Ambitie ALU - UTRECHT ècht ANDERS

Ambitie ALU
Gerard Cats, Jan Korff de Gidts,
De Kracht van Utrecht
28 november 2010
Hieronder vindt u een aantal suggesties die wij doen in het kader van de ontwikkeling van een
ambitie voor de uitvoering van het Actieplan Luchtkwaliteit Utrecht 2011-2015.
Een ambitie zou eigenlijk geformuleerd moeten worden in termen van overlast, in het
bijzonder gezondheidsschade, die de Utrechtse burger ondervindt ten gevolge van gebrekkige
luchtkwaliteit. Te gemakkelijk gaat men uit van een ambitie om te voldoen aan de Europese
normen. Het bezwaar daarvan is tweeërlei: in de eerste plaats beperken die normen alleen de
pieken in luchtvervuiling zonder daarbij de gevolgen voor de gezondheid te betrekken en in
de tweede plaats zijn die normen niet erg streng. Hieronder gaan we eerst op deze twee punten
in.
Voorts wordt (zeker in het Utrechtse, met belangrijke kennisinstituten als IRAS, KNMI, PBL,
RIVM, TNO, UCAD) nieuwe kennis gecreëerd, die we graag locaal willen toepassen. Daaraan wijden wij punt 3. Onder punt 4 bieden we een afwegingskader aan, waarmee de problemen/oplossingen voor het verminderen van de overlast in relatie kunnen worden gebracht met
de (auto)bereikbaarheid. De resulterende voorstellen voor ambities vindt u als slot van dit
document.
1. De Europese normen zeggen niet veel over de gezondheidsschade
Kortweg gezegd schrijven de Europese normen voor dat de luchtvervuiling nergens boven een
zeker niveau mag komen, waarbij dan nog wordt voorgeschreven om welke luchtvervuilende
stoffen het gaat en hoe vaak eventuele overschrijding toegestaan kan worden. Als ergens de
norm wordt overschreden kun je maatregelen overwegen waardoor daar aan de norm wordt
voldaan, waarbij echter tegelijkertijd de lucht op heel veel andere plaatsen vuiler wordt. Het
ALU beschrijft inderdaad maatregelen van dit type. De knips vallen eronder. Door een knip
wordt de lucht ter plaatse van de knip schoner, maar als de auto's dan gaan omrijden wordt er
in totaal alleen maar meer luchtvervuiling geproduceerd. Ook een maatregel als het verminderen van het aantal bomen bij knelpunten is van dit type. De gezondheidsschade van veel vervuilende stoffen is evenredig met de totale hoeveelheid luchtvervuiling; als de totale luchtvervuiling toeneemt neemt ook de gezondheidsschade toe, zelfs als door die maatregelen wellicht
aan de norm voldaan kan worden..
Deze overwegingen leiden ons ertoe de volgende ambitie voor te stellen:
De Europese normen moeten worden nageleefd. Waar er niet aan voldaan wordt moeten (alleen al vanwege de wet) maatregelen worden genomen om er wel aan te voldoen, maar die
maatregelen mogen nergens leiden tot slechtere luchtkwaliteit. Maatregelen die in aanmerking komen zijn milieuzonering voor vervuilende auto's, parkeertarieven gedifferentieerd naar
uitstoot, beperking van het wegverkeer, strengere eisen aan de industrie (bijvoorbeeld energieen asfaltcentrales), aan de uitstoot van (diesel)locomotieven en scheepvaart.
