Artikel Leren lezen en praten via de vijf leesfasen van

Lerenlezenenpratenviadevijf
leesfasenvanLeespraat
DeCambierwerktsinds2009metLeespraat.Leespraatiseengeïntegreerdewegnaarlezenen
praten,waarbijcommunicatieenmotivatiecentraalstaan.DemethodeisontwikkelddoorHedianne
BoschvoorkinderenmetDownsyndroom.Hetiseenvisueel-analytischelees-en
communicatiemethode.Dieanalysebegintalalshetkindzo’n30woordenkanlezen,methetvisueel
onderscheidenvanletters.
Uitdepraktijkisgeblekendatdezemethodeookvooranderekinderendiegebaatzijnbijhetlerenin
helekleinestapjesendievisueelsterkeringesteldzijndanauditief,ergeffectiefis.Inditartikel
wordtdieperingegaanopdevijfleesfasenendeverschillendeaspectendiedaarbijkomenkijken.
Leespraatineennotendop
Leespraatiseenmethodewaarbijdeontwikkelingvanpratenenlezenhandinhandgaat.De
leesdoelenzijnsteedsgekoppeldaandecommunicatiedoelen.Hetvisueelaanbiedenvanwoorden,
lettersenwoorddelenstaatcentraal.Daarnaastishetbelangrijkaantesluitenbijdemotivatie,
belangstellingeneigenervaringenkennisvandeleerling.Leespraatstartvanuithetkind.Hetiseen
ontwerpendemethodei.p.v.hetkindleerstofoptedringendienietaansluitendaaromookniet
binnenkomt.
BijLeespraatgaanweervanuitdatkinderenookviadesterkerevisueleroutekunnenlerenlezen,in
combinatiemetdecognitieveroutevanhetuitbreidenvanwoordenschatenkennisvandewereld.
Tegelijkertijdwetenwedatdeexpressievetaalvoordekinderendiebaathebbenbijdezemethode
vaakbelemmerdis,engebruikenwehetlezenomhetkindtehelpenzichteontwikkeleninhet
pratenencommuniceren.Doorgerichtteoefenenmetonderandereuitspraakenzinsbouw,en
praktischecommunicatie.
LeerlingenkunnenviaLeespraatvolledigelezerswordenviadevisueel-analytischewegdieverloopt
invijfstappen:
Fase1:motiveren
Fase2:globaalwoordenaanleren
Fase3:lettersaanleren
Fase4:woorddelenherkennen
Fase5:nieuwewoordenlezen
Fase1:motiveren
Tijdensdeeerstefasewordthetkindgeprikkeldomnaargeschrevenwoordentekijken.
Eenkindkanzichmoeilijkontwikkelenwanneerhetnietgemotiveerdis,ditgeldtinallefases.
Iedereenwilgraagdingenzelfkunnendoen,zichzelfduidelijkkunnenmaken.Hetsuccesvan
Leespraathangtafvandebetekenisdiehetlezenvoorhetkindheeftinzijnofhaardagelijkse
activiteitenencommunicatie,andersdanbijeenreguliereleesmethode.
Vanafhetbeginishetbelangrijk,kinderenopmerkzaamtemakenvanleeswoordeninalledaagse
contexten.Maaktaalvisueel,doorhetopteschrijven.Geschrevenwoordenkunnendekinderen,
behalvedathetookwatoplevertvoorhetlerenlezen,heelgoedhelpenbijhetbeterlerenpraten.
Wanneerjehetwoord‘bal’opschrijftvooreenkindwanneerdiedebalwilhebben,benjebezigmet
dezeleerlingtemotiveren,verwachtnognietdatdezeleerlingditwoorddanookdirectkan
onthouden.Het‘went’slechtsaangeschreventaal.Ookindefasenhiernablijfthetmotiverenen
aansluitenbijdebelevingswereldvanbelang.Hetzijndusnietalleenfasen,maarookaspectenvan
hetlezen,dieinallefasendoorlopen.
IneenonderbouwgroepenvanhetSOschrevenwijtijdensdevertelkringopwatdeleerlingen
verteldenenditlazenwijlaternogeensna.Ookmotiveerdenwedeleerlingendoorwoordenophet
bordaantewijzenentebenoemen(kindvandeweek,taakjes,andereactiviteiten,etc.).
Weprobeerdenzoveelmogelijkintespelenopdepersoonlijkeinteressesvandekinderen.
Weplakteninfavorieteprentenboekenvandeleerlingenenkelegrote,duidelijkgeschrevenwoorden
enwezenhieropwanneerwezevoorlazen.Ookmaaktenweliedjesmappenmeteenplaatjeeneen
woordwathetmeestvoorkwaminhetliedje.Etc.
Fase2:Globaalwoordenaanleren.
