Programma en toelichting - Blokfluitkwartet Capriola

blokfluitkwartet capriola
www.blokfluitkwartetcapriola.nl
Songs, grounds and dances
Engelse muziek uit Middeleeuwen, Renaissance, Barok en de 20e eeuw
Zondag 18 juni 2017, van 15.00 tot 16.30 uur, Onze Lieve Vrouwekerk, Kerkplein 7, 3211 AR Geervliet.
Blokfluitkwartet Capriola speelt Engelse muziek uit Middeleeuwen, Renaissance, Barok en de 20e eeuw.
De stukken worden uitgevoerd op instrumenten zoals die in de Renaissance en de Barok gebruikt kunnen
zijn. De stukken uit de Barok worden gespeeld op instrumenten in de 'barokstemming' (a = 415). Er
wordt gespeeld in verschillende bezettingen: hoog, midden en laag. Harriet van Drimmelen verleent
medewerking aan het concert met zang en blokfluit.
De Engelse muziek kent een voorliefde voor het gebruik 'songs' en 'dances' in instrumentale composities.
Een deel van een lied of dans werd gebruikt als een 'ruggengraat' waaromheen andere stemmen werden
gecomponeerd. De 'ground' had eenzelfde functie, vaak in de onderste stem, met een simpele meer
abstracte melodie die een aantal keer herhaald wordt.
Programma
Ah Robin, gentle Robin (zang Harriet van Drimmelen) William Cornysh (ca. 1486 - 1523)
Ave Miles Celestis Curie – Ave Rex
Anoniem (13e / 14e eeuw)
In nomine
John Taverner (ca. 1490 - 1545)
In nomine
William Byrd (1543 – 1623)
The leaves be green
William Byrd (1543 – 1623)
Ricercar 'Bonny sweet Robin'
Thomas Simpson (1582 – ca. 1625)
Three Parts upon a Ground [Z 731]
Henry Purcell (1659 - 1695)
Suite for Pipes or Recorders, Intrada, Minuet, Valse
Ralph Vaughan Williams (1872 - 1958)
Pauze
Candens Crecit Lilium - Candens Lilium Columbina
Anoniem (13e / 14e eeuw)
Times stands still (zang Harriet van Drimmelen)
John Dowland (1563 - 1626)
Consort of Fower Parts, Suitte III
Matthew Locke (ca. 1621 - 1677)
Chaconne uit Dioclesian
Henry Purcell (1659 - 1695)
Pavan, Galliard, The night watch, The Honie-suckle
Anthony Holborne (1545? - 1603)
Toelichting
Engelse motetten 13e – 14e eeuw
Een motet is een meerstemmige compositie op een Latijnse, meestal godsdienstige, tekst. Een van de
kenmerken van het Engelse motet uit de 13e en 14e eeuw is het eenvoudige, dansante ritme, dat doet
denken aan het luiden van kerkklokken. De melodie is vaak ontleend aan een bekend lied. In het motet
Ave Miles Celestis Curie - Ave Rex wordt lof gezongen over Edmund de Martelaar, koning van East Anglia (ca. 855 - 869), die in 869 door de Denen (Vikingen) is vermoord. In het motet Candens Crecit Lilium - Candens Lilium Columbina worden Maria en haar zoon Jezus bezongen en vergeleken met een
zuiver witte lelie en een duif.
Ah Robin, gentle Robin
-
William Cornysh (ca. 1486 - 1523)
William Cornysh was componist, dichter, toneelschrijver en acteur. Hij was 'Gentleman' en 'Master of the
Children' van de 'Chapel Royal' onder koning Henry VIII. In zijn driestemmige lied Ah Robin, gentle
Robin klaagt de zanger over de liefdeloosheid van zijn minnares. Hij vraagt aan Robin over zijn minnares
te vertellen, dan zal hij dat met zijn ervaringen doen. Het lied bestaat uit drie melodieën. De twee
onderste stemmen zingen/spelen 2 melodieën van 4 maten in canon. De canon wordt 6 keer
gezongen/gespeeld en heeft daarmee de functie van een 'ground', een repeterende basismelodie. De
1
melodie van de bovenste stem bestaat uit 2 x 4 maten en wordt 2 keer geheel uitgevoerd en tenslotte de
eerste 4 maten.
