September, derde editie

STERRENSTOF
Jaargang 18 – 3
september 2015
COLOFON
Sterrenstof is een uitgave van de Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Thales en verschijnt 3
maal per jaar.
De vereniging heeft als doel het beoefenen en verbreiden van de weer- en sterrenkunde in
populair wetenschappelijke zin. Zij is opgericht op 10 oktober 1996 en ingeschreven bij de
Kamer van Koophandel te Zwolle onder nummer V62697. De vereniging is tevens een erkende
afdeling van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde.
Het lidmaatschap kan schriftelijk worden aangemeld bij het secretariaat.
De contributie bedraagt € 25,-* per jaar, gezinsleden € 20,-, jeugdleden tot 15 jr. € 10,-.
Het bedrag kan worden overgemaakt op girorekening NL45INGB0000947676 t.n.v. V.W.S.
Thales met vermelding van ‘Contributie 20xx” (jaartal s.v.p. vermelden).
*Voor betalingen na 1 maart bedraagt de contributie € 30,00, voor gezinsleden € 24,00; voor
jeugdleden € 12,-.
Redactie Sterrenstof:
Hoofdredacteur Harry van der Werf,
Spui 13, 8032 VK, Zwolle
tel. 038-4541466,
email: harryvanderwerf@ hotmail.com
Redactielid
Frans Dijk,
Brahmsstraat 6, 8031 DB, Zwolle
tel. 038-4540202,
email [email protected]
Redactielid
Peter Simmering,
Rengersdiep 18, 8032 NK, Zwolle
tel. 038-4526628,
email: [email protected]
THALES
Vereniging voor weer- en
sterrenkunde
ZWOLLE
Home-page: http://www.VWS-Thales.nl
01
Bestuur Thales:
Voorzitter
Gert Schooten,
Holtmate 14, 8014 HA, Zwolle
tel. 038-4652159
email: [email protected]
Secretaris
Freerk Dijkstra,
Landsheerlaan 175, 8016 KJ Zwolle
tel. 038-4654527
email: [email protected]
Penningmeester Theo van Deursen, Tolgaarderstraat 66, 8043 CJ Zwolle
tel. 06-22814271
email: [email protected]
Bestuurslid
Peter Simmering,
Rengersdiep 18, 8032 NK, Zwolle
tel. 038-4526628,
email: [email protected]
Bestuurslid
Harry van der Werf,
Spui 13, 8032 VK, Zwolle
tel. 038-4541466,
email: harryvanderwerf@ hotmail.com
Bestuurslid
Wim de Ruiter
Zwin 9, 8032 EL, Zwolle
tel. 038-4541311
email: [email protected]
INHOUDSOPGAVE
Colofon
Van de voorzitter
Cursus Sterrenkunde en Relativiteit
Nationale Lichtmeting
Gravitatieconstante in de ruimte
Sidewalk Astronomy
Oproep van de voorzitter
Pluto – New Horizon
New Horizon, nieuw doelwit in de Kuipergordel
Lezingen in de komende maanden
Wat is er te zien aan de hemel
Thales Excursie naar open dag ESA/Estec
Agenda herfst/winter 2015
Lezingenprogramma van VWS Triangulum
Van de voorzitter
Gert Schooten
Een mooi najaar toegewenst!
02
01
02
03
04
05 + 06
07 + 08 + 09
09
10 + 11
12 + 13
14 + 15
16 + 17
17
18
19
Na een zonnige zomervakantie met af en toe hevige buien, staan we klaar met een afwisselend programma
voor het winterseizoen. Dat is het jaargetijde waarin we elkaar vaker ontmoeten, kennis opdoen over weeren sterrenkunde, ervaringen delen etc. Dat neemt overigens niet weg dat velen van ons waarschijnlijk wel
met hun hobby bezig zijn geweest, hetzij theoretisch of praktisch. Zo hoorde ik van mooie waarnemingen
van de Perseïden tijdens een nachtelijke zeiltocht op de Fluessen in Friesland en het lezen van het
spannend geschreven boek De Planetenjagers van Lucas Ellerbroek.
