Voorbeeldformat jaarverslag onderwijs

Jaarverslag
Format jaarverslag 2015
www.arievanloon.nl | 1
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ............................................................................................................................. 2
Verslag van de toezichthouder ....................................................................................................... 3
Overview & Algemeen ................................................................................................................... 4
Onderwijs ..................................................................................................................................... 5
Personeel ...................................................................................................................................... 6
Huisvesting en ICT ........................................................................................................................ 7
Communicatie en relaties ............................................................................................................... 8
Financieel ..................................................................................................................................... 9
Toekomstperspectieven en continuïteit ..........................................................................................12
Bijlage: verantwoording besteding prestatiebox..............................................................................17
www.arievanloon.nl | 2
Verslag van de toezichthouder
Verslag van toezichthoudende orgaan, indien aanwezig. Verplichte onderdelen zijn:
- De Raad van Toezicht legt verantwoording af over de uitvoering van de taken en de uitoefening
van de bevoegdheden in het jaarverslag;
- De door het bevoegd gezag gehanteerde code voor goed bestuur wordt in het jaarverslag
vermeld alsmede ten minste verantwoording wordt afgelegd over de afwijkingen van die code
voor goed bestuur.
- Voortgezet onderwijs: In het jaarverslag van de instelling wordt door de instelling aangegeven
op welke wijze zij invulling heeft gegeven aan de horizontale verantwoording ten opzichte van
haar belanghebbenden, de wijze waarop de belanghebbenden zijn betrokken bij de
totstandkoming van voor hen relevant beleid en wat de uitkomsten daarvan zijn geweest.
Hints:
o
o
o
o
o
o
o
o
Wat is de samenstelling van het toezichthoudende orgaan?
Belangrijkste onderwerpen van toezicht in het afgelopen jaar? (wat goedgekeurd, waarop
toezicht gehouden, accountant benoemd?)
Op welke wijze is er aandacht geweest voor eigen functioneren, professionalisering, etc.
Wat zijn de resultaten van een eventuele zelfevaluatie of audit?
Zijn er zaken veranderd in bevoegdheden o.i.d. ten opzichte van vorig jaar?
Hoe is de (zakelijke) relatie met het bestuur vormgegeven (vergaderfrequentie, etc.)
Met wie heeft de toezichthouder de afgelopen tijd gesproken, anders dan met het bestuur/de
bestuurder? Voorbeeld: MR, delegatie team, schoolbezoek, onderwijsinspecteur, andere
toezichthouders, etc.
In geval van werkgeverschap: hoe is daar invulling aangegeven?
www.arievanloon.nl | 3
Overview & Algemeen
Optioneel
-
-
Inleidend woord; dit kan geschreven worden door het bestuur en gaat nog niet zozeer in op de
inhoudelijke zaken. Maak wel duidelijk voor welke stakeholders dit verslag is geschreven en dat
er rekening is gehouden met de wetgeving zoals genoemd in RJ400 en RJ 660;
Samenvatting van de belangrijkste gebeurtenissen en kengetallen met een korte analyse met
vorig jaar;
Verplichte onderdelen
-
Doelstelling/missie van de organisatie, licht deze toe en leg verband met de doelstellingen;
Aanduiding van beleid en kernactiviteiten met de belangrijkste diensten en producten,
geografische gebieden en afnemers;
Samenvatting beleidsvoornemens, benoem de strategie met de belangrijkste doelstellingen;
Juridische structuur en de interne organisatie structuur;
Governance ontwikkelingen (interne beheersing en toezicht);
Toegankelijkheid en toelatingsbeleid van de organisatie;
Toekomstperspectief (leerlingontwikkeling).
Hints
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Maak duidelijk wie eindverantwoordelijke is voor dit verslag;
Zorg ervoor dat de adresgegevens c.q. contactgegevens opgenomen zijn in het verslag
(bijvoorbeeld met behulp van een kader);
Gebruik de website nuttig om extra informatie op te nemen (zo mogelijk: plaatst het jaarverslag
in PDF op de website);
Geef antwoord op de vraag: “wie zijn we, wat doen we en hoe en waarom doen we dat?” Neem
daarbij ook een globaal beeld mee van de geschiedenis;
Wat zijn de belangrijkste waarden van de organisatie?
