Dierengezondheidszorg Vlaanderen vzw
Dierengezondheidszorg Vlaanderen vzw
Effect van drinkwater op de
gezondheid van dieren
Tamara Vandersmissen
Tamara Vandersmissen,
16 december 2013
Dierenarts/teamleider Gezondheidszorg Varkens
03/4910341
[email protected]
1
Avondprogramma
DGZ: historiek
1. Introductie DGZ
• Ontstaan in 1936: verenigingen voor TBC bestrijding
2. Kwaliteit van drinkwater
• 1949: Provinciaal Verbond vr TBC bestrijding I&R
3. Vaccinatieschema’s
• 1961…1973: laboratorium en autopsie
• 1973: gezondheidszorg per diersoort
• 1975: Provinciaal Verbond voor Dierenziektebestrijding
• 1999: Dierengezondheidszorg Vlaanderen (per
provincie)
• 2002: fusie DGZ-Vlaanderen
3
4
1
DGZ: een unieke positie
Diagnostici
Annelies Vandekerckhove
• Van en voor de veehouder
Cora Miry
• Database I&R
Rundvee
Teamleider
Diagnosticus varkens
• Database diergezondheidszorg (Labo)
Marieke Strubbe
Rundvee
• Diergeneeskundige kennis
Annick Gryspeerdt
Pluimvee & paarden
• Brugfunctie tussen veehouder/dierenarts en de
overheid
Katrijn Rosiers
Histologie
Emily Rolly
Varkens
5
Gezondheidszorg varkens
6
Drie sites
Ellen De Jong
Charlotte Brossé
Veepeiler Varken
Salmonella varkens
Labo,
Tamara Vandersmissen
• Torhout • Drongen
• Lier
es
Teamleider
Willem Van Praet
Varkensgezondheidszorg
7
8
2
Avondprogramma
Inhoud
1. Introductie DGZ
• Inleiding
2. Kwaliteit van drinkwater
• Normen drinkwater voor varkens
3. Vaccinatieschema’s
• Project drinkwater bij rundvee en varken
• Bespreking
• Staalname
9
10
Inleiding
Inleiding
• “Het vergeten voedingsbestanddeel”
• voor de veehouder
‐ lage kost
• voor de dieren
‐ vergunning (<-> diep boorputwater)
‐ voldoende opname
‐ installaties
• voldoende mate beschikbaar
‐ te weinig debiet
» Dichtslibben leidingen
» Bv. ten gevolge van neerslag Fe/Mn
» Aanwezigheid van biofilm
‐ weinig drinkwaterpunten
• geen afwijkende geur/smaak
‐ kwaliteit
• geen overschrijding chemische en bacteriologische
parameters
11
12
3
Inhoud
Normen drinkwater
• Inleiding
• Eenmagigen (varken/paard/kalveren)
‐ Enkel diagnostiek, geen lastenboek
• Normen drinkwater voor varkens
‐ Varkens: recent opgenomen in Certus lastenboek:
‐ Macroscopisch onderzoek
verplicht jaarlijks wateronderzoek
‐ Bacteriologisch onderzoek
• Herkauwers:
‐ Chemisch onderzoek
‐ Diagnostiek
• Project drinkwater bij rundvee en varken
‐ Lastenboek: IKM
• Bespreking
• Pluimvee
• Staalname
‐ Diagnostiek
‐ Lastenboeken (Gezondheidscertificatie, IKB, Belplume)
13
14
Normen drinkwater
Inhoud
• Wat wordt gecontroleerd?