Wanneerhetopenstaatvoorgeschreventaaleninteresselijkttehebbenstartenwemethet
aanlerenvandeeerstewoorden.Hiervoorzijnechternogeenpaarextravoorwaardennodig:
-hetkindmoetkunnenluisterennaarenreagerenopkorteopdrachten
-hetkindmoeteenzekereaandachtspannehebbenen‘werkhouding’ontwikkeldhebben
-hetkindmoetenigevaardigheidhebbeninhetmatchenenkiezenvanplaatjes(inhetprogramma
wordtookgebruikgemaaktvanhetmatchenenkiezen).
-hetisgemakkelijkeralshetkindalenkelewoordjeskanzeggenofduidelijkkanmakendoormiddel
vangebarentaal.
BijLeespraatstartenwemethetvisueelaanlerenvanglobaalwoorden,welerenhelewoorden
ineensaan.Hetkindleertglobaallezen,alseensoortplaatje.Erwordtuitgegaanvande
belevingswereldvanhetkind.‘Echt’lerenlezenislezenmetbegrip.Hetpratenover
woordbetekenissenvormtdaaromeengeïntegreerdonderdeelindeLeespraat-aanpak.
Kinderenbouwenviahetproces‘matchen’(Welkwoordishetzelfde?),kiezen(‘Waarstaat…?’)en
benoemen(‘Watstaatdaar?’)eenleeswoordenschatop.
Kinderenkrijgenvanafhetbeginallesoortenwoordenaangeboden:langenkort,regelmatigen
onregelmatig.Klankzuiverheidenaantallettergrepenspelenbijdewoordkeuzegeenrol.
Naarmateermeerleeswoordenbijkomen,wordthetbelangrijkereenoverwogenkeuzetemaken
vooreennieuwwoord.Methetoogophetlerenprateninzinnenishetvanbelanguitverschillende
woordcategorieën,woordentekiezen.Opdezemanierkanerlangzaamgestartwordenen
uitgebreidwordenmethetwoordentot(korte)zinnentecombineren.
Belangrijkisdatersteedswoordenenzinnengekozenwordendiedoorhetkindindecommunicatie
gebruiktkunnenworden,zodathetmakkelijkerwordtomdezedoordedagheenteherhalenineen
zinvollecontextennietalleenalsleesoefening.
Dezinnendiejeopschrijftmakendegesprokenzinnenvisueel.Dithelpthetkinddeafzonderlijke
woordenineenzinteonderscheiden.Alsgevolgdaarvanzalhetdewoordenookduidelijker
gescheidenvanelkaargaanuitspreken.Ditbevordertdeverstaanbaarheidinhogemate.Wanneerer
eengewoontevanwordtgemaaktomzinnendiehetkindzelfzegtregelmatigopteschrijvenendit
steedswatuittebreiden,danoefenthetkindlangzaammet‘zijneigenteksten’.Alszinnen
tevoorschijnwordengehaaldopmomentendatzepraktischvantoepassingzijn,ervaarthetkinddat
hetoefenenfunctioneelisinzijnleven.Doorgerichtetrainingvanhetgeheugenkunjehetkindook
lereninlangerezinnentepraten.Alsjehetkindeennieuwezinsconstructiewiltlerenzeggenkunje
hetkinddezezinstapvoorstaplerenonthouden.Ditkanviadeomdraaimethode,eenmethodedie
verderuitgelegdwordtindemethode.
Nadatdeleeswoordenschatvanhetkindisuitgebreidtotzo’ndertigtotvijftigwoorden,lerenzede
lettersaan,fase3.Hetaanlerenvanglobaalwoordengaatookdoorindevolgendefasen.
VoordaterboodschappengedaanmoetenwordeninVSOP2,vraagteenleerlingwathijopzijn
boodschappenlijstjemoetzetten.Ditiséénvandestappenvanhetstappenplan‘boodschappen
doen’,wathijaangeleerdheefttijdensdeLeespraatlessen.Tijdensdeleeslesgaanweoefenenmet
eenaantalproductenuitdewinkel,d.m.v.hetmatchen,kiezenenbenoemen.Dezeproducten
wordenuiteindelijkdoordeleerlingzelfopeenbriefjegeschrevenenditlijstjewordtmeenaarde
winkelgenomen.Tijdenshetetenwordendewoordenweeroptafelgelegdenookeenandere
leerlinggaatspontaanaanhetoefenenmetdewoorden‘kaas’,‘boter’,‘brood’,‘melk’en‘hagelslag’
doorhetproberentematchenvandeproductenopdejuistewoorden.Vervolgensoefenenweook
nogmetdeuitspraakvandezin‘Magikvanjou…’,en‘Dankjewel’.
Fase3:Lettersaanleren.
