lezing_Bvt_Ende_Probusclub

Lezing d.d. 14 februari 2011 Probusclub Wezep-Oldebroek e.o.
Ben van ’t Ende, bestuurslid CDA Oldebroek
Onderwerp: HEBBEN WE GEEN TOEKOMST MEER?
INLEIDING
Mijn laatste lezing in 2010 ging over bouwen aan de toekomst. En nu de sombere titel van mijn
verhaal met als onderwerp HEBBEN WE GEEN TOEKOMST MEER???
We leven toch in een prachtig land, een land met nog ongekende welvaart in vergelijking met andere
landen en een lage werkeloosheid. We leven steeds langer en we hebben al meer dan 66 jaar vrede.
We leven in een rechtsstaat met in de grondwet verankerde grondrechten en een solide democratie.
Initiatieven van burgers zijn er volop, vrijwilligers die omzien naar hun naasten, bedrijven die voorop
lopen in duurzaamheid en innovatie.
Tel je zegeningen zou mijn vader zeggen en dat is maar al te waar!
Maar er zijn ook grote zorgen, het geld is op, sterker nog, we hebben een enorme schuld. Op bijna 8
miljoen werkende Nederlanders staat iedere werknemer voor 50.000 euro in het rood en dat loopt
de komende jaren snel op als we niets doen! We hebben als samenleving op te grote voet geleefd,
en gaan een periode van dringende zuinigheid tegemoet. We zijn een antwoord verplicht aan onze
kinderen en kleinkinderen.
De aanhef van mijn betoog is in mijn optiek toch wel een eerlijke vraag die we ons allen begin 2012
mogen stellen in deze turbulente tijd na de banken- en kredietcrisis en nu de
eurocrisis. Beter is het om te spreken van schuldencrisis. En dan te bedenken, dat er begin 2012 nog
veel meer problemen zijn in het wereldgebeuren, zoals de nog steeds heersende armoede en
hongersterfte in vele delen van de wereld.
Zal de Arabische lente uitmonden in een Arabische winter? Kan de dreiging in Iran, Syrie en Noord
Korea worden weggenomen? Wat zijn de gevolgen van de klimaatverandering op lange termijn en
kan de verharding in de samenleving die leidt tot gevoelens van vervreemding en onveiligheid,
waarover ik in mijn nieuwjaarsspeech sprak,worden gestopt.
Alleen de banken zijn de zondaren van de financiële crisis zegt bv. de Occupy beweging. Maar
hebben ook Europese- en wereldpolitici en burgers geen vuile handen?
Over deze crisis heb ik de laatste maanden veel artikelen gelezen van bankmensen, economen,
politici, ethici en anderen. Het valt mij op dat dit gebeuren zo weinig leeft onder onze gewone
bevolking. Zelfs de hoofdredacteur van mijn dagblad de Stentor, de heer Lodewijks spreekt
regelmatig over overbodige en onrustzaaiende bezuinigingen. Ik zou willen, dat hij het bij het rechte
eind heeft!
Gigantische staatsschulden in Europa en dramatische begrotingstekorten zeggen blijkbaar de kiezers
niet zo veel. Ook op visites,
verjaardagen en partijen gaat het vaak over die verkeerde en barre bezuinigingen die momenteel op
alle fronten worden uitgevoerd Dit wordt mede ingegeven door de pers en de media. Is het niet de
hoogste tijd voor leiders die durven zeggen dat we niet zozeer moeten inleveren maar dat we echte
offers moeten brengen voor de toekomst. Politieke leiders moeten de kiezer eerlijk durven
( )vertellen dat het effect van die offers wel eens meer dan een regeringstermijn zou kunnen kosten.
Laten ze ons vertellen wat dat in de toekomst betekent en wat dat kost.
Naast mijn werk in de zorgsector( een pracht baan) ben ik zoals de meesten van uwel weten nog 8
jaar raadslid geweest met als portefeuille financiën en 20 jaar bestuurslid van de plaatselijke
Rabobank alhier. Dat was in de periode 1977-1997.
Ik kom daar nog op terug.
DE ECONOMISCHE CRISIS
De wereldwijde economische neergang was een gevolg van de z.g. kredietcrisis. Een crisis die medio
2007 zichtbaar werd en in 2008 in alle hevigheid losbarstte. Het startpunt en de oorsprong , u allen
bekend, lag in de VS.
Wereldwijd kwamen banken in de problemen doordat de waarde van hun eigen vermogen
dramatisch was gedaald. Ze hadden slechte Amerikaanse beleggingen gekocht. Zonder gedegen
onderzoek dachten ze een lucratief beleggingsproduct te hebben gevonden.
