Politeia conferentie 2005

POLITEIA-CONFERENTIE 2008
In samenwerking met het Centrum voor
Economie en Ethiek (K.U.Leuven)
Justice and Capabilities
MARTHA NUSSBAUM OVER SOCIALE
RECHTVAARDIGHEID
Religion in Public Spaces
MARTHA NUSSBAUM OVER DE PLAATS VAN
RELIGIE IN DE MODERNE SAMENLEVING
Leuven, 13-14 maart 2008
Donderdag 13 maart: Justice and Capabilities
Ter gelegenheid van het twintigjarige bestaan van het Centrum voor Economie en Ethiek
11-18 uur -- Auditorium Vander Eecken, Hogenheuvelcollege,
Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen
Martha Nussbaum (University of Chicago, VS)
David Ellerman (UC Riverside, VS)
Martin van Hees (RU Groningen, Nederland)
Marc Fleurbaey (CERSES, Parijs, Frankrijk)
Erik Schokkaert (K.U.Leuven, België)
Vrijdag 14 maart: Religion in Public Spaces
Politeia-Conferentie 2008
11-21 uur -- Kardinaal Mercierzaal, Hoger Instituut voor Wijsbegeerte
Promotiezaal, Universiteitshallen
Martha Nussbaum (University of Chicago, VS)
Marianne Moyaert (K.U.Leuven, België)
Herman De Dijn (K.U.Leuven, België)
Marie-Claire Foblets (K.U.Leuven, België)
Afshin Ellian (Universiteit Leiden, Nederland)
Met de steun van Uitgeverij en Boekhandel Peeters
Justice and Capabilities
Donderdag 13 maart
Ter gelegenheid van het twintigjarige bestaan van het Centrum voor Economie en Ethiek
Hoe kunnen we rechtvaardigheid en menselijke waardigheid uitbreiden tot mensen met lichamelijke en
mentale beperkingen? Wat zijn onze plichten tegenover de armen wereldwijd? En hoe betrekken we
niet-menselijke dieren in de cirkel van morele verantwoordelijkheid? Dit zijn de vragen die Martha
Nussbaum bespreekt in haar baanbrekende boek Frontiers of Justice. Ze heeft kritiek op de Sociale
Contract-traditie en vooral op John Rawls’ rechtvaardigheidstheorie omdat die deze belangrijke
uitdagingen aan de hedendaagse sociale ethiek niet afdoende opneemt. In de lijn van haar vorige werk
stelt ze de capabilities aanpak voor als een alternatief voor zowel Rawlsianisme als utilitarisme.
De belangrijke investeringen, ten minste in welvarende landen, om publieke gebouwen
toegankelijk te maken voor mindervaliden en om hen toegang te verzekeren tot hoger onderwijs,
zelfstandig wonen en basismobiliteit, kunnen gezien worden als duidelijke implementaties van Martha
Nussbaums capabilities aanpak. Het idee dat rechtvaardigheid staatsgrenzen en zelfs de grenzen van het
behoren tot een diersoort overstijgt, staat echter meer ter discussie.
Meer algemeen blijft de capabilities aanpak ook nog erg omstreden. Economisten zijn sterk
beïnvloed door het utilitarisme en benadrukken het belang van individuele voorkeuren. Zij hebben hun
twijfels bij de praktische toepasbaarheid van de capabilities idee voor concrete beleidsevaluatie.
Libertariërs van hun kant vinden de capabilities idee te paternalistisch en vrezen dat toepassing ervan zal
leiden tot onaanvaardbare inbreuken op de individuele vrijheid.
Op deze studiedag zullen Martha Nussbaums ideeën over deze kwesties nader bekeken worden
door vier toonaangevende economisten: David Ellerman, Marc Fleurbaey, Martin van Hees en Erik
Schokkaert.
De sprekers
Martha NUSSBAUM is Ernst Freund Distinguished Service Professor of Law and Ethics aan de
University of Chicago. Ze vestigde haar reputatie met The Fragility of Goodness (1985), Love's Knowledge
(1990) en The Therapy of Desire (1994), drie boeken over klassieke Griekse theorieën over ethiek en de
plaats van emoties. Daarna volgden Poetic Justice (1995), een pleidooi voor het gebruik van literatuur in
morele opvoeding, Cultivating Humanity (1997) en Sex and Social Justice (1999). Women and Human
Development (2000) bevat de eerste systematische formulering van haar capabilities approach. Upheavals of
Thought (2001) en Hiding from Humanity (2004) bespreken het moreel belang van emoties. Frontiers of
Justice werd in 2006 uitgegeven door Harvard University Press. Martha Nussbaum is eredoctor van de
Katholieke Universiteit Leuven.
David ELLERMAN is een bekend theoreticus van het democratisch en coöperatief ondernemen. Hij
heeft aan verschillende universiteiten gedoceerd en is momenteel gastdocent aan de University of
California in Riverside. Hij werkte als economisch adviseur bij de Wereldbank en publiceerde over de
democratische onderneming en over ontwikkelingshulp.
Martin VAN HEES doceert ethiek aan de faculteit Filosofie van de Rijksuniversiteit Groningen en is
gespecialiseerd in de fundamenten van het liberalisme, vrijheidstheorieën, de analyse van rechten en de
relatie tussen liberalisme en concepten als gelijkheid, stabiliteit en efficiëntie.
Marc FLEURBAEY is Directeur de Recherche bij het Centre de Recherche Sens, Éthique et Société te
Parijs. Hij is één van de meest invloedrijke onderzoekers in het domein van de sociale keuzetheorie en
publiceerde baanbrekende bijdragen over verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid.
Erik SCHOKKAERT is gewoon hoogleraar aan de faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen van de
Katholieke Universiteit Leuven, hoofd van de onderzoeksgroep Economie en Overheid en directeur
van het Centrum voor Economie en Ethiek.
Programma 13 maart
11.00 uur
11.10 uur
inleiding door Erik Schokkaert, directeur van het CEE
Martha Nussbaum: Constitution and Capabilities. “Perception” against Lofty
Formalism
12.30 uur
13.20 uur
13.30 uur
15.10 uur
15.30 uur
17.00 uur
broodjeslunch (op voorhand inschrijven)
inleiding door Luc Van Liedekerke, voorzitter van EBEN
David Ellerman: Inalienable Rights and Contractarian Theories of Justice
Martin van Hees: Freedom, Power and Success
koffiepauze
Marc Fleurbaey: Equality and Autonomy
Erik Schokkaert: Capabilities and Policy Evaluation
korte reflectie door Martha Nussbaum
Plaats: Auditorium Vander Eecken (lokaal 02.28), Hogenheuvelcollege, Faculteit Economie en
Bedrijfswetenschappen, Naamsestraat 69, 3000 Leuven.
Meer informatie: Ann Van Espen, [email protected], tel. 016 32 57 67. Zie ook
<www.kuleuven.be/cee>.
***
Religion in Public Spaces
Vrijdag 14 maart
Politeia-Conferentie 2008
Sinds John Locke’s Letter Concerning Toleration is de overtuiging gegroeid dat kerk en staat van elkaar
gescheiden moeten worden. Vandaag neemt men in het Westen aan dat elk individu het recht heeft om
te leven volgens zijn eigen religieuze overtuiging. Hoewel de vrijheid van godsdienst deel uitmaakt van
de grondwet van elke moderne rechtstaat, blijft religie de oorzaak van interne spanningen. Niet elke
religie blijkt zich immers even gemakkelijk met de liberale keuze voor de scheiding van kerk en staat te
laten verzoenen. Locke kon de verstrengeling tussen religie en politiek probleemloos opgeven, omdat
hij ervan overtuigd was dat de authenticiteit van iemands geloof uitsluitend berust op een innerlijke
overtuiging en niet op het uitvoeren van uiterlijke rituelen of het stellen van morele gedragingen. Er
zijn echter religieuze tradities waarin de plicht om uiterlijke rituelen en morele gedragingen te stellen
wel tot de intrinsieke kwaliteit van de godsdienstige beleving bijdraagt. Men beschouwt het er als een
plicht om zich te engageren voor juridische en politieke maatregelen die bijdragen tot de censuur van
godslasterlijke publicaties (zoals darwinistische wereldvisies of karikaturen van de profeet), tot de
bescherming van de openbare zeden (zoals het verbod op aanstootgevende kleding) en tot het wettelijk
verbieden van zogenaamd onethisch gedrag (zoals abortus of homoseksualiteit). Niet elk type religie laat
zich dus even gemakkelijk met de liberale traditie verzoenen.
Het gegeven dat de scheiding tussen kerk en staat moet worden gerespecteerd, berust vandaag
niet echt meer op een keuze. De territoriumgebonden religieuze diversiteit in Europa heeft de laatste
vijftig jaar plaatsgemaakt voor een veel ingrijpendere diversiteit, waar, naast religies van christelijke
oorsprong, ook religies uit islamitische en Aziatische tradities deel van uitmaken. In België bijvoorbeeld,
waar religie lange tijd met één traditie werd vereenzelvigd, is de heterogeniteit van religieuze belevingen
met de migratie sterk toegenomen. Er is dan ook geen alternatief voor de scheiding van kerk en staat,
tenzij men zou kiezen voor een nieuwe homogeniteit, wat een onmenselijk agressieve politiek zou
impliceren. De vraag stelt zich dus niet of religie en politiek moeten worden gescheiden, maar wel op
welke manier men die scheiding het best realiseert. Hoeveel plaats moet in de publieke ruimte aan
religie toegekend worden? Wat moet er exclusief gereserveerd worden voor het private domein en wat
kan worden getoond in het publieke domein? Mag het dragen van kentekenen met een religieuze
symboolwaarde in de openbare ruimte verboden worden? Mogen mensen bij het uitvoeren van een
publieke functie laten merken tot welke religieuze groepering ze behoren? Mag men mensen zelf laten
beslissen welke religieuze feestdagen ze zullen respecteren? Mogen we mensen verhinderen om dieren
op een rituele manier te slachten, bijvoorbeeld omdat we vinden dat in een moderne samenleving
dieren niet nodeloos mogen lijden?
De Verenigde Staten hebben een lange traditie van religieuze tolerantie. Heel wat kolonisten en
immigranten verlieten hun oorspronkelijke land omdat ze om religieuze redenen werden vervolgd. De
pragmatische regelgeving en de juridische beslissingen die er in de loop van de tijd met betrekking tot
religieuze tolerantie zijn genomen, zijn van een bijzondere betekenis. In haar nieuwe boek, Liberty of
Conscience (Basic Books, 2008), getuigt Martha Nussbaum van deze traditie en pleit voor een ver
doorgedreven wettelijke vertaling van religieuze gewetensvrijheid. Maar kan men in de discussie over de
scheiding tussen kerk en staat de interne kwaliteit van iemands religieuze beleving volkomen buiten
beschouwing laten? Zijn alle levensbeschouwingen even tolereerbaar? Is het verstandig een onderscheid
te maken tussen enerzijds fanatieke, fundamentalistische en letterlijke religieuze overtuigingen, en
anderzijds een godsdienstbeleving die de Verlichting ernstig neemt? Kan een regering in functie van dat
onderscheid verschillende maatregelen nemen? Dit is het soort vragen waarop we tijdens de studiedag
een antwoord zoeken.
De sprekers
Marianne MOYAERT is postdoctoraal onderzoeker aan de faculteit Godgeleerdheid van de Katholieke
Universiteit Leuven. Ze promoveerde in april 2007 met het proefschrift Een zekere fragiliteit?
Interreligieuze dialoog en de spanning tussen identiteit en openheid.
Herman DE DIJN is gewoon hoogleraar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de Katholieke
Universiteit Leuven en verbonden aan het Centrum voor Cultuur en Filosofie en het Centrum voor
Metafysica en Moderne Wijsbegeerte. Ook is hij voormalig vice-rector van de Katholieke Universiteit
Leuven. Hij schreef o.a. Hoe overleven we de vrijheid?, uitgegeven bij Pelckmans in 1997, Religie in de 21ste
eeuw. Kleine handleiding voor voor- en tegenstanders, uitgegeven bij Pelckmans in 2006, en Taboes, monsters
en loterijen. Ethiek in de laatmoderne tijd.