De actualiteit had ook de afgelopen zomer veel te bieden. Wat te denken van:
• de New Horizons die dicht (nou ja dicht…?) langs Pluto vloog en nieuwe verrassende foto’s naar ons
stuurde
• de periheliumdoorgang van de komeet 67P Tsoerjoemov-Gerasimenko. Lekker opwarmen, bruisen
en spuiten
• de ruimtesonde Rosetta die opnames maakt
• toename van hagel en bliksem in de zomer ten gevolge van de klimaatverandering; met wat een
overlast soms
• de ontdekking van een “Kuipergordel” bij een andere ster (HD115600)
• de ontdekking van de planeet Kepler 452b, waarschijnlijk de eerste aardachtige exoplaneet
Boeiende vakgebieden dus en interessant om zelf verder mee aan de slag te gaan. De waarneemgroep pakt
haar maandelijkse bijeenkomsten weer op, u treft in dit nummer het overzicht van de lezingen in het najaar,
de aankondiging van een vervolgcursus, actualiteit aan de hemel, maansverduistering op komst, de Nacht
van de Nacht die weer volgt etc.
Er staat veel te gebeuren, er zijn plekken genoeg, dus graag tot ziens!
cursus
Sterrenkunde en Relativiteit
Voortgezette cursus Sterrenkunde en Relativiteit , oktober t/m december 2015
Het is al weer geruime tijd geleden dat Thales een voortgezette cursus Sterrenkunde heeft
aangeboden. Dit jaar is het 100 jaar geleden dat Albert Einstein zijn algemene relativiteitstheorie
wereldkundig maakte. 10 Jaar daarvoor had hij de speciale relativiteitstheorie geformuleerd.
Einstein en zijn theorieën zijn van groot belang geweest voor de astronomie. Het leek ons
passend om in dat kader een beknopte voorgezette cursus aan te bieden.
Deelnemers aan deze cursus kunnen zowel leden van Thales zijn als andere belangstellenden.
Zegt het dus voort!
De cursus maakt het mogelijk uw kennis van de sterrenkunde te verdiepen. Er zal aandacht
worden besteed aan o.a. de uitgangspunten van de relativiteitstheorie, zowel de speciale als de
algemene. De theoretische gevolgen zullen naar voren komen en er is veel aandacht voor de
toepassingen in de sterrenkunde. Zoals: de grootte van de lichtsnelheid, sterrenevolutie,
kosmische straling, roodverschuiving, zwaartekrachtsgolven, uitdijend heelal, donkere materie
en energie.
De cursus wordt gegeven op woensdagavonden van 20.00 uur tot 22.00 uur.
De cursus bestaat uit 6 lessen op de volgende data:
28 oktober, 4, 11, 18 en 25 november en 2 december 2015.
Op het Doepark Nooterhof, Goertjesweg 1 in Zwolle, in een zaal in het rode gebouw.
De kosten bedragen ca. €75,=. Deze prijs is inclusief het cursusmateriaal.
Leden van Thales krijgen een korting van € 10,=.
Het cursusmateriaal bestaat uit een syllabus
met literatuur uit verschillende bronnen,
zoals populariserende boeken en enkele
artikelen uit Zenit. De cursus wordt
ondersteund met filmfragmenten en enkele
experimenten.
Gert Schooten
Freerk Dijkstra
De cursusleiders zijn:
Gert Schooten en Freerk Dijkstra.
Als cursist kunt u zich opgeven voor 14 oktober 2015 bij de secretaris van VWS Thales, Freerk
Dijkstra, Landsheerlaan 175, 8016 KJ Zwolle. E-mail: [email protected]
03
Nationale Lichtmeting
Gert Schooten
04
In het vorige nummer van Sterrenstof stond al enige informatie over het Internationaal Jaar
van het Licht 2015. Deze titel is verkregen doordat de Unesco en de Verenigde Naties het jaar
2015 als bijzonder aanmerken, o. a. vanwege het 50 jarig jubileum van de kosmische
achtergrondstraling en het 100 jarig jubileum van de Algemene Relativiteitstheorie.
In het najaar van 2015 wordt in dit kader een Nationale Lichtmeting uitgevoerd. Het is
voornamelijk bedoeld voor scholieren in heel Nederland, maar dat neemt niet weg dat het
voor amateurastronomen ook interessant kan zijn. Denk alleen al aan het mooi gemaakte
lesmateriaal (zie http://www.iyl2015.nl/educatie/Scholenexperiment/) en het belang om van
Nederland een Nationale Lichtkaart te maken.