Indezefasekunjekinderenbewustgaanmakenvandelettersenklankeninleeswoorden.Naarmate
hunleeswoordenschatgroterwordt,zalhetvakervoorkomendatwoordenopelkaarlijken.Kinderen
zullenbepaaldewoordendoordeuiterlijkegelijkenismetelkaargaanverwarrenofjuistsemantische
foutengaanmaken(‘boe’zeggenbijhetwoord‘koe’of‘brood’tegen‘eten’).Hetkindzalindeze
woordenlerenletterstegaanherkennenenopbasisdaarvanwoordenbetervanelkaargaan
onderscheiden.
Deletterswordeninwillekeurigevolgordeaangeleerd.Zowordterbijvoorbeeldvaakeersteenletter
gekozen,diedebeginletterisvanveleglobaalwoordendiehetkindalinzijnofhaarwoordenschat
heeftopgebouwd.Deletterskunnennetzoaangeleerdwordenalsdeglobaalwoorden,viahet
matchen,kiezenenbenoemen.
Wanneerkinderenindeze,derdefaseaankomen,kijkenzeookalbeternaardewoorden.Zoalshet
zoekennaareenletteraanhetbegin,heteindofinhetmiddenvanhetwoord.Zowordtereen
begingemaaktmethetontwikkelenvanhetanalytischkijkennaarwoorden.
Ookkanereenalfabetboekgestartworden,waarbijalleleeswoorden,zodrazebeheerstworden,
toegevoegdwordenbijdezelfdebeginletterinhetboek.
Uitspraakvanklanken
Wanneerdeletterkennisaanwezigiskanerpreciesgewerktgaanwordenaandeuitspraakvan
letterklankeninwoorden.Hetinzettenvandeactuelewoordenschatvanhetkindomdeuitspraak
vaneenbepaaldebeginklankteverbetereniseffectieverdanhetgebruikenvanlogopedische
plaatjeswaarmeehetkindwoordenoefentdieheteigenlijkzelfnooitzegt.Doorhetoefenenmetde
eigenwoordenschatzalhetresultaateerdermerkbaarzijnindespontanetaalvanhetkind.
Hetkanzijndathetkindbepaaldeklankenwelkanzeggen,maarzevaakweglaataanhetbegin,in
hetmidden,envooralaanheteindvaneenwoord.Ditkankomendoorslordigheidofdoordathet
kinddeklankzelfnietgoedhoortwanneerhetwoorddooreenandergezegdwordt.Veelalpassen
deanderenzichaanenproberenzehetwoordnietteverbeteren,omdatzehetkindimmerswel
begrijpen.Hetisbelangrijksteedsalertteblijvenopweglatingenenvanhetkindtevragenwoorden
helemaaluittespreken,wanneerjeweetdathetkindditspraakmotorischgezienkan.Hetaanleren
vanlettersheeftnietalsdoelomspellendtegaanlezen.Hetgaathieralleenomhetvisueel
herkennenvandeletterenhetkunnenbenoemenenhethorenervan.
Wanneerhetkinddemeesteletterskenteneenwoordenschatvanzo’n100tot200woordenheeft,
kunjemethetsystematischoefenenmetwoorddelenbeginnen.
Nieuweletterswordenaangeleerdviamatchen,kiezenenhetbenoemen.Bijdieletterworden
woordengezochtdiedeleerlingenalinhunwoordenschathebbenzitten.Wezoekenvervolgensvaak
ookdejuiste(begin-,eindletterofmiddenklank)indeleesbladen,stappenplannenofliedjesdie
tijdensdeLeespraatsessieookaanbodzijngekomen.Dewoordenkunnengesorteerdwordenbijde
juisteletters.Dewoordenwordenvervolgensookbijdegoedeletterinhetalfabetboekvande
leerlingopgeschreven.
Fase4:Woorddelenherkennen
Indevierdefasegaathetkindwoorddelenaanleren.Nadathijofzijdeafzonderlijkelettersen
tweeklankenheeftgeleerd,ishetlerenherkennenvanmedeklinkercombinaties(kr-),lettergrepen(je,-ren)enklankgroepen(-oos,-ok)devolgendestapinhetvisueelanalyserenvanleeswoorden.Het
trainenhiervanhelpthetkindomnieuwewoordenvlottertegaanherkennen,eenbelangrijkefase
dus.Wanneerhetkindbijvoorbeeld‘br-‘kanherkennenenbenoemeninbekendeleeswoorden
zoalsbroodenbril.Hetkindkentookhetstuk–anduitwoordenzoalshandenstrand.Doordebr-te
combinerenmet–and,ontdekthetkindeennieuwwoord:brand.
