Borstkanker tijdig opsporen

Borstkanker
tijdig opsporen
Borstkanker
tijdig opsporen
Borstkanker is wereldwijd de meest
voorkomende vorm van kanker bij
vrouwen. In Vlaanderen zijn er jaarlijks
meer dan 5 000 nieuwe patiënten. De
precieze oorzaken van borstkanker
zijn nog niet gekend. Je kunt de ziekte
dus nooit helemaal voorkomen, maar
een gezonde levensstijl kan het risico
verminderen. Borstkanker vroeg opsporen
is trouwens wel mogelijk. Daarom is het
op elke leeftijd belangrijk om aandacht te
hebben voor veranderingen in je borsten
en vanaf 50 jaar deel te nemen aan de
borstkankeropsporing.
Een goed borstgevoel
•Er zijn grote natuurlijke verschillen tussen borsten. Het
schoonheidsideaal in de media speelt voor sommige
vrouwen een belangrijke rol. Toch is het meestal de manier
waarop je als vrouw naar je borsten kijkt, die je borstgevoel
bepaalt.
•Borsten zijn niet alleen van belang voor de voeding van een
pasgeboren kind. Ze hebben voor veel vrouwen ook een
koesterende functie in de relatie met hun kinderen, hun
partner en zichzelf. Borsten spelen een belangrijke rol in de
lichaamservaring en seksuele beleving van een vrouw.
•Het uiterlijk van borsten wordt bepaald door het volume en
de vorm van de borstklier, de tepel en de tepelhof. De
borstklier bestaat uit klierweefsel met melkklieren en
-gangen. Vetweefsel doet dienst als vulling. Daarnaast
zorgt bindweefsel voor de stevigheid en de ophanging van
de borst aan de borstkas. Kleine spierbundeltjes rond de
tepel bepalen de gevoeligheid van de borst. Verder is er
een netwerk van lymfevaten dat weefselvocht naar de
bloedbaan brengt.
2
•Onder invloed van hormonale schommelingen veranderen
de borsten voortdurend. Vanaf het begin van de puberteit
duurt het gemiddeld vier jaar voor ze volgroeid zijn. Tijdens
de eerste zwangerschap en borstvoeding neemt het
klierweefsel toe. Net voor de menstruatie zijn borsten
steviger, knobbeliger en gevoeliger. In de overgangsjaren
(= menopauze) wordt een groot deel van het klierweefsel
vervangen door vetweefsel.
Aandacht voor veranderingen
Ongeacht je leeftijd is het belangrijk om aandacht te hebben
voor je borsten en in het oog te houden of er iets verandert.
Dat kan door je borsten regelmatig (bijvoorbeeld maandelijks)
te bekijken en te betasten (bijvoorbeeld tijdens het wassen
of aankleden). Dan weet je wat bij jou normaal is. Een
verandering merk je zo misschien gemakkelijker op.
Dat waakzaam zijn wordt ook ‘borst-bewustzijn’ genoemd.
Een verandering wijst niet automatisch op borstkanker. Het
kan ook gaan om een goedaardige afwijking. Maar ook het
omgekeerde is waar: als je niets voelt, wil dat niet zeggen dat
er zeker niets aan de hand is. Zelf je borsten onderzoeken kan
dus soms onterecht een gevoel van veiligheid geven of een
gevoel van angst oproepen als je een verandering voelt.
Meestal goedaardig
Knobbeltjes in je borst kunnen heel verschillend aanvoelen
en veranderen tijdens je menstruele cyclus. Een verandering
in de structuur van je borst kan wijzen op een borstaandoening.
Het merendeel daarvan is niet levensbedreigend. Voor
zekerheid over de aard van de aandoening of over wat je
voelt, vraag je het best advies aan je arts.
3
Een paar voorbeelden:
•Een vetknobbel of lipoom is een opstapeling van vetcellen.
Het is pijnloos en op zich niet erg. Een behandeling is niet
echt nodig, tenzij de knobbel hinderlijk wordt.
•Een ontsteking van de borstklier of mastitis kan ontstaan
bij borstvoeding. Er is een harde, rode en pijnlijke vlek in de
borst. Je hebt koorts en voelt je grieperig. De ontsteking
kan behandeld worden met antibiotica.
•Een borstabces kan het gevolg zijn van een te laat ontdekte
borstontsteking. Het heeft dezelfde symptomen als een
ontsteking en wordt meestal behandeld met antibiotica.
•Een fibro-adenoom is een klierweefselgezwel dat reageert
op hormonale schommelingen maar meestal geen pijn
doet. Verwijdering is normaal niet nodig tenzij de knobbel
groter wordt en pijn doet.
•Een cyste is een gezwel met vocht. Ze is vaak drukgevoelig
en pijnlijk. Een cyste kan verdwijnen en terugkomen
naargelang het verloop van je cyclus. Met een punctie kan
de vloeibare inhoud weggezogen worden.