In nomine
-
John Taverner (ca. 1490 - 1545) - William Byrd (1543 - 1623)
John Taverner was de belangrijkste Engelse componist in het eerste deel van de 16e eeuw en is
voornamelijk bekend om zijn geestelijke muziek. Hij werkte o.a. als leider van het koor van het Cardinal
College (nu Christ Church) in Oxford.
Het In Nomine van John Taverner is een instrumentale transcriptie van het deel 'In nomine Domini' uit
zijn mis 'Gloria tibi Trinitatis'. De tweede stem speelt/zingt hier een melodie in lange noten (cantus firmus
- vast gezang), waar de overige stemmen hun gevarieerde melodieën omheen spelen/zingen. Deze In
Nomine was het begin van een genre van instrumentale composities met deze naam. Van tenminste 58
componisten uit 16e en de 17e eeuw zijn meer dan 150 'In Nomines' bekend, gebaseerd op de cantus
firmus van de mis van Taverner en soms met gebruik van andere delen van zijn compositie. William Byrd
(1543 - 1623) schreef zeven 'In Nomines' .
William Byrd was de belangrijkste Engelse componist tijdens het bewind van Elizabeth I en James I.
Zijn grote oeuvre bestaat uit missen, motetten, meerstemmige liederen en werken voor
toetseninstrument en instrumentaal ensemble. Hij was organist van de 'Chapel Royal'.
The leaves be green
-
William Byrd (1543 - 1623)
William Byrd gebruikte het populaire liedje met de tekst "The leaves be green the nuts be brown, they
hang so high they will not come down" voor één van de meest experimentele en gewaagde instrumentale
composities uit zijn tijd. Het liedje is tijdens het hele stuk te horen, wisselt steeds van stem en wordt 20
keer herhaald. Rond het liedje spint Byrd een steeds ingewikkelder patroon van variaties, dat steeds weer
tot een rustpunt komt. Net als de 'In nomines' hebben veel Engelse componisten dergelijke stukken
geschreven, die 'Brownings' werden genoemd.
Pavan, Galliard, The Honie-suckle, The night watch
-
Anthony Holborne (1545? - 1602)
De collectie dansen 'Pavans, Galliards, Almains' van Anthony Holborne uit 1599 is de grootste collectie
dansen uit deze tijd, die in Engeland is overgeleverd. Het bevat 65 vijfstemmige dansen (pavanes,
gaillardes en allemandes) geschreven voor strijk- en blaasinstrumenten. Een pavane is een langzame
dans in tweedelige maatsoort, vaak gevolgd door een snelle galliarde in driedelige maatsoort. Een
allemande, zoals The Honie-suckle en The night watch, is een gematigd snelle dans in tweedelige
maatsoort.
Anthony Holborne schreef naast werken voor ensembles, muziek voor luit, bandora en cittern (allen
geplukte snaarinstrumenten). In zijn publicaties beschreef hij zich als 'Gentleman and Servant' van
koningin Elizabeth I.
Ricercar 'Bonny sweet Robin'
-
Thomas Simpson (1582 – ca. 1625)
Ook Thomas Simpson gebruikte een toen populair lied 'Bonny sweet Robin' voor een instrumentale
compositie. Hij maakte er een virtuoze 'ricercare' mee, waarin de twee bovenstemmen elkaar vaak
imiteren en met elkaar wedijveren. De twee lage stemmen ondersteunen de bovenstemmen en imiteren
mee.
Thomas Simpson componeerde, was speler van strijkinstrumenten en gaf muziek uit. Zijn publicaties
bevatten dansen, andere instrumentale stukken van hemzelf en stukken van Engelse en Duitse
tijdgenoten. Hij werkte o.a. aan hoven in Frankrijk, Duitsland en Denemarken.
Times stands still
-
John Dowland (1563 - 1626)
Het lied 'Times stands still' van John Dowland is oorspronkelijk geschreven voor solostem met begeleiding
van een luit en een basviool. Capriola begeleidt de zangstem met 3 blokfluiten in een eigen bewerking. In
het lied staat de tijd stil als de verliefde naar de onbereikbare vrouw kijkt en zichzelf belooft niet op te
geven.
John Dowland was componist, zanger en luitspeler. Hij werkte in Duitsland, Italië en voor de koning van
Denemarken. Hij schreef wereldlijke en geestelijke liederen met en zonder luitbegeleiding en muziek voor
luit en voor ensembles.