2. De ernst van de gezondheidsschade
Een Europees onderzoek uit 2000 liet zien dat de inwoners van Utrecht 2 jaar korter leven
door het fijnstof dat zij inademen. Daarnaast veroorzaken ook andere stoffen in de atmosfeer
gezondheidsschade. Sindsdien is de lucht nauwelijks schoner geworden. De schade is zo groot
terwijl toch de lucht in Utrecht bijna overal aan de Europese normen voldoet. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) heeft dan ook strengere normen voorgesteld. Als Utrecht aan
deze normen voldoet (met inachtneming van de onder punt 1 geformuleerde ambitie) wordt de
gezondheidsschade gehalveerd. Dat betekent nog steeds dat de Utrechters gemiddeld een jaar
korter leven door fijnstof. Dus zelfs met de normen van de WHO is de gezondheidsschade
aanzienlijk. We vinden dan ook dat de gemeente Utrecht op de wat langere termijn toch
minstens de ambitie moet hebben om aan de norm van de Wereld Gezondheidsorganisatie te
gaan voldoen. Omdat vooral fijnstof niet alleen te beïnvloeden valt met lokale maatregelen
moet de gemeente zich tevens inspannen om te bewerkstelligen dat andere overheden ook
maatregelen treffen. Vooral dit laatste eist politieke inzet.
3. Nieuwe kennis
In de loop van de afgelopen decennia is steeds meer bekend geworden over de gezondheidseffecten van luchtvervuiling. Deze kennis sijpelt langzaam door in Europese regelgeving. Als
voorbeeld kan dienen de situatie rondom fijnstof. Langzamerhand wordt duidelijk dat vooral
het ultrafijnstof, bestaande uit de kleinste deeltjes, verantwoordelijk is voor de schade. De EU
reageert hierop - traag - door ook daarvoor normen vast te stellen. De gemeente Utrecht zou
zich als ambitie moeten stellen om onafhankelijk van de ontwikkelingen in de Europese
normstellingen nieuwe kennis omtrent gezondheidsschade van luchtvervuiling zo snel mogelijk te implementeren in maatregelen. Bijvoorbeeld: nu we weten dat vooral ultrafijnstof schadelijk is, worde de milieubelasting van autobussen niet meer beoordeeld op basis van de uitstoot van PM10, maar van die van PM0.1. Dit kan ook op lokaal niveau; of op korte termijn.
Bijvoorbeeld: Als er kennis beschikbaar is omtrent een dreigende alarmsituatie zou de
bevolking kunnen worden opgeroepen om de auto te laten staan, of niet meer te sporten.
4. Bereikbaarheid
Verkeer is verantwoordelijk voor ongeveer de helft van het fijnstof in de Utrechtse atmosfeer.
Het gaat daarbij vooral om weg-, maar ook om railverkeer en binnenvaart. Om de gezondheidsschade te beperken is het daarom onvermijdelijk iets aan het verkeer in en rond Utrecht
te doen, en dan vooral het wegverkeer. Vrachtauto's (liefst schone) moeten filevrij kunnen
doorrijden. De files moeten dus worden aangepakt. Om toename van het niet strikt noodzakelijke (personen)autoverkeer en de daarmee gepaard gaande milieubelasting te voorkomen
moet dat worden gedaan niet door meer asfalt maar door minder auto's. De Kracht van
Utrecht laat zien dat deze aanpak van files niet hoeft te leiden tot een verminderde bereikbaarheid; ja, zelfs de autobereikbaarheid lijdt er niet onder, omdat de files afnemen. De ladder van
Verdaas uit de “Kracht van Utrecht” moet daarom leidend zijn bij het vaststellen van
maatregelen in de weginfrastructuur.
Samenvatting: De ambities
Hierboven werden de volgende ambities geformuleerd:
De gemeente Utrecht moet streven naar
1. het voldoen aan de Europese normen via maatregelen die de lucht overal, niet alleen lokaal,
schoner maken;
2. lokale, regionale, nationale en Europese maatregelen om aan de normen van de Wereld
Gezondheidsorganisatie te voldoen;
3. het gebruik van alle beschikbare kennis om de gezondheid van de burgers van Utrecht te
beschermen;
4. het behoud van bereikbaarheid, waarbij in het bijzonder wordt gedacht aan de maatregelen
die de Kracht van Utrecht voorstelt.
Contactadres: Gerard Cats, [email protected]