baby`s geven signalen: hoe communiceren met heel jonge

BABY’S GEVEN SIGNALEN:
HOE COMMUNICEREN MET HEEL
JONGE KINDEREN ?
1.
Inleiding
Baby’s kunnen niet praten, maar als je goed kijkt,
vertellen ze je wel een heleboel met hun lichaamstaal.
Baby’s gebruiken
hun
gezichtje,
armpjes, beentjes,
ademhaling en stem om zich uit te drukken. Ze huilen,
maken geluidjes, gapen, glimlachen of trekken een
pruillipje. Wat betekent dit gedrag? Wat wil mijn kindje
zeggen? Waarom huilt mijn baby?
In deze brochure zullen we proberen een antwoord te
geven omtrent al uw vragen over het communiceren met
een baby. Maar het belangrijkste wat u kunt doen is uw
baby leren kennen, rustig tijd met hem doorbrengen en
hem proberen te begrijpen. Deze brochure is dus een
hulpmiddel van wat u van uw baby kan verwachten en
kan u dus helpen op uw ontdekkingsreis.
2
2. Ontwikkeling in het eerste levensjaar
Elke baby is uniek en heeft dus ook zijn eigen groeilijn.
Baby’s groeien gedurende het eerste levensjaar gemiddeld
25 centimeter en wegen aan het eind van dat jaar
ongeveer 10 kilo. Je kind kan op deze leeftijd nog niet
spreken, maar hij laat je wel merken hoe hij zich voelt aan
de hand van zijn lichaamstaal en zo weet jij of hij iets
nodig heeft. Na de geboorte huilt de baby om aan te
geven dat zijn longen goed werken, maar niet lang daarna
heeft het huilen een heel andere functie gekregen.
Namelijk: het aangeven dat hij iets nodig heeft.
Je baby kan vanaf de eerste dag al zien op een afstand
van 20 centimeter. Deze afstand is juist genoeg om de
ouder te kunnen zien en beter te leren kennen tijdens het
geven van borstvoeding of flesvoeding en de verzorging.
De baby raakt steeds meer gehecht aan diegenen die hem
verzorgen. Wanneer hij zich veilig voelt, is de hechting
positief en krijgt hij vertrouwen in het omgaan met
anderen. Eerst is de baby nog heel hard aan je gehecht en
beschouwt hij zichzelf als een deel van jou, maar tegen
3
het einde van het eerste levensjaar maakt de baby zich al
wat losser van jou. Ook spelenderwijs raakt je kind meer
vertrouwd
met
jezelf
en
de
omgeving.
Intensief
lichaamscontact met de baby, bijvoorbeeld door hem te
masseren, te strelen of te knuffelen, is vooral in de eerste
levensfase heel belangrijk voor een goede ontwikkeling.
Ook motorisch maakt je kind een hele ontwikkeling door
tijdens dat eerste jaar. Je baby bekijkt de wereld eerst
vanuit liggende toestand, maar kan na verloop van tijd
ook zitten, kruipen en misschien zelfs al lopen. Het leert
zijn armen te gebruiken en kan dan dingen weg slaan.
Vingers worden ook ontdekt. De baby leert dat het dingen
kan vastnemen en dit betekent dus ook volop op
ontdekking gaan. Het kan stopcontacten vastnemen,
kasten openen, naar andere kamers op ontdekking
gaan,…
4
3. Lichaamstaal van een baby
Voor een pasgeborene is de lichaamstaal de eerste en
enige manier van communiceren. Het kindje kan namelijk
nog geen gebruik maken van woorden en zinnen om zijn
behoeftes te verduidelijken. Daarom drukt het zich uit
door middel van huilen, lachen, zuigen, spartelen en
bewegen van zijn armpjes en beentjes,... Uw baby zendt
deze signalen uit zodat u beter voor hem kan zorgen en
zodat u weet wat hij nodig heeft. Hoe u op die signalen
reageert is van belang voor de hechte band die tussen u
en uw baby groeit.
In korte tijd leren de ouders deze
lichaamstaal van hun baby goed kennen. Voor een
buitenstaander
is
er
bijvoorbeeld
geen
verschil
te
bemerken tussen de ene en de andere manier van huilen
van de baby, maar een ouder herkent na een tijd feilloos
aan de manier van huilen of de baby eten wil of andere
aandacht nodig heeft.
