0 Overzicht Leeswerk voor Collocaties

0 Overzicht
Leeswerk voor Collocaties
- Hoofdstuk uit Cruse is wat algemene achtergrond over
‘syntagmatische relaties’
- Kleine encyclopedische artikel van Krishnamurthy zoomt in op
collocaties, maar hanteert een ruimer, corpus-gebaseerd idee
- Hoofdstuk van Malmkjaer bekijkt collocaties vanuit het perspectief
van vertaling
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (1/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
0 Overzicht
1 Collocaties
2 Collocaties in vertaling
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (2/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Prototype
Collocaties zijn idiosyncratische beperkingen op het voorkomen van
woorden in het gezelschap van bepaalde hoofdwoorden.
Prototypische voorbeelden
*zware eter
zware roker
bloedheet
*bloedkoud
vrede stichten
*vrede maken
op de bus
*op de taxi
*jaloers op
bang voor
een school vissen
*een school leeuwen
Deze voorbeelden suggereren een strikte opvatting van wat
collocaties zijn: directe verbindingen met een zekere mate van
onvoorspelbaarheid in de keuze van woorden.
(Afbakening is niet eenvoudig…)
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (3/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en idiomen
Collocaties maken deel uit van het grotere gebied van idiomaticiteit.
Typische idiomen
de geest geven (VP)
uit de kunst (PP)
de rode draad (NP)
het regent pijpestelen (S)
Verschil tussen collocaties en idiomen?
- Collocaties kun je wel decoderen als je ze niet kent, maar niet
encoderen als je ze niet kent.
- Idiomen kun je niet encoderen, maar ook niet decoderen, omdat ze
een niet-compositionele betekenis hebben.
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (4/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en idiomen
Streep in het krantenartikel dat wordt uitgedeeld in de les idiomen
en collocaties aan.
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (5/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en selectie-restricties
Collocaties moeten onderscheiden worden van selectie-restricties
(semantische beperkingen op de distributie van een woord), maar de
grens is niet altijd duidelijk.
Selectie-restricties komen voort uit een bepaald soort object dat een
woord vereist, bv. drinken (vloeistof), sterven (levend organisme).
Selectie-restricties of collocatie? (Cruse 2004:229)
- avid reader, television viewer, stamp collector, concert-goer, netsurfer
- ?avid footballer, gambler, musician, botanist, computer hacker,
womanizer, drinker
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (6/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en co-occurrence
Ruimere opvattingen van collocatie
Ruimere context: Bij elkaar in de buurt voorkomen (‘co-occurrence’)
van twee woorden, niet noodzakelijkerwijs direct naast elkaar.
Voorbeeld (uit Krishnamurthy): dentist met hygienist, optician,
molar (Cruse noemt dit discourse interaction)
Ruimere notie van beperking: Samen voorkomen met een hogere
frequentie in een corpus.
Voorbeeld (uit Krishnamurthy): de meest frequente woorden
voor open (linker collocates) zijn ‘‘the, to, an, is, an, wide, was,
door, more, eyes’’, de meest frequente woorden na open (rechter
collocates) zijn ‘‘to, and, the, for, up, space, a, it, in, door’’ (ibid.).
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (7/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en co-occurrence
Extreme visie op collocaties en grammatica
Grammatica bestaat niet. Er zijn alleen collocaties: frequente
verbindingen tussen woorden.
Gebalanceerde visie op collocaties en grammatica
Er is een onderscheid tussen het idiomatische, lexicale aan de ene
kant (‘idiom principle’, lexis) en het algemene, grammaticale aan de
andere kant (‘open choice principle’, grammatica).
Het ‘idiomatische’ gedeelte van taal is groter dan aanvankelijk werd
gedacht. Er zijn cliché’s, formules, vaste uitdrukkingen. (Eet
smakelijk! Comment-allez vous? Wieviel macht das? Nice to meet
you.) Er zijn ook schematische constructies.
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (8/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en constructies
Een constructie is een cluster van syntactische, lexicale, semantische
en pragmatische eigenschappen, soms met bepaalde woorden, maar
altijd met één of meer open plekken.
Voorbeeld: Hij houdt niet van garnalen, laat staan van inktvis.
Constructie (bij benadering): niet X laat staan Y
(Verhagen 1994)
Constructies zijn taal-specifiek en verschillen dus in hun
eigenschappen over talen (laat staan, let alone, geschweige, sans
parler de, encore moins).
(Ook hier bestaat een ruime opvatting: geen grammatica, alleen een
systeem van constructies: Constructie-grammatica)
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (9/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Collocaties en stereotypicaliteit
Tenslotte is het goed om collocaties te onderscheiden van
verbindingen waarin woorden om niet-talige redenen gevoeld
worden bij elkaar te horen (Cruse 2004:230).
- extralinguïstische factoren: een ei bakken (vs. een appel bakken)
- stereotypische combinaties, default patronen (clichés, stoplappen):
best wel, flagrante schending, lekker weer
Maar de grenzen zijn helaas niet zo scherp …
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (10/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties: Constructies
Adverbium + adjectief: hoogst verbaasd
Adjectief + nomen: zwaar geschut
Direct object + werkwoord: verwarring stichten
Werkwoord + prepositie: wachten op
Prepositie + object: aan de universiteit
Er lijkt steeds in semantisch opzicht een hoofd te zijn en een ander
element dat daarvan afhangt (dependent).
verbaasd > hoogst
geschut > zwaar
verwarring > stichten
wachten > op
universiteit > aan
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (11/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties in vertaling
hoogst + adjectief: onverstandig, onbevredigend, modern,
waarschijnlijk, concurrerend, twijfelachtig, zeldzaam, verbolgen,
merkwaardig, interessant, gelukkig, smartelijk, ongezond,
serieus, belangwekkend (Eindhoven corpus)
(Uit het British National Corpus)
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (12/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties in vertaling
zware N
- Probeer collocaties te bedenken met zwaar en een nomen.
- Hoe zou je die collocaties vertalen in het Engels, Frans of een
andere taal?
- Wat geeft een woordenboek ons eigenlijk?
at the N
- Wat voor voorbeelden vinden we in het British National Corpus
(at the [n*] .)
- Wat voor vertaalmogelijkheden zien we?
- Zijn er generalisaties?
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (13/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties in vertaling
Een bijzonder, Nederlands verschijnsel (Van der Wouden 1992)
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (14/15) – J. Zwarts (TLW, UU)
1 Collocaties in vertaling
Overgenomen uit Malmkjaer (semantische prosodie)
Welke connotaties hebben je voor de woorden pretty, cause en
reason?
Doorzoek een corpus om te zien of je vermoedens bevestigd worden
door de search.
Selecteer 10 regels van elke search die de meest frequente
collocaties representeren en vertaal ze in je eigen taal. Bespreek de
relatie die je ziet tussen de zoektermen en de woorden die je in je
vertaling gekozen hebt.
Woorden in vertaling 2010-11 – Collocaties (15/15) – J. Zwarts (TLW, UU)