11 wie krijgt welk deel van de koek
advertisement
Jelle Grammens Bedrijfsethiek Wie krijgt welk deel van de koek? (11) Een nieuwe maand staat voor de deur. Vele werkgevers betalen rond deze tijd het loon van hun werknemers uit. Afhankelijk van de job die iemand uitvoert zal het cijfer op de ene loonbrief al hoger liggen dan bij de andere. Daarover is iedereen het eens. Maar wat dan met twee leerkrachten uit hetzelfde onderwijsniveau die over dezelfde anciënniteit beschikken waarbij de ene leerkracht zich inzet voor allerlei buitenschoolse praktijken en verschillende projecten en de andere liever lui dan moe is? Is het eerlijk dat een mannelijke werknemer meer verdient dan zijn vrouwelijke collega die hetzelfde werk verricht? Hoe denkt men over een afdelingsbaas die alle dikke bonussen binnenhaalt door de harde inspanningen van de arbeiders? Met het gepresenteerde onderzoek tracht ik dieper in te gaan op dit onderwerp. 1) Gelijk loon voor gelijk werk?1 Alles begint bij die evidente maar verraderlijke zinsnede: “Gelijke beloning voor gelijke arbeid”. Dit is het zinnetje waaraan bijzonder veel invloed is toegedicht, waarin zoveel hoop is gesteld, ook al is niemand echt gelijk en bestaat er geen gelijk werk. Een studie2 opgesteld door het departement Toegepaste Economie (Dulbea) aan de Brusselse universiteit ULB concludeerde dat bepaalde factoren in de werkelijkheid een doorslaggevende rol spelen bij het bepalen van het loon. We bespreken de belangrijkste factoren. Geslacht In België verdienen vrouwen gemiddeld 14,9 procent minder dan mannen: 2.387 tegen 2.807 euro. In andere Europese landen varieert die loonkloof van 4 tot 25 procent. Vrouwen kunnen misschien wel meer verdienen per uur dan mannen, op het einde van de rit blijft het inkomen van de mannen in het algemeen hoger. De loonverschillen blijven bestaan ook al is het werkaanbod, de tewerkstellingsgraad en het opleidingsniveau van vrouwen toegenomen en zelfs in verscheidene landen op hetzelfde niveau als dat van de mannen. Nochtans is iedere vorm van loondiscriminatie tussen mannen en vrouwen in de verschillende Europese landen verboden. Leeftijd Leeftijd heeft een grote invloed op het niveau van het loon, vooral bij de bedienden. Gemiddeld bereiken Belgische arbeiders hun maximumloon op de leeftijd van 46 jaar en de Belgische bedienden op 54 jaar. Bij bedienden stijgt het loon tussen het begin van hun loopbaan tot aan de loonpiek met ruim 70 procent. Bij arbeiders is dat slechts 12 procent. 1 http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=EA1NVCC4 2 http://dev.ulb.ac.be/dulbea/documents/1236.pdf Sector De hoogste lonen worden betaald door de energiesector (elektriciteits-, gas-, stoom- en warmwaterdistributie), tot een derde meer dan het nationaal loongemiddelde. Daarna komen de raffinage en de nucleaire nijverheden, het luchtvervoer en de scheikundige industrieën. De hotel- en restaurantsector bevindt zich daarentegen helemaal onderaan van de loonschaal, met 10 tot 15 procent lagere lonen dan gemiddeld. Kleine & grote bedrijven Werknemers in kleine bedrijven verdienen gemiddeld gezien minder dan hun collega's in grote bedrijven. Hiervoor geeft de UBL meerdere verklaringen: er zijn meer grote bedrijven in rijke sectoren, de bedrijfs-cao's in grote bedrijven gaan boven de minimumloonafspraken en de anciënniteit ligt hoger in grote bedrijven (12,2 jaar tegen 8,8 jaar in KMO's). Omdat grote bedrijven bovendien vaak een betere winstgraad realiseren, kunnen ze hogere lonen betalen. Regio’s Ook zonder volledige regionalisering van het werkgelegenheidsbeleid bestaan er al (grote) verschillen in loon tussen de regio's. Die vaststelling geldt voor bijna de helft van de bedrijfssectoren. Die regionale loonverschillen variëren van 22 procent ten gunste van de werknemers in Vlaanderen, tot 28 procent ten gunste van de werknemers in Wallonië, naargelang de sector en de beroepsgroep. Andere factoren Ten slotte spelen de volgende factoren eveneens een rol bij het bepalen van het loon: de winstcijfers van bedrijven, het al dan niet deeltijds of voltijds werken en de tijdspanne dat men werkloos was voor men de job kreeg. Gemiddeld bruto maandloon in de privé-sector (oktober 2005) Vraag 1: Stel je voor dat op je werk je collega hetzelfde werk verricht als jij, maar hij verdient 100 EUR netto meer dan jou. Zou je dit loonverschil verantwoord kunnen vinden? Indien ja, met welke van de bovenstaande factoren zou je het niet erg vinden dat hij zo meer verdient dan jou? 2) Lasten op lonen Enkele begrippen3 Bruto- & nettoloon werknemer: van je brutoloon worden bijdragen voor de sociale zekerheid afgehouden. Wat overblijft is je belastbaar brutoloon. Daarvan worden dan weer belastingen afgehouden, met name de personenbelasting. Wat dan overblijft, is je nettoloon. Je nettoloon is dus het bedrag dat op je bankrekening verschijnt. Brutoloonkosten werkgever: Bovenop jouw brutoloon betaalt je werkgever overigens ook nog eens patronale bijdragen aan de Staat, die ook voor de sociale zekerheid bestemd is. Voor je onderneming vertegenwoordig je dus een totale loonkost die hoger ligt dan je brutoloon. Bruto vs. Netto4 De kloof tussen de brutoloonkosten voor de werkgever en het uitbetaalde nettoloon voor de werknemer is nergens ter wereld groter dan in België. Een Belgische werknemer - alleenstaand, met een gemiddeld loon -ontvangt slechts 45,5 procent van wat hij zijn werkgever kost. Dat blijkt uit fiscale statistieken van de Oeso. Sociale zekerheid5 Een van de redenen waarom de brutoloonkosten voor de werkgever en het nettoloon die de werknemer uitbetaald krijgt zo sterk verschilt in België is de bijdragen aan de sociale zekerheid door de werknemer en werkgever. De sociale zekerheid is bedoeld om inkomen en/of verzorging te garanderen voor de personen die, tijdelijk of blijvend, niet (langer) in staat worden geacht om zelf voldoende inkomen of verzorging te voorzien. Dat geldt bijvoorbeeld bij pensioen, ziekte, arbeidsongeschiktheid, overlijden van naasten of werkloosheid. Herverdeling6 België is een van de meest herverdelende landen ter wereld, maar het zijn vooral de werknemers die onder elkaar herverdelen via hun sociale zekerheid. Het echte loon, het 'zakloon' stijgt nog nauwelijks, het herverdeelde loon groeit voortdurend aan. De vraag is of dit nog lang kan verder gezet worden, en of er geen grens bereikt is voor de herverdeling van de werknemers onder elkaar. Overigens zijn belastingen op kapitaal en op de winsten uit dat kapitaal ook al zwaar belast in België.7 Vraag 2: Ben je tevreden dat in België iedereen elkaar ‘helpt’ via een sociale zekerheid, ondanks dat de lonen hierdoor lager liggen? Of denk je dat we beter af zijn zonder sociale zekerheid? 3 http://www.jobat.be/nl/artikels/hoeveel-blijft-er-van-mijn-brutoloon-netto-over/ http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=G754MVTI 5 http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_zekerheid 6 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/Herverdeling%20in%20België%20vooral%20onder%20werkne m0001.pdf 7 http://trends.knack.be/economie/nieuws/dossiers/dossier-vermogenswinstbelasting/kapitaal-al-vrij-zwaarbelast-in-belgie/article-1194761334424.htm 4 Personenbelasting8 Het is jullie waarschijnlijk allen bekend dat in de meeste geciviliseerde landen hoe hoger je loon is, hoe meer je ook kwijtraakt via de zogenoemde personenbelasting (=/= sociale zekerheid). De tarieven van de personenbelasting klimmen op van 25 % tot 50 % (zogeheten "progressieve" tarieven) in belastingschijven. Er bestaan natuurlijk ook uitzonderingen aan deze schijven, maar die laten we hier even achterwege. De rijken bestraffen9 Zoals je ziet worden de rijkere mensen zwaarder belast. We lijken wel een natuurlijke neiging te hebben om geld van rijken af te nemen. Dat werd ook aangetoond via een Amerikaans-Duits onderzoek. Een computerspel gaf aan 120 proefpersonen elk een willekeurige som geld. De zogezegd armere proefpersonen (spelers) in het onderzoek leken gedreven door een soort Robin Hood impuls wanneer ze de kans kregen om geld af te nemen van de rijkere spelers. Omgekeerd gaven de rijkere spelers meer geld aan de armen dan dat ze probeerden het weinige geld van hun af te nemen. Belast ons meer alstublieft Sommigen vinden dat mensen die financieel sterk staan nog meer moeten bijdragen om de maatschappij te helpen en er dus een regelgeving zou moeten bestaan dat mensen die financieel sterk staan nog een groter percentage van hun inkomen zouden moeten afstaan. Voor augustus 2011 werden rijken door het systeem van belastingsbeperking onder Sarkozy in Frankrijk voortdurend rijker10. Totdat 16 Franse miljardairs een petitie hebben ondertekend waarin zij vroegen meer belastingen te betalen, 'zodat het Frans economisch model en de eurozone' overeind bleven. Hierdoor schroefde Sarkozy zijn beleid terug dat er jarenlang op gericht was de belastingdruk voor miljardairs te beperken tot maximaal 50 procent van hun inkomen, inclusief vermogensbelasting. In september dit jaar heeft Hollande, de nieuwe president van Frankrijk besloten om een taks van 75 procent te heffen vanaf de inkomensschijf van 1 miljoen euro. Hollande preciseerde niet of het miljoen euro slaat op een fiscaal huishouden of per persoon.11 Vraag 3: Vind je ook dat de rijkere Belgen nog meer moeten afstaan van hun inkomen in de vorm van personenbelasting of sociale zekerheid (zoals in Frankrijk)? 8 http://nl.wikipedia.org/wiki/Personenbelasting http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/De%20rijken%20bestraffen0001.pdf 10 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/Belast%20ons%20meer%20asjeblief.pdf 11 http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1497710/2012/09/07/Hollande-bevestigttaks-van-75-procent-op-hoogste-inkomens.dhtml 9 3) Monsterlonen Een punt dat hier op aansluit is de vraag of topmanagers te veel verdienen? Dit is wat R.C. Warren beweert in zijn artikel Corporate Temperance as a Business Virtue. Bedrijven zouden meer werk moeten maken van rechtvaardig verlonen en het creëren van arbeidsplaatsen. We gaan hierop in door te kijken naar de beloningen van topmanagers bij de bankensector. Achter de schermen geven bankiers mij gelijk12 Killian Wawoe, tot voor kort senior personeelsmanager bij ABN Amro, roept al jaren dat het beloningssysteem bij de banken pervers en misdadig is. Omdat er niets gebeurde, nam hij ontslag. Twee jaar later wordt zijn kritiek op het bankierswereldje, inmiddels wetenschappelijk onderbouwd, nog altijd doodgezwegen. 'Niemand durft aan de bonussen te raken, uit angst.' zegt de heer Wawoe. Hij kwam tot zijn overtuiging toen hij ging onderzoeken wat werknemers tot goede werknemers maakt. Hij ontdekte al snel dat de hoogste bonussen niet gingen naar de beste bankiers, maar naar de grootste haantjes binnen het bedrijf: sociale, assertieve en dominante persoonlijkheden. En dat gewoon omdat zij de meeste risico’s nemen. Hij beschrijft de bankensector als een enorme machocultuur, waar het nooit genoeg is. De conclusie die Wawoe daaruit trok, was dat bonussen in de financiële wereld averechts werken. Gewoon omdat ze de bankiers op een verkeerde manier prikkelen. Bonussen belonen verkeerd gedrag. Wawoe vergelijkt het met een voetballer zoals Lukaku bijvoorbeeld. Als je hem een miljoen euro betaalt per doelpunt, zal hij niet meer samenspelen maar gaan schieten vanuit elke mogelijke hoek. Ook als het team daardoor verliest. Drie misvattingen van de bank volgens Wawoe “Wie het meest bijdraagt aan de winst, moet ook het meest verdienen.” Wawoe legt dit uit met een voorbeeld: stel, ik neem al uw spaargeld en ik zet dat in op rood in het casino. Als ik win, dan is mijn rendement 100% en verdubbel ik uw spaargeld. Volgens bovenstaande stelling heb ik dan recht op een vette bonus. Alleen al als je kijkt naar het risico dat ik met uw geld genomen heb, dan moet ik eigenlijk ontslagen worden. “Bonussen verhogen de productiviteit.” Bonussen verhogen enkel kwantiteit van het werk, maar de kwaliteit gaat er vaak nog harder op achteruit. “Zonder bonussen gaan de beste mensen weg.” Ook dit is een mythe. Het klopt niet dat bankmensen heel gemakkelijk naar het buitenland kunnen. Bankzaken zijn veel minder internationaal dan men denkt. Ook kan men niet zomaar naar een andere bank of andere bedrijven in België. Uit exit interviews blijkt dat werknemers in de banksector weggaan om drie redenen: - Moeilijke relatie met hun baas. - Carrièremogelijkheden die niets met het financiële aspect te maken hebben. - Moeilijkere relatie met collega’s. Dus zijn bonussen dan toch zo belangrijk? 12 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/Achter%20de%20schermen%20geven%20bankiers%20mij%2 0gelijk.pdf De manager als vedette13 De media speelden een belangrijke rol in de vedettencultus van de CEO. Toplui liepen er graag in mee, want het mediagebeuren streelde hun ego.14 Hoewel een vedette niet altijd bekend hoeft te zijn bij het grote publiek. Bijvoorbeeld een ontwerper. Die is op zijn terrein een vedette, omdat het welslagen van een nieuw model van zijn werk afhangt. Zo is het ook met topmanagers: van het binnenhalen van die ene persoon hangt het succes van de onderneming af. De lonen van topmanagers die maar bleven stegen De reden waarom de lonen van topmanagers zo hoog liggen is volgens Jean Van den Eynde, de roep naar transparantie. Mensen wilden weten wat de topmanagers verdienden. Het betekende dat de lonen van de managers meer en meer publiek gemaakt werden, wat de loonspiraal nog meer stimuleerde. Tijdens de wilde periode, die een hoogtepunt bereikte rond de millenniumwissel, stond alles in het teken van de korte termijn, lees een hoge beurskoers. In een poging om de juiste man op de juiste plaats te hebben, werden topmanagers aangetrokken tegen exorbitante voorwaarden. Dat fenomeen creëerde een prijsonelastische omgeving. Bedrijven gaven hun onderhandelingsmarge uit handen. Ze moesten absoluut manager X of Y hebben, want dat was wat de markt wilde. 15 Vraag 4: Vind je het kunnen dat topmanagers zo’n hoge beloningen krijgen, of sluit je je eerder aan bij de mening van Killian Wawoe? Wat kan of moet er misschien anders? 