Leg een verband tussen de ontwikkelingen in de omgeving en de visie/missie;
Neem de basisgegevens op van het bestuur c.q. de scholen: aantal leerlingen, personeelsleden
en directeur; in het vervolg van het verslag kan dit verder uitgewerkt worden;
Geef een weergave (eventueel grafisch, met behulp van grafieken) van de samenstelling van
de leerling-populatie (bijv. qua geografische herkomst, opleidingsniveau van de ouders); in het
vervolg van het verslag kan hierover wat meer informatie worden gegeven;
Voeg het organogram van de organisatie in, met de vermelding van eventuele
beleidsvoornemens om hierin wijzigingen aan te brengen;
Het bestuur is verplicht om een vorm van intern toezicht in te stellen, dat toezicht houdt op het
bestuur. Geef aan hoe dit gerealiseerd is conform wettelijke verplichting 1 augustus 2012. Maak
vervolgens duidelijk hoe het bestuur de organisatie bestuurt en ze zorg draagt voor goed
bestuur. Eventueel aangeven welke dilemma’s er nog liggen.
Leden van PO-raad geven aan dat ze zich houden aan de Code Goed bestuur van de PO-raad.
Als er afwijkingen zijn (bijv. op basis van de gekozen bestuursvorm of de integriteitsbepalingen)
wordt dat hier toegelicht. Geef ook aan dat de invoering van de Code een groeiproces is,
waarvan de focus nu ligt op de scheiding van bestuur en toezicht, maar dat de verschillende
delen daarvan ook in de loop van de jaren hun plaats zullen krijgen.
www.arievanloon.nl | 4
Onderwijs
Verplichte onderdelen
-
Onderwijsprestaties;
Onderwijskundige en onderwijs-programmatische zaken;
Ontwikkelingen als gevolg van interne en externe kwaliteitszorg.
Hints
o
o
o
o
o
o
o
o
Welke nieuwe methoden zijn ingevoerd of zullen worden ingevoerd in de komende tijd?
Hoe goed is de kwaliteit van het onderwijs, ook in vergelijking met andere scholen
(benchmarking)?
Wat zijn de doelstellingen geweest voor dit jaar en zijn deze gerealiseerd? Welke activiteiten
zijn hiervoor ondernomen? Wat zijn de resultaten? Wat staat er voor volgend jaar op het
programma?
Op welke manieren wordt gewerkt aan de waarborging van de kwaliteit van het onderwijs?
Waarin is de school nu onderscheidend als het aankomt op het gegeven onderwijs of de visie
hierop?
NB: geef niet alleen vergelijkende cijfers van andere scholen of uit eerdere jaren, maar licht ze
toe! Waarom doen we het nu beter of slechter dan andere scholen, en wat betekent dat?
Neem eventueel een verklarende woordenlijst met onderwijstermen voor leken;
Geef inzicht in verwijzingen, doorstroom, lessenuitval en andere zaken.
www.arievanloon.nl | 5
Personeel
Verplichte onderdelen
-
Zaken met een behoorlijke personele betekenis;
Het gevoerde beleid inzake van de beheersing van uitkeringen na ontslag.
Optionele onderdelen
-
Personele bezetting;
Integraal personeelsbeleid.
Hints
o
o
o
o
o
o
o
Waren er het afgelopen jaar grote scholingstrajecten voor het personeel?
Zijn er significante personele mutaties, waren er jubilea?
Hoe is het personeelsbestand opgebouwd: leeftijdsopbouw, parttimers en fulltimers (en beleid
hier op);
Ziekteverzuim en de trend die hierin zichtbaar is, plus eventueel beleid wat gevoerd wordt of
gaat worden;
Inzet van stagiaires en begeleiding hiervan;
Uitkomsten van meest recente tevredenheidsonderzoek onder het personeel of de acties die
het afgelopen jaar genomen zijn op het vorige onderzoek;
Waren er concrete doelstellingen geformuleerd op het gebied van personeel? Zo ja, wat waren
deze en wat zijn de resultaten? Welke activiteiten zijn ondernomen om deze resultaten te
behalen? Hoe was dit vorig jaar?
www.arievanloon.nl | 6
Huisvesting en ICT
Geen verplichte onderdelen
Optioneel
-
-
Denk bijvoorbeeld aan:
o Renovatie;
o Nieuwbouw;
o Groot onderhoud;
Investeringen met betrekking tot ICT.
