7 Omgaan met evenwichtsstoornissen

Deze brochure kwam tot stand met medewerking van
Leven met Multipele Sclerose
uitgave
7
dr. Leo Visser. Visser is neuroloog in het St Elisabeth
ziekenhuis te Tilburg en heeft als aandachtsgebied
onder andere MS.
Omgaan met
evenwichtsstoornissen
Nationaal
ms
Fonds
Voor meer informatie:
Landelijk Bureau: Nationaal MS Fonds
E-mail: [email protected]
Wagenstraat 25, 3142 CR Maassluis
Tel.: 010 - 591 98 39
www.nationaalmsfonds.nl
Fax: 010 - 592 86 86
www.msyoung.nl
GIRO 5057
U wordt al voor minimaal 15 euro per jaar lid van het Nationaal MS Fonds,
dé organisatie voor voorlichting, coaching en epidemiologisch onderzoek.
Deze brochure is mede tot stand gekomen door ondersteuning van sanofi-aventis en TEVA Pharma Nederland
die Copaxone op de markt brengen.
EEN UITGAVE VAN HET NATIONA AL MS FONDS
Inleiding
Evenwichtsstoornissen ontstaan als het niet lukt om de bewegingen van de
Evenwichtsstoornissen kunnen ook het gevolg zijn van duizeligheid. Bij
benen of de romp te coördineren. We spreken dan van stuurloosheid of ataxie.
duizeligheid heeft iemand het gevoel dat het contact met de omgeving
Bij stuurloosheid in de benen wordt het lopen wijdbeens en slingerend. Bij
verstoord is. Dat gevoel kan bestaan uit een licht gevoel in het hoofd of een
stuurloosheid van de romp zwaait de romp heen en weer bij opstaan of lopen.
gevoel alsof men gaat flauwvallen. Bij draaiduizeligheid heeft iemand het
Het lopen lijkt op de gang van iemand die dronken is. Het overkomt mensen
gevoel dat hijzelf of de omgeving ronddraait of dat de grond omhoog komt.
met deze klachten nogal eens dat ze verdacht worden van dronkenschap.
Draaiduizeligheid wordt ook wel vertigo genoemd. Naast informatie over
Stuurloosheid kan ook optreden in de armen en de handen. Dat kan heel
stuurloosheid, vind je in deze brochure ook informatie over duizeligheid.
hinderlijk zijn omdat kleine werkzaamheden, zoals schrijven en zonder morsen
drinken uit een kopje, dan moeilijk zijn uit te voeren, maar het leidt niet tot
evenwichtsstoornissen. In deze brochure vind je informatie over stuurloosheid
in de benen en de romp.
Inhoudsopgave
Tekst: drs. Bep Franke-Barendse
Uitgever: Nationaal MS Fonds
2
Hoe onstaat stuurloosheid?
4
Hoe onstaat duizeligheid?
5
Dronkemansgang
6
Maatregelen
7
Fysiotherapie
8
Medicijnen
8
3
Hoe ontstaat stuurloosheid?
Hoe ontstaat duizeligheid?
De kleine hersenen prikkelen de verschillende spieren die nodig zijn om
Duizeligheid kan het gevolg zijn van een aantasting van zenuwen die de
de bewegingen vloeiend en soepel te laten verlopen. Die prikkels gaan via
bewegingen van de oogspieren aansturen. Daardoor worden de beelden
banen in het ruggenmerg en zenuwuitlopers naar de spieren. Wanneer de
die de ogen opvangen, vervormd. Dat is vaak een oorzaak van klachten
kleine hersenen zijn aangetast, of wanneer de prikkels niet goed worden
van duizeligheid bij mensen met MS. Duizeligheid kan ook ontstaan als
overgebracht, zijn de bewegingen niet goed gestuurd en schokkerig. Deze
de informatie over de omgeving naar de hersenen niet aankomt of wordt
stuurloosheid kan tijdelijk optreden tijdens een exacerbatie of relaps van de
vervormd. Die informatie komt binnen via het zien, een gevoel voor de stand
Multipele Sclerose (MS). De klachten kunnen ook permanent worden wanneer
van het lichaam, en via het evenwichtsorgaan.
de verbindingen door plaques zijn vernietigd en zich niet meer herstellen.
Stuurloosheid tast niet alleen het lopen en de bewegingen van de romp aan.
Bij draaiduizeligheid speelt het evenwichtssysteem
Het kan optreden bij alle bewegingen. Een schokkende heen en weer gaande
of vestibulaire systeem een belangrijke rol.
beweging kan bijvoorbeeld ook in de ogen optreden (nystagmus). Of de spraak
Bij deze vorm van duizeligheid lijkt het alsof je beweegt
kan langzamer en lallend worden. Vaak treden dergelijke afwijkingen op in
of draait, of dat de voorwerpen in de omgeving bewegen
combinatie met stuurloosheid bij andere bewegingen.
of draaien. Dat gevoel kan gepaard gaan met misselijkheid,
braken en evenwichtsverlies.
De evenwichtorganen liggen in het binnenoor. Vanuit het binnenoor lopen
zenuwverbindingen naar specifieke gebieden in de hersenen (hersenstam en
kleine hersenen). Draaiduizeligheid bij MS kan het gevolg zijn van afwijkingen
in de verbindingen tussen het oor en de hersenen en van afwijkingen in de
specifieke hersenengebieden zelf. Vaak is draaiduizeligheid het gevolg van
afwijkingen in het binnenoor, maar bij dit laatste speelt MS geen rol.
De meest voorkomende vorm van draaiduizeligheid is reis- of bewegingsziekte.
Dit kan ontstaan bij iedereen bij wie het binnenoor gevoelig is voor bepaalde
bewegingen, zoals schommelen, plotseling optrekken en remmen.
4
5
Dronkemansgang
Maatregelen
Bij stuurloosheid in de benen wordt het lopen moeilijker. Om het evenwicht
Evenwichtsstoornissen vergroten de kans op vallen. Bij evenwichtsstoornissen is
te bewaren, plaatst iemand zijn voeten wijder uit elkaar en soms gaat hij of zij
het verstandig om maatregelen te nemen die de kans op vallen verminderen.
daarbij ook slingeren. Het accent kan ook meer op de romp liggen. Iemand
beweegt dan de romp heen en weer om het evenwicht te bewaren. Het
schudden van de romp treedt alleen op bij bewegen, niet bij stil zitten. Vaak
wordt het schudden erger als men het doel van de beweging nadert.
In huis
In huis zijn er vaak plaatsen die aangepast kunnen worden. Zorg bijvoorbeeld
voor houvast in de douche of ga zittend op een kruk douchen. Zorg ook voor
Om het sturen van een beweging te testen, gebruikt de neuroloog
handgrepen op andere kritieke plaatsen, zoals een leuning aan de trap, enz.
verschillende eenvoudige oefeningen. Hij kan bijvoorbeeld vragen om de hiel
Haal losse kleden weg en wees voorzichtig met gladde vloeren. Zorg ook
van het ene been op de knie van het andere been te zetten en vervolgens de
voor goed licht als je merkt dat informatie via het zien bijdraagt aan een beter
hiel over het been naar de voet te bewegen (knie-hakproef). Of om tijdens het
gevoel van evenwicht.
lopen steeds de ene voet voor de andere te plaatsen (koorddansersgang). Voor
iemand die zijn bewegingen niet goed kan sturen, zijn dit moeilijke opgaven.
Goede schoenen en andere hulpmiddelen
Draag goede schoenen. Dat zorgt voor een goed contact met de ondergrond.
Als stuurloosheid ontstaat door een gebrek aan binnenkomende informatie in
Je kunt ook gebruik maken van hulpmiddelen, zoals een wandelstok of een
de kleine hersenen, dan helpt het om met bijvoorbeeld een wandelstok het
rollator. Als de loopstoornissen ernstig zijn, dan is het beter om een rolstoel
gevoel met de omgeving te vergroten. Hierdoor krijgen de kleine hersenen
of scoot-mobiel te gebruiken. Wanneer je dergelijke hulpmiddelen gebruikt,
extra informatie via andere verbindingen. Dat geldt ook voor het lopen in
gebruik ze dan wel goed. Alleen dan kun je optimaal van de mogelijkheden
het licht. Soms is het lopen in het donker moeilijker dan in het licht. Dit komt
profiteren.
omdat de informatie via de ogen bijdraagt aan het gevoel van evenwicht. Als
6
de oorzaak van de stuurloosheid in de kleine hersenen zelf ligt, dan is er geen
Onwillekeurige oogbewegingen leveren meestal geen klachten op. Soms
alternatief. Dan kan een stok of goed licht niet bijdragen aan het beter sturen
helpt het om tijdelijk een oog af te dekken. Zie verder voor onwillekeurige
van de beweging.
oogbewegingen de brochure over oogklachten.
7
Fysiotherapie
Bij chronische evenwichtsstoornissen hebben medicijnen slechts zelden
effect. De chronische stuurloosheid is meestal niet goed met medicijnen te
Fysiotherapie of bewegingstherapie kan coördinatiestoornissen of duizeligheid
behandelen. Medicijnen worden alleen bij ernstige klachten gegeven, ook
niet genezen. Met fysiotherapie kun je leren om er beter mee om te gaan.
omdat ze vaak bijwerkingen geven. Bètablokkers (bijvoorbeeld inderal®),
Vallen kan bijvoorbeeld worden voorkomen door bewegingen rustig uit te
benzodiazepines zoals diazepam (valium®) en clonazepam (rivotril®) geven
voeren, door wijdbeens te lopen en door niet onverwachts om te draaien.
soms een lichte verbetering als iemand vooral last heeft van trillen bij
Fysiotherapeuten of bewegingsdeskundigen kunnen ook adviseren over het
bewegingen van het hoofd of van de armen.
goed gebruiken van hulpmiddelen.
Medicijnen
Stuurloosheid en draaiduizeligheid tijdens een relaps (aanval) van de MS
kunnen meestal goed behandeld worden met een (methyl)prednisonkuur.
Bij draaiduizeligheid in de acute situatie kunnen middelen worden ingenomen
tegen het braken (bijvoorbeeld motilium). Voordat de draaiduizeligheid
optreedt, kan soms tijdelijk betahistine worden ingenomen om de acute
situatie te overbruggen.
Soms zijn er korte perioden (minder dan 1 minuut durend, meerdere keren
per dag) van draaiduizeligheid of stuurloosheid zonder andere verschijnselen.
Hierbij kunnen carbamazepine (tegretol®) of oxcarbazepine (trileptal®) goed
helpen. De behandeling is meestal slecht enkele weken nodig, omdat de klacht
vaak spontaan verdwijnt
8
9
Notities
10
11