Al snel werd duidelijk dat deze aanschaf een ernstige blunder was: het bleken waardeloze
beleggingen, het waren giftige producten.
De crisis heeft wereldwijd geleid tot een halvering van de beurswaarden van financiële en nietfinanciële bedrijven In Nederland gaat het om een waardeverlies van ongeveer 400 miljard euro.
De crisis bleef niet beperkt tot de VS. Ook in Europa en Nederland komen banken in de problemen
door beleggingen in slechte Amerikaanse hypotheken. Ook ING en ABN Amro moeten met steun van
de overheid worden gered. ABN- Amro wordt zelfs genationaliseerd kosten :17 miljard euro.
Ondanks de reddingsoperaties zien we dat vanaf 2009 de economische groei wereldwijd in snel
tempo gaat dalen.
Hoe kon het toch gebeuren dat de wereldwijde economische crisis zijn oorsprong vindt in de sterkste
economie van de wereld?
Volgens oud PVDA senator Willem Vermeend met de opkomst van het z.g. marktfundamentalisme in
de VS. Het gaat om aanhangers van het neo-liberale economische beleid met extreme opvattingen
over de werking van de vrije markt. Zij geloven dat hoge economische groeicijfers en meer welvaart
alleen kunnen worden gerealiseerd als er sprake is van een kleine overheid, lage belastingen en zo
min mogelijk regelgeving: de vrije markt moet het werk doen. Evt. problemen in de economie zouden
(door de onzichtbare hand )vanzelf worden opgelost. Het vrije marktdenken stond in de VS sinds jaar
en dag synoniem voor een veerkrachtige economie en een hoge groei.
Echte marktfundamentalisten zijn echter nu nog steeds van mening dat vrije markten en rauwe
economische groei er uiteindelijk voor zorgen dat iedereen beter af is.
Het beleid in de VS heeft geleid tot hoge begrotingstekorten, een torenhoge staatsschuld, tekorten
op de Amerikaanse handelsbalans en hoge schulden bij de huishoudens, vooral huizenbezitters.
Ook is de kloof tussen de rijkste en armste lagen van de bevolking in de VS sterk toegenomen.
Voorstanders van de vrije markt menen dat de crisis daartoe geen enkele aanleiding geeft : het
kapitalistische systeem heeft niet gefaald, alleen de regelgeving en het financiële toezicht op de
financiële sector moet worden verbeterd. Ze wijzen er bovendien op dat de kapitalistische stelsels de
afgelopen zestig jaar in veel landen een sterk toenemende welvaart hebben gebracht. Zo is het
gemiddeld inkomen van mensen sterk toegenomen. Dit geldt ook voor de gezondheid en levensduur.
Recessies horen immers bij het kapitalistische systeem. In vergelijking met andere economische
stelsels is het kapitalistische stelsel het beste stelsel of in ieder geval de minst slechte van andere
economische modellen. Kijk naar de landen met een geleide staatseconomie zoals b.v. Cuba.
DE ROL VAN DE BANKEN
De directe aanleiding van de crisis was echter de onverantwoorde en agressieve hypotheekverstrekking in de VS aan huizenkopers van wie op voorhand duidelijk was, dat ze volstrekt
onvoldoende inkomen of vermogen hadden om de hypothecaire lasten te kunnen dragen.
Naast onvoldoende bancair toezicht en tekortschietende bancaire voorschriften waren er
bankbestuurders, die met hun financiële hebzucht in belangrijke mate hebben bijgedragen aan het
ontstaan van de kredietcrisis en de daaropvolgende economische neergang. (exorbitante hoge
bonussen) Daarbij werden ze soms opgejaagd door activistische aandeelhouders die uit waren op
snelle en hoge winsten.
Ook ingewikkelde, ondoorzichtige financiële producten met zeer hoge risico`s waren de oorzaak.
Prima, dat het huidige kabinet deze zaken wil aampakken via een bankenbelasting ondanks het
negatieve advies van de Raad van State.
ZONDEBOKKEN:
In veel parlementen in de wereld en ook in de publieke opinie worden de bankiers als de grootste
zondebokken aangemerkt. Door hun hebzucht zouden ze de crisis hebben veroorzaakt.
Zonder af te dingen op de belangrijke rol die ze bij het ontstaan van de crisis hebben gespeeld is deze
beschuldiging toch te gemakkelijk.