Scholieren, maar het is ook leuk voor (jeugd)amateurs, kunnen met behulp van zelfgebouwde
spectroscoopjes onderzoeken hoe duurzaam wij onze huiskamers verlichten. De
spectroscoop kan met behulp van alledaagse middelen (een lege cd-recordable, een lege
keukenrol en wat duct-tape) gemaakt worden.
Aan de hand van het spectrum van de lichtbron kunnen ze bepalen of ze het licht van
ledlampen, spaarlampen of gloeilampen hebben gemeten. Er wordt een bepaald
postcodegebied geselecteerd waarin de metingen worden verricht. Die metingen resulteren
aan het eind van het project in
een
online
Lichtkaart
van
Nederland. De bedoeling is dat
de metingen verricht worden van
26 oktober t/m 6 november. Hoe
meer
scholieren
aan
het
experiment
deelnemen,
hoe
nauwkeuriger deze kaart wordt.
De
bedoeling
is
dat
het
informatiesysteem ook na de
meetperiode toegankelijk blijft,
zodat data toegevoegd kunnen
worden of bekeken kunnen
worden voor nadere analyse van
een bepaalde wijk.
Gravitatieconstante
in de ruimte
is een
universele constante
Zwaartekracht, één van de vier fundamentele natuurkrachten lijkt, volgens een decennium
lange studie van een verre pulsar, zo te zien constant te zijn in het gehele heelal. Dit onderzoek draagt bij aan het beantwoorden van een lang bestaande vraag in de kosmologie: Is de
zwaartekracht overal en te allen tijde dezelfde? Het antwoord, althans tot nu toe, lijkt ja te
worden.
Astronomen voerden met behulp van de National Science Foundation Green Bank Telescoop
in West-Virginia en het Arecibo Observatory in Puerto Rico een 21-jaar durende studie uit,
door het regelmatige 'tik-tik-tik "van den pulsar PSR J1713 + 0747 nauwkeurig te meten. Dit
minutieus onderzoek berekende de nauwkeurigste benadering van de gravitatieconstante,
gelijk aan de pulsar gemeten buiten ons zonnestelsel.
Een 21 jaar durende studie van een
paar oude sterren, de ene een pulsar
en de andere een witte dwerg, helpt
astronomen te begrijpen hoe de
zwaartekracht werkt in de gehele
kosmos. De studie werd uitgevoerd
met de National Science Foundation
Green Bank Telescope en het Arecibo
Observatory.
Pulsars zijn snel draaiende, super dichte overblijfselen van zware sterren die ontploffen als
supernova. Ze worden ontdekt vanaf de aarde door de straling van radiogolven die afkomstig
zijn van hun magnetische polen en die als vuurtorenbundels door de ruimte draaien, gelijk
aan het draaien van de pulsar. Omdat ze extreem dicht en massief zijn, maar toch relatief
klein, slechts 20-25 kilometer doorsnee, kunnen sommige pulsars de snelheid van de rotatie
handhaven met een consistentie die de beste atoomklokken op aarde evenaart. Dit maakt
pulsars uitzonderlijk goede kosmische laboratoria voor het bestuderen van om de
fundamentele
karakters
van
ruimte,
tijd
en
zwaartekracht.
Deze bijzondere pulsar is ongeveer 3750 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Hij draait om een
begeleidende witte dwerg en is één van de helderste en meest stabiele pulsars die bekend
zijn. Eerdere studies tonen aan dat het ongeveer 68 dagen duurt voordat de pulsar om zijn
metgezel de witte dwerg
een omloop heeft afgelegd.
Dat betekent dat ze samen
een ongewoon brede baan
delen. Deze scheiding is
essentieel voor de studie
van
de
zwaartekracht,
omdat de werking van
gravitatiestraling ontzettend
klein
is
en
een
verwaarloosbaar effect op
de baan van de pulsar heeft.
De constante omzetting van
baansnelheid
naar
gravitatiegolven
was
al
voorspeld door…….
Albert Einstein.
Auteur: B. Saxton (NRAO / AUI / NSF)
Bron: Astronomy.com
Vertaling: P. Simmering
Vervolg op blad 06
05
Vervolg van blad 05
Gravitatieconstante
Een meer uitgesproken orbitale verandering zou de nauwkeurigheid van het pulsar timing
experiment verminderen.
in de ruimte is een
universele constante
" De griezelige consistentie van dit ster-overblijfsel biedt het intrigerende bewijs dat de
fundamentele kracht van de zwaartekracht, de grote 'G' van de natuurkunde, ijzersterk
blijft in de hele ruimte," zei Weiwei Zhu, een astronoom van de University van British
Columbia in Canada en hoofdauteur van deze studie. "Dit is een constatering die
belangrijke implicaties heeft voor de kosmologie en een aantal van de fundamentele
natuurkundige krachten."
