Dioxinecontaminatie in diervoeders : enkele FAQ

Dioxinecontaminatie in diervoeders : enkele FAQ
1. Wat wordt verstaan onder “dioxine” ?
De term dioxine verwijst naar een familie van molecules van polyaromatische
koolwaterstoffen met 1 tot 8 chlooratomen die zowel in de natuur als in de
industrie aanwezig zijn.
2. Welke zijn de bronnen van “dioxines” ?
Dioxines zijn geen producten die opzettelijk worden aangemaakt.
Heel wat menselijke activiteiten evenals sommige natuurfenomenen maken
deze direct of indirect aan : afvalverbranding, metallurgie,
organochloorchemie, wegverkeer. Onder de natuurlijke bronnen rekent men
vulkanen, bosbranden en onweer.
3. Bestaan er verschillende soorten dioxines, met een verschillende
gevaarlijkheidsgraad?
Ja, tot op heden werden er een 75 verschillende congeneren van dibenzo-pdioxines en 135 samenstellingen van dibenzofuranen geïdentificeerd. Wanneer
over « dioxine » gepraat wordt, wordt over het algemeen allusie gemaakt op de
meest toxische van deze molecules, de 2,3,7,8-tetrachloordibenzo-p-dioxine
(TCDD). De « toxiciteitsequivalent » WHO-TEQ drukt de individuele
toxiciteit uit van de verschillende congeneren op het vlak van de genomen
monsters. Met de huidige kennis van zaken blijken 17 van de 210
samengestelde stoffen giftig.
4. Hoe worden deze gemeten ?
De analyses die op dit ogenblik worden gebruikt wenden de Calux-methode
aan. Een andere methode bestaat erin een verbinding van gaschromatografie en
hoge resolutie massaspectrometrie (GC-HRMS) te maken.
Er zijn vier erkende laboratoria in België die deze dure analyses uitvoeren.
5. Welke zijn de toegelaten hoeveelheden in vetten bestemd voor de vervaardiging van
dierenvoeder ?
Vetten zijn noodzakelijke bestanddelen in de dierenvoeding.
Deze vetten worden gewonnen uit bijproducten van de sectoren van dierlijke
en plantaardige productie. Dioxines zijn hoofdzakelijk in vet oplosbaar;
FAQ dioxines
Version 1
Date : 02/02/2006
Approuvé par : Gilbert Houins
FAVV - WTC III - Simon Bolivarlaan, 30 - B-1000 Brussel
p 1/5
daarom wordt de concentraties van dioxine in voeding over het algemeen
uitgedrukt in picogram per gram vet (een miljoenste van een miljoenste gram
per gram vet) (pg WHO-TEQ/g).
De maximum Europese norm in dierlijk vet is vastgesteld op 2 pg WHOTEQ/g.
6. Welke is de toegelaten hoeveelheid op het vlak van de menselijke voeding ?
Op Europees niveau worden eieren en melk als referentie genomen. Sinds 29
november 2001 bepaalt een Europese Verordening de maximum
dioxinegehaltes, die toegelaten zijn voor het in het handelsverkeer brengen van
eieren, zuivel en melk op 3 pg WHO-TEQ/g vet. Voor vlees, ligt de norm voor
varkens, pluimvee en runderen op respectievelijk 1, 2 en 3 (pg WHO-TEQ/g
vet). Voor vis, voedingsmiddel dat vaak meer gecontamineerd is, bedraagt de
norm 4 pg OMS-TEQ/g product. De hoeveelheid opgenomen dioxines is dus
evenredig aan de hoeveelheid gecontamineerd vet dat in geconsumeerde
levensmiddelen aanwezig is.
7. Welke ziektes kunnen door dioxines worden veroorzaakt ?
Dioxines zijn biologisch opstapelbaar in levende organismen en blijven lang in
de grond voortbestaan. Volgens hun structuur is bij de mens de halveringstijd
variabel en kan meer als 10 jaar bedragen. Hun toxische effecten zijn heel
belangrijk, meervoudig en ernstig. Ze ageren op het hormonaal stelsel, het
zenuw-, voortplantings- en immuunstelsel. Sommige uitwerkingen ervan
kunnen in toekomstige generaties voortbestaan. Rekeninghoudende met de
grote verspreiding ervan in het leefmilieu en in levensmiddelen, zijn zij op dit
ogenblik één van de verontrustende problemen op ecologisch vlak en op het
vlak van de volksgezondheid.
8. Wat is de link tussen PCB en dioxine ?
De chemische elementen waaruit organochloor bestaat zijn : koolstof, waterstof
en chloor in een wisselend percentage volgens de congeneren.