De crisis, ook nu de euro- c.q. schuldencrisis, is vooral de uitkomst van bijna 35 jaar risicovol leven op
de pof, vooral in de VS maar ook in Europa. Maar ook een gebrek aan adequate regels en toezicht op
de financiële sector en een ernstig gebrek aan moreel besef, ethiek en integriteit.
Wereldwijd hebben landen boven hun stand geleefd en geprofiteerd van economische groei die voor
een deel is gerealiseerd met geleend geld, met schulden maken.
Ook is het een verantwoordelijkheid van de Europese politici. Afspraken over de maximale
staatsschuld van 60% en 3% begrotingstekort van het bruto binnenlands produkt werden op grote
schaal geschonden. Al 10 jaar lang houden we ons niet aan de Europese verdragen. Ook Duitsland,
Frankrijk en ons eigen landje deden hier aan mee! In Griekenland ligt de staatsschuld momenteel ver
boven de 260% van het BBP. 200% te hoog.
Met dramatische gevolgen voor hun inwoners. Als ze de voorgenomen bezuinigingen uitvoeren
hebben ze in 2020 nog een staatsschuld van 180% : 3x zo hoog als de norm.
Arme Papademos: je hebt een onmogelijke taak overgenomen van de 3 generaties Papandreu.
Wie durft nu de volgende tranche van 130 miljard euro over te maken.?
De VS heeft als kampioen schuldenmaker wel een hoofdrol gespeeld.
Uit allerlei verkenningen komt naar voren dat bankbestuurders en hun raden van commissarissen in
veel gevallen niet op de hoogte waren van de financiële beleggingsproducten waarmee in de
financiële sector werd gewerkt.
Maar onverlet blijft, dat banken mede verantwoordelijk zijn voor de wereldwijde schade die zij
hebben aangericht.
PERVERSE BONUSSEN
Het beloningsbeleid voor topmanagers bij banken heeft ertoe geleid dat ze op jacht naar extra
bonussen excessieve risico`s hebben genomen. Daarbij zijn onder meer aan bedrijven en
particulieren die onvoldoende kredietwaardig waren, grote leningen verstrekt. Veel van die leningen
moesten later weer worden afgeboekt omdat ze door de leners niet meer konden worden
terugbetaald.
Om een zo hoog mogelijke omzet te realiseren werden er ook bedrijfsleningen en hypotheken
verstrekt aan mensen en bedrijven die niet kredietwaardig waren.
Als deze omzet van de betreffende bankmanager, waarvoor hij extra werd beloond, in latere jaren
tot een verlies voor de bank leidt, dan heeft deze manager daarvan geen last. Zijn bonus heeft hij
binnen en het verlies komt voor rekening van de bank. Vast staat, dat deze bonussen managers ertoe
hebben aangezet onverantwoorde risico`s te nemen en dat ze daarmee een belangrijke rol hebben
gespeeld bij het ontstaan van de kredietcrisis.
Een voorbeeld van een zeer excessieve bonus was de eindejaarsuitkering die LIoyd Blankfein
topbestuurder van de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs begin 2008 ontving. Naast zijn vaste
salaris van ca. 600.000 dollar kreeg hij 67 miljoen dollar, de hoogste bonus die ooit op Wall Street
aan een topman werd uitgekeerd.
Bij banken die in het kader van de kredietcrisis door regeringen van de ondergang zijn gered door
kapitaalsteun of nationalisatie, zijn deze bonussen inmiddels aan banden gelegd of verboden. Al is er
nog veel werk aan de winkel. Hoe zo??
Uit recente berichten blijkt dat in Amerika de topmanagers van 500 grote bedrijven in 2011 meer dan
36% aan salarisstijging kregen en dat de topman van Mac Kesswon Corporation meer dan 110
miljoen euro per jaar verdiende, dat is meer dan 300.000 euro per dag. Werkelijk verbijsterend
Overigens is er in ons land ook nog voldoende werk aan de winkel.De Balkenende norm
wordt nog in vele publieke en private sectoren overschreden, zoals b.v.bij de woningcorporaties en
in de zorgsector.
DE ROL VAN RABOBANK:
Rabobank is de enige grote Nederlandse bank die tijdens de kredietcrisis van 2008 en 2009 niet om
staatshulp hoefde te vragen. In 2008 toen ABN -AMRO werd genationaliseerd boekte Rabo een winst
van 2,8 miljard euro. Ook in 2010 werd 2,8 miljard winst geboekt ondanks een forse toevoeging aan
de VAR. (stroppenpot) Spaarders stappen ondanks een wat lagere rente massaal over, het
marktaandeel op de hypotheekmarkt blijft stijgen. (risicofactor)
De kredietverlening aan bedrijven groeit nog steeds.Internationaal breidt de bank gestaag zijn
invloed ,als zakenbank voor de voedings en agrarische sector, uit.