Hints
o
o
o
o
o
Geef weer wat de huidige onderhoudssituatie is en wat er de komende jaren zal gebeuren aan
groot onderhoud;
Geef weer hoeveel lokalen het gebouw heeft en wat de normering is; verklaar het eventuele
verschil.
Geef weer wat de situatie is van de infrastructuur rondom ICT en wat de ontwikkelingen zijn
geweest in het verslagjaar;
Zijn er doelstellingen geformuleerd op dit terrein? Zo ja, wat zijn hiervan de resultaten en door
welke activiteiten zijn deze bereikt? Hoe was dit vorig jaar?
Benoem de ontwikkeling inzake doordecentralisatie en de stappen die hiervoor genomen zijn.
www.arievanloon.nl | 7
Communicatie en relaties
Verplichte onderdelen:
-
Ontwikkelingen bij of in relatie tot verbonden partijen (waaronder samenwerkingsverbanden);
Zaken met een behoorlijke politieke of maatschappelijke impact;
Afhandeling van klachten;
Wijze waarop horizontale verantwoording heeft plaats gevonden (en hoe er omgegaan wordt
met de resultaten daarvan).
Hints
o
o
o
o
o
o
Benoem de interne en externe ontwikkelingen van de afgelopen jaren in het kader van
horizontale verantwoording;
Is er een ouderenquête gehouden? Zo ja, wat waren hiervan de resultaten en wat zijn er voor
vervolgacties gedefinieerd?
Is er een steunstichting, of zijn er andere partijen die middels geld of andersoortige inzet de
school en het bestuur ondersteunen?
Zijn er klachten binnengekomen? Waarop hadden die betrekking?
In welke samenwerkingsverbanden participeert de school (bijv. lidmaatschap van federatie)?
Is er recent een nieuwe huisstijl ingevoerd? Zo ja, wat betekent die nu, wat voor filosofie zit
daar achter?
www.arievanloon.nl | 8
Financieel
Analyse van het nettoresultaat
Realisatie
2015 (A)
Begroting
2015 (B)
x € 1.000
x € 1.000
[ A -/- B ]
Baten
(B1) Rijksbijdragen
(B2) Overige overheidsbijdragen
(B3) Overige baten
Totaal baten
Lasten
(L1) Personele lasten
(L2) Afschrijvingen
(L3) Huisvestingslasten
(L4) Overige instellingslasten
Totaal lasten
Saldo baten en lasten
(R1) Saldo fin. baten en lasten
Nettoresultaat
Het verslagjaar 2015 werd gekenmerkt door een resultaat van circa …. euro, daar was gerekend met
een resultaat van circa … euro. Het resultaat is opgebouwd uit een … resultaat van ruim … euro op
schoolniveau en een … resultaat van ruim … inzake de bovenschoolse kostenplaatsen. De negatieve
afwijking van circa … euro ten opzichte van de begroting had verschillende oorzaken, waarvan de
belangrijkste hieronder worden toegelicht.
De grootste afwijking wordt veroorzaakt door …
Opvallende afwijkingen ten opzichte van de begroting zijn verder ….
Financiële positie
ACTIVA
Ultimo
2015
Ultimo
2014
Ultimo
2013
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
Immateriële vaste activa
Materiële vaste activa
Financiële vaste activa
-
-
-
Totaal vaste activa
-
-
-
Voorraden
-
-
-
www.arievanloon.nl | 9
Vorderingen
Liquide middelen
-
-
-
Totaal vlottende activa
-
-
-
Totaal activa
-
-
-
PASSIVA
Ultimo
2015
Ultimo
2014
Ultimo
2013
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
Algemene reserve
Bestemmingsreserves publiek
Bestemmingsreserves privaat
Bestemmingsfonds publiek
Bestemmingsfonds privaat
-
-
-
Eigen vermogen
-
-
-
Voorzieningen
Langlopende schulden
Kortlopende schulden
-
-
-
Totaal passiva
-
-
-
TOELICHTING
Financiële kengetallen
Met behulp van een aantal kengetallen kan een verdere beoordeling worden gegeven van de financiële
positie. Naast de waarden zoals deze gelden voor 2013, 2014 en 2015, wordt tevens de algemene
adviesnorm weergegeven.