Auteur: B. Saxton (NRAO / AUI / NSF)
Bron: Astronomy.com
Vertaling: P. Simmering
"Zwaartekracht is de kracht die de sterren, planeten en melkwegstelsels samenbindt," zei
Scott Ransom, een co-auteur en astronoom met de National Radio Astronomy Observatory
in Charlottesville, Virginia. "Hoewel het op aarde constant en universeel lijkt te zijn,
suggereren een aantal theorieën in de kosmologie dat de zwaartekracht na verloop van
tijd kan veranderen of kan verschillen in verschillende uithoeken van het universum."
Eerder gerelateerd onderzoek in ons eigen zonnestelsel, dat was gebaseerd op een
nauwkeurig met laser uitgevoerde afstandmeting van de afstand Aarde-Maan, vond
dezelfde consistentie in tijd.
"Deze nieuwe en oude resultaten geven ons het vertrouwen dat we kunnen uitsluiten dat
er sprake zou kunnen zijn van 'speciale' tijden en locaties met verschillend zwaartekracht
gedrag," voegt Ingrid Trappen nog toe, een co-auteur van de University of British
Columbia in Canada. "Theorieën van de zwaartekracht die afwijken van de algemene
relativiteitstheorie maken vaak dergelijke voorspellingen. We hebben nu nieuwe
begrenzingen kunnen stellen op de parameters die deze theorieën beschrijven."
Zhu concludeerde: "De zwaartekrachtsconstante is een fundamentele constante van de
natuurkunde. Het is belangrijk om dit sterke uitgangspunt te testen, met gebruik van
objecten op verschillende plaatsen, tijden en zwaartekrachtsomstandigheden. Het feit dat
we de zwaartekracht met hetzelfde effect gezien hebben in ons zonnestelsel en in een ver
sterrenstelsel, verondersteld dat de gravitatieconstante echt universeel is. "
De meetgegevens in dit experiment zijn consistent met een onveranderlijke gravitatieconstante in een ver sterrenstelsel.
06
Sidewalk Astronomy
Al enkele jaren laat ik mijn telescoop af en toe uit in het park. Mijn hond is dood, dus moet je tocht
wat anders verzinnen. Ook gaan we samen naar de IJsseldijk bij de IJssel-Centrale, waar zowel in
de ‘s middag als ‘s avond veel mensen samen hun huisdier een wandeling maken.
Verder sta ik altijd samen met een groepje andere amateurastrologen, met mijn telescoop op een
vaste plek in een park. Bijvoorbeeld met de Nacht van de Nacht en tijdens andere georganiseerde
avonden en dagen
Een tijd geleden kreeg ik er een E-mail. “Doe je iets aan “Sidewalk Astronomy?” : werd er
gevraagd. Eh.. even nadenken.. Ja, dat deed ik. Dus mailde ik terug en vertelde wat ik zo al deed en
wat voor telescoop ik dan mee nam en zo meer gegevens.
Dit is ongeveer wat ik doe:
Ik merk, als je een telescoop meeneemt naar buiten, dat mensen nieuwsgierig zijn naar wat je aan
het doen bent en waar je naar kijkt. Dat komt heel goed uit, want ik vind het leuk om over mijn
hobby te vertellen. Wanneer het weer redelijk is sta ik overdag, ’s middags of ‘s avonds, op mijn
plekje op de IJsseldijk in Zwolle Zuid.
Overdag kijk ik met een zonnefilter naar de zonnevlekken. Is het ’s avonds donker dan kijk ik naar
de Maan, planeten, of soms Mersier objecten en af en toe naar een komeet.
Naar de maan kijk ik als deze in het eerste kwartier staat. Kijken bij volle maan wordt het te laat
want na 21:00u wandelen er niet veel mensen meer over de IJsseldijk.
Wim Verdoold
Bronnen:
Determination of longitude
http://en.wikipedia.org/wiki/Galilean_
moons
http://en.wikipedia.org/wiki/Ole_R%C
3%B8mer
Ik heb maar weinig nodig: mijn 7cm refractorkijker, een kleine camera, visitekaartjes en overdag
tekstbordjes die ik met klittenband aan mijn statief kan plakken. Op die tekstbordjes staan wat
basisgegevens over de Maan en de Zon.