Marie-Claire FOBLETS is juriste en antropologe. Ze is gewoon hoogleraar aan de Rechtsfaculteit van de
Katholieke Universiteit Leuven en hoofd van het Instituut voor Vreemdelingenrecht en
Rechtsantropologie. Ze is ook professor aan de K.U.Brussel en de UA en experte in
vreemdelingenrecht, rechtsantropologie en de toepassing en ontwikkeling van (familie)recht in
migratiecontext. In het verleden was ze actief als advocate in Brussel en als docente aan de Sorbonne.
Ze redigeert de juridische reeks Migratie- en migrantenrecht. Recente ontwikkelingen en was co-auteur van
Mietjes en macho's: Allochtone jeugddelinquentie. Getuigenissen van autochtone en allochtone jongeren,
uitgegeven bij Acco in 2004, en Multiculturalisme ontleed. Een staalkaart van onderzoek aan de K.U. Leuven,
Universitaire Pers Leuven 2006.
Afshin ELLIAN is rechtsgeleerde, filosoof en expert in het internationaal strafrecht. Sinds 2003 is hij
hoogleraar Sociale Cohesie, Burgerschap en Multiculturaliteit aan de Universiteit Leiden. Hij kwam in
1989 als politiek vluchteling naar Nederland en bekijkt de Islam vanuit zijn ervaring met de repressie
van een totalitaire staat. Verder heeft Afshin Ellian diverse dichtbundels gepubliceerd en is hij
columnist bij het NRC-Handelsblad.
Martha NUSSBAUM is Ernst Freund Distinguished Service Professor of Law and Ethics aan de
University of Chicago. In de jaren '70 en begin jaren '80 doceerde ze filosofie en klassieke talen in
Harvard. Daarna ging ze naar Brown University. In 1985 publiceerde ze The Fragility of Goodness over
ethiek. In de jaren '80 ontwikkelde ze samen met de econoom Amartya Sen de capability approach. In de
lente van 2007 was ze gastprofessor aan Harvard Law School.
Liberty of Conscience, Nussbaums nieuwe boek over religie en publieke ruimten dat in 2008
gepubliceerd wordt, zal het uitgangspunt vormen van de studiedag Religion and Public Space.
Programma 14 maart
Over vooronderstellingen over religie en de intrinsieke kwaliteit van een religieuze beleving:
11.00 uur
inleiding door Antoon Vandevelde, decaan van het HIW
11.10 uur
Marianne Moyaert: Religion in the Public Square: Recognition, Vulnerability and Tragedy
12.10 uur
Herman De Dijn: Religious Diversity and the Law
13.10 uur
korte reflectie door Martha Nussbaum
13.30 uur
broodjeslunch (op voorhand inschrijven)
Over de plaats van de Islam in de Europese samenleving:
14.30 uur
inleiding door Marc Hooghe, professor in de politicologie
14.40 uur
Marie-Claire Foblets: Religious Rights, Non-national Minorities and the Law in Europe: The
Challenges of Equal Treatment
15.40 uur
Afshin Ellian: Monotheism as a Political Problem: Political Islam and Freedom of Religion
16.40 uur
korte reflectie door Martha Nussbaum
Plaats: Kardinaal Mercierzaal (lokaal 01.01), Hoger Instituut voor Wijsbegeerte, Kardinaal
Mercierplein 2, 3000 Leuven.
Meer informatie: Veerle Achten, [email protected], tel. 016 32 37 87. Zie ook
<politeia-conferentie.be>.
***
Publieke lezing door Martha Nussbaum:
inleiding door Marc Vervenne, rector van de K.U.Leuven
18.00 uur
Martha Nussbaum: Liberty of Conscience: the Attack on Equal Respect
20.00 uur
receptie in het stadhuis van Leuven, Grote Markt
Plaats: Promotiezaal (hal 01.46), Universiteitshallen, Naamsestraat 22, 3000 Leuven.
Meer informatie: Veerle Achten, [email protected], tel. 016 32 37 87. Zie ook
<politeia-conferentie.be>.
