.1947;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:
0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,
2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
24 BriefvandeburgemeestervanAmersfoortaandegemeenteraad,23.09.1947;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:
0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,
2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
25 Briefvandeministervanoorlogaandeministervanbuitenlandsezaken,03.07.1947;in:CentraalArchievenDepotvan
hetMinisterievanDefensie,ArchiefSoZaMinDef,GeallieerdeKerkhoven,Doos15,BundelRussen,Fransenenz.
26 Memorandumministervanoorlog,08.04.1948;NationaalArchief,5.050.5220(DIB),110.
27 OverzichtvandegehoudenbesprekingeninverbandmetdeopeningvanhetRussischeKerkhofteAmersfoort,
08.10.1948,NationaalArchief,5.050.5220(DIB),38énNationaalArchief,2.05.117(min.buza.1945-1954),13040.
28 RedevanZijneExcellentie,deministervanoorlog,tehoudenbijdeopeningvanheteregrafveldvoorgevallenRussen,
opdealgemenebegraafplaats'Rusthof'teAmersfoort,18.11.1948,NationaalArchief,5.050.5220(DIB),38.
29 BriefvandeambassadeurvandeUSSRaandeDienstIdentificatieenBergingvanhetministerievanoorlog,
22.11.1948;in:CentraalArchievenDepotvanhetMinisterievanDefensie,ArchiefSoZaMinDef,GeallieerdeKerkhoven,
Doos15,BundelRussen,Fransenenz.
30 BriefvandeministervanoorlogaandeburgemeestervanAmersfoort,11.09.1947;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2147(Stukkenbetreffendehetonderhoudende
ontruimingvangravenvoormilitairenenandereoorlogsslachtoffers,1946-1972).
31 Afschriftuit"grafregister"vandeNederlandseOorlogsgravenstichting,27.07.1995.
32 BriefvandeambassadeurvandeUSSRaandeministervanbuitenlandsezaken,02.04.1958;NationaalArchief,
2.05.117(min.buza.1955-1964),13234.
33 MemorandumvanBureauJuridischeZakenvandeDirectieAlgemeneZaken(DAZ/JZ),'BegraafplaatsenvanSovjetburgers',02.01.1961;NationaalArchief,2.05.117(min.buza.1955-1964),13234.
34 MemorandumvanchefDepartementAlgemeneZakenvanhetministerievanbuitenlandsezaken(DAZ)aandeafdeling
JuridischeZakenvanDAZ,31.08.1961;NationaalArchief,2.05.117(min.buza.1955-1964),13234.
35 BriefvandeministervanoorlogaanB&WvanAmersfoort,11.09.1947;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:
0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,
2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
36 BriefvandedirecteurvangemeentewerkenvanAmersfoortaanB&WvanAmersfoort,29.06.1948;in:Archief
Eemland,Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeente
Amersfoort,1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussische
ereveldopdebegraafplaatsRusthof).
37 BriefvandeministervanoorlogaandeburgemeestervanAmersfoort,12.10.1948;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
38 BriefvandeministervanoorlogaandeburgemeestervanAmersfoort,04.02.1956;in:ArchiefEemland,
Toegangsnummer:0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,
1946-1974,2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
39 BriefvandeOorlogsgravenstichtingaanB&WvanAmersfoort,15.08.1969;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:
0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,
2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
40 BriefvandeOorlogsgravenstichtingaanB&WvanAmersfoort,30.03.1971;in:ArchiefEemland,Toegangsnummer:
0002.02,Archieftitel:GemeentebestuurAmersfoort,Secretarie-archiefvandegemeenteAmersfoort,1946-1974,
2.06.5.1.1.1.Algemenebegraafplaatsen(-1.776.111),2159(StukkenbetreffendehetRussischeereveldopde
begraafplaatsRusthof).
41 BriefvandeOorlogsgravenstichtingaanhetministerievanbuitenlandsezaken,06.05.1975;in:Archiefministerievan
buitenlandsezaken,code8,1975-1984/1516.RussischeoorlogsgravenopTexeleninAmersfoort.
23