PCB of derivaten van bifenyl, zijn verontreinigende stoffen die in het milieu
slecht afbreekbaar zijn. Men kent 209 verbindingen, waarvan 13 een toxiciteit
hebben die dicht bij deze van dioxine (2,3,7,8,-TCDD) komt en ze worden
gegroepeerd onder “coplanaire PCB of “dioxin-like” PCB’s. PCB’s worden
door de mens vervaardigd en hebben gedurende decennia gediend als
koelvloeistof in elektrische transformatoren, en de handelsnaam ervan varieert
volgens de oorsprong (ASKAREL enz.). Op dit ogenblik zijn ze in de EU
verboden, maar er zijn er nog steeds bijvoorbeeld in oude elektrische
installaties.
Door opwarming genereren PCB’s dioxines.
2,3,7,8-tetrachloordibenzo-para-dioxine of 2,3,7,8-TCDD wordt doorgaans
“dioxine” genoemd, of eveneens Seveso-dioxine, gezien deze in 1976 in grote
FAQ dioxines
Version 1
Date : 02/02/2006
Approuvé par : Gilbert Houins
FAVV - WTC III - Simon Bolivarlaan, 30 - B-1000 Brussel
p 2/5
hoeveelheden vrijkwam tijdens de explosie van de chemische fabriek in
Seveso, in het noorden van Italië.
De hele thermische ontbinding van dioxines gebeurt enkel vanaf 900°C een
temperatuur die men bijvoorbeeld verkrijgt door middel van plasmatoortsen die
vooral in Duitsland in de grote verbrandingsovens worden gebruikt. Deze
temperaturen worden eveneens bereikt in cimentovens.
9. Welke tests worden in de voedselketen uitgevoerd ter opsporing van PCB’s en
dioxines ?
Er worden gelijktijdig monsters genomen in het kader van het
controleprogramma van het Agentschap en in het kader van de
autocontrolesystemen van toepassing in de Belgische bedrijven. Daarenboven
moet elk lot dierlijk vet bestemd voor diervoeders systematisch op PCB’s
worden getest voor de producent deze in de handel brengt, oftewel meer dan
1000 analyses op dierlijk vet en meer dan 700 analyses op dierlijk eiwit per
jaar. Wat dioxines betreft, deze worden steekproefsgewijs opgespoord. Het
aantal analyses per jaar bedraagt 1270 voor veevoeders en 1390 voor de rest
van de voedselketen.
10. Waarom meet men meer PCB’s dan dioxines ?
De ervaring leert ons dat een dioxinecontaminatie vaak gepaard gaat met een
PCB-contaminatie. Anderzijds, gezien PCB’s makkelijk op te sporen zijn, doen
ze dienst als “marker”-bestanddeel en de analyse ervan wordt systematisch
uitgevoerd.
11. Welke hoeveelheid dioxine werd in 1999 in vetten gevonden ?
Er werden relatief belangrijke hoeveelheden dioxine in dierenvoeding
gevonden met waarden die meer dan 10.000 pg OMS-TEQ/g vet haalden.
12. Van waar kwam de contaminatie in 1999 ?
Er werd bewezen dat een lot gerecycleerde olie op basis van PCB met een
belangrijke concentratie aan dioxine illegaal in de keten van producenten van
voeders voor fokdieren terechtkwam. De eerste getroffen bedrijven waren
pluimveebedrijven.
13. En in januari 2006 ?
Zoutzuur (HCl) wordt gebruikt bij de verwerking van varkensbeenderen in
vetten en gelatine. Welnu, bepaalde procédés voor de vervaardiging van dit
zuur hebben als gevolg dat dioxines gevormd worden.
Door een gebrekkige filtratie bij de productie van zoutzuur konden de dioxines
niet worden verwijderd die daarna terechtkwamen in een deel van het
geproduceerd vet bestemd voor diervoeding.
14. Welke waren de gevolgen voor de volksgezondheid ?
FAQ dioxines
Version 1
Date : 02/02/2006
Approuvé par : Gilbert Houins
FAVV - WTC III - Simon Bolivarlaan, 30 - B-1000 Brussel
p 3/5
Tot op heden kon geen enkel direct gevolg van de crisis van 1999 worden
bewezen. Het opeenstapelend effect van een blootstelling aan dioxine heeft de
verantwoordelijken ertoe geleid om waakzaam te zijn en om de analyses in de
sector van dierlijke vetten te verhogen.
Het incident van 2006 is duidelijk minder groot en volgens de geraadpleegde
wetenschappers zal deze ook geen belangrijke gevolgen hebben.
15. Vóór de crisis van 1999, welke waren toen de controleprocedures ?
Het toenmalig bevoegd Ministerie van Landbouw voerde een monitoring uit ter
opsporing van dioxines in melk afkomstig uit de buurt van verbrandingsovens.
De concentraties die gemeten werden in levensmiddelen van dierlijke
oorsprong lagen over het algemeen onder de kritieke waarden voor nietcommercialisering, die toen van kracht waren.
16. Welke verbeteringen werden aangebracht aan de procedures na 1999?
Naar aanleiding van de crisis van 1999, werden volgende beslissingen
genomen :
- formeel verbod op hergebruik van frituurvet,
- operatoren werden verplicht PCB-analyses uit te laten voeren
op elk lot van kritieke grondstof (meer bepaald vetten) alvorens
deze in de handel te brengen.
- de producenten van sommige additieven (Kaolinite enz.)
werden verplicht zich ervan te verzekeren dat deze producten
dioxinevrij zijn.
Kortom, de crisis van 1999 leidde tot verhoging en een spectaculaire
reorganisatie van de controles ten voordele van de bevolking voor wie de
voedselketen nooit zo veilig werd met betrekking tot dioxines en PCB’s.
17. Welke hoeveelheid heeft men tot op heden teruggevonden bij PB Gelatins ?
Er werden belangrijke hoeveelheden dioxine in vetten voor dierenvoeding
gevonden, in bepaalde gevallen honderden keer boven de norm van 2 pg
WHO-TEQ/g vet . Wat de gelatine betreft die in dezelfde keten wordt
vervaardigd, was enkel één van de vier monsters lichtjes positief, waarvan het
gehalte 2,8 pg WHO-TEQ/g product bedroeg.
18. Waarom werd de contaminatie eerst in Nederland ontdekt en dan pas in België ?
Worden hierdoor de controleprocedures van het Agentschap op de helling gezet,
worden de procedures geëvalueerd, welke zijn de vergelijkingen met de andere
Europese landen ?
In België worden de monsternemingen, die voor dioxine door firma’s worden
uitgevoerd, op basis van de wettelijke verplichtingen gerealiseerd (zie vraag
17). Het FAVV heeft een controleprogramma opgesteld met als doel een
contaminatie van meer dan 1 % met een kans van 99 % aan te tonen in de loten
diervoeder.
FAQ dioxines
Version 1
Date : 02/02/2006
Approuvé par : Gilbert Houins
FAVV - WTC III - Simon Bolivarlaan, 30 - B-1000 Brussel
p 4/5
Met de minste verdenking wordt een gericht protocol in werking gesteld.
Het controleprogramma en het controleplan van het Agentschap worden als
dynamische controle-tools regelmatig gereëvalueerd in functie van de
onderzoeksresultaten.
Wat de andere EU-landen betreft, zij organiseren hun controle in functie van
hun eigen risico-analyse. (In Portugal bijvoorbeeld, werd na bosbranden een
verhoging van het dioxinegehalte via het strooisel vastgesteld in
pluimveeproducten. In 2002 werd in Duitsland dioxine in klei (Kaolinite),
gebruikt in diervoeding, aan het licht gebracht.
19. Welke is de hoeveelheid voedsel voor de mens, die in de handel terechtgekomen is en
welk is het risico dat iemand gecontamineerd voedsel gekocht heeft ?
Tot op heden is het nog steeds onmogelijk de juiste draagwijdte voor de
consument precies weer te geven. Nu al kan men stellen dat het ongeval dit jaar
duidelijk beperkt is ten opzichte van de crisis van 1999. De vastgestelde
waarden zijn beduidend lager dan het maximum van 1999. Het
wetenschappelijk onderzoek van de beschikbare gegevens laat het toe, om
vanaf nu te kunnen stellen dat dit incident geen belangrijke impact op de
volksgezondheid zal hebben.
20. Wat is de kostprijs van een analyse op dioxines ?
Dergelijke analyse volgens een snelle, maar minder precieze methode kost
230€. Ze kost 600 à 1000 € voor een nauwkeurige meer gesofisticeerde
methode (massaspectrometrie).
Voor verdere informatie : http://www.favv.be/thematischepublicaties/Weten-over-eten.asp
Bronnen :
! « Les dioxines_Effets sur la santé _Synthese P Coffinet volgens Prof. Picot
! Europese verordening 2001R0466 – EN – 01.04.2005 – 011.001- p. 21, 22
! Le point, trois ans après, sur « la crise belge de la dioxine ». Impact probable sur la
santé de la population belge, Ann. Med. Vet., 2002, 146 (6), pages 321 - 327
FOCANT J.F., PIRARD C., DOUNY C., SCIPPO M.-L., DE PAUW E. ET
MAGHUIN-ROGISTER G.
FAQ dioxines
Version 1
Date : 02/02/2006
Approuvé par : Gilbert Houins
FAVV - WTC III - Simon Bolivarlaan, 30 - B-1000 Brussel
p 5/5