• Inleiding
‐ Uitzicht van het water (macroscopisch OZ)
• Normen drinkwater voor varkens
‐ Aantal bacteriën (bacteriologisch OZ)
‐ Macroscopisch onderzoek
‐ Samenstelling van het water (chemisch OZ)
‐ Bacteriologisch onderzoek
‐ Chemisch onderzoek
• Interpretatie: moeilijk, weinig concrete studies,
normen uit wetenschappelijke studies
• Project drinkwater bij rundvee en varken
• Bespreking
• Staalname
15
16
4
Normen macroscopisch onderzoek
Macroscopische afwijkingen
• Geurloos
• Eventueel slechte smaak:
• Helder
‐ IJzer
• Kleurloos
‐ Calcium/magnesium
‐ Zout
‐ Ammonium
‐ pH afwijkingen
‐ Producten (aanzuren, onjuiste concentratie
reinigingsproducten,..) /medicatie
‐ Micro-organismen
‐ Sulfide (geur)
17
18
Macroscopische afwijkingen
Macroscopische afwijkingen
• Slechte smaak ➔ onvoldoende wateropname:
• Afwijkingen in kleur
‐ Verminderde voederopname
‐ Bruine kleur
• Verminderde dagelijkse groei / melkproductie
• ijzer
• Gedaald lichaamsgewicht
• zand/klei
• overmaat algen
‐ Urineweginfecties (zeugen)
‐ Aardekleur -> actinomyces-kiemen
‐ Zoutvergiftiging (zeer ernstige gevallen)
indien daarna vlugge opname -> aantasting hersenen
en bloedingen
‐ Geel -> nitraat
• Afwijkingen in geur
• Overmatige opname water: waterintoxicatie
‐ abnormale geur tgv afbraak algen
‐ Zenuwverschijnselen
‐ Schimmelgeur -> actinomyces-kiemen
‐ Rotte eieren -> sulfide
19
• Troebelheidgraad - bezinksel?
20
5
Inhoud
Varkens: normen bacteriologie
Diagnostiek
• Inleiding
Tot. kiemgetal 22°
< 100.000 kve/ml
Tot. Kiemgetal 37°
< 100.000 kve/ml
‐ Macroscopisch onderzoek
Coliformen
< 10.000 kve/100ml
‐ Bacteriologisch onderzoek
E. Coli
< 100 kve/ml
‐ Chemisch onderzoek
Intestinale enterococcen
< 1 kve/100ml
Sulfiet reducerende Clostridia
<1 kve/20ml
Clostridium perfringens
<1 kve/100ml
Gisten en schimmels
<10.000kve/ml
Salmonella sp.
afwezig
• Normen drinkwater voor varkens
• Project drinkwater bij rundvee en varken
• Bespreking
• Staalname
21
22
Interpretatie normen bacteriologie
Interpretatie normen bacteriologie
• Totaal aëroob kiemgetal (<100.000/ml)
• Enterococcen
‐ 22°C: omgevingskiemen
‐ indicator besmetting met mest
‐ 37°C: selectieve kweek -> schadelijke kiemen
‐ resistenter dan coliformen, blijven langer aanwezig
• Coliformen (<10.000/100 ml)
• Sulfietreducerende clostridia
‐ indicator besmetting met mest
‐ Milieu zonder zuurstof (vnl. indien sedimentlaag)
‐ indicator verminderde waterkwaliteit
‐ niet noodzakelijk fecale oorsprong
‐ algemene bacteriële contaminatie
‐ hitteresistente spores
• E.coli
‐ hoge resistentie <-> natuurlijke inactivering en
desinfectie
(<100/ ml)
‐ indicator recente fecale contaminatie
• Beoordeling zuiveringsprocessen
‐ overleving enkel in gunstige omstandigheden
‐ gevoelig aan desinfectie
23
24
6
Interpretatie normen bacteriologie
Bacteriologische afwijkingen
• Speciale aanvraag bv. gisten en schimmels
‐ slijmvorming
• Water kan vector zijn van besmettelijke
dierziekten.
‐ ruime pH tolerantie (tov bacteriën)
• Gevaar met oppervlakte water
‐ minder gevoelig aan chloor
• Verontreinigingen bron en/of leidingen
‐ toename mogelijk door
• dragerstoffen
• Vb cysticercose, botulisme rundvee
• gemedicineerde mengsels
• organische zuren
25
26
Bacteriologische afwijkingen
Bacteriologische afwijkingen
• Salmonella bij Varkens:
• Algemeen voorkomende darmbacteriën komen
terecht in maag darm stelsel -> zure maag pH ->
afdoding van kiemen
Maar….
‐ Darmontsteking
‐ Varkensvlees: bron van besmetting mensen
‐ Bestrijding: Salmonella Actie Plan
• Overaanbod aan deze bacteriën (afwijking norm)
‐ Drinkwater zelden positief voor Salmonella (resultaten
van onderzoeken in SAP)
Overaanbod aan ‘slechte’ bacteriën
Verstoring van de darmflora
Negatieve effecten mogelijk
Verminderde groei
Verhoogde VC
27
Diarree
28
7
Inhoud
Varkens: normen chemie
Diagnostiek
• Inleiding
pH
4-9
Tot. Hardheid
Max. 20°D
‐ Macroscopisch onderzoek
Chloride
≤ 250 mg/l
‐ Bacteriologisch onderzoek
Nitriet
≤ 0.5 mg/l
‐ Chemisch onderzoek
Nitraat
≤200 mg/l
Ammonium
≤ 2.0 mg/l
Magnesium
≤ 50 mg/l
Calcium
≤ 270 mg/l
Zoutgehalte
≤ 3000 mg/l
• Normen drinkwater voor varkens
• Project drinkwater bij rundvee en varken
• Bespreking
• Staalname
29
Varkens: normen chemie
Chemische afwijkingen
Diagnostiek
Geleidbaarheid
2100 µS/cm
Fluoride
≤ 1.5 mg/l
Fosfaat
≤ 5,0 mg/l
Sulfaat < 250 mg/l
≤ 250 mg/l
Sulfide
Sulfide afwezig
Totaal ijzer
≤ 2,5 mg/l
Mangaan
≤ 1,0 mg/l
Natrium
≤ 400 mg/l
30
• Afwijkingen kunnen weinig tot zeer ernstige
gevolgen hebben ➾ sterfte
31
32
8
Chemische afwijkingen
Chemische afwijkingen
• Geleidbaarheid: maat vr hoeveelheid zouten in het
water
• Zout:
• pH: zuurtegraad van het water.
‐ 7 is neutraal
‐ Lager -> zuur / Hoger -> basis
‐ hoger gehalte dicht bij zee
‐ Acidose of alkalose (rundvee)
‐ Smaak
‐ Invloed op oplosbaarheid van medicatie
‐ zoutintoxicatie
• Natrium: toxische component van zout
• Chloride:
‐ Slechte groei Salmonella bij lage pH (pos effect)
‐ Bij hoge pH: slijmvorming/minder
desinfectiemogelijkheden
‐ Maat voor zoutgehalte
• Cl-gehalte x 1.65=NaCl-gehalte
‐ Corrosief
‐ poldergebieden
‐ gehalte stijgt bij rotting
33
34
Chemische afwijkingen
Chemische afwijkingen
• IJzer
• Stikstofverbindingen: ammonium/nitraat/nitriet
‐ Verstopping leidingen
‐ Bron stikstof
‐ Geur-, kleur- en smaakafwijkingen
• dierlijk/organisch materiaal
‐ weinig toxisch
• mest
‐ Voedingbron voor bacteriën
• plantaardig materiaal (kuilvocht)
• stikstofhoudende meststoffen
• grond met hoog gehalte N-bindende bacteriën
• Mangaan
‐ Omzettingen
‐ Bruinverkleuring
• afbraak eiwitten->ammoniak (NH3 )
‐ Neerslag in leidingen
• Ammoniak wordt omgezet naar nitraat
‐ Vnl van belang bij pluimvee
• nitraat naar nitriet via bacteriën
‐ Turflagen: meer ammonium aanwezig
35
36
9
Chemische afwijkingen
Chemische afwijkingen
• Stikstofverbindingen
• Nitraat
‐ Ammonium
bacteriën
Nitriet
• abnormale geur/smaak
• hoge gehaltes vnl. door bacteriële contaminatie
• gehalte is pH-afhankelijk (hoog indien pH >8-9)
Nitriet bindt aan rode bloedcellen
• voedingsstof voor algengroei
Minder zuurstof vervoeren
‐ Nitraat
Zenuwsymptomen, ademhalingsproblemen en
sterfte
• belangrijk voor herkauwers (omzetting in pens)
‐ nitriet
Chocoladebruin bloed
• vorming methemoglobine=>verstoring zuurstoftransport
37
38
Chemische afwijkingen
Chemische afwijkingen
• Praktijkvoorbeeld: sterfte vleesvarkens na
leegstand en niet spoelen leidingen!!
• Sulfaat
‐ Geen probleem indien dieren gezond
‐ Faeces krijgen hoger watergehalte (laxerende werking),
indien ook hogere hardheid mogelijks wekere mest
‐ Hoog sulfaatgehalte in combinatie met laag O2 en veel
bacteriën
‐ Omzetting naar sulfide
sulfide! (geur rottende eieren) = dodelijk gas
39
40
10
Chemische afwijkingen
Chemische afwijkingen
• Fluor
• Totale hardheid: Ca en Mg zouten.
‐ Pootproblemen
• Ca: complexen vormen met bepaalde medicatie
‐ Tumorgroeibevorderend
• Mg: diarree
‐ hoger indien waterwinning op grote diepte
•
verhouding Ca/Mg
‐ meer dan 50% Mg-zouten: laxatief
‐ Afwijking hardheid: op zich niet schadelijk
• neerslaan in leidingen (dichtslibben leidingen)
• minder goede reiniging, werking ontsmettingsmiddelen
afremmen
‐ Smakelijkheid (hard is smakelijker)
‐ Verontreiniging met oppervlaktewater
‐ Overschrijding mogelijk verzilt gebied
41
42
Inhoud
Project drinkwater bij rundvee en varken: Inhoud
• Inleiding
• Screening varkens- en rundveebedrijven in
Vlaanderen
• Normen drinkwater voor varkens
• Resultaten
‐ Macroscopisch onderzoek
‐ Resultaten bron
‐ Bacteriologisch onderzoek
‐ Resultaten einde leiding
‐ Chemisch onderzoek
• Conclusie
• Project drinkwater bij rundvee en varken
• Bespreking
• Staalname
43
44
11
Screening in Vlaanderen
Screening in Vlaanderen
• Demoproject ADLO
• Staalname:
• Doel: 25 varkensbedrijven (DGZ) en 25
rundveebedrijven (PIVAL) bemonsteren (26
bedrijven van ieder bemonsterd)
• 1ste staalname aan de bron
‐ Kwaliteit uitgangswater
• 2de staalname aan de nippel/einde leiding
• Heel Vlaanderen
‐ Kwaliteit leidingen
• Liefst alternatieve bronnen
• Controle van de kwaliteit van het drinkwater
45
Screening in Vlaanderen
46
Open put
• 26 varkensbedrijven
‐ 23 bedrijven boorput
• 4m tot 232m diepte
‐ 2 open put
‐ 1 regenwater
• 26 rundveebedrijven:
‐ 9 boorputwater
• Ondiep grondwater
‐ 5 open put
‐ 2 hemelwater foliebassin
‐ 1 silo
‐ 9 hemelwater citerne
47
48
12
Hemelwater foliebassin
Silo
49
50
Inhoud
Resultaten bron varkensbedrijven
• Screening varkens- en rundveebedrijven in
Vlaanderen
• Boorputwater goede kwaliteit
• Overschrijdingen normen drinkwater vnl
bacteriologisch
• Resultaten
‐ Resultaten bron
‐ 1 boorput (ondiep)
‐ Resultaten einde leiding
‐ 1 regenwater
‐ 1 open put
• Conclusie
51
52
13
Resultaten bron rundveebedrijven
Inhoud
• Meer alternatieve waterbronnen
• Screening varkens- en rundveebedrijven in
Vlaanderen
• Overschrijdingen vnl bacteriologisch
• Resultaten
• Slechts 4 bedrijven volledig binnen de normen
(= boorputten)
‐ Resultaten bron
‐ Resultaten einde leiding
• Conclusie
53
Resultaten einde leiding varkensbedrijven
54
Resultaten einde leiding
• 3 ‘slechte’ bedrijven bleven slecht
Totaal aëroob kiemgetal 22°
• 14 bedrijven duidelijke stijging aantal bacteriën
300.000
• 2 ‘goede’ bedrijven aan einde leiding sterke
overschrijding bacteriologische norm drinkwater
250.000
200.000
bron
150.000
stal
100.000
50.000
0
1
55
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
56
14
Resultaten einde leiding
Resultaten einde leiding rundveebedrijven
• Sterke overschrijding normen totaal kiemgetal bij
4 boorputten en 1 hemelwater citerne
Totaal aëroob kiemgetal 22°
12.000
• Voor andere bacteriologische parameters
overschrijding normen bij bijna alle bedrijven
10.000
8.000
bron
6.000
stal
4.000
2.000
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 15 16 17 18 20 22 23 24 25 26
57
Resultaten einde leiding
58
Resultaten einde leiding
Totaal kiemgetal 37°
Totaal kiemgetal 37°
3.000.000
40.000
35.000
2.500.000
30.000
2.000.000
25.000
bron
1.500.000
bron
20.000
stal
stal
15.000
1.000.000
10.000
500.000
5.000
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
4
59
5
6
7
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
60
15
Inhoud
Conclusie
• Screening varkens- en rundveebedrijven in
Vlaanderen
• Starten met slecht = eindigen met slecht
• Beginnen met goed ≠ eindigen met goed
• Resultaten
• Belang van ontsmetting!