Pasgeboren baby’s kunnen je dus via lichaamstaal veel
vertellen. Ze hebben allerlei gedrag waaraan je merkt
5
welke behoefte ze hebben. Als ze huilen en in hun ogen
wrijven is er een goede kans dat ze moe zijn. Als ze
glimlachen bij het zien van een bekend gezicht voelen ze
zich blij. Een baby probeert je aandacht te trekken door
oogcontact, geluidjes en het tonen van zijn gevoelens
door de bewegingen die hij maakt, de houding die hij
aanneemt,…Hieronder hebben we enkele belangrijke
kenmerken van de lichaamstaal geordend die bij veel
baby’s hetzelfde zijn bij enkele basisbehoeften.
Wanneer ziet u dat uw kind moe is?
-
Het hoofd van uw kind draait heen en weer of uw kind is
aan het knikkebollen
-
De ogen zijn rood en u merkt dat uw kind moeite heeft
om ze open te houden
-
Uw kind is aan het gapen
-
De benen trappelen zeer ongecoördineerd
Wanneer heeft uw kind honger?
-
Zijn mond is wijdopen en hij heeft een gebogen hals
-
De lippen zijn opeen geklemd of de tong krult zijwaarts.
6
-
Hij brengt zijn armen naar de mond en probeert erop te
zuigen.
-
Hij buigt achterwaarts en zoekt een borst of fles.
Wanneer heeft uw kind koud?
-
De onderlip trilt
-
Blauwe handjes of voetjes en kippenvel.
Wanneer heeft uw kind pijn?
-
Het lijkt of hij schreeuwt, maar er komt geen geluid uit.
-
Krult de tong als een hagedis naar boven.
-
Trekt gezichten
-
Benen zijn opgetrokken naar boven.
Aangeboren en aangeleerde lichaamstaal
Baby’s hebben aangeboren lichaamstaal. Een baby wil
contact maken met de wereld om zich heen. Daar heeft
het
een
aantal
‘middelen’
voor.
Bijvoorbeeld
de
aangeboren glimlach. Baby’s gaan rond zes weken
glimlachen, ongeacht wat hun omgeving doet. Dit is geen
7
imitatiegedrag, want zelfs blind geboren baby’s gaan
glimlachen. Ook gezichtsuitdrukkingen die we gebruiken
om onze gevoelens uit te drukken zijn aangeboren en
overal in de wereld gelijk.
Er bestaat ook lichaamstaal die op heel jonge leeftijd
wordt
aangeleerd. Niet alleen de ouder leert de
lichaamstaal van de baby kennen, ook de baby zelf
ondergaat al vanaf het begin een leerproces via het
gedrag van de ouder. Zo bemerkt hij bijvoorbeeld het
effect van huilen en lachen. De baby zal zijn gedrag dan
aanpassen en het meer /minder of harder/zachter gaan
doen. Een heel jonge baby luistert naar de geluiden die de
verzorgers maken. Een baby begrijpt de betekenis van
jouw woorden nog niet, maar reageert wel op de manier
waarop deze worden uitgesproken. Alhoewel hij deze
woorden nog niet verstaat, is het dus wel belangrijk voor
het contact met u dat u toch tegen uw baby praat. Iets
later zal de baby beginnen met geluiden na te brabbelen
en bewegingen na te bootsen. Verzorgers vertonen vaak
onbewust gedrag dat de baby na kan doen. Als je een
8
baby
een
fruithapje
geeft,
maak
je
bijvoorbeeld
hapbewegingen op het moment dat je een lepeltje in de
baby’s mond stopt.
Baby’s huilen
Een specifieke manier van communiceren die een baby
hanteert, is het huilen.
Daarom wensen we hier specifiek op in te gaan.
Door middel van huilen kan de baby namelijk “vertellen”
dat hij iets nodig heeft. Een baby kan heel wat
verschillende dingen laten merken door te huilen:
-
Hij voelt zich niet comfortabel: hij ligt niet lekker, heeft
een vuile luier, moet nog een boertje laten, hij heeft het
te warm of te koud.