HET SUCCES!?
Ooit werd ook in mijn bestuursperiode de Rabobank als saai en niet bij de tijd gezien, nu anno 2012
wordt het coöperatieve model weer alom geroemd.
De bank is ontstaan als samenwerkingsverband van boeren die geen geld kregen van banken en dan
maar aan elkaar gingen uitlenen. De bank kent nog steeds de oorspronkelijke ledenstructuur. In de
agrarische sector gold het devies, dat je geld opzij legt voor een slecht jaar. En je hebt ook wel eens
twee slechte jaren. Kent u nog het gezegde van uw oud- lid wijlen de heer Henk Bleijenburg ,
jarenlang voorzitter van deze bank. Als je een gulden verdient moet je niet structureel 1,20 gulden
uitgeven. De behoefte om zelfredzaam te zijn, je eigen broek op te houden, dat zit genetisch heel
diep in het Rabobedrijf.
Bestuurvoorzitter Ton Moerland geeft eerlijk toe dat ook Rabobank niet zonder zonden was en is.
In de aanloop naar de kredietcrisus keek Rabobank zelf ook naar de hypotheekprodukten die ABNAMRO en ING in de problemen brachten. De bank was tamelijk laat met instappen.
Als iedereen het doet, en klanten vragen ernaar…….. Je wilt toch je klanten bedienen!
Ondanks de goede resultaten is de bestuursvoorzitter bezorgd. Ook Rabo maakt deel uit van het
financiële systeem. Als dat zwakker wordt heeft Rabo daar ook last van.
Ik verzet me er tegen, zegt hij ,dat banken alleen de schuldigen zijn. Ook politici hebben boter op hun
hoofd.
Het is zaak bestaande aflossingsvrije hypotheken om te zetten en geen nieuwe voorouders dat
vroeger ook deden. Inmiddels lossen velen al miljoenen euro`s extra af.aflossingsvrije meer te
verstrekken. (gebeurt inmiddels) Bij sterk dalende huizenprijzen (op termijn 30%) kan de afschaffing
van de renteaftrek voor veel jonge gezinnen ernstige problemen opleveren. ( )Tegen houders van
bestaande hypotheken zegt Rabo: Ga nou toch aflossen zoals u
Ondanks de gunstige solvabiliteit van Rabo treft de schuldencrisis de bancaire sector ongekend hard.
Ook de triple A-status van Rabo staat onder druk. De situatie is zeer ernstig, aldus de voorzitter.
In mijn bestuursperiode was het de toenmalige voorzitter van de Raad van Bestuur van Rabobank
Nederland de heer Herman Wijffels die zich met hand en tand verzette tegen het opgeven van de
coöperatieve structuur. Ook Rabo moest volgens sommigen een beursgenoteerde onderneming
worden. Het winstprincipe moest centraal worden gesteld. Volgens Wijffels is de laatste 20 jaar winst
een doel geworden , terwijl het een middel zou moeten zijn. Daar is het fout gegaan. Wat we ook
doen, ondernemen zou in dienst moeten staan van de menselijke waardigheid. De markt heeft te
veel macht gekregen. Momenteel steken we ons financieel en ecologisch in de schulden. We vinden
het hier en nu zo belangrijk, dat we onze toekomst belasten. Dat kan zo niet doorgaan!
TEN SLOTTE- HEBBEN WE GEEN TOEKOMST MEER??
Als gevolg van de bankencrisis en eurocrisis zal het begrotingstekort en de staatsschuld en zullen ook
de kosten voor de werkeloosheid fors oplopen. Ook nog in 2012 in Nederland!
Dus zwaar weer op het terrein van de overheidsfinanciën en bovendien krijgen we nog te maken
met de toenemende kosten van de vergrijzing en de gezondheidszorg.
In een tv -debat in Buitenhof tussen Emiel Roemer en Stef Blok kwamen de tegenstellingen helder
aan het licht. Roemer : geen bezuinigen, geen loonmatiging en geen beperking van de collectieve
uitgaven en geen hervormingen. Blok : meer bezuinigen, loonmatiging, hervormen en beperking van
de collectieve uitgaven net zoals in 1982-1986 (periode Lubbers.)