Ook neem ik een plastic kist met lenzen mee, reserve schroefjes, tape, plastic containerzakken (te
gebruiken als regenhoes), batterijen, een schroevendraaier, tape, tystrips (voor als de boel uit
elkaar valt), lensdoppen, pennen, visitekaartjes, gloeistaafjes, een horloge, fietsachterlichtjes,
lensdoppen, hondenkoekjes, pennen, een laserpointer om sterrenbeelden aan te wijzen, een
zonnefilter voor overdag, inclusief zonnebrandcrème voor op mijn armen, Een hoog plastic krukje
om op te zitten. Eventueel een 7x40 verrekijker.
Gloeistaafjes, (12 stuks voor 80 cent, bij de feestartikelen…) die deel ik uit aan kinderen, vooral
tijdens publieke kijkavonden. Na een tijd hebben dan alle kinderen een gloeiende armband om, en
je kunt mooi zien wie er al gekeken heeft en hoeveel het er waren.
Hoe ik alles meesleep? Het statief en de kijker gaan ieder in een hoes, de kist gaat in een
boodschappentas, de tas gaat in het krukje, het krukje gaat ondersteboven mee op de treeplank
van de scooter, de kijker en het statief gaan dwars over het krukje.
Vervolg op blad 08
07
Het allerbelangrijkste dat ik meeneem is………. een bosje verhaaltjes om te vertellen en een
luisterend oor.
Maar ik vergeet ook nooit mee te nemen: een doses enthousiasme en veel geduld.
Vervolg van blad 07
Sidewalk Astronomy
Wim Verdoold
IJsseldijk Zwolle - Zuid
Bronnen:
Determination of longitude
http://en.wikipedia.org/wiki/Galilean
_moons
http://en.wikipedia.org/wiki/Ole_R%
C3%B8mer
Vervolg op blad 09
08
Leuke verhaaltjes.
Over Jupiter: De vier grote Manen van Jupiter zijn ontdekt door Galileo Galilei in 1609. (Er zijn
totaal minstens 67 manen bij Jupiter.) Die maantjes draaien om Jupiter en je kunt ze als een
klok gebruiken. Dat wisten vroeger de heren van de Oost-Indische Compagnie ook. Die
hebben indertijd geprobeerd contact op te nemen met Galileo Galilei, om er meer over te
weten te komen. Want… als je aan boord van een schip kunt bepalen wat je plaatselijke tijd is,
door een Zonnetje te schieten en je kunt daarna bepalen wat de tijd precies is in je
thuishaven… dan kun je uit rekenen wat je positie op zee is. Hoeveel je westelijk of oostelijk
bent verwijderd van je thuishaven, 1 uur is 15 graden, heel belangrijk. Noord en zuid dat is
geen probleem, je neemt Poolshoogte. Maar hoever ben ik al naar het oosten gevaren? Gok je
het verkeerd, dan bots je op weg naar Batavia tegen Australië aan, men voer op gegist bestek
en dat kan heel veel geld kosten en mensenleven.
Daarom keek men naar de sterren, om te kunnen navigeren op zee, dat is heel praktisch.
Helaas had Galilei Galileo geen belangstelling, hij was al aan het onderhandelen met de
Spanjaarden. En trouwens, dat bleek later, dat naar een planeet kijken op een wiebelend
schip ook te moeilijk was. Maar aan land werkt het wel.
Ook Ole Christensen Rømer een Deense geleerde, werkte aan dit probleem. Maar natuurlijk
ook onze Nederlandse Christiaan Huygens.
Men ontdekte dat het “Manenklokje” achter of voor ging lopen, afhankelijk van waar de Aarde
zich bevond ten opzichte van Jupiter. Dat kwam omdat het licht een bepaalde tijd nodig heeft
om van de maantjes naar de Aarde te reizen, men kon zo de lichtsnelheid berekenen.
Andere verhalen:
Griekse verhalen over Alcor en Mizar en de Zeven Zusters, over Perseus en Rash Al Gul, het
hoofd van Medusa/Algol. Verhalen genoeg. Bij ieder sterrenbeeld hoort een verhaal. Ik haal
de verhalen uit Wikipedia en uit geschiedenisboeken.