13 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/De%20manager%20als%20vedette0001.pdf 14 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/Het%20gaat%20niet%20alleen%20om%20het%20geld0001.pdf 15 http://netto.tijd.be/geld_en_gezin/carriere/Wat_verdienen_Belgische_topmanagers_in_crisistijd.81684392211.art?ckc=1 4) Werknemers als mede-eigenaars van het bedrijf Aan beide kanten van de Atlantische Oceaan wordt op alle niveaus steeds meer gebruik gemaakt van een systeem om aandelen aan werknemers en opties op aandelen aan kaderleden te geven, om ze te belonen of aan te trekken. Het lovenswaardige doel is dat alle werknemers mee kunnen profiteren van de prestaties van het bedrijf waarvoor ze werken.16 Voordelen -Het moedigt het gezamenlijk engagement van management en werkvloer aan voor betere prestaties. -Het helpt bij het wegwerken van ongenoegen en frustratie bij de werknemers en de vervreemding van hun werk. -Zinnige oplossing voor het wegwerken van ongelijkheden in eigendom. - Vermindering van vijandige verhouding tussen werkgevers en werknemers. Nadelen - Voor individuele werknemers zonder kapitaal is het een vrij hoog risico om een deel van hun centen in een bedrijf te steken dat eigendom is van de werknemers. - Het is niet gemakkelijk om bedrijfseigendom van werknemers te rijmen met de golf van fusies en overnames die wereldwijd plaatsvindt onder druk van aandeelhouders die meerwaarde zoeken. -Het dividend levert de betrokken werknemers uiteraard niet onmiddellijk beschikbaar geld op. Het voordeel is er een op termijn, namelijk de jaarlijkse winstuitkering.17 - Grotere betrokkenheid bij het bedrijf? Of grotere afhankelijkheid bij het bedrijf? - De aandelen zullen normaal gezien in beperkte mate verhandelbaar zijn. Vraag 5: Vind je het een goed idee om een deeltje van de lonen van werknemers te vervangen met aandelen of te geven bij opslag in plaats van geld? Of laat je het liever zo? 16 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/Werknemers%20als%20medeeigenaars%20van%20het%20bedrijf0001.pdf 17 http://habe.hogent.be/habe_lf169/Leesmap11/Winst%20voor%20het%20werkvolk0001.pdf 5) Literatuurlijst Internet De Standaard - Het ene loon is het andere niet - Geraadpleegd via: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=EA1NVCC4 Dulbea - Loonstructuur in België - Geraadpleegd via: http://dev.ulb.ac.be/dulbea/documents/1236.pdf Jobat – Hoeveel blijft er van mijn brutoloon netto over – Geraadpleegd via: http://www.jobat.be/nl/artikels/hoeveel-blijft-er-van-mijn-brutoloon-netto-over De Standaard – Lasten op loon nergens anders groter dan in België – Geraadpleegd via: http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=G754MVTI Wikipedia – Sociale zekerheid – Geraadpleegd via: http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_zekerheid Knack (trends) - Kapitaal al vrij zwaar belast in België – Geraadpleegd via: http://trends.knack.be/economie/nieuws/dossiers/dossier-vermogenswinstbelasting/kapitaal-al-vrijzwaar-belast-in-belgie/article-1194761334424.htm Wikipedia – Personenbelasting – Geraadpleegd via: http://nl.wikipedia.org/wiki/Personenbelasting De Morgen – Hollande bevestigt taks van 75 procent op hoogste inkomens – Geraadpleegd via: http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1497710/2012/09/07/Hollandebevestigt-taks-van-75-procent-op-hoogste-inkomens.dhtml De Tijd (netto) - Wat verdienen Belgische topmanagers in crisistijd? – Geraadpleegd via: http://netto.tijd.be/geld_en_gezin/carriere/Wat_verdienen_Belgische_topmanagers_in_crisistijd.81 68439-2211.art?ckc=1 Artikels Guy Tegenbos (?) Herverdeling in België heeft vooral plaats onder werknemers De Standaard Sts (?) Messen hebben er veel voor over om de rijken te bestraffen De Standaard Lc (24 augustus 2011) Belast ons meer alstublieft De Standaard Nico Tanghe (12, 13 februari 2011) Achter de schermen geven bankiers mij gelijk De Standaard Bart Dewaele (?) Het gaat niet alleen om geld De Standaard Ruben Mooijman (11 Juni 2003) De manager als vedette De Standaard ? (1, 2 april 2000) Werknemers als mede-eigenaars van het bedrijf De Standaard Marc Cels (22 januari 2002) Winst voor het werkvolk De Standaard