Over de Politeia-Conferentie
De Politeia-Conferentie wordt georganiseerd door het Overlegcentrum voor Ethiek om een breed publiek
vertrouwd te maken met innoverende inzichten die impulsen kunnen geven aan de dialoog over de
toekomst van onze samenleving. De Politeia-Conferentie is een tweejaarlijks evenement waarop speciale
gasten met internationale faam en onderzoekers met inspirerende visies op het maatschappelijke en
politieke gebeuren worden uitgenodigd. Gastsprekers van vorige conferenties waren o.a. Robert Bellah,
Zygmunt Bauman, Elihu Katz, Ernesto Laclau, Chantal Mouffe, Gilles Lipovetsky, Johan Galtung, Pippa
Norris en John Gray.
Dit jaar wordt de Politeia-Conferentie georganiseerd in samenwerking met het Centrum voor
Economie en Ethiek van de K.U.Leuven, dat zijn twintigjarig bestaan viert. Meer informatie over deze
gelegenheid vindt u op <www.kuleuven.be/cee>. De Politeia-Conferentie zal ook aansluiten bij de
evenementenreeks Wetenschap en Ethiek van de Katholieke Universiteit Leuven. Wetenschap en Ethiek
biedt een kader voor initiatieven van verschillende faculteiten van de Katholieke Universiteit Leuven en
van bij de Associatie aangesloten onderwijsinstellingen. Voor meer informatie, zie <www.wetenschap-enethiek.be>.
***
Hoe inschrijven?
Het bijwonen van de lezingen is gratis, maar om organisatorische redenen vragen wij u ons uw deelname
te melden vóór 1 maart. Dat kan door middel van bijgevoegde antwoordkaart. Graag één antwoordkaart
per persoon. U mag de kaart kopiëren. U kunt ook inschrijven via de websites <www.kuleuven.be/cee>
en <politeia-conferentie.be>: op beide websites is het mogelijk om voor beide dagen te registreren.
Indien u wilt deelnemen aan de broodjeslunch op één of beide dagen, vragen wij dat u per
lunch €10 overschrijft op rekeningnummer 734-0066603-70 met de duidelijke vermelding van uw
naam en 400/0001/26341. Let op: zonder deze informatie kan uw betaling niet getraceerd worden.
Bijkomende informatie voor overschrijvingen vanuit het buitenland: bank KBC,
Brusselsesteenweg 100, 3000 Leuven; IBAN code: BE60 7340 0666 0370; SWIFT code: KREDBEBB.
Justice and Capabilities
Religion in Public Spaces
Centrum voor Economie en Ethiek
Katholieke Universiteit Leuven
t.a.v. Ann Van Espen
Hogenheuvelcollege
Naamsestraat 69
3000 Leuven
Antwoordkaart Politeia-conferentie 2008: Justice and Capabilities – Religion in Public Spaces
Mevrouw/De heer:
Adres:
Tel:
E-mail:
Organisatie:
_ Zal op donderdag 13 maart van 11 aanwezig zijn op Justice and Capabilities, dat plaatsvindt van 11 tot 18
uur in het Hogenheuvelcollege.
_ Zal deelnemen aan de broodjeslunch op donderdag 13 maart en schrijft €10 over.*
_ Zal op vrijdag 14 maart aanwezig zijn op Religion in Public Spaces, dat plaatsvindt van 11 tot 17 uur in het
Hoger Instituut voor Wijsbegeerte.
_ Zal deelnemen aan de broodjeslunch op vrijdag 14 maart en schrijft €10 over.*
_ Zal op vrijdag 14 maart om 18 uur aanwezig zijn op de publieke lezing Liberty of Conscience: the Attack on
Equal Respect door Martha Nussbaum in de Universiteitshallen.
_ Zal deelnemen aan de receptie in het stadhuis om 20 uur.
_ Laat zich verontschuldigen, maar zou in de toekomst graag op de hoogte gehouden worden van
evenementen.
* Gelieve per lunch €10 over te schrijven op rekeningnummer 734-0066603-70 met de duidelijke vermelding van uw naam en
400/0001/26341. Let op: zonder deze informatie kan uw betaling niet getraceerd worden.
Gelieve één antwoordkaart per persoon te gebruiken. Deze kaart mag gekopieerd worden.
Overeenkomstig de wet op de privacy zullen bovenstaande gegevens uitsluitend worden gebruikt voor administratieve doeleinden
in het kader van de Politeia-conferentie.