Verhalen over de wagen van Wodan, de Grote Beer.
De kippen van Freya, M45. Zo zijn er zoveel.
Vervolg van blad 08
Sidewalk Astronomy
Wim Verdoold
Verhalen over de Maan.
De kraters hebben namen.
Twee Jezuïeten, geleerde monniken, die in
opdracht van de Paus de Maan als eersten
in kaart brachten en de kraters namen
begonnen te geven.
Maar waarom is de grootste krater
genoemd naar Copernicus? Want de Paus
was geen fan van Copernicus.
Ik hou mijn verhalen kort, en wil niet
confronterend zijn.
En er zijn altijd vragen… dat maakt het
makkelijk om iets te vertellen.
Mensen vragen meestal eerst hoeveel de
kijker vergroot, hoe ver weg dingen zijn en
of die zonnevlekken geen vlekken op de
lens zijn. Ga zo maar door.
Oproep van de voorzitter.
Ik neem alle vragen altijd serieus en ik heb er geen moeite mee om te zeggen dat ik het niet
weet.
Vaak sta ik dus vaak op de dijk bij de IJssel in Zwolle-Zuid. Een wandelgebied waar veel
mensen komen om daar hun hond uitlaten of om daar naar de vogels of, bij mooi weer, naar
de zonsondergang te kijken.
Soms komt er niemand kijken. Ook goed, ik dring niets op. Als mensen vragen wat ik doe, dan
vertel ik waar ik naar kijk en nodig ze uit om ook even te kijken als ze willen. Mensen die
belangstelling hebben geef ik mijn visitekaartje met mijn website-adres. En op mijn website
staat o.a. het adres van Thales.
’s Avonds hang ik een paar gloeistaafjes aan mijn statief en soms een fietsachterlichtje. Ik
zorg dat ik niet midden op een fietspad sta met mijn gedoe. Zodat niemand van me schrikt
en/of me ondersteboven rijd met een snelle fiets.
Overdag, als ik naar de Zon kijk, leg ik goed uit dat de Zon gevaarlijk is. Soms geef ik
eclipsbrilletjes weg. Ik kijk het zonnefilter altijd goed na voor het gebruik. Ik vervang ook het
folie op tijd.
Misschien vind je het ook leuk om iets over je hobby te delen. Dit was in het kort hoe ik dat
doe. Verzin vooral je eigen methoden. Begin met er over na te denken van waarom, hoe en
wat. Denk aan je veiligheid en die van het publiek. Kleed je normaal en doe makkelijke
schoenen aan. Kortom: Het moet vooral leuk blijven.
Wim
Wie wil een steentje bijdragen?
Het bestuur wil graag in contact komen met een aantal leden die ook hun steentje willen bijdragen aan ons verenigingsleven.
Hieronder een paar afgebakende gebieden:
• Het lezingenprogramma voor het najaar is voornamelijk georganiseerd door Theo van Deursen. Wie wil meedenken in de commissie
“lezingen” om zo weer voor een interessant programma te maken voor het voorjaar van 2016?
• Het beheer van de website kan versterking gebruiken. Danny Tjemmes heeft er voor gezorgd dat de site fraaier is geworden. Wie zou
hem willen helpen?
• We willen graag vaker jeugdactiviteiten organiseren. Wie wil meedenken met Mirjam Smit en Gert Schooten en vindt het leuk om ook bij
de activiteiten te helpen?
• Freerk Dijkstra heeft zijn vertrek als secretaris aangekondigd voor komend voorjaar. Welk lid zou dit van hem willen overnemen? Deze
portefeuille is uitstekend op orde!
09
Zin om mee te werken? Neem dan contact op met een van de bestuursleden of mail naar [email protected].
Pluto – New Horizon
Pluto is een dwergplaneet in de Kuipergordel, de voorlaatste zone van ons Zonnestelsel. De
dwergplaneet is vernoemd naar de Romeinse god van de onderwereld, Pluto.
Vanaf juli dit jaar is er veel
aandacht voor Pluto.
De negende planeet Pluto werd op 18 februari 1930 ontdekt door de astronoom Clyde Tombaugh
op het Lowell Observatory in Arizona. In 2006 werd Pluto gedegradeerd en geclassificeerd als
dwergplaneet en staat in de catalogus van planetoïden als nummer 134340.
Een aantal gegevens van deze
dwergplaneet zijn hier
verzameld, waarvoor anders
diