Conflict en protest bij ruimtelijke projecten

SPSP symposium 8 maart 2010
Conflict en protest
bij ruimtelijke
projecten
Tom Coppens
KU Leuven
SPSP symposium 8 maart 2010
SPSP symposium 8 maart 2010
Onderzoeksvragen?
l
Hoe en waarom ontstaat bewonersprotest rond ruimtelijke
projecten?
l
Hoe inter-ageren besturen en bewoners in een ruimtelijk conflict?
l
Hoe kunnen we op een meer constructieve manier met conflicten
om gaan?
l
Onderzoekscases
l
l
l
Gent Sint Pieters (enquête + documentanalyse + diepteinterviews)
Leuven Kop van Kessel-lo (enquête + documentanalyse +
diepteinterviews)
Kievitplein Antwerpen (documentanalyse + diepteinterviews)
SPSP symposium 8 maart 2010
Waarom ontstaat protest ?
Karakteristieken
project
Karakteristieken
buurt
Karakteristieken
besluitvorming
Bron: Ruimte, nr 5, 2010
Protest
SPSP symposium 8 maart 2010
Projectkarakteristieken
l
Impact van project op omgeving (externaliteiten)
l
l
l
l
l
l
l
l
l
Milieukwaliteit (lucht, bodem, water, geluid, geur)
Sociale veiligheid
Verkeersveiligheid
bereikbaarheid
Landschappelijke kwaliteit, zichten en lichtinval, dichtheid
Identiteit
Vastgoedwaarde
Commerciële waarde
Elk project is mix van positieve en negatieve
externaliteiten
SPSP symposium 8 maart 2010
l
Rol van perceptie
van externaliteiten
(Slovic,
Kahneman)
l
l
l
Kloof tussen
“expert” en “leken”
Bias bij beoordeling
Persistentie van
risico beoordeling
SPSP symposium 8 maart 2010
Buurtkarakteristieken
l
Protest = collectieve actie
l
Organisatiecapaciteit van de buurt
l
l
l
l
Aantal inwoners en densiteit
Algemeen opleidingsniveau
Sociale cohesie
Belangenstructuur van een buurt
l
Mogelijkheid om coalities te vormen
SPSP symposium 8 maart 2010
Karakterisieken van de besluitvorming
l
l
Openheid – geslotenheid van
besluitvorming voor burgers
l
Openheid: veel mogelijkheden
voor burgers tot inspraak cfr
directe democratie
l
Gesloten: geen enkele
(institutionele) mogelijkheid voor
inspraak
“Politieke opportuniteitstheorie”:
Protest ontstaat vooral bij “matige”
of “halfslachtige” openheid van de
besluitvorming
l
De institutionele participatieve
kanalen zijn onvoldoende om
een werkelijke impact te hebben
op het besluitvorming
l
Er is een opportuniteit voor
buiteninstitutionele actie
Kans op protest
Open
Gesloten
SPSP symposium 8 maart 2010
Case: Gent Sint Pieters
Renovatie stationsgebouw/ tram
en busstation
Parking 2800 wagens
200.000 m² ontwikkeling
Nieuwe weg en tunnel
Openbaar domein
Natuurontwikkeling
554 bezwaarschriften
56% zou deelnemen aan
protestacties
Actiecomité buitensporig
Raad van State +
Milieustakingsvordering
Petities, betogingen, website,
nationale en lokale pers, ….
SPSP symposium 8 maart 2010
204 bezwaarschriften
54% zou deelnemen aan
protestacties
Actiecomité Belle-Vue
Geen juridische stappen van
actiecomité
Nauwelijks acties
Tweede stationstoegang
Parking 975 wagens
44.000 m² kantoren,
commerciële ruimtes en
appartementen
Heraanleg van Martelarenlaan
park Belle-vue
SPSP symposium 8 maart 2010
SPSP symposium 8 maart 2010
Buurtkarakteristieken
Organisatiecapaciteit
Leuven versus Gent
Aantal inwoners nabij project
Geen significante verschillen (999 vs 971)
Algemeen opleidingsniveau
Geen significante algemene verschillen, wel aanwezigheid
specifieke beroepsprofielen in Gent (advocaten, architecten,
planologen)
Sociale cohesie
Leuven significant hogere sociale cohesie + meer homogene
bevolkingssamenstelling
Aanwezigheid van bestaande
actiecomités
Belle-vue bestaand buurtcomité, Buitensporig ontstaan uit
bestaande buurtcomités
Banden met milieubewegingen
Geen banden met milieubewegingen in Leuven, in Gent
banden met meerdere lokale en supra-lokale organisaties
Eigendom
Leuven meer eigenaars (behalve voor meest getroffen stuk)
Belangenstructuur
Complementaire belangenstructuur in Gent, tegengesteld in
Leuven
SPSP symposium 8 maart 2010
Belangenstructuur
SPSP symposium 8 maart 2010
SPSP symposium 8 maart 2010
Besluitvorming
Leuven
Gent
Politieke context
Sterke burgemeester (38%
stemt Spa)
“ik wil wel luisteren, zolang men
niet denkt dat ik daar rekening
mee hou”
Twee partijen met kleine
meerderheid
Inspraak genegen
Communicatie en participatie
Enkele hoorzittingen, infopunt
Meerdere hoorzittingen,
klankbordgroep, infopunt,
overleg
Perceptie op mogelijke
verandering
10% denkt dat de plannen
kunnen veranderd worden
31% denkt dat de plannen
kunnen veranderd worden
24% denkt dat de stad rekening
houdt met protest
36% denkt dat de stad rekening
houdt met protest
Geen Mer studie – niet
aangegrepen !
Fijn stof,
milieustakingsvordering,
verkiezingen
Juridische en politieke
opportuniteit
SPSP symposium 8 maart 2010
Besluit
l
l
Zowel projectkarakteristieken, als karakteristieken van de
buurt als karakteristieken van de besluitvorming spelen een
rol bij het tot stand komen van protest
Mobilisatiecapaciteit is sterk afhankelijk van
l
l
l
l
belangenstructuur van de buurt
de aanwezigheid van zeer specifieke expertise
Banden met milieubewegingen
Het ontstaan van protest is afhankelijk
l
l
van enerzijds de bestaande institutionele kanalen
anderzijds van de perceptie van de opportuniteit van protest
SPSP symposium 8 maart 2010
De interactie tussen besturen en
actiecomités
l
Reactie van besturen op
protest: vermijden
l
Pragmatisch
l
l
Geen “oog” voor inspraak
Geen “ruimte” voor inspraak
§
§
l
Geen capaciteit om inspraak te
organiseren
Geen beleidsruimte voor
inspraak
Ideologisch
l
“Inspraak nadat we beslist
hebben”
SPSP symposium 8 maart 2010
Reactie van actiecomités: buiteninstitutionele acties
2.
3.
4.
Lokale Mobilisatie
l
Enquêtes
l
Pamfletten
l
…
Publieke opinie via media
l
Mobiliseren autoriteiten in
vakgebied
l
Opiniestukken
Politieke druk
l
Exploiteren van verdeeldheid
l
Exploiteren van beleidsniveaus;
Juridische druk
l
Procedurefouten
l
Europese wetgeving -> Fijn stof,
MER, …
title (All)
pagenr (All)
Berichtgeving rond het KIEVITPLEIN: aantal artikels per kwartaal
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
Count of id
Drop Series Fields Here
Total
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr4
Qtr1
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
Qtr1
Qtr2
Qtr3
Qtr4
1.
19961997 1998 1999
2000
2001
Years
2002
2003
pubdate
2004
2005
2006
2007
SPSP symposium 8 maart 2010
Uitkomst van protest
l
Escalatie -> conflicten wekken
nieuwe conflicten op !
l
l
l
l
l
Substantiële bezwaren->
procedurele bezwaren ->
relationele bezwaren
Partijen verbreden
Tactieken worden steeds harder
Stigmatiseren, polarisatie van vooren tegenstanders
breuk met intermediaire
organisaties
SPSP symposium 8 maart 2010
Besluit
l
Door het gebrek aan institutionele mogelijkheden voor
beleidsbeïnvloeding, ontstaat buiten-institutionele actie
l
Buiten-institutionele actie leidt tot escalatie en verdere
polarising
l
Door escalatie wordt het moeilijker om nog oplossingen
te vinden voor het conflict
SPSP symposium 8 maart 2010
Hoe omgaan met conflicten?
l
Constructief conflict vs destructief conflict
l
Destructief conflict
l
l
l
l
Escalatie en polarisatie
Conflicten leiden tot winnaars en verliezers
Conflicten hebben negatieve impact buiten de conflicterende
partijen (bv geen project)
Constructief conflict
l
l
Interactie leidt tot positieve/bevredigende resultaten voor de
betrokken partijen (win win)
Betere inhoudelijke oplossingen
§
§
Meer innovatieve oplossingen
Meer ruimtelijke kwaliteit
SPSP symposium 8 maart 2010
Strategieën voor constructief conflict
Projectstrategieën
Buurtstrategieën
Besluitvormingsstrategieën
Constructief conflict
SPSP symposium 8 maart 2010
Projectstrategieën
l
Management van externaliteiten
l
Verminderen van negatieve impact
l
l
l
Compenseren van negatieve impact
l
l
Impact in kaart brengen op milieuvlak, maar ook op sociaal en
economisch vlak (duurzaamheidseffectenrapportage?)
Opnemen van milderende maatregelen op alle vlakken
compensaties op milieuvlak, maar ook sociaal-economisch (cfr
pomphuis)
Mengen van negatieve en positieve externaliteiten in één project
l
l
l
l
Zoeken naar wederzijdse winsten op lokaal en supra-lokaal vlak
Gebiedsgerichte benadering van projecten (ipv single issue
projecten)
Overdachte keuze van projectgrenzen
Opm: koppeling moet voldoende geïntegreerd zijn
SPSP symposium 8 maart 2010
Projectstrategiën
l
Management van risicoperceptie: geloofwaardigheid
en betrouwbaarheid
l
l
l
l
Maximale openheid van informatie
Externe, neutrale toets van inhoudelijke voorstellen
(kwaliteitskamers, rekenhof, MER-toets, ….)
Joint fact finding bij complexe risico’s
l Gezamenlijk leren
l Betrek bewoners bij MER studie
Conditionele compensaties
SPSP symposium 8 maart 2010
Buurtstrategieën
l
Stimuleer organisatiecapaciteit (vierde spoor bij
driesporenplanning)
l
Kanaliseer en organiseer protest
§
§
l
Rationaliseer het debat
§
l
Charter met actiecomités
Afspraken over representatie
Bv budgetten voor expertise voor actiecomités
Belangenstructuren
l
l
Ontvlechting van belangen en waarden noodzakelijk om tot
win-win oplossingen te kunnen komen
Mag niet leiden tot verdeel- en heersstrategie
SPSP symposium 8 maart 2010
Besluitvormingsstrategie
l
Creëer voldoende beleidsruimte voor participatie bij
strategische projecten
l
Open en getrapte besluitvorming
l
l
l
Stap1: Nut en noodzaak van een strategisch project (visie en
doelstellingen)
Stap 2: Bepalen van randvoorwaarden van een strategisch project
Stap 3: Afweging alternatieve oplossingen
l
l
l
l
Open procedure
plan-MER of duurzaamheidsrapportage als arbitrage-instrument
Stap 4: Implementatie van gekozen alternatieven
Maatschappelijke discussie bij elke stap!
SPSP symposium 8 maart 2010
Besluitvormingsstrategieën
l
Vermijd escalatie door conflictbemiddeling
l
Oplossingen door onderhandelingen tussen betrokken
partijen
l
Neutrale bemiddelaars
l
l
l
Bv conflictbemiddelaars op Vlaams Niveau bij
ombudsdiensten
Middelen voor conflictbemiddeling bij projecten
Ontwerpend onderzoek