-
Hij heeft honger of dorst.
-
Hij verveelt zich en heeft je nabijheid nodig.
-
Hij voelt zich eenzaam.
-
Hij
heeft
pijn
(opkomende)
door
krampen,
een
ziekte,
tandjes
die
boertje,
een
doorkomen,
luieruitslag,...
9
-
Hij is moe.
-
De omgeving is te druk of te lawaaierig.
-
Hij kan iets niet.
-
Hij is bang.
-
Hij is geschrokken.
-
De baby reageert op spanningen en conflicten in zijn
omgeving.
-
Hij huilt wanneer mama of papa van hem weggaat. Ook
dit huilen neemt toe vanaf 8 maanden (scheidingsangst).
-
Geen aanwijsbare oorzaak.
De reactie van velen als een baby begint te huilen is
ingrijpen. Toch heeft je baby er veel belang bij dat je even
wacht wanneer hij huilt. Een baby kan al vanaf de
geboorte op verschillende manieren huilen. Het huilen als
hij moe is, zal dus niet hetzelfde zijn als wanneer hij
honger heeft. Luister dus naar wat je baby wil zeggen en
ga in op zijn specifieke hulpvraag.
Terwijl je wacht kan je eens naar je baby en de omgeving
waarin hij huilt kijken, denk na over wat je baby wil
10
zeggen en reageer dan. Terwijl je luistert naar het gehuil
van je baby kan je op enkele dingen letten.
-
Wanneer begon je baby te huilen?
-
In welke omgeving begon hij te huilen?
-
Hoe voel jij je als ouder? Baby’s weten perfect hoe jij je
als ouder voelt en kunnen daar ook op inspelen. Ook
speelt jouw gevoel een rol bij het interpreteren van het
gehuil van de baby. Als jij je negatief voelt zal je het
gehuil van de baby ook eerder negatief interpreteren.
Het wachten dient niet alleen om je baby beter te leren
kennen en te weten wat hij wil zeggen, maar heeft ook
nog andere redenen.
Je leert je baby zijn stem te ontwikkelen, maar ook om
hulp te vragen. Wanneer jij na het eerste kreetje al
meteen ter hulp schiet of een fopspeen in zijn mond
plaatst, zal je baby nooit spontaan om hulp leren vragen.
We zeggen natuurlijk niet dat je je baby niet mag
troosten, maar het is toch belangrijk dat een baby leert
dat hij zichzelf ook kan troosten. Zo leert een baby dat
11
sommige dingen eventjes onaangenaam zijn, en dat niet
alles meteen voor hem wordt opgelost.
Wanneer is huilen een alarmsignaal?
Huilen kan een alarmsignaal zijn wanneer
 een normaalgesproken tevreden baby meer dan twee
uur onafgebroken stuk door weent.
 overmatig huilen gepaard gaat met koorts, overgeven,
diarree, …
 uw baby nooit weent of enkel het geluid maakt dat lijkt
op dat van een jong poesje.
In deze bovenstaande gevallen raadpleegt u best uw arts.
12
4. Contact maken met een baby: tips
Hier willen we enkele tips meegeven om contact te maken
met baby’s.
Praat veel met uw kindje:
Baby's tegen wie veel wordt gepraat, doorlopen een
snellere taalontwikkeling. Niet alleen omdat ze sneller
vertrouwd raken met de klanken en woorden, maar ook
omdat de ouder die veel praat vanzelf meer lichaamstaal
gebruikt. Terwijl u met uw kindje praat, zult u vanzelf uw
gevoelens duidelijker maken door uw stemklank en
mimiek. Wanneer je tegen een baby spreekt, doet u dit
best in korte zinnen waarbij je doorgaans dezelfde
structuur hanteert (beginnen met onderwerp, en dan
werkwoord). Een handige tip is hierbij gewoon beschrijven
wat je doet.
Gebruik rijmpjes, liedjes,… speciaal voor kinderen:
Door liedjes voor het kind te zingen, wordt er een
verbinding
gelegd
tussen
taal
en
de verschillende
13
lichaamsdelen. Door de liedjes vaak te herhalen, wordt
het geheugen geoefend en de spraak ontwikkeld. Met
behulp van kinderversjes leert een kind woorden en
begrippen. Het zijn ook plezierige momenten voor zowel
ouders als de baby.