‐ Resultaten bron
‐ Resultaten einde leiding
• Conclusie
61
62
Inhoud
Bespreking
• Inleiding
• Redenen niet voldoen aan normen aan de
nippel:
• Normen drinkwater voor varkens
‐ Uitgangswater van slechte kwaliteit
• Project drinkwater bij rundvee en varken
‐ Biofilm in leidingen
• Bespreking
• Staalname
63
64
16
Bespreking biofilm
Bespreking biofilm
• Aggregaat van micro-organismen
• Plakken aan oppervlakten en aan elkaar
• Produceren ‘slijmlaag’ -> blijven plakken van
nog meer micro-organismen (bact., schimmels,
gisten,…)
65
66
Bespreking biofilm
Bespreking biofilm
• Risico op biofilmvorming
• Bacteriën in biofilms produceren ‘chemische
wapens’ tegen desinfectantia en antibiotica
‐ stilstaand water
• Zijn omgeven door een matrix -> binnenste
bacteriën zijn beschermd
• dode leidingen, bochten, hangende leidingen
• langdurige leegstand
‐ vitaminen/suikers/elektrolyten/antibiotica (extra voeding)
‐ omgeving
‐ temperatuur stallen
➔ zeer moeilijk te verwijderen!
67
68
17
Bespreking
Bespreking
• Gezond drinkwater aan de nippel:
• Kwaliteit en kwantiteit drinkwater zeer belangrijk!
‐ Vertrekken van goed water aan de bron
• Controle kwaliteit:
• Diep grondwater vaak ok
‐ Jaarlijks staalname aan de drinkplaats
• Indien alternatieve bron: onmiddellijke actie
‐ Bacteriologische controle
‐ Leidingen proper houden! Geen biofilm!
‐ Chemische controle
‐ Drinkbakken ook proper!
69
70
Inhoud
Staalname
• Inleiding
• Staalname
‐ bron vs. drinkpunt
• Normen drinkwater voor varkens
• waar gebeurt de contaminatie?
• Project drinkwater bij rundvee en varken
‐ eigenlijke staalname
• Bespreking
• reinigen en ontsmetten van kraan
• Staalname
• water gedurende 3 min. laten lopen
‐ constante, matige snelheid
• handen wassen vooraleer staalname
71
72
18
Staalname
Staalname
• staalname
• onderzoekspakketten
‐ eigenlijke staalname
• bacteriologie: vullen tot aan maatstreep
• chemie: volledig vullen (geen luchtbel)
‐ zo snel mogelijk filtratie (membraanfilter)
» <-> bacteriële omzetting (nitriet vorming)
» <->adsorptie anionen aan vaste deeltjes
‐ koel bewaren
‐ zo snel mogelijk in labo (binnen 12 u)
‐ staalname best op ma/di/woe (geen ontvangst van
stalen op vrijdag)
73
74
Dierengezondheidszorg Vlaanderen vzw
Pauze
75
19
