Inleidende les op Julius Caesar van Het Zuidelijk Toneel

Inleidende les op Julius Caesar
van Het Zuidelijk Toneel
Beste docent,
Introductie
Binnenkort bezoekt u met uw leerlingen de
voorstelling Julius Caesar van Het Zuidelijk
Toneel. In de lesbrief treft u informatie aan
over de inhoud van de voorstelling en de
daarbij behorende opdrachten, die een
inleidende les vormen op de inhoud en de
vorm van de voorstelling.
OPDRACHT 1
Het doel van deze les is om leerlingen vooraf
een inhoudelijke kennismaking te bieden
met het stuk en een link te leggen naar de
actualiteit, maar ook om ze na te laten
denken over de thematiek en de vorm van de
voorstelling. Bij het maken van de les is er
rekening mee gehouden dat deze gegeven
kan worden door vakdocenten CKV, maatschappijleer en Nederlands. De les bevat
dus opdrachten vanuit verschillende invalshoeken, waarbij u zelf de keuze kunt maken
waarop u het meeste nadruk wilt leggen.
De opzet is om deze les 50 minuten te laten
duren, maar er zijn voldoende mogelijkheden
om er langer mee aan de slag te gaan. U kunt
de opdrachten bijvoorbeeld individueel door
de leerlingen laten maken, maar ze bieden
ook veel ruimte voor discussies. Daarin kunt
u variëren. Daarnaast kunt u opdrachten,
waarin leerlingen gevraagd wordt een
fragment te analyseren, ook in groepen
splitsen: een deel van de klas let op het één,
een ander deel op het ander. Zoals u merkt:
het is aan u wat u ermee wilt doen!
Veel plezier met de opdracht en uiteraard ook
met de voorstelling.
Het Zuidelijk Toneel
Jantine Hoekstra
[email protected] 013 33 44 515
PS
De thematiek uit Julius Caesar biedt vele interessante
ingangen om nog meer mee te doen in lessen. Op de
website vindt u een aantal suggesties voor extra
opdrachten met bijbehorende bijlagen.
www.hzt.nl/educatie
Het Zuidelijk Toneel speelt de voorstelling Julius Caesar,
die in 1599 geschreven is door William Shakespeare. Het is
een politiek toneelstuk over de (waargebeurde) moord op de
belangrijkste leider van Rome Julius Caesar. Het Zuidelijk
Toneel wil een link leggen tussen het stuk en de Nederlandse
gemeenteraadsverkiezingen die in maart 2014 worden
gehouden. Het theatergezelschap vindt het belangrijk om
betrokken te zijn bij wat er in de maatschappij gebeurt en
dit stuk maakt toeschouwers bewust van hoe het politieke
spel kan werken. Bovendien vertonen politici en acteurs veel
overeenkomsten: allebei zetten ze hun houdingen, gebaren
en stem in om de toeschouwers te overtuigen.
1. Wat heeft een toneelstuk als Julius Caesar te maken
met de gemeenteraadsverkiezingen?
OPDRACHT 2 EN 3
In de tijd dat Shakespeare dit stuk schreef, kon men geen direct
commentaar leveren op de politieke situatie van Engeland
vanwege een censuur. Shakespeare zou het verhaal van Caesar
gebruikt hebben om commentaar te leveren op de politieke
situatie van zijn tijd, want het stuk weerspiegelt de algemene
ongerustheid over de troonopvolging in Engeland. Koningin
Elizabeth I, hoogbejaard, weigerde een opvolger aan te wijzen,
en dat gaf onrust. Wat zou er gebeuren als zij zou overlijden?
Deze onrust zien we terug in het stuk, want na de moord op
Caesar is ook onduidelijk wie dan de belangrijkste man in Rome
zal worden. Daarin zien we ook de link met de gemeenteraadsverkiezingen: wie of welke partij pakt nu de macht in de lokale
politiek? En gaan er nu grote veranderingen komen?
2. Wat vind je ervan dat een regisseur of schrijver de
actualiteit gebruikt in zijn toneelstukken?
Waarom vind je dat?
3. Een moord is nogal extreem om verandering op gang te
brengen. Stel dat jij iets in jouw woonplaats mag
veranderen, wat zou dat dan zijn?
Vorm
OPDRACHT 4
De speech is misschien wel het belangrijkste wapen van de
politicus om kiezers voor zich te winnen. Speeches spelen
dan ook een grote rol in dit toneelstuk, maar dit gaat niet over
het winnen van kiezers, maar vooral over het overtuigen van
de ander van je gelijk.
4. Speeches worden vaak geassocieerd met belangrijke
gebeurtenissen. Noem een aantal gebeurtenissen
waarbij dat gedaan wordt.
OPDRACHT 5
OPDRACHT 7, 8, 9
De ultieme speecher is meestal een succesvol persoon. Iemand
die ‘iets’ heeft bereikt en dat ook uitstraalt. De cabaretier
Theo Maassen heeft daar juist een parodie op gemaakt. In het
fragment ‘Henk van de Tillaart’ houdt Maassen een speech
voor zijn collega en vriend Henk die afscheid neemt van zijn
werk. Het type dat Maassen speelt is nogal een loser, totaal
het tegenovergestelde van een succesvol speecher.
Ondanks een aantal vaste elementen heeft elke speecher een
eigen stijl. Zo staat Barack Obama, de president van de Verenigde
Staten, bekend om zijn grootse, idealistische teksten (‘Yes,
we can’), waarbij hij droomt van een perfecte wereld. Terwijl
een van zijn voorgangers, Bill Clinton, juist verhalen vertelt
die over de ‘gewone man’ gaan, en wat hij als politicus voor
hen kan doen, hoe klein die verandering ook kan zijn. Zij
benaderen het aspect logos dus op een andere manier.