Zeg je naam in plaats van 'ik':
Als u het over uzelf hebt, praat dan in derde persoon. Zeg
je naam in plaats van 'ik'. Het woord 'ik' is te abstract voor
een klein kind. Wijs uzelf steeds aan als u over uzelf
spreekt.
“Marianna (8 maanden) zit in haar kinderstoeltje in de keuken.
Mama bereidt terwijl het avondmaal. Marianna probeert
moeders aandacht te trekken door te beginnen brabbelen.
Mama gaat in op deze uitnodiging tot een gesprek en vertelt
haar bezigheden. “Ja, ja Marianna, wij gaan strakjes eten.
Mama doet nu boter in de pan om het vlees te bakken. Mama
spoelt nu de groenten, en neemt een mesje om ze te snijden.
Mama neemt de aardappeltjes. Zie je het? Ja, dat eet jij graag
hé! Mama weet dat.”
14
Kom dichtbij met uw gezicht en kijk uw kindje aan:
Een jonge baby ziet scherp op een afstand tussen de 20
en 25 centimeter. Als u dicht bij hem komt als u tegen
hem praat, kan hij uw ogen zien en uw lippen zien
bewegen. Dit bevordert het contact. Als hij wat ouder is,
kan hij u ook van verderaf goed waarnemen. Toch blijft
het ook dan belangrijk om uw gezicht naar hem toe te
keren als u zich tot hem richt. Zorg dat hij uw hele gezicht
kan zien als u uw gevoelens uit.
Noem uw kindje bij zijn of haar naam :
Als u met uw kindje praat, is het belangrijk dat u hem (of
haar) bij naam noemt. Zo raakt uw baby daarmee
vertrouwd. Als u uw kind aanwijst wanneer u zijn of haar
naam noemt, leert hij (of zij) dat u hem (of haar) daarmee
bedoelt.
Het belang van babymassage:
Een centraal aspect binnen de babymassage is aanraking.
Door op een liefdevolle en tedere manier aangeraakt te
worden
wordt
de
groei
naar
een
gelukkig
15
en
vertrouwensvolle
persoon
gestimuleerd.
Massage
bevordert ook de relatie tussen de ouder en het kind. Het
is een manier van communiceren. Het gaat om het krijgen
en ontvangen van liefde. De huid is één van de
gevoeligste plaatsen voor een baby en aanraking is dan
ook naast het eten en drinken één van de belangrijkste
basisbehoeften van een kind. Uit vele onderzoeken is
bewezen dat personen die in hun kinderjaren niet
regelmatig zijn aangeraakt later tekortkomingen vertonen
op lichamelijk en psychisch vlak. Babymassage is niet
enkel goed voor de ontwikkeling van uw kind, maar ook
voor u. Al uw onzekerheden in verband met de omgang
met uw baby worden weg genomen en u leert ook wat uw
baby leuk en aangenaam vindt.
Tijdens de massage zal uw baby ook heel wat signalen
doorgeven en ook deze ‘uitspraken’ zal u leren verstaan. U
zal merken wat uw baby leuk of aangenaam vindt, maar
ook wanneer je baby er genoeg van heeft of wanneer het
tijd is voor iets anders.
U kan gemakkelijk geuren, kleuren en muziek inschakelen
tijdens de massage. Op deze manier worden ook deze
16
zintuigen van je baby geprikkeld en vormen ze een
stimulatie voor de hersenen.
17
5. Babygebaren
In wat volgt bespreken we een specifieke manier van
communiceren met jonge kinderen. Babygebaren zijn
speciaal ontwikkeld en bestudeerd om met heel jonge
kinderen te communiceren nog voor ze kunnen praten.
We bespreken hier kort de werkwijze, voor meer uitleg
verwijzen we naar de website en het boek dat u in onze
referentielijst achteraan in de brochure kan terug vinden.
Wat zijn babygebaren?
Babygebaren is een natuurlijke gebarentaal die je aan
baby’s kunt leren nog voor ze kunnen spreken. Deze
gebarentaal bestaat uit heel eenvoudige gebaren die
baby’s kunnen gebruiken om iets duidelijk te maken over
zichzelf of hun omgeving. In het boek worden een aantal
gebaren beschreven, maar het is toch belangrijk om ook
in te gaan op de gebaren die uw kind spontaan gebruikt.
Zo kan wapperen met de armen bijvoorbeeld het gebaar
zijn om een vogel aan te duiden. Wanneer je kindje een
ander gebaar gebruikt, is dit natuurlijk eveneens goed om
18
dit altijd te hanteren. Het belangrijkste blijft natuurlijk dat
er gecommuniceerd wordt.
Door het gebruik van de babygebaren moeten ouders niet
meer raden waarom hun baby weent, maar kan de baby
het zelf duidelijk maken aan de hand van de aangeleerde
gebaren. Dit voorkomt niet alleen frustraties van de
ouders, maar ook de frustraties langs baby’s kant. De
band tussen de ouders en het kind wordt hierdoor ook
veel hechter, omdat men elkaar goed begrijpt en op
elkaars wensen kan ingaan. Aan de hand van die
gebarentaal merk je ook hoe snel je baby al over de
dingen nadenkt. Nog een voordeel is dat je kind zich ook
sneller kan uiten in gesproken taal dan kinderen die niet
opgevoed zijn met babytaal. Een oorzaak hiervan is dat
men al van vroege leeftijd leert dat bijvoorbeeld het
woord ‘kast’ niet alleen de kast thuis in de woonkamer wil
zeggen, maar dat elke kast benoemt wordt met hetzelfde
naamwoord. De intellectuele groei wordt hierdoor dus al
vroeger op gang gezet, maar ook de emotionele groei
heeft hier baat bij. Door de babygebaren kan het kind zich
beter uiten en krijgt het ook al vanaf het begin meer
19
zelfvertrouwen en het gevoel iets te kunnen. Het kind kan
beter communiceren met anderen en leert al heel vroeg
gevoelens te benoemen.
Hoe werkt babygebarentaal?
Je kan beginnen met babygebarentaal wanneer je kind
zijn belangstelling voor communicatie ontwikkelt. Bij de
meeste baby’s is dit tussen 9 en 12 maanden, maar dit
hangt toch sterk af van kind tot kind. Een eerste teken dat
je kind wil communiceren is de verhoogde belangstelling
in personen en dingen. En een heel duidelijk teken is
wanneer het kind de mensen gebruikt om wat meer te
weten te komen over de dingen. Je baby gaat meer naar
dingen wijzen dan daarvoor, en dat wijzen kan gepaard
gaan met ‘Uh, uh!’, alsof hij wil vragen: ‘Wat is dat?’.
Naast wijzen naar dingen zal je baby waarschijnlijk
belangstelling voor communicatie tonen door speelgoed
en andere dingen naar je toe te brengen. Hij houdt ze dan
voor je omhoog alsof hij om een naam vraagt.
20
Nog een derde signaal die aangeeft dat het tijd is om te
beginnen
met
babygebaren
is
wanneer
je
kind
belangstelling toont in prentenboeken. Op dat moment zal
hij niet meer de pagina’s verscheuren, maar aandachtig
naar de prenten kijken en je vragend aankijken. Op dat
moment kan jij antwoorden op zijn vraag met het woord
en tegelijkertijd met het gebaar.
“Michiel (10 maanden) kijkt samen met mama in een
prentenboekje. Plots wordt zijn aandacht getrokken door een
prentje met veel kleuren. ‘Wat is dat, Michiel?’ Moeder voelt
instinctief aan dat ze zelf het antwoord zal dienen te geven.
‘Dat is een hondje. Hondje doet woef-woef.”
Wanneer gaat mijn kind tegen mij gebaren
gebruiken?
Na verloop van tijd zal het kind beseffen dat dat gebaar
gelijk staat aan het woord. Vooraleer je kind zelf zal
beginnen met de gebarentaal moet hij eerst beseffen dat
een bepaald woord vast hangt aan dat bepaald gebaar. Hij
moet dan ook nog kunnen beseffen als hij bijvoorbeeld
21
een kat ziet welk gebaar er daarbij hoort, en hij moet
natuurlijk het gebaar kunnen uitvoeren. Tegen de tijd dat
de baby 10 tot 14 maanden is kunnen de meesten dit al
wel. Eigenlijk is het heel eenvoudig. Wanneer de baby
gedag kan zwaaien is het klaar om gebarentaal te
gebruiken. Je kan de baby ook helpen met de gebaren
door de handjes wat te sturen. Vergeet ook niet de
gebaren de hele dag door te gebruiken wanneer je met de
baby praat.
Hoe eerder u begint met gebaren, hoe langer het duurt
dat uw kind zelf begint met gebaren. Heb daarom geduld
en hou rekening met het tempo van uw kind. Vergeet niet,
hou het leren leuk! Wees enthousiast en beloon je kind
voor elke kleine poging die hij maakt, lach heel duidelijk
en toon dat u trots op hem bent. Wees niet teleurgesteld
als het niet vanaf de eerste keer lukt. Wanneer uw kind dit
ziet, kan het beginnen aarzelen en zal het proces trager
gaan.
Je kan heel duidelijk vooruitgang merken bij je baby als hij
meer aandacht schenkt aan je gebaren. Zoek ook naar het
bewijs dat je baby jouw gebaren begrijpt. Dit kan
22
bijvoorbeeld wanneer je het gebaar hond doet, dat je kind
naar een hond kijkt. Onthoud dat je baby sneller gebaren
begrijpt dan hij zelf gebaren kan maken. Hij zal eerst
beginnen met het nadoen van gebaren die jij maakt
vooraleer hij zelf gebaren zal maken.
Hoe je moet beginnen: tien stappen naar
succes.
1. Begin met een paar gebaren want zowel ouders als kind
hebben tijd nodig om aan het idee te wennen.
2. Gebruik het gebaar en het woord altijd samen zo wordt
het gebaar optimaal een brug tot de spraakontwikkeling.
3. Herhaal het gebaar en het woord een paar keer want
herhaling is de sleutel tot leren.
4. Wijs iets aan, als dat kan.
5. Stuur, indien nodig, de handjes van je kind een beetje.
6. Gebruik babygebaren regelmatig de hele dag door. Bouw
ze op in je dagdagelijkse bezigheden.
7. Zoek naar gelegenheden om van de gebaren modellen te
maken.
Zo
kan
een
gebaar
verschillende
dingen
23
betekenen. Gebruik het gebaar voor ‘alles weg’ dan ook
als hij zijn flesje uit heeft, als vliegtuigen uit het zicht zijn
verdwenen, en als het water uit het bad is weggelopen.
8. Wees flexibel en let op of je baby zelf gebaren maakt.
9. Heb geduld.
10. En niet vergeten: zorg dat het leren leuk is door middel
van liedjes, boekjes, rijmpjes, spelletjes,…
24
Hulp of informatie nodig?
Solidariteit voor het Gezin – Afdeling Hopon
A.&M. Hellinckxstraat 45 – 1083 Ganshoren
Tel.: 02/421.79.91 - E-mail: [email protected] www.solidariteit.be
Meer lezen?
Voor ouders

Alles over baby’s. Zwangerschap,
bevalling en verzorging. Lannoo.

Babygebaren. Praat al met je baby voor hij iets kan
zeggen. Linda Acredolo en Susan Goodwyn. Terra.

Babymassage. De perfecte harmonie tussen ouder en
kind. Heidi Velten en Bruno Walter. Deltas.

Baby’s. Het vraag en antwoordboek over het gedrag van
baby’s. Desmond Morris.

Het complete babyboek. Praktische raadgever voor
jonge ouders. Karen Schutt. Deltas.

De ontwikkeling van je kind. En hoe jij als ouder kunt
helpen. Marga Schiet. Ouders van nu.
25
Voor hulpverleners (Idem als voor ouders.)

Opvoedingsproblemen 0-4 jarigen. Handleiding voor
opvoedingsondersteuners. M.M.W. Oosterhof-Van der
Poel.
Websites
www.babygebaren.com
www.kindengezin.be
Bovenstaande boeken werden gebruikt bij het opmaken van
deze brochure.
Ze zijn eveneens ontleenbaar in onze bibliotheek.
Deze
brochure is een realisatie van Solidariteit voor het Gezin.
26