Deelverslag

Verslag geologie excursie ochtend van 4 september.
Verslaggever: Rinus Coesel
Locaties van de excursie:
Met eigen vervoer hebben wij onder leiding van Hans de Jong de volgende locaties bezocht:
Nr
Locatie
12
In de buurt van Steinheim langs weg 418
13
Echternach Perekop
Zie onderstaande kaart.
Geologie
Hoog- en middenterras
Luxemburger Sandstein
Periode
Kwartair
Lias, Jura
Locaties ochtendexcursie nr.13 en 12
Samenvatting van wat we hebben waargenomen:
 Muschelkalklagen
 Luxemburger Zandsteen Perekop een mooie wandelomgeving
 Honingraatverwering
 Verticale diaklazen en kloven
 Kris/kras gelaagdheid
 Overgangen in sedimentlagen
 Exfoliatie
1
12 Steinheim
De Muschelkalk is een pakket gesteentelagen in de ondergrond van grote delen van West- en
Midden-Europa. Ze bestaat uit een afwisseling van kalksteen, mergel, dolomiet en evaporietlagen
en is gevormd in het Midden-Trias (ongeveer 240 tot 230 miljoen jaar geleden).
De evaporiet- en sedimentatielagen zijn goed te zien op Foto 1. Deze gelaagdheid kan per dag
opgebouwd zijn, b.v. door sedimentatie tussen eb en vloed.
Dolomiet of bitterspaat is een carbonatisch mineraal; calcium-magnesium-carbonaat met de
chemische formule CaMg(CO3)2.
Het mineraal ontstaat meestal secundair in kalksteen, waar door omzetting van puur
calciumcarbonaat dolomiet ontstaat. Doordat Mg ionen plaatsen van Ca ionen in het kristalrooster
innemen, ontstaan zowel op atomaire als op macroschaal gaten in het gesteente.
Het kwartair is gekenmerkt door het optreden van klimaatveranderingen, ijstijden en warme
perioden (woestijnklimaat), die elkaar in de tijd relatief snel opvolgden.
In die periode ontstonden in de woestijn op veel plaatsen zoutmeren. Deze meren waren meestal
ondiep. Door de warmte verdampte veel water, waardoor het meer verzadigd raakte met zouten. Op
de bodem sloegen de zouten neer als dolomiet en mergel, die beide kalkrijk zijn. De kalk was
vermengd met silt en klei. Dit mengsel heet mergel. Af en toe werden de meren voorzien van vers
water uit de Tethysoceaan. Dan begon een sedimentatiecyclus weer opnieuw. De Muschelkalk is
arm aan fossielen, waarschijnlijk zijn deze teniet gegaan door het omzettingsproces van kalk naar
dolomiet, maar in de bovenste lagen zijn vaak fossiele zeeleliestengels aanwezig.
Aan het voorkomen van schelpen en afdrukken daarvan dankt Muschelkalk zijn naam (Muschel
betekent schelp).
De overgang naar de dikke lagen zandige kalksteen zou veroorzaakt kunnen zijn doordat lange tijd
geen klimaatveranderingen zijn opgetreden.
Foto 1 Locatie 12. Afzetting van Muschelkalk onder zandige kalksteen.
2
13 Perekop
We zijn in het gebied van het Luxemburger Zandsteen. Dit is ontstaan tijdens de Jura. Daaraan
vooraf gaand zijn in het Keupertijdperk voornamelijk sedimenten afgezet van klei, mergel,
zandsteen, dolomiet en sulfaten. De (Keuper) kleilagen vormen een instabiele ondergrond voor de
Luxemburger Zandsteen afzettingen, zoals we gaan waarnemen tijdens de middagexcursie.
De Luxemburger Zandsteen verweert vrij makkelijk tot zand. Door het uitlogen van oplosbare
stoffen gaat de samenhang tussen de zandkorrels verloren. Dit is goed te zien aan de vele spleten
(diaklazen) en kloven die zo kenmerkend zijn voor dit gebied. Zie Foto 2 en Foto 3.
Foto 2 Verzamelen bij de Perekop
Foto 3 Kloven
De verticale diaklazen zijn ontstaan onder invloed van inwendige spanningen in het gesteente in
combinatie met het effect van boomwortels, bevriezen van water en erosie door regenwater.
3
Een van de typische verweringsverschijnselen is de z.g. honingraatverwering, die we nu in het echt
op diverse plaatsen hebben kunnen waarnemen. Zie Foto 4 (op het voorblad van de Nieuwsbrief 60
2016-2 is dit ook te zien).
Foto 4 Voorbeeld van honingraatverwering
Een voorbeeld van kris/kras gelaagdheid is te zien op Foto 5
Foto 5 Kris/kras gelaagdheid
4
Een typische overgang van sedimentlagen is te zien op Foto 6
Foto 6 Sedimentlaag overgang
Op Foto 7 zou een voorbeeld kunnen zijn van exfoliatie. Dat is het loslaten van de buitenste schil
van het gesteente onder invloed van thermische spanningen die kunnen optreden door intense
zonnestraling overdag en sterke afkoeling ’s nachts, zoals dat voor komt in een woestijnklimaat.
Foto 7 Exfoliatie?
5