15-04-29 Terugblik op het symposium

Terugblik op het symposium ‘Gezondheidsrisico’s bij asielzoekers en vluchtelingen’ van 29 april 2015
Alle aanwezigen werden welkom geheten door Marco ter Harmsel, directeur Publieke Gezondheid
Groningen. Dagvoorzitter Roelof Vos, portefeuillehouder Publieke Gezondheid en wethouder
Volksgezondheid in Menterwolde, leidde het symposium in goede banen.
Een veilige en gezonde toekomst voor asielzoekers en vluchtelingen? Dat was de centrale vraag in de
presentatie van Simone Goosen, gepromoveerd op onderzoek naar gezondheidsrisico’s asielzoekers.
Er is een nieuwe definitie van Gezondheid die stelt dat positieve gezondheid is gebaseerd op 6 pijlers;
lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, spirituele en existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal
maatschappelijk functioneren, dagelijks functioneren. Deze terreinen grijpen op elkaar in. Als het in het
ene terrein goed gaat heeft dat invloed op het andere. Als er gezondheidsproblemen optreden dan heeft
dat invloed op andere terreinen. Wanneer gezondheidsvaardigheden het dagelijks functioneren in de weg
zitten dan heeft dat ook zijn weerslag en datzelfde geldt wanneer het sociaal maatschappelijk
functioneren belemmerd wordt door gebrekkige participatie, opleiding en werk.
Asielzoekers lopen meer gezondheidsrisico’s. Zo lopen asielzoekers meer risico’s dan Nederlanders op
verdrinking, moedersterfte, complicaties bij zwangerschap, diabetes, sterfte als gevolg van hart- en
vaatziekten, kanker, HIV, TBC, Hepatitis, ongevallen, zelfdoding en is er meer sprake van tienerzwangerschappen, abortus, HIV, psychische problemen en kindermishandeling.
Het zo snel mogelijk beheersen van de taal is belangrijk voor de integratie en het vinden van werk. Maar
ook om essentiële gezondheidsvaardigheden op te doen.
In april 2015 waren er ruim 22.200 asielzoekers in AZC’s en meer dan 200.000 vluchtelingen woonachtig
in gemeenten. Asielzoekers verblijven steeds korter in AZC’s en gaan sneller naar gemeenten.
Koningin Juliana zei in 1959 al; “Zij (vluchtelingen) zullen hun verloren zelfstandigheid en gevoel van
eigenwaarde herwinnen als zij daartoe op weg worden geholpen”. Preventie loont.
Storytelling; drie voormalig asielzoekers, uit Kosovo, Iran en Ethiopië vertelden in eigen taal en in het
Nederlands over hun ervaringen in Nederland. Voor alle drie was het lastig om in een nieuw land te
aarden en herinneringen brachten soms weer emotionele gevoelens los. Belangrijk voor alle drie was het
in een vroeg stadium krijgen van begeleiding om wegwijs te worden en vertrouwensrelaties op te
bouwen.
Marco ter Harmsel merkte op dat het lastig is na zulke beeldende en ontroerende verhalen om wat dieper
in te gaan op de taken die de GGD heeft in de Publieke Gezondheid Asielzoekers. Het is belangrijk om naar
elkaar te luisteren en oplossingen te vinden. De GGD heeft al vanaf de eerste dagen in Ter Apel, via de
screening op Tuberculose, contact met asielzoekers. Vervolgens op de terreinen jeugdgezondheidszorg,
gezondheidsbevordering, infectieziektebestrijding, seksuele gezondheid, en hygiëne-inspecties in centra.
Mattias Gijsbertsen, wethouder Volksgezondheid gemeente Groningen en voorzitter van het Algemeen en
Dagelijks Bestuur van de Gemeenschappelijke Regeling Publieke Gezondheid en Zorg, moest wel stil staan
bij de actuele schrijnende problematiek rondom de bootvluchtelingen en de discussie over bed-bad en
brood. Over dat laatste item werd later op de middag zelfs een spoeddebat in Groningen gevoerd.
De gemeente wil doorgaan met de opvang van uitgeprocedeerde vluchtelingen en ziet niets in het
compromis van de regering.
1
De gezondheid van kwetsbare vergunninghouders moet zo goed mogelijk bewaakt, beschermd en
bevorderd worden. Dat stimuleert het verkrijgen van regie over het eigen leven en stimuleert de
noodzakelijke integratie en participatie.
Zo’n tien gemengd samengestelde werkgroepen (gemeenten, COA, GGD, vluchtelingen, maatschappelijke
groeperingen, GGZ etc) hebben zich na de pauze gebogen over vier thema’s waarvoor ze voorstellen
kunnen formuleren gericht op het verbeteren van de gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen.
Eigenlijk hadden de werkgroepen in hun enthousiasme meer tijd nodig, want na het voorstelrondje werd
nog uitgebreid gediscussieerd over de beantwoording van de eerste vragen, toen de djembeband
Banakabou de deelnemers optrommelden voor de plenaire terugkoppeling.
De behandelde thema’s met de belangrijkste uitkomsten:
1. Hoe waarborgen we het beste de gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen in gemeenten?
Deel asielzoekers stroomt snel door van azc naar gemeente. Hoe zorgen we voor goede opvang?
Waar zijn verbeteringen mogelijk en wie/welke instantie kan daarin een rol vervullen? Gemeenten
hebben door de decentralisaties een grotere rol.
- Nieuwkomers bij het inchecken helpen met inburgeren en het vroeg integreren in hun nieuwe
woon- en leefomgeving. Gemeente samen met vrijwilligerswerk en anderen. Vanuit AZC helpen bij
overdracht. KNM cursussen (Kennis Nederlandse Maatschappij) optimaliseren en vroeg opstarten.
- (Voormalig) asielzoekers hebben in ons land te maken met andere taal, gewoonten, regels,
spreekwoorden, etc. Hoe sneller ze dat beheersen, hoe beter de startkwalificatie in Nederland.
- Grote verschillen tussen gemeenten. Per COA kijken hoe er met de gemeente wordt omgegaan.
Gemeenten betrekken alle partijen bij asielzoeker. Gemeente stuurt wijkteams op pad en brengt
ontwikkelingen/verbeteringen in beeld. Bij verhuizing naar andere gemeente warme overdracht.
- Werken met een migrantenmeldpunt voor het eerste jaar vanuit gemeente- welzijn, zelfredzaamheid met algemene voorzieningen creëren. Inzetten op extra taallessen vanaf begin.
- Casemanager vanuit de gemeente die de nieuwkomers volgt en de regie heeft voor een bepaalde
periode (half jaar) om te kijken of iemand goed functioneert.
- Zorg voor goede begeleiding asielzoekers. Maakt niet veel uit wie dat doet. Belangrijker dat
personen begeleid worden. Bij een groep die start met weinig toekomstperspectief is het
belangrijk om aan preventie en signalering te doen. Vanuit de gemeente organiseren.
- In AZC’s wordt veel gedaan aan multidisciplinair overleg, daarbuiten (in gemeenten) ontbreekt
dat. Goed introduceren, wegwijs maken in zorg- en sociale landschap.
- Geef goede voorlichting op allerlei gebieden. Zorg voor tijdige opvoedingsondersteuning.
Psychische gezondheid kinderen heeft aandacht nodig. Vroegdiagnostiek hogere prioriteit geven.
- Maak gebruik van de Protect-vragenlijst , te gebruiken door professionals en non-professionals,
die met recent gearriveerde asielzoekers te maken hebben. De vragenlijst helpt hen eenvoudig en
snel asielzoekers op te sporen die lijden aan posttraumatische klachten.
- Planmatiger werken bij introductie en begeleiding nieuwe asielzoekers en vluchtelingen.
- Tijdige verwijzing naar de tweede lijn is heel belangrijk. Dit aspect is geborgd in AZC’s maar een
zoektocht daarbuiten, in de gemeenten.
2.
Hoe verbeteren we de psychische gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen?
Mensen hebben veel meegemaakt in het land van herkomst. In Nederland hebben ze met een
onbekende en onzekere situatie te maken: hoger risico op psychische en gedragsproblemen.
- Asielzoekers hebben begeleiding door landtaalgenoten en het maken van contacten erg gemist.
- Asielzoekers geven aan dat asielzoeker vanuit de opvang als mens gezien moet worden.
De kansen om de psychische gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen te bevorderen moeten
vooral gezocht worden in preventie de eerste jaren.
- Keukentafelgesprekken houden, vertrouwen opbouwen, contacten leggen en onderhouden via
vast contactpersoon.
2
- Kijken naar de mogelijkheden, wat kan iemand en waar zit iemand zijn kracht. Welzijn heeft
invloed op gezondheid.
- Voorlichting op maat geven is erg belangrijk. Maatjesproject inzetten. Activiteiten aanbieden.
- Vanaf dag 1 moet aandacht voor de psychische gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen.
- Betere samenwerking met ketenpartners voor inzetten preventie cq toeleiding. Onderwerp zou
hoger op de agenda moeten. Betere nazorg.
- CJG’s een grote rol geven bij deze kwetsbare gezinnen en kinderen.
- Extra aandacht voor kinderen van ouders met psychische klachten
- Doelgroep alleenstaande van 18 tot 23 is een probleemgroep. Hier extra op inzetten.
- Bureau nieuwkomers helpt immigranten in Nederland een nieuw bestaan op te bouwen. Het
bureau voert de Wet Inburgering Nieuwkomers (Win) uit (Nederlands, maatschappijoriëntatie,
beroepsoriëntatie, maatschappelijke begeleiding, trajectbegeleiding). Nauwere afspraken maken.
- Samenwerking en afspraken met betrokken partijen oa coa gca school, huisarts etc.
- Begeleid huisartsen want die hebben steeds meer met asielzoeker/statushouders te maken.
- Van GCA -> huisarts / Lentis – korte wachtlijsten. Lentis geeft scholing suïcide signalen preventie.
- Teruggaan is geen optie, er is geen emotionele begeleiding, moeilijke start, schulden etc.
3.
Wat kan de GGD meer doen aan preventie zodat de gezondheidssituatie verbetert? GGD voert
Publieke Gezondheidszorg Asielzoekers uit. Insteken op jeugdgezondheidszorg, seksuele gezondheid,
gezondheidsbevordering, hygiëne, tuberculosebestrijding, algemene infectieziektebestrijding,
vangnetfunctie, forensische geneeskunde.
- Begin goed op het AZC door zo goed mogelijke gezondheidsvoorlichting te geven.
- Betrek zeker de asielzoekers en statushouders, want die kunnen aangeven wat nodig is.
- Vul het gat, dat ontstaat zodra asielzoeker van AZC naar een gemeente gaat. GGD en andere
organisaties zouden dit vorm kunnen geven en hierin een rol kunnen spelen.
- GGD NO-Gelderland heeft begeleiding van een voormalig asielzoeker van AZC naar een gemeente
goed ontwikkeld en deze aanpak zou als blauwdruk gebruikt kunnen worden.
- Met voorlichting en begeleiding, dat geld kost, kunnen problemen worden voorkomen.
- De sociale kaart is belangrijk; je moet van elkaar weten dat je bestaat en hoe de competenties er
uit zien. Vul elkaar aan, zorg voor synergie.
- Breidt het netwerk AZC uit naar gemeenten. Gebruik PGA-expertise GGD’ers in gemeenten.
- GGD en gemeenten sluiten overeenkomsten met werkende aanpak waarin partners zijn benoemd.
- Inburgeringstraject duurt 3 jaar; pas hier meer integratie en zorg in.
- Met iedereen die in aanmerking komt voor zorg een gesprek voeren. Waar sta je in het leven,
waar loop je tegen aan, wat heb je nodig etc. Ga het gesprek aan.
- Inventariseer of er voldoende deskundigheid inzetbaar is. Stappen maken met peer-educators.
- GGD maakt steeds meer gebruik van voorlichting via / door ambassadeurs en peer-educators.
4.
Hoe kunnen partijen die regelmatig met asielzoekers in aanraking komen elkaar beter vinden en
benutten?
Partijen zoals scholen (internationale schakelklassen, basis en voortgezet onderwijs, leerlingenwezen,
etc.), maatschappelijke instellingen, gemeenten, GGD, huisartsen, GGZ, politie etc.
COA krijgt veel signalen en er zijn veel partijen. Hoe kunnen we elkaar goed vinden en wat meer aan
elkaar hebben? Met elkaar om tafel gaan. Nu zijn het vaak allemaal losse stukjes vanuit de partijen
waar weinig samenhang aanwezig is. (voormalig) asielzoekers zien veel verschillende mensen, die
vanuit verschillende partijen komen. Te ingewikkeld. Krijgen van vertrouwensband is erg belangrijk.
-
Snel Nederlandse taal leren.
Helderheid mbt sociale kaart; wie is waarvan; weet van elkaar in de keten wat je doet en kan.
Warme overdracht van medische en sociale informatie van AZC naar gemeenten.
3
-
-
-
Goede overdracht vanuit AZC’s. Is lastig wanneer de vergunninghouders maar heel kort bij het
COA verblijven. Voorkeur voor een casemanager vanuit de gemeente om de nieuwkomers goed te
monitoren en daar waar nodig actie te ondernemen richting andere instanties.
Nieuwkomers laten begeleiden/koppelen aan ex-asielzoekers om ze wegwijs te maken.
Voorlichtingen/educatie aan asielzoekers en vluchtelingen over vrijwilligerswerk en participatie in
onze maatschappij.
Belangrijke gezondheidsthema’s: Genitale verminking, weerbaarheid, voeding, hygiëne,
verdrinkingsgevaar, gezondheidsvaardigheden, SOA/HIV, seksuele intimidatie. Mensen zijn bij
intakes vrij gesloten, vooral de alleenstaande minderjarigen. In de gemeenten is het moeilijk de
doelgroep te bereiken en bijeen te laten komen.
Zorgen dat je bereikbaar bent. Men je gezicht kent en een telefoonnummer/email van je hebben.
Vertrouwen winnen. Trainer in een eigen taal/cultuur is belangrijk.
Signalen komen vanuit; spreekuur GCA, COA, JGZ, Vrijwilligers die voorlichting geven, culturele
centra, scholen, politie/justitie mbt huiselijk geweld.
Verbeteringen registreren. Good practices. Voorbeeldfuncties. Elkaars successen kennen. Zorgen
dat we met elkaar regionaal sterker opereren.
Alfa College meet de sociale inclusie en het taalniveau en rapporteert aan de gemeenten waar de
leerlingen wonen.
Momenteel veel signalen van kinderen die het moeilijk hebben, vooral kinderen uit Syrische
gezinnen. De Evenaar in Beilen houdt een praatgroep en merkt dat men na vier bijeenkomsten
begint te ontdooien.
Welke verbeteringen voor samenwerking?
Duidelijkheid over wie doet wat, voorlichting naar de doelgroep door COA, elkaar (instanties) leren
kennen via Symposia etc, bij complexe casuïstiek contact opnemen met het veiligheidshuis (bijv.
mensenhandel), minder verhuizen van kinderen, project samenspel, fact sheet GGD gebruiken.
Op de website van Menzis COA Administratie (MCA) is informatie over MCA, de Regeling Zorg
Asielzoekers (RZA), en over allerlei organisaties in de zorg te vinden. De RZA reguleert vanaf 2009
de medische zorg voor asielzoekers. http://www.rzasielzoekers.nl
- Er worden ook voorlichtingsdagen voor verwijzers georganiseerd. Krachten beter bundelen.
Periodiek overleg organiseren.
- Mensen uit sociale teams uitnodigen. MJD, gemeenten. Betrekken van partijen uit zowel
preventieve als curatieve hoek.
- Weten wanneer je moet opschalen en bij wie je dan moet zijn.
- Organiseren van een expertmeeting van gemeenten samen. Op drie niveaus; top, beleid en
uitvoering/team.
Hoe nu verder?
De discussie in de werkgroepen heeft veel materiaal opgeleverd. Hier kunnen partijen de komende
periode mee verder om tot uitvoerbare aanpakken te komen.
De aanwezigen werden na de presentatie van de opbrengsten hartelijk bedankt voor hun actieve bijdrage.
Sociaal verpleegkundige Publieke Gezondheid Asielzoekers, Wipkje Wiebenga, nam aan het eind van het
symposium afscheid van het werk dat na aan haar hart lag vanwege haar pensioengerechtigde leeftijd.
Ze werd uitgebreid bedankt voor haar enthousiaste inzet voor de doelgroep.
4