Marker kast met geschiedenis

Het Peperhuis : nieuwsbrief van het Zuiderzeemuseum: 1995, nr.2
&11 11011 de bl~msli11gers die op de
stijleu en de ûjkantcm va11 de kiJ8t
geschilderd zijn.
Marker kast met geschiedenis
Met de aankoop van een zogenoemde 'Assendelfter, kast is
de rijke verzameling beschilderd meubilair van het
Zuiderzeemuseum op een bijzondere manier aangevuld.
Tor nu toe is over de herkomst van de objecten in deze
deelcollectie weinig bekend. Van deze aanwinst en haar
gebruikers weten we echter meer.
6
S oms weten we uit welke
plaats het meubilair komt. maar
wie de eigenaren waren en in
welk huis de meubelstukken
hebben gestaan is een raadsel.
Bovendien is het moeilijk te zeggen waarvoor ze werden gebruikt.
Deze kast is afkomstig uit de nalatenschap van Maritje BoneveldT eerhuis, op Marken beter
bekend als Ma ritje jaaps. Zij
overleed onlangs. als oudste
vrouw van Marken, op 94-jarige
leeftijd. Haar vader. jaap Teerhuis, heeft de kast ooit gekocht
uit een erfenis. Waarschijnlijk
behoorde deze tot de inboedel
van één van zijn naaste familieleden.
In 1907 overleden Jaap en zijn
vrouw beiden. waardoor de
toen zevenjarige Maritje wees
werd. Tante Eefje Appel, die getrouwd was met Sijmon de
Waart. ving haar op. Deze oom
en tante woonden in het rijtje
huizen vlakbij de haven die op
Marken 'Siberië' werden genoemd. Ook de kast verhuisde
ernaar toe.
In 1916 werd 'Siberië' zwaar getroffen
door de watersnood. De kast bleef
evenmln ongedeerd. Mogelijk zijn toen
de oorspronkelijke poten verloren gegaan. Ze staat nu namelijk op vier losse poten. Ook is de verflaag op de onderpfint deels verloren gegaan.
Vermoedelijk is dit eveneens toe te
schrijven aan de ramp van 1916. In elk
geval bleken de middendeurtjes voor
de oorspronkelijk open toog door het
water zo beschadigd te zijn, dat ze
moesten worden vervangen. De gedraaide houten spijltjes maakten toen
Maritje Bo11evefd-Teer/mis voor de
beschilderde kast i11 het huis aan de
Kerkbuurt nr. 143. De middenmimte,
afgesloten 111et glaze11 deurtjes, staat
vol met 'pro11k ':porselein eu smtisterfieu.
Kerkbuurt. In 1989 ging de kast
uiteindelijk mee met Maritje naar
het Marker bejaardenhuis.
Vanaf het moment dat Maritje de
kast erfde tot aan haar dood heeft
zij haar gebruikt voor haar persoonlijke bezittingen. Vooral haar
kleding heeft ze er altijd in bewaard. Uit boedelbeschrijvingen
blijkt dat het op Marken gewoonte was de kleding in dergelijke
grotere kasten te bewaren.
Voor de 'pronk'
De 1100rste/li11g op de l'l!chter onderdettr:
Saul wordt door Samuel bestraft.
plaats voor de huidige glazen deurtjes.
In 1926 trouwde Maritje Teerhuis met
Jaap Boneveld, met wie zij op de Kerkbuurt ging wonen. Ze kregen zes kinderen. Later, in de jaren dertig, erfde zij de
woning van haar oom en tante en verhuisde het gezïn naar 'Siberië'. Daar bleven zij wonen tot 1968, toen een van de
zonen het huis betrok en Maritje en
haar man weer verhuisden naar de
De kast, die helemaal van eikehout is, is het laatste beschilderde exemplaar dat op Marken in
particuliere handen was. Ze dateert van omstreeks 1700. De deuren
zijn beschilderd met bijbelse voorstellingen. Zoals bij een aantal andere
kasten uit de collectie van het Zuiderzeemuseum heeft daarbij de prentbijbel
van Pieter Schut, die in 1659 in
Amsterdam werd uitgegeven, als voorbeeld gediend. De vier voorstellingen
geven het oud-testamentische verhaal
van Saul weer. Verder Is de kast beschilderd met een jachtscène op het
kapfries en bloemslingers op de stijlen
en de zijkanten. De ontstaansgeschiedenis en de vroegste gebruiksgeschie-
De voorstelling op de linker
bovende11r: Sa11/ gaat op zoek naar de
ezelilllll!ll van :ûin vader.
denis zullen moeilijk te achterhalen zijn.
De kast is van het type met een open
toog wssen de boven- en onderdeuren, dat bekend staat als 'Assendelfter'
kast. Uit de fotodocumentatie van het
Nederlands Openluchtmuseum blijkt
dat op Marken verschillende 'Assendelfter' kasten in gebruik zijn geweest.
Dit type kwam vooral in de Zaanstreek
voor. Mogelijk kochten Markers dergelijke kasten op in de Zaanstreek toen
ze daar uit de mode raakten. Ze werden op Marken aangepast aan de typisch Marker neiging tot 'pronken'. De
oorspronkelijk open toog werd daarom ontdaan van de booglijst aan de bovenkant en er werden glazen deurtjes
voor geplaatst. Op die manier ontstond
een 'pronkkastje' waar porselein en
snuisterijen konden worden uitgestald.
De aangekochte kast is in het Zuiderzeemuseum als het ware weer thuis gebracht. In het buitenmuseum staat namelijk een kopie van het pand 'Siberië'
waar Maritje met haar oom en tante en
later met haar gezin heeft gewoond.
Het plan bestaat één van de drie woningen van dit rijtje historisch in te
richten. De kast kan daar dan. voorzien
van dezelfde hoeveelheid 'pronk', een
belangrijke plaats innemen.
Koninklijk bezoek
De beschrijvingen van Marken die vanaf
het midden van de negentiende eeuw
steeds vaker verschenen in reisverslagen en kleine boekwerkjes. waren in
toenemende mate enthousiast over de
interieurs van de kleine Marker huisjes.
Over de bonte mengeling aan huisraad
en vooral over het meubilair liet de
schrijver Coronel zich in 1863 nog misprijzend uit: 'In vorm en beschildering
herinneren die meubels overigens geheel aan de huisraad der 17de eeuw; zij
zijn eenvoudig en smakeloos, terwijl de
eigenaardige kleurenzin van de bezitter
zich hier ook sterk openbaart'. Over
de beschilderde kasten en kisten vermeldde hij: 'Kunst- of oudheidkundige
waarde bezitten deze laatsten echter
niet. Zooals wij reeds aanvoerden, hebben zij alleen in het oog van den
Marker eene betrekkelijke waarden.
die elke dag, dat zij ouder worden, verhoogd wordt'. Tien jaar later merkte
Henry Havard alleen kasten versierd
met snijwerk op, waarover hij heel
lovend schreef dat deze oud-Hollandse
kasten van een buitengewoone schoonheid zijn: 'z.oowel wat stij\ als wat
zorgvuldig onderhoud betreft. Hare
paneelen, met niet genoeg te roemen
smaak en zorg gebeeldhouwd, schijnen
zoo pas uit de hand van den kunstenaar
te komen'.
Lees verder op blz . 8
7
De uoorstelli11g op de ·rechter
boue11deur: Saul wordt door
San11t.el tot ko11i11g gezalfd.
8
Vervolg vau blz. 7
Ongeveer gelijktijdig met Henry
Havard bezochten koningin Sophie en
haar zoon prins Alexander het eiland.
Destijds stond de woning van 'de weduwe Teerhuis' als grote bezienswaar-
digheid op het programma van
toeristen. De burgemeester van
Marken vond een bezoek aan
haar huis ook voor de koningin
de moeite waard. Vooral het
pronkkamertje van de weduwe
Teerhuis trok veel bekijks. De
koningin was bijzonder onder de
indruk van een koperen doopschotel, die zij uiteindelijk van de
weduwe cadeau kreeg. Het is
verleidelijk te veronderstellen dat
bij deze weduwe Teerhuis toen
ook de beschilderde kast stond
die Jaap Teerhuis een aantal jaren
later uit haar nalatenschap kocht en die
nu in de collectie van het Zuiderzeemuseum is opgenomen. Meer dan een
veronderstelling kan dat echter niet zijn.
jorien jas