Zwart gat blijkt nog meer naaste buur Volkskrant, december 2009

Zwart gat blijkt nog meer naaste buur
Volkskrant, december 2009
Een internationaal team van sterrenkundigen heeft voor het eerst nauwkeurig de afstand van de aarde tot een
zwart gat gemeten. Die ‘ruimtevampier’ staat stukker dichterbij de aarde dan tot nu toe werd aangenomen.
De studie waarover wordt bericht in Astrophysics Journal richt zich op om het relatief dichtbij gelegen zwart gat en ster die hij
langzaam leegzuigt, V404 Cygni in het sterrenbeeld Zwaan.
Tot nu toe zat er in de afstandsmeting een foutmarge van 50 procent. Peter Jonker van Netherlands Institute for Space Research
(SRON) en zijn buitenlandse collega’s hebben die terug weten te brengen tot 6 procent.
Staraling
Astronomische afstanden laten zich het beste meten aan de hand van de zogenoemde trigonometrisch parallax, waarbij
astronomen gebruikmaken van de jaarlijkse verschuiving van de positie van de ster als gevolg van de baan van de aarde om de
zon (ofwel hoekverschuiving).
Artistieke impressie van zwart gat die zijn begeleidende ster langzaam leegzuigt. Uit het midden van het zwarte gat ontsnapt
straling die met sterke telescopen kan worden gedetecteerd. (Beeld Wikimedia)
Dat gaat bij een zwart gat moeilijker, omdat die onzichtbaar is. Zijn aanwezigheid verraadt een zwart gat alleen doordat hij
dichtbij staande sterren ‘leegzuigt’. Dat gas hoopt zich eerst op in een plasmaschijf rond het zwarte gat voordat het daarin
verdwijnt, een proces waarbij veel röntgen- en radiostraling wordt uitgezonden.
V404 Cygni is zo’n ster waarvan de buitenste lagen worden weggezogen door een zwart gat.
De astronomen berekenden de hoekverschuiving van het duo nauwkeurig met de High Sensitivity Array, een combinatie van
wereldwijd verspreide radiotelescopen.
De astronomen wisten zo vast te stellen dat het zwarte gat van V404 Cygni op een afstand van 7.800 lichtjaar van de aarde staat,
iets meer dan de helft van de afstand die eerder werd aangenomen. De onderzoekers geloven dat de te ruime eerdere schatting
het gevolg is van een onderschatting van de absorptie en verstrooiing van interstellair stof, die een foutmarge van zo'n 50
procent opleveren.
Explosie
Uit hun metingen konden de onderzoekers afleiden dat het zwarte gat is ontstaan uit een supernova-explosie en zich met een
snelheid van ongeveer 40 km per seconde door de ruimte beweegt. Deze snelheid heeft het zwarte gat–stersysteem bij de
explosie meegekregen.
Jonker: 'We krijgen zo een beter beeld van het ontstaan van zwarte gaten. We hopen onder andere de vraag te
kunnen beantwoorden of er een verschil is tussen zwarte gaten die direct ontstaan uit het ineenstorten van een
ster zonder supernova en zwarte gaten die ontstaan via een supernova en een tijdelijke tussenster, een protoneutronenster.’