1) Climate Change and Energy Revolution

Hoofdstuk 13 Naar een schone planeet
Inleiding
In Europa is een leven zonder door de mens gefabriceerde chemische stoffen intussen
vrijwel ondenkbaar. Ze zitten in consumentenartikelen, in ons voedsel, in geneesmiddelen, in
de lucht die we inademen – er bestaat bijna geen aspect van ons leven waaraan geen
chemische stoffen meer te pas komen.
Al in 1962 toonde Rachel Carson aan hoe gevaarlijk een ongebreideld gebruik van DDT is.
Dit deed ze in haar boek "Silent Spring", een boek dat onze ogen opende voor de gevaren
van overmatig gebruik van chemische stoffen, en dat leidde tot beperkingen van het gebruik
van DDT ter bescherming en behoud van het milieu.
Ruim veertig jaar later is er maar weinig veranderd, en de houding van de EU tegenover
chemische stoffen – stoffen die niet voorkomen in het natuurlijke milieu – is nog steeds een
ongecontroleerd grootschalig experiment met ons milieu en onze gezondheid. Deze stoffen
worden verondersteld ongevaarlijk te zijn tenzij wetenschappelijk kan worden aangetoond
dat er een aanzienlijk risico van uitgaat. Dit is het exacte tegendeel van het
voorzorgsbeginsel dat al sinds 1987 is vastgelegd in het Verdrag.
Veel chemische stoffen zijn gevaarlijk of zelfs zeer gevaarlijk. Ze kunnen kankerverwekkend
en giftig voor de voortplanting zijn of ons endocriene stelsel verstoren, wat schadelijk is voor
de gezondheid en het functioneren van het organisme. Ze kunnen opstapelen in het lichaam
van zowel mens als dier en worden aangetroffen in alle uithoeken van de wereld, ver
verwijderd van de plaats waar ze werden gebruikt.
In een poging om het probleem van niet-geteste chemische stoffen op de markt aan te
pakken, lanceerde de Commissie in 2003 een voorstel tot een verordening voor de
registratie en beoordeling van en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH).
De Groenen steunden deze aanpak, die in hoofdzaak de bewijslast omkeerde: het is nu aan
de industrie om aan te tonen dat de chemische stoffen die ze wil gebruiken, veilig zijn, en
niet aan de autoriteiten dat ze niet veilig zijn. Desondanks vonden de Groenen het
oorspronkelijke voorstel te zwak. In 2006, aan het einde van een van de meest omstreden en
meest gevoelige vraagstukken van de zittingsperiode van 2004-2009, kwam uiteindelijk een
wetgeving tot stand die niet alleen ingewikkeld was, maar bovendien bol stond van
uitzonderingsbepalingen en weinig vérstrekkende vereisten en zodoende tal van omstreden
vraagstukken onopgelost liet. De Groenen zijn van mening dat REACH toe is aan belangrijke
verbeteringen ten behoeve van een snelle en doelmatige bescherming van de gezondheid
van de mensen en het milieu.
Essentiële feiten en cijfers
Het gebruik van chemische stoffen is de afgelopen jaren drastisch toegenomen – tussen
1995 en 2005 steeg de productie van industriële chemische stoffen met 31 procent, terwijl
het BNP in dezelfde tijd toenam met 25 procent. Terwijl in de jaren 1930 jaarlijks ongeveer
één miljoen ton chemische stoffen werd geproduceerd, ligt het huidige productieniveau bij
400 miljoen ton, waarvan kennelijk de meeste stoffen gevaarlijk zijn.
Vóór 1981 bestonden er voor het in de handel brengen van chemische stoffen nog geen
door de EU gestelde eisen. Momenteel zijn er 100106 chemische stoffen beschikbaar die
nooit werden getest. De verordening inzake bestaande stoffen van 1993 classificeert 141
chemische stoffen als "prioriteitsstoffen" die nader geëvalueerd moeten worden; tot dusver
werden slechts dertien chemische stoffen verboden.
DV\783870NL.doc
PE999.999
REACH bepaalt dat chemische stoffen waarvan hoeveelheden van 1 ton of meer per jaar
worden ingevoerd of vervaardigd, geregistreerd moeten worden en bevat gegevenseisen en
indieningsdata voor de geproduceerde volumes, eigenschappen en/of toepassingen van
deze stoffen. Een andere hoofdpijler van REACH is het autorisatiesysteem, dat – althans
theoretisch – moest leiden tot geleidelijke vervanging van "stoffen van zeer ernstige zorg ",
waarvan de risico’s niet afdoende worden beheerst, indien er geschikte alternatieven
beschikbaar zijn. Een bijlage van de verordening bevat een lijst van ruim 800 stoffen die
voldoen aan de criteria voor stoffen van zeer ernstige zorg, daar het carcinogene, mutagene
en reproductietoxische stoffen (CMR) zijn. Persistente, bioaccumulerende en toxische
stoffen (PBT-stoffen) vallen ook onder de stoffen van zeer ernstige zorg. Desondanks
plaatste de Commissie in april 2009 slechts vijftien stoffen op de lijst van autorisatieplichtige
stoffen, de laagste trede van het autorisatiesysteem. Slechts zeven ervan werden
voorgesteld om als prioritair te worden aangemerkt voor mogelijke beperkingen, hetgeen
grote vraagtekens zet bij de effectiviteit van dit autorisatiesysteem.
Haalbaarheid binnen het EU-kader
De maatregelen van de Gemeenschap op het gebied van chemische stoffen werden
genomen krachtens artikel 95 van het Verdrag betreffende de interne markt. Besluiten
werden gemeenschappelijk genomen door het Europees Parlement en de Raad volgens de
medebeslissingsprocedure en in de Raad door stemming met gekwalificeerde meerderheid.
Net als alle voorafgaande wetgeving op het gebied van chemische stoffen werd ook REACH
goedgekeurd met inachtneming van de bepalingen betreffende de interne markt volgens de
medebeslissingsprocedure. Als gevolg van REACH zullen besluiten betreffende chemische
stoffen in de toekomst echter worden genomen volgens de comitologieprocedure, waarbij het
Europees Parlement geen medebeslissingsrecht en slechts beperkte controlerende taken
heeft.
Successen van de Groenen 2004-2009
 Nanomaterialen – Deze minuscule materialen mogen dan wel geweldige eigenschappen
hebben voor bepaalde toepassingen, gezien hun aard kunnen ze aanzienlijke problemen
met zich mee brengen die tot dusver slechts in beperkte mate bekend zijn. De Groenen
wisten het Parlement ertoe aan te zetten een standpunt in te nemen over de noodzaak
van een uitbreiding van de communautaire wetgeving naar nanomaterialen en een
herziening door de Commissie van alle relevante wetgeving binnen twee jaar, om te
waarborgen dat het gebruik van nanomaterialen veilig is. We slaagden er tevens in dat bij
de herziening van de Cosmeticarichtlijn speciale bepalingen werden opgenomen
betreffende de etikettering en het gebruik van nanomaterialen.
 Weekmakers van pvc in kinderspeelgoed – Met het besluit van de Raad om het gebruik
van de ftalaten voor het week maken van pvc voor kinderspeelgoed te verbieden, liep
een verbeten strijd ten einde die de Groenen hebben gewonnen. Drie reproductietoxische
ftalaten werden verboden voor alle speelgoed en nog eens drie andere, die iets minder
gevaarlijk werden geacht, werden verboden voor speelgoed dat kinderen in hun mond
kunnen stoppen.
 Verfafbijtmiddelen - Dichloormethaan is een kankerverwekkende chemische stof met een
narcotiserend effect. Het verdampt zeer snel en kan bewusteloosheid en zelfs de dood
tot gevolg hebben. De Groenen gingen voorop in de parlementaire strijd om het gebruik
te verbieden van dichloormethaan in verfafbijtmiddelen zowel voor consumenten als voor
professionals. Een minderheid in de Raad blokkeerde een volledig verbod op
professioneel gebruik, maar op aandringen van het Parlement kon worden bereikt dat de
criteria op basis waarvan de lidstaten uitzonderingen mogen maken op het verbod op
professioneel gebruik, werden aangescherpt. Bovendien is industrieel gebruik van deze
stoffen onderworpen aan strengere voorschriften.
DV\783870NL.doc
2/5
PE999.999


Geperfluoreerde verbindingen – Dit is een vrij nieuwe groep verbindingen die veel wordt
toegepast in consumentenartikelen en industriële processen. Een aantal subklassen van
deze stoffen zoals PFOS zijn uitermate persistent, bioaccumulerend en zeer toxisch voor
mens en dier. Onder aanvoering van de Groenen wist het Parlement te bereiken dat
gebruik van PFOS grotendeels wordt uitgebannen en alleen nog is toegestaan voor
essentiële toepassingen waarvoor momenteel geen veiliger alternatieven beschikbaar
zijn. Deze afwijkingen moeten worden herzien zodra er veiliger alternatieven beschikbaar
zijn. Eveneens op initiatief van de Groenen werd bereikt dat de Commissie de risico’s van
PFOA, een aan geperfluoreerde verbindingen verwante familie, moet onderzoeken.
Broomhoudende brandvertragers - In 2003 heeft de EU het gebruik van twee groepen
broomhoudende brandvertragers in elektrische en elektronische apparaten verboden. In
2005 maakte de Commissie echter “misbruikelijk gebruik” van de regels van de
comitologie om tegen het standpunt van het Parlement in en zonder een gekwalificeerde
meerderheid in de Raad een afwijking voor een belangrijke broomhoudende
brandvertrager ("DecaBDE") goed te keuren. De Groenen wezen deze afwijking volledig
van de hand en wisten het Parlement ervan te overtuigen dit besluit van de Commissie
aan te vechten voor het Europees Hof van Justitie op grond van overschrijding van haar
bevoegdheden in de comitéprocedure voorafgaande aan de goedkeuring. Het Hof stelde
het Parlement in het gelijk, en sinds juli 2008 is deze brandvertrager opnieuw volledig
verboden.
Wat de Groenen willen
 Maatregelen onder REACH
a) Een uitgebreide lijst van stoffen van zeer ernstige zorg die vervangen moeten worden
en/of het recht van de consument op informatie - Alle CMR- en PBT-stoffen, zeer
persistente en zeer bioaccumulerende stoffen (vPvB) of andere stoffen van ernstige zorg
moeten op de lijst van stoffen van zeer ernstige zorg worden geplaatst, wanneer het
gebruik ervan kan leiden tot blootstelling van arbeiders of consumenten of tot lozingen en
verliezen naar het milieu. Dit is van cruciaal belang voor een doelmatige toepassing van
het consumentenrecht op informatie over dit soort stoffen in artikelen, zodat een degelijk
startpunt wordt verkregen voor de autorisatie met het oog op vervanging van deze stoffen,
en om tenminste een minimum aan informatie te hebben over dit soort stoffen in
geïmporteerde producten.
b) Geschikte criteria voor PBT- en vPvB-stoffen – Een van de prioritaire doelstellingen van
REACH is het gebruik van PBT- en vPvB-stoffen aan banden te leggen. De huidige
criteria voor het identificeren van dit soort stoffen zijn echter beperkt en als zodanig ook
gebrekkig, aangezien ze belangrijke aspecten buiten beschouwing laten, met gevolg dat
maar weinig stoffen worden geregistreerd. Daarom dringen de Groenen erop aan dat de
criteria worden herzien om ervoor te zorgen dat alle PBT- en vPvB-stoffen adequaat
worden geïdentificeerd onder REACH en andere relevante communautaire wetgeving in
samenhang met REACH.
c) Vervanging van stoffen van zeer ernstige zorg – De Groenen eisen dat alle stoffen van
zeer ernstige zorg vervangen worden door veiliger alternatieven, als deze bestaan.
d) Producten uit derde landen – De bepalingen van REACH betreffende producten uit
derde landen moeten worden herzien, om ervoor te zorgen dat deze producten op
dezelfde wijze worden behandeld als in de EU geproduceerde producten.
e) Dierproeven – De eis van vervanging van dierproeven door alternatieve methoden
waarbij geen dieren worden gebruikt, moet worden ingevoerd, wanneer er alternatieve
proefmethoden of -strategieën beschikbaar zijn.
DV\783870NL.doc
3/5
PE999.999
 Gevaarlijke chemische stoffen – Het gebruik van gehalogeneerde brandvertragers en pvc
in elektrische en elektronische apparaten moet worden verboden.
Nanomaterialen - Alle vorderingen in de resolutie van het Parlement betreffende
nanomaterialen moeten worden verwezenlijkt, met inbegrip van een duidelijk regelgevingsen beleidskader (bestaande uit wetgeving en andere bepalingen) ten aanzien van de
specifieke eigenschappen van nanomaterialen, en een herziening door de Commissie van
alle relevante wetgeving in de komende twee jaar, om ervoor te zorgen dat het gebruik van
nanomaterialen in producten met mogelijke gevolgen voor de gezondheid, het milieu en de
veiligheid hun gehele levenscyclus veilig is.
Verwijzingen
Europe's environment — The fourth assessment. State of the environment report No 1/2007
http://www.eea.europa.eu/publications/state_of_environment_report_2007_1
Towards a European Chemicals Information System: a survey on reported monitoring
activities of chemicals in Europe
http://www.eea.europa.eu/publications/technical_report_2007_6
Navigating REACH, an activists’ guide to using and improving the new eu chemicals
legislation
http://www.greenpeace.org/eu-unit/press-centre/reports/navigating-reach
Invisible burden: good reasons to get rid of PBT chemicals
http://www.panda.org/what_we_do/policy/wwf_europe_environment/initiatives/chemicals/publ
ications/?154882/Invisibel-burden-good-reasons-to-get-rid-of-PBT-chemicals
Nuttige websites
Website van het DG Gezondheid en consumenten over gezondheid en chemische stoffen:
http://ec.europa.eu/health-eu/my_environment/chemical_risks/index_nl.htm
Website van het DG Milieu van de Commissie over chemische stoffen:
http://ec.europa.eu/environment/chemicals/index.htm
WWF
http://www.panda.org/what_we_do/policy/wwf_europe_environment/initiatives/chemicals/rea
ch_/
Friends of the Earth, website over chemische stoffen
http://www.foeeurope.org/safer_chemicals/Index.htm
Greenpeace European Unit, website over chemische stoffen
http://www.greenpeace.org/eu-unit/campaigns/chemicals
International Chemical Secretariat
http://www.chemsec.org/
Europese vakbonden
http://www.etuc.org/r/27
DV\783870NL.doc
4/5
PE999.999
CEFIC (Europese Raad voor de Chemische Industrie)
http://www.cefic.be/
De Groenen in het Europees Parlement:
 Adviseur op milieugebied: Axel Singhofen, tel.: 0032-2-2842836,
[email protected]
DV\783870NL.doc
5/5
PE999.999