Ethicus Coen Constandse schrijft in het dagblad Trouw :
“We dachten tegen het eind van de 20e eeuw de basics te kennen. We hadden een bestendige
welvaartsgroei, iedere nieuwe generatie zou het beter krijgen dan de voorgaande. Meer van
hetzelfde, steeds meer! Het sparen werd ingeruild voor beleggen en lenen. Sparen voor het pensioen
hoefde je niet meer, dat deden immers enorme fondsen voor je met revenuen uit beleggingen.
Werkgevers, vakbonden en onafhankelijke leden zijn een garantie voor goed bestuur. Stijgende
aandelenkoersen en vastgoed zorgden daar wel voor. Consumptie ging steeds meer op krediet in
plaats van uit al verdiend en gespaard eigen geld. Schuld was geen negatieve klank. Schuld was
positief, fiscaal aantrekkelijk, dus niet je hypotheek eerder aflossen zoals onze voorouders deden.
We consumeerden overvloedig, maar grotendeels op kosten van de toekomst. Geef ons vandaag het
brood van morgen. Het is een van de vertalingen van de voedselbede uit het Onze Vader. Het werd
alom, maar heimelijk gebeden: voor de verhoring konden we zelf zorgen. Ga op reis met de
overwaarde van je woning!
We hebben op deze manier de toekomst naar ons toe gehaald. We wonen nu al in het huis wat we
pas over jaren kunnen betalen. Dat geldt soms voor onze auto en vult u zelf maar in! De toekomst is
nu.
Vanaf 2009 ontwaken we uit deze droom. Het riante voorschot op de toekomst. De baat voor de
last.Dat brengen we nu niet meer op. Na al de genoten lusten beginnen nu de lasten te wegen: de
restschuld van de aflossingsvrije en beleggingshypotheken de betalingsverplichtingen van de auto en
het abonnement van meerdere mobieltjes.”
Was die welvaart wel reëel? Ons rotsvaste idee over de toekomst is onderuit gehaald. In 1980
schreef Professor Bob Goudzwaard al een boek over de economie van het genoeg.
Hebben we geen toekomst meer??
Toekomst heb je, als je in het heden je zaken op orde brengt, als je problemen aanpakt en een begin
maakt met de oplossing, zonder de rekening door te schuiven. Zo blijft de toekomst open. Concreet:
Je weet nu al zeker, dat het verhogen van de pensioenleeftijd over 10 jaar van 65 jaar naar 66 jaar
wellicht te laat is. Begin er nu mee, met kleine stapjes. Hervormingen zijn nodig ook in de sociale
zekerheid en in de woningbouw,al dienen de sterkste schouders de zwaarste lasten te dragen.
. Over de aflossingsvrije hypotheken heb ik het al gehad.En hoe kunnen we de groei van de kosten
van de gezondheidszorg in toom houden??
Ik heb begrepen dat een Cie. o.l.v. Rinnooy Kan daar mee bezig is. Efficïency en doelmatigheid zijn
daarbij de slogans.
De politieke stemming is dat alles zoveel mogelijk moet blijven zoals het is. Liever nog zoals het was.
De politiek leeft in een staat van ontkenning. Dat geldt voor zowel voor links als rechts.
Kunnen de westerse democratieën nog wel leiderschap aan, dat echt vorm geeft aan de toekomst.
De financiële situatie in vooral Griekenland, Spanje, Italie enz. is dramatisch. De sanering van
schulden kost geld en tijd. En dat voor een hele lange periode,waar onze kinderen en kleinkinderen
de dupe van worden.
Het is dus nu de tijd voor leiders die durven zeggen dat we niet alleen moeten inleveren maar dat we
echte offers moeten brengen voor de toekomst. Geen procentjes koopkracht, maar ingrijpende
veranderingen in levensstijl en verworvenheden. Politieke leiders van Rutte tot Obama van Merkel
tot Sarkozy moeten de kiezer heel eerlijk durven vertellen dat we moeten leren wachten, dat het
effect van die offers wel eens meer dan twee regeringstermijnen zou kunnen kosten. Laten ze ons
eerlijk vertellen wat dat in de toekomst betekent – en wat dat kost. Ik val in herhaling: Als hun dat
een verkiezingsnederlaag oplevert, hebben we echt geen toekomst meer.
Toekomst heb je als je in het heden je zaken op orde brengt, als je de problemen aanpakt en een
begin maakt met de oplossing, zonder de rekening door te schuiven. Zo blijft de toekomst open.
Ben van `t Ende
Ben is voorzitter van de Probusclub Wezep/Oldebroek, oud raadslid van de gemeente Oldebroek van
2002-2010 en vanaf 1977 tot 1997 secretaris van het bestuur van de Rabobank
Wezep-Hattemerbroek.