•Mastopathie is een verzamelnaam voor verschillende
aandoeningen in het klierweefsel. De borst voelt vaak
pijnlijk, gespannen en onregelmatig aan. Sommige vrouwen
hebben er enkel last van tijdens hun menstruatie. Het kan
ook de reden zijn dat er vocht uit de tepels komt.
4
Soms kwaadaardig
Sommige veranderingen kunnen wijzen op de ontwikkeling
van borstkanker. Om zelf veranderingen of signalen te
kunnen opmerken, is het belangrijk dat je je borsten goed
kent. Daarom is het zinvol om je borsten regelmatig te
controleren. Dat is ook zo voor vrouwen van 50 tot en met 69
jaar die tweejaarlijks een screeningsmammografie laten
nemen.
Aandachtspunten:
•Liggen je tepels ongeveer op dezelfde hoogte?
•Zijn je tepels in dezelfde richting georiënteerd?
•Verschijnt er uitslag, eczeem of korstvorming rond je
tepels?
•Is een van je tepels onlangs meer ingetrokken?
•Is er een kleine wonde, vochtverlies uit je tepel of een
verzwering?
•Zijn er recente veranderingen in vorm of grootte van je borst?
•Liggen de onderranden ongeveer op dezelfde hoogte?
•Is er een afvlakking of welving die er voordien niet was?
•Is er een kuiltje of intrekking, een knobbeltje, een kleurverandering of duidelijke vergroting van de poriën (zoals
de ‘poriën’ van een sinaasappel)?
•Is er een zwelling of verharding in je borst of okselholte?
•Voelt je borst pijnlijk of zwaarder aan?
Als je zo’n verandering opmerkt, raadpleeg je het best
je arts. Die kan je adviseren om je borsten te laten
onderzoeken.
5
Wat is borstkanker?
Veel cellen in het lichaam hebben slechts een beperkte
levensduur. Om gezond te blijven moet iedere lichaamscel die
verloren gaat, vervangen worden door een nieuwe cel met
dezelfde eigenschappen. Dat proces van celdeling is afhankelijk
van allerlei controle- en vernietigingsmechanismen.
Als het lichaam er niet in slaagt om afwijkende cellen te
verwijderen of uit te schakelen via de natuurlijke afweer, dan
kan er zich een abnormale weefselmassa ontwikkelen met
veel afwijkende cellen. Zo ontstaat een kankergezwel.
Wat een cel doet ontaarden en waarom iemand borstkanker
krijgt, is niet met zekerheid geweten.
Als de kankercellen in de omringende weefsels doordringen,
kunnen ze gezond weefsel vernietigen. Als ze zich losmaken
uit het gezwel en zich via de lymfevaten en het bloed in het
hele lichaam verspreiden, ontstaan uitzaaiingen of
metastasen.
Het is belangrijk om borstkanker in een vroeg stadium te
ontdekken.
Risicofactoren
Borstkanker komt vooral voor bij vrouwen. Bij mannen is het
een eerder zeldzame aandoening. Meestal is er geen
duidelijk aanwijsbare oorzaak. Je kunt dus nog niets doen
waardoor je helemaal zeker bent dat je geen borstkanker
zult krijgen. Het is duidelijk dat de leeftijd een rol speelt. 75 %
van de borstkankers bij vrouwen komen namelijk voor boven
de leeftijd van 50 jaar. Verder is bekend dat een aantal
erfelijke of hormonale factoren het risico verhogen, bv.
•familiale of erfelijke aanleg: als je moeder, zus, tante of
grootmoeder borstkanker hadden, kan je een verhoogd
risico hebben. Soms worden zelfs genetische afwijkingen
vastgesteld maar het gaat slechts om 5 tot 10% van alle
gevallen van borstkanker.
6
•een lange vruchtbare periode: regelmatige menstruatie
voor 12 jaar of menopauze na 55 jaar;
•kinderloosheid of eerste voldragen zwangerschap na 35 jaar.
Ook het eerder gehad hebben van borstkanker speelt een rol.
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat ook de volgende
factoren een negatieve invloed kunnen hebben:
•langdurige inname van de pil: kort na de eerste menstruatie,
gedurende vele jaren voor de eerste zwangerschap en in
de tien jaar voor de menopauze;
•langdurige hormonenbehandeling na de menopauze;
•zwaarlijvigheid na de menopauze;
•ongezonde leefgewoonten zoals roken, te weinig groenten
en fruit, te veel alcohol, te weinig lichaamsbeweging,
onnodige blootstelling aan medische straling, te veel stress.
Als je een van die factoren bij jezelf herkent, betekent dat
niet per se dat je borstkanker zult krijgen. Het betekent ook
niet dat je geen borstkanker zult krijgen als je er geen enkel
bij jezelf herkent. Bespreek je persoonlijke risicofactoren
met je arts. Laat je medisch goed opvolgen om een eventueel
beginnende borstkanker zo vroeg mogelijk op te sporen.
7
Borstkanker opsporen
Hoe vroeger, hoe beter
Borstkanker kan in een vroeg stadium opgespoord worden
via een opsporingsmammografie. De foto’s kunnen heel
kleine afwijkingen tonen, lang vooraleer je ze kunt voelen of
zien. Bij de meeste vrouwen na de menopauze heeft het
klierweefsel in de borsten zich grotendeels omgezet in
vetweefsel, waardoor afwijkingen op de foto’s beter
zichtbaar worden dan voordien.
Als de mammografie een afwijking aan het licht brengt, kan
je arts een bijkomend onderzoek (bv. een echografie)
voorstellen. Dat onderzoek kan meer informatie geven over
een afwijking en kan bv. een cyste onderscheiden van een
tumor. Als je arts een bijkomend onderzoek voorschrijft,
betekent dat niet noodzakelijk dat je borstkanker hebt.
Als borstkanker in een vroeg stadium ontdekt wordt, is er
meestal een minder ingrijpende operatie en behandeling
nodig en verhogen je genezingskansen.
8
Mammografie
Een mammografie is een röntgenfoto van de borsten. Bij dat
onderzoek worden de borsten tussen twee platen gelegd en
wat aangedrukt. Sommige vrouwen staan eerder huiverig
tegenover een mammografie. Ze vinden het onderzoek
pijnlijk of onaangenaam, zijn beschaamd of bang.
Een mammografie kan gebruikt worden om na te gaan wat er
aan de hand is als je aan je borst een verandering voelt of
ziet. Daarnaast wordt een mammografie ook gebruikt om
borstkanker vroeg op te sporen bij vrouwen die geen
klachten hebben, bijvoorbeeld in het kader van het Vlaams
bevolkingsonderzoek. Zoals elk onderzoek heeft ook een
mammografie haar beperkingen. Niet alle veranderingen in
de borst zijn erop te zien. Toch is het belangrijk de voor- en
nadelen van het onderzoek af te wegen.
Deelnemen aan het bevolkingsonderzoek
Vrouwen van 50 tot en met 69 jaar zonder klachten kunnen
zelf kiezen hoe ze instappen in het bevolkingsonderzoek. Je
kunt met een voorschrift van je arts een opsporingsmammografie (ook screeningsmammografie genoemd) laten
uitvoeren. Doe je dat niet gedurende een periode van twee
jaar, dan ontvang je een brief van een regionaal screeningcentrum (ook centrum voor borstkankeropsporing genoemd)
waarin een afspraak bij een erkende radiologische dienst in
jouw buurt wordt voorgesteld.
VLAAMS
BEVOLKINGSONDERZOEK
NAAR BORSTKANKER
9
Alle foto’s die in het kader van het Vlaams programma in een
erkende radiologische dienst worden genomen, worden nog
door een tweede radioloog beoordeeld in een van de
regionale screening centra (Antwerpen, Brugge, Brussel,
Gent en Leuven). Daarna krijgen jij, je arts en de radioloog
die de foto’s genomen heeft van het regionaal screeningcentrum schriftelijk bericht over het resultaat.
Bij sommige vrouwen wordt bijkomend onderzoek aangeraden om uit te maken of er inderdaad sprake is van een
afwijking en zo ja, of het om een goed- of kwaadaardige
afwijking gaat.
Vrouwen jonger dan 50 of ouder dan 69 jaar die geen
klachten hebben en een mammografie willen laten nemen,
bespreken dat met hun arts. Hoewel ook bij vrouwen jonger
dan 50 jaar borstkanker kan vastgesteld worden, worden zij
niet systematisch voor het onderzoek uitgenodigd omdat
radiografische foto’s vaak minder duidelijk zijn bij jongere
vrouwen. Ze hebben nog meer klierweefsel in hun borsten,
waardoor de röntgenfoto’s minder goed te beoordelen zijn.
10
Borstkanker, wat nu?
Als uit de onderzoeken blijkt dat je kanker hebt, wil je
misschien zo snel mogelijk verder opgevolgd en behandeld
worden. Nochtans evolueert borstkanker meestal nauwelijks
op één of twee maanden. Je hebt dus tijd om eerst wat meer
informatie in te winnen en eventueel aanvullende onderzoeken te laten uitvoeren vooraleer je met een behandeling
start. Bespreek met je arts welke aanpak de grootste kans
op succes biedt, de minste nadelen heeft en de beste kansen
openlaat voor verdere therapie.
Leidraad voor een gesprek met je arts
Misschien maken hevige emoties het je moeilijk om
informatie op te nemen. Neem iemand mee naar de arts of
noteer dingen waarop je later kunt terugkomen. Vraag je arts
om in te gaan op je vragen en problemen, op een duidelijke
manier zodat je alles begrijpt. Je kunt uitleg vragen over:
De diagnose:
•Wat is er met mij aan de hand?
•Zijn er bijkomende onderzoeken nodig? Welke?
Waarom?
•Wanneer ken ik de onderzoeksresultaten?
•Is er controle voorzien? Welke? Wanneer?
11
De vooropgestelde behandeling:
•Welke verschillende behandelingsvormen zijn er?
•Wat is het beoogde resultaat, de vermoedelijke duur …?
•Namen van gespecialiseerde verzorgingsinstellingen
en artsen
•Wat is de vermoedelijke datum van opname en
ontslag in het ziekenhuis?
•Wat zijn de te verwachten lichamelijke gevolgen?
•Wordt er een deel van de borst weggenomen?
Hoe gebeurt dit? Wat nadien?
•Wat zijn de te verwachten gevolgen voor mijn sociaal
leven?
•Hoe zal ik mij voelen?
•Welke mogelijke invloed heeft de ingreep op mijn
partnerrelatie, seksuele beleving?
•Wat zijn de mogelijke risico’s bij de behandeling?
•Wat zijn de risico’s van niet-behandeling, van minder
vergaande ingrepen?
•Zijn er alternatieve geneeswijzen mogelijk?
•Adressen van zelfhulpgroepen
•Wat is de totale kostprijs van de behandeling?
12
Als je bang bent voor de emotionele belasting, dan kun je je
arts zeggen dat je liever niet in detail geïnformeerd wilt
worden. Bedenk wel dat informatie ook voordelen biedt,
bijvoorbeeld kunnen kiezen om actief aan de behandeling
mee te werken.
Behandeling
De behandeling van borstkanker verschilt van persoon tot
persoon. De methode wordt bepaald door de ligging, de
grootte en de aard van het gezwel. Ook eventuele uitzaaiingen,
aantasting van de oksellymfeklieren en de leeftijd van de
patiënt spelen mee bij het bepalen van een behandeling op
maat. Een multidisciplinair team beoordeelt in overleg met de
patiënte welke combinatie van behandelingen de beste
kansen op herstel of genezing biedt.
Heelkunde
Via een chirurgische ingreep kan een klein, goed
gelokaliseerd kankergezwel verwijderd worden.
Radiotherapie
De aangetaste borst en oksel worden gericht bestraald om
de eventueel overblijvende kankercellen te vernietigen.
Chemotherapie
Medicatie wordt rechtstreeks in de bloedbaan gebracht om
kwaadaardige cellen in het hele lichaam te vernietigen. Dat
verkleint de kans op uitzaaiingen.
Hormoontherapie
Als de tumor hormoongevoelig is, kan de groei ervan geremd
worden door bepaalde hormonen toe te dienen of door de
hormoonproductie van bepaalde organen stil te leggen.
13
14
Voor verdere ondersteuning
Heb je vragen na het lezen van deze folder?
Aarzel niet om bijkomende informatie te vragen bij:
•Je huisarts of gynaecoloog
•De Vlaamse Liga tegen Kanker:
Vlaamse Kankertelefoon 078 150 151
elke werkdag van 9 tot 17 uur,
[email protected],
www.tegenkanker.be
•De Kankerfoon, de hulplijn van de Stichting tegen
kanker (www.kanker.be).
Iedere werkdag van 9 tot 13 uur en op maandag tot
19 uur kun je terecht op het nummer 0800 15 802 om te
praten over kanker met artsen of verpleegkundigen.
•Zelfhulpgroepen in je regio.
Je kunt ze opvragen bij het Trefpunt Zelfhulp,
E. Van Evenstraat 2c,
3000 Leuven,
Tel. 016 23 65 07,
www.zelfhulp.be
•www.borstkanker.net
•www.borstkankeropsporing.be (over het bevolkingsonderzoek en de erkende radiologische diensten)
15
Deze folder is een realisatie van de dienst Gezondheidspromotie
van CM i.s.m. het Consortium van erkende regionale
screeningscentra van de Vlaamse Gemeenschap vzw.
Deze en andere folders zijn te verkrijgen bij de dienst
Gezondheidspromotie van je CM-ziekenfonds of via
www.cm.be.
V.U.: Bert Peirsegaele, Haachtsesteenweg 579 postbus 40,
1031 Brussel
FOL048
© CM - februari 2012
Ben je al CM-lid, dan weet je dat je op CM kunt
rekenen. Ben je nog geen lid, dan nodigen we je
uit om onze troeven te leren kennen.
Ga langs in het CM-kantoor in
je buurt of surf naar
www.cm.be.