Alsuitgangspuntwordendewoordenweergenomenuitdeleeswoordenschatvanhetkind.Binnen
dezewoordenschatwordtgezochtnaarwoordendieeenovereenkomstigwoorddeelhebben.Omde
oefeningenuittebreidenkunnenenkelenieuweleeswoordenaangeleerdwordenmetdezelfde
woorddelen.Hierdoorzalhetkindnietalleendewoorddelensnellergaanherkennen,maarzalzijnof
haaruitspraakookgaanverbeteren.Indezefasewordtvooralveelgewerktmethetdoorknippen
vanbekendewoordenenweerheelmaken,hetomcirkelenvanwoorddelenintekstenenhetspelen
metwoorddelenopallerleimanieren.Doorhetherkennenvanwoorddelenzullenkinderenwoorden
gaanopdelen(com-pu-ter)endaardoorvlottergaanlezen.Wanneerhetkindvelewoorddelenkan
matchen,kiezenenbenoemenendeglobaalwoordenschatruimoverde200woordenbevat,zulje
merkendateenkindsomsspontaaneennieuwwoordleestdathetnogniet‘hoorttekennen’.Dan
gajeoverindevolgendefase.
Naeengesprekmeteenleerlingoverzijnvakantieenditopgeschreventehebben,wordtdetekstnog
eensdoorgelezen.Enkelewoordendievoordeleerlinginteressantzijnenhijnognietinzijn
woordenschatheeftzittenwordenapartopeenwoordkaartgeschreven(vakantie,water,badlaken
endansen).Deleerkrachtknipteersthetwoord‘vakantie’inwoorddelenendeleerlingwordt
gevraagdhetwoordweertevormendoordewoorddelenopdejuistemanierweeraanelkaarte
leggen.Vervolgensgebeurtditookbijdeandere3woordendieopgeschrevenzijn.Evenlaterschudt
deleerkrachtallewoorddelendoorelkaarenvraagtnogmaalsaandeleerlingde4woordenjuistneer
teleggendoordegoedewoorddelenaanelkaarteleggen.
Wanneerdeleerlingditbeheerstwordener2woorddelenuitgezocht(‘-ter’en‘–sen’),dieook
terugkomeninwoordenuitzijnwoordenschatlijst.Deleerkrachtschrijftdewoorddelenbovenaan
eenwerkbladendeleerlingwordtgevraagdinzijnwoordenschatlijstanderewoordentezoekenmet
hetzelfdewoorddeelendezeopteschrijven.
Fase5:nieuwewoordenlezen
Hetkindleerttijdenszijnontwikkelingtotlezergeleidelijkaanmeeranalytischnaarwoordente
kijken.Allebovenstaandestrategieën,vanhetherkennenvanletterstotwoorddelen,worden
ingezetbijhetontcijferenvaneennieuwwoord.Indezevijfdefasezalhetkindlettersofwoorddelen
vaneenwoordvisueelsynthetiseren,zoals‘br-and’,dusnietb-r-a-n-d(zoalsinregulieremethoden).
Hetkindkandezewoorddelenherkennenenbenoemen(=verklanken).Juistdoordat‘verklanken’
vangroterevisueelherkenbareeenheden,kanhetkindhethelewoordgaan‘horen’en
samenvoegen(synthetiseren).
Voorhetaanlerenvandezestrategiewordtgebruikgemaaktvanbestaandeboekjesof
zelfgeschreventekstenoverheteigenlevenvanhetkindofonderwerpendiehij/zijinteressant
vindt.
Voorvreemdewoorden,zoals‘cadeau’,blijfthetbelangrijkdezealsglobaalwoordaantelerenen
dusnietinwoorddelentelatenlezen.Hoesnelengoedkinderenvooruitgaaninhetvloeiendlezen,
hangtoverigensooksamenmethoevaakeenkindmetlezenenteksteninaanrakingkomt,met
anderewoorden:deleeskilometersdiegemaaktwordenendestimulansomtelezenvanuitde
directeopvoeders.OmdatLeespraatalscommunicatiemiddeldoordedagheengebruiktkan
worden,ishetgemakkelijkerdeintensiviteittebereikenomechttotlezentekomen,danwanneer
alleentijdensbepaaldeurenleesonderwijsgegevenwordt.
Totslot
GebruikLeespraatdoordedagheen.Zorgervoordatniet‘delesLeespraat’centraalstaat,maarde
communicatievanhetkind.BijLeespraatwordentechnischenbegrijpendlezennooitvanelkaar
gescheiden.
Erwordtnietgeïsoleerdaandoelengewerkt,maarbelangrijkisdatjezoveelmogelijkaspectenin
eensessieraaktdiesamendemethodevormen(visueelleesprogramma,uitspraakenzinsbouw,
communicatie,wereldoriëntatie,vaardighedenenzelfstandigwerken,schrijvenentekstenmaken,
begrijpendlezen).