Consort of Fower Parts, Suitte III
-
Matthew Locke (ca. 1621 - 1677)
In loop van de 17e eeuw werden dansen gecombineerd tot een suite, vaak vooraf gegaan door een
langzaam polyfone, muzikaal ingewikkelde, opening. Matthew Locke was een van de eerste componisten
die dergelijke suites samenstelde en als suite uitgaf. De suites uit de bundel 'Consort of Fower Parts'
2
bestaan allemaal uit een fantasia gevolgd door drie dansen: een courante, een ayre en een sarabande.
Componist, organist en zanger Matthew Locke was de belangrijkste en invloedrijkste Engelse componist
van zijn generatie. Hij schreef toneelmuziek, vocale muziek en kamermuziek voor strijkers, waaronder
verscheidene verzamelingen met dansen. Hij was componist van de 'Private Musick' van koning Charles II
en van het strijkersorkest van het hof.
Chaconne - Three Parts upon a Ground [Z 731]
-
Henry Purcell (1659 - 1695)
De chaconne is een muzikale vorm in driedelige maatsoort met variaties boven een repeterende bas. De
chaconne lijkt sterk op de passacaglia en zij waren beide populair in de Barok. Henry Purcell gebruikte
vaak chaconnes in zijn opera's. Een beroemd voorbeeld is de aria 'When I am laid in earth' uit 'Dido and
Aeneas'. De hier uitgevoerde chaconne komt uit de opera 'Dioclesian'.
In Engeland werd een repeterende bas (ostinato) een 'ground' genoemd. Henry Purcell schreef 'Three
Parts upon a Ground' voor drie gelijke bovenstemmen en een bas. De 'ground' van 6 noten in 3 maten
wordt 30 keer door een stem herhaald, waarbij de overige stemmen telkens variaties op het beginthema
spelen. Als de bas een solo heeft, wordt de 'ground' door een van de bovenstemmen over genomen.
Componist en organist Henry Purcell volgde Matthew Locke op als 'Composer to the King's violins' (een
strijkersorkest van 24 spelers). Purcell werd al tijdens zijn leven als een van de grootste Engelse
componisten gezien. Hij schreef opera's, toneelmuziek, geestelijke werken, odes, liederen en
instrumentale muziek.
Suite for Pipes or Recorders
-
Ralph Vaughan Williams (1872 - 1958)
Ralph Vaughan Williams schreef 'Suite for Pipes' in 1939 voor bamboefluiten. Vaughan Williams was toen
president van 'The Pipers Guild of Great Britain', dat het maken van en het spelen op bamboefluiten
bevorderde. In 1947 is de suite als 'Suite for Recorders' uitgegeven voor blokfluitkwartet. De suite
bestaat, als een Barok-suite, uit een Intrada (Entrée) en dansen; in dit geval Minuet, Valse en Jig.
Vanwege de beperkte toonomvang van bamboefluiten kan de Suite heel goed uitgevoerd worden op
Renaissance-blokfluiten.
De Engelse componist, dirigent en organist Ralph Vaughan Williams studeerde o.a. bij Maurice Ravel
(1875 – 1937) in Parijs. Hij is sterk beïnvloed door de hernieuwde interesse in 16e-eeuwse Engelse
componisten aan het begin van de 20e eeuw en zijn verzameling Engelse volksmuziek. Hij schreef
composities in vrijwel elk genre, van opera's en symfonieën tot koormuziek voor amateurs.
Bronnen
- The Recorder Today, Eve O'Kelly, 1990.
- Grove Music Online, The Oxford Dictionary of Music, The Oxford Companion to Music, 2017.
Blokfluitkwartet Capriola
Blokfluitkwartet Capriola speelt oude en nieuwe muziek, geeft concerten en optredens en werkt
regelmatig samen met andere instrumentalisten en koren. Capriola bestaat uit Irene Hooimeijer, Els
Kuijk, Kees Konings en Frans Schröder.
Capriola heeft vele concerten gegeven in binnen- en buitenland. Capriola streeft naar een kwartetklank
geïnspireerd op ideeën uit de Renaissance, die ook wordt toegepast op hedendaagse muziek.
Het kwartet bespeelt een uitgebreide collectie, voornamelijk naar historische voorbeelden handgemaakte
instrumenten (a=440 en 415), waaronder naast vele blokfluiten (renaissance en barok), een basdulciaan
(renaissancefagot) en een barokfagot.
3
Blokfluitkwartet Capriola, v.l.n.r.: Frans Schröder, Irene Hooimeijer, Els Kuijk en Kees Konings.
4