Speel het volgende fragment af:
Speel de volgende twee fragmenten af:
http://www.hzt.nl/fragment1
http://www.hzt.nl/fragment2
5. Het type dat Theo Maassen speelt, is niet zo succesvol en
dat straalt hij uit met zijn lijf en stem en met wat hij zegt.
Figuur 1: lichaamsgebruik van een acteur
een nerveus type, of het waggelen van een dikke dame)
Figuur 2: stemgebruik van een acteur
Speech van Obama na zijn herverkiezing in 2013
waarin hij zijn campagneteam bedankt.
http://www.hzt.nl/fragment3
Primary Colors (1998) waarin acteur
John Travolta een politicus speelt, die gemodelleerd is
naar Clinton, tijdens zijn verkiezingscampagne. In het
fragment staat Clinton voor een groep fabrieksarbeiders
die hun baan kwijt dreigt te raken.
7. Kun je een idealistisch deel uit de tekst van Obama
benoemen en een ‘gewone’ tekst uit het verhaal van de
imitatie Clinton?
8. Met hun lichaam en stem proberen beide politici zoveel
mogelijk pathos en ethos op te wekken. Benoem welke
OPDRACHT 6
Speechen is een vak op zich en, zoals we bij Theo Maassen
al zagen, lijkt het veel op acteren. Bijna alle speeches van
belangrijke politici worden van tevoren geschreven en er wordt
zorgvuldig nagedacht over wanneer er pauzes moeten vallen en
soms zelfs wanneer een politicus geëmotioneerd moet lijken.
Daarbij worden een aantal basisstrategieën van overtuiging
gehanteerd die al eeuwen bestaan. Een goede speech maakt
onder andere gebruik van de volgende drie aspecten:
logos: publiek overtuigen door logisch te redeneren,
met argumenten
pathos: manier om de emoties van het publiek aan te
spreken en hen op te zwepen tot bijvoorbeeld woede,
medelijden of andere prikkels tot actie
ethos: presenteren van zichzelf als een betrouwbaar
persoon en in het bezit van goede wil in de richting van de
luisteraars en dus te vertrouwen
6. Welke van deze drie aspecten (logos, pathos, ethos) vind
jij het meest belangrijk? Probeer je uitleg te illustreren
met voorbeelden.
9. Welke Nederlandse landelijke of lokale politici ken jij?
Kun jij hun stijl omschrijven?
Voorstelling/sleutelmoment
Optionele opdracht: Samenzweerders
OPDRACHT 10
OPDRACHT 11
De politiek lijkt misschien in eerste instantie niet echt interessant om een toneelstuk over te maken: er wordt veel gesproken
en bevat weinig actie. Toch is juist een politieke moord de
aanleiding voor deze voorstelling: de moord op Julius Caesar,
één van leiders van het gigantische rijk dat Rome in 44 voor
Christus was. De moord wordt gepleegd door een aantal van
zijn (sommige zelfs bevriende!) collega-politici.
Er zijn in totaal vijf samenzweerders die Caesar vermoorden. Eén van hen, Brutus, wordt gedreven door eergevoel en
voelt zich geroepen om de republiek van Rome te verdedigen
ondanks het feit dat dit regelrecht ingaat tegen zijn gevoelens
van liefde en vriendschap voor Caesar. Dit onderscheidt hem
van de andere samenzweerders, die eerder gedreven worden
door jaloezie en rivaliteit.
11. Kun je een situatie bedenken waarin je je eigen gevoelens minder belangrijk zou vinden dan het belang van je
vaderland? Zo ja: welke? Zo niet: waarom niet?
10. De moord op Caesar vindt halverwege het stuk plaats.
Bedenk zelf eens, zonder dat je weet wat er precies aan
de hand is, wat er van tevoren zou zijn gebeurd, en wat
de gevolgen zijn van de moord.
Zeer korte samenvatting
van de voorstelling
De enorme populariteit en groeiende politieke macht van
Julius Caesar beangstigen zijn politieke bondgenoten.
Zij vrezen dat het Caesar nauwelijks moeite kost om de
republiek om te vormen tot een dictatuur. Brutus, Cassius
en nog drie anderen politici komen tot een radicaal besluit:
alleen de dood van Julius Caesar kan de Romeinse Republiek
redden. Na Caesars dood kan Brutus het ontzette volk
bedaren en overtuigen van de noodzaak van deze politieke
moord. Maar hij heeft ook Antonius, vriend van Caesar,
spreekrecht gegeven. Deze doet de stemming omslaan en
de samenzweerders moeten de stad uitvluchten. Een burgeroorlog breekt uit.
OPDRACHT 12
Brutus wordt op slinkse wijze door Cassius op het idee gebracht om Caesar om te brengen. Cassius is in veel opzichten
Brutus’ tegengestelde. Hij is een man van de daad en een
sluwe realist. Zijn goede wil om Rome te bevrijden van een
mogelijk dictator zijn met onzuivere elementen vermengd. Hij
is jaloers en ergert zich eraan dat het volk Julius Caesar als
een god begint te beschouwen: zijn haat tegen Caesar is een
even belangrijke drijfveer als zijn vrijheidsliefde. Hij is opvliegend, impulsief, hartstochtelijk en een zeur.
12. Schrijf in tweetallen een (korte) speech voor Cassius
die hij houdt om Brutus te overtuigen.
Probeer hierbij niet alleen de tekst te schrijven,
maar ook regieaanwijzingen te geven: hoe beweegt
de persoon? Met welke intonatie spreekt hij?
Denk hierbij aan de drie overtuigingsmiddelen van
een goede speech: logos, pathos, en ethos.
www.hzt.nl/educatie