Kengetal
Norm
Liquiditeit
Solvabiliteit
Rentabiliteit
Weerstandsvermogen
2,00
0,50
n.v.t.
n.v.t.
max.
60%
Kapitalisatiefactor
2015
2014
2013
TOELICHTING
Investerings- en financieringsbeleid
Zoals reeds eerder werd gesteld, kenmerkte het verslagjaar 2015 zich door een … investeringsgraad:
er werd in totaal voor een bedrag van … euro geïnvesteerd in materiële vaste activa, bij een
afschrijvingslast van … euro. Het grootste gedeelte hiervan, … euro, betrof …
Het financieringsbeleid is er op gericht dat er geen gebruik behoeft te worden gemaakt van externe
kredietverstrekkers. Alle investeringen zijn binnen dit beleid uitgevoerd.
Treasury verslag
www.arievanloon.nl | 10
In 2015 hebben er … beleggingen plaatsgevonden in risicodragend kapitaal. De beschikbare vrije
middelen werden overgemaakt naar een spaarrekening …. Er hebben zich in het verslagjaar geen
liquiditeitsproblemen voorgedaan.
Bij het selecteren van een bank voor het onderbrengen van de spaartegoeden wordt door het bestuur
gelet op de credit rating van de betreffende bank, conform de Regeling beleggen en belenen van het
Ministerie en met het oog op het zoveel als mogelijk waarborgen van een goed beheer van deze
tegoeden. Om dit te waarborgen is door het bestuur een treasurystatuut opgesteld, waarin afspraken
zijn vastgelegd inzake de wijze waarop wordt omgegaan met de regeling beleggen en belenen.
Daarnaast is in dit statuut opgenomen wie welke verantwoordelijkheden op dit terrein heeft.
www.arievanloon.nl | 11
Toekomstperspectieven en continuïteit
Verplichte onderdelen (specifiek voor PO)
-
-
-
-
-
Toekomstparagraaf: beleid van komende jaren;
De volgende kengetallen dienen opgenomen te worden (verslagjaar en t+1 t/m t+3: 2016 tot
en met 2018)
o Personele bezetting in FTE
 Management en directie;
 Onderwijzend Personeel;
 Overige medewerkers.
o Leerlingenaantallen
Deze kengetallen moeten voorzien worden van een toelichting: welke belangrijke
ontwikkelingen worden er verwacht in de personele formatie (inclusief voorgenomen
aanpassingen in omvang) en leerlingenaantallen.
Meerjarenbegroting: cijfers verslag jaar en t+1 tot en met t+3 (2016 tot en met 2018):
o Staat van baten en lasten
o Balans
Genoemde overzichten moeten voorzien worden van een toelichting waarbij aandacht moet
zijn voor de verwachte ontwikkelingen in:
 Financieringsstructuur;
 Mutaties van reserves/voorzieningen/fondsen voor zover van toepassing.
 De verwachte aantallen leerlingen, afstemming in de regio over leerling
ontwikkelingen;
 De personele bezetting, inclusief voorgenomen aanpassingen in de formatie
omvang;
 Huisvesting (eigendom, huur, doordecentralisatie, voorgenomen majeure
bouwprojecten, financiering), in aanvulling op hetgeen bij huisvestingsbeleid
is vermeld;
 Overige.
Beschrijving van de belangrijkste risico’s en onzekerheden: in deze rapportage geeft het
bestuur aan voor welke risico’s en onzekerheden zij zich in de komende jaren ziet geplaatst
en op welke wijze zij passende maatregelen treft om aan deze risico’s en onzekerheden het
hoofd te bieden. Waar nodig en relevant wordt dit aangevuld met een cijfermatige toelichting.
Rapportage aanwezigheid en werking van het interne risicobeheersings- en controlesysteem:
in deze rapportage geeft het bestuur aan op welke wijze het interne risicobeheersingssysteem
is ingericht en hoe dit in de praktijk functioneert. Daarbij wordt aangegeven welke resultaten
hiermee zijn bereikt en welke aanpassingen eventueel worden doorgevoerd in de komende
jaren.
Naleving code governance: kan met verwijzing naar eerdere hoofdstukken/verslag RvT;
Hints
o
o
o
Wanneer er een risicoanalyse aanwezig is, geef hiervan dan een korte samenvatting en benoem
de belangrijkste risico’s en beheersmaatregelen die toegepast (gaan) worden;
Korte beschrijving van (functioneren) administratieve organisatie (functiescheiding);
Benoem de actuele (interne en externe) ontwikkelingen voor de komende jaren: mogelijke
aanpassing arbeidsvoorwaarden, extra gelden vanuit gemeentefonds en herfstakkoord en de
onzekerheden die hiermee samenhangen en doordecentralisatie groot onderhoud.
www.arievanloon.nl | 12
Toekomstige externe ontwikkelingen
Bij het opstellen van de begroting 2016 en verder is gerekend met een aantal externe ontwikkelingen.
De gesloten bestuursakkoorden spelen hierbij een belangrijke rol. De belangrijkste zaken op een rij:
TOELICHTEN
Zorg
…
Decentralisatie groot onderhoud
…
Toekomstige interne ontwikkelingen
Teldatum
Onderbouw
Bovenbouw
Totaal
2014
2015
2016
2017
2018
2019
0
0
0
0
0
0
2015
2016
2017
2018
2019
Functiecategorie
Directie
Onderwijzend personeel
Onderwijsondersteunend personeel
Schoonmaak
Totaal
0,00
Bovenstaande tabellen laten de verwachte ontwikkeling zien van het leerlingenaantal en ook van de
inzet. Wat betreft het leerlingenaantal geldt …
< toelichting uit verantwoording overnemen voor leerlingenaantallen/inzet >
Staat van baten en lasten - begroting
Realisatie
2015
Begroting
2016
Begroting
2017
Begroting
2018
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
Baten
(B1) Rijksbijdragen
(B2) Overige overheidsbijdragen
(B3) Overige baten
Totaal baten
-
-
-
-
-
-
Lasten
(L1) Personele lasten
(L2) Afschrijvingen
(L3) Huisvestingslasten
(L4) Overige instellingslasten
Totaal lasten
www.arievanloon.nl | 13
Saldo baten en lasten
-
-
-
-
-
-
(R1) Saldo fin. baten en lasten
Nettoresultaat
< toelichting uit verantwoording overnemen als het gaat om verschuivingen>
Balans
ACTIVA
Ultimo
2015
Ultimo
2016
Ultimo
2017
Ultimo
2018
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
Immateriële vaste activa
Materiële vaste activa
Financiële vaste activa
-
-
-
-
Totaal vaste activa
-
-
-
-
Voorraden
Vorderingen
Liquide middelen
-
-
-
-
Totaal vlottende activa
-
-
-
-
Totaal activa
-
-
-
-
PASSIVA
Ultimo
2015
Ultimo
2016
Ultimo
2017
Ultimo
2018
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
x € 1.000
Algemene reserve
Bestemmingsreserves publiek
Bestemmingsreserves privaat
Bestemmingsfonds publiek
Bestemmingsfonds privaat
-
-
-
-
Eigen vermogen
-
-
-
-
Voorzieningen
Langlopende schulden
Kortlopende schulden
-
-
-
-
Totaal passiva
-
-
-
-
< toelichting uit verantwoording overnemen als het gaat om verschuivingen>
Risicobeheersing en intern toezicht
www.arievanloon.nl | 14
Ten einde de risico’s zoveel als mogelijk te beperken hanteert de school een planning en controle cyclus
waarbij het bestuur de ontwikkeling van de financiële prestaties monitort en hier ook periodiek
verantwoording over aflegt richting de toezichthouder. De basis voor de verantwoording wordt naast
de realisatie gevormd door de meerjarenbegroting die voorafgaand aan elk jaar door de directie wordt
opgesteld en ter fiattering aan het bestuur wordt voorgelegd. In deze meerjarenbegroting worden zo
veel als mogelijk financiële risico’s onderkent en wordt beoordeeld in hoeverre acties nodig zijn.
Ten einde de interne risico’s zoveel als mogelijk te beperken, is ten behoeve van de interne controle,
de administratieve organisatie beschreven van de processen met een financieel risico. Hierin is de
functiescheiding, overdraagbaarheid en betrouwbaarheid van informatie gewaarborgd.
Voor het opvangen van de zogenaamde restrisico’s en onvoorziene calamiteiten gebruikt de school in
haar financieel beleid onder andere het kengetal weerstandsvermogen om te zorgen dat er voldoende
eigen vermogen beschikbaar is als risicobuffer. Voor de vaststelling van de hoogte van deze buffer is
gebruik gemaakt van …
De hierboven beschreven interne risicobeheersings- en controlesystemen hebben gezorgd voor het
uitsluiten van bepaalde risico’s en het in kaart brengen van andere risico’s. Het gaat dan met name om
financieel gerelateerde risico’s die blijken uit de meerjarenbegroting.
In de hierboven opgenomen meerjarenbegroting komen een aantal financiële risico’s tot uiting. De
belangrijkste is … . Zoals genoemd onder de externe ontwikkelingen spelen er een aantal onzekerheden.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan de extra middelen van uit het herfstakkoord. Hier kleven bepaalde risico’s
aan als het gaat om politieke instabiliteit. Het wegvallen van bepaalde geldstromen zou mogelijk kunnen
leiden tot financiële krapte. Ook dit zal middels de planning- en controlcyclus bewaakt worden.
Denk verder aan:
Bewust genomen risico’s in verband met eigenrisicodragerschap:
o Aansprakelijkheid;
o Vervangings- en particicpatierisico’s.
Kleine scholen toeslag;
Afloop gewichtenleerlingen;
Langdurige ziekte waardoor premie WhK zal stijgen;
Hoog saldo BAPO rechten / ouderschapsverlof rechten;
Afvloeiingskosten;
Passend Onderwijs;
Huisvestingsrisico’s;
Verhuiskostenvergoeding;
Overige premiestijgingen;
Afboeking activa;
Wegvallen gemeentelijke bijdragen.
Niet alleen financiële risico’s, maar ook niet- financiële risico’s zijn belangrijk. Te denken valt aan risico’s
rondom de onderwijskwaliteit, het imago van de school en de naleving van de code ‘Goed Bestuur’. Zie
voor dit laatste punt het verslag van het toezichthoudend orgaan.
Als belangrijkste niet-financiële risico ziet het bestuur ……, bijvoorbeeld:
Minder binding aan de school;
Verwacht lerarentekort;
www.arievanloon.nl | 15
-
Onderwijskwaliteit;
Leeftijd personeelsbestand;
Werkdrukbeleving;
Als het gaat om risicobeheersing stelt het bestuur zich de komende periode ten doel om …
www.arievanloon.nl | 16
Bijlage: verantwoording besteding prestatiebox
Verplichte onderdelen:
-
Verantwoording dient afgelegd te worden per bestuur, dus niet per school;
Korte omschrijving van de ambities uit het bestuursakkoord, waar het bestuur zich specifiek
op richt;
Beschrijving van de doelstellingen welke voortvloeien uit de ambities;
Beschrijving voortgang realisatie doelstellingen inclusief korte omschrijving van de activiteiten
die daarvoor ondernomen zijn.
De geformuleerde ambities uit het bestuursakkoord:
Ambities gericht op opbrengstgericht werken
1. Schoolbesturen hebben meetbare doelstellingen geformuleerd gericht op leeropbrengsten taal
en rekenen.
2. Scholen werken opbrengstgericht.
3. Scholen meten de opbrengsten van vroegschoolse educatie
4. Scholen bieden maatwerk voor excellente leerlingen, waaronder hoogbegaafde leerlingen.
5. Geen onderpresterende scholen meer.
6. Scholen stimuleren ouders om thuis activiteiten te ondernemen die bijdragen aan
leerprestaties
7. Scholen maken hun opbrengsten transparant.
Ambities gericht op professionalisering
8. De bekwaamheid van leraren in afstemmen van het onderwijs op verschillen binnen de klas is
op orde.
9. De bekwaamheid van leraren met betrekking tot opbrengstgericht werken is op orde.
10. Alle leraren onderhouden hun bekwaamheden systematisch en worden gestimuleerd zich te
registreren.
11. Scholen voeren een goed en effectief HRM-beleid.
12. Verbetering begeleiding en ondersteuning beginnende leraren.
13. Schoolleiders in regulier en speciaal onderwijs voldoen aan geactualiseerde
bekwaamheidseisen.
www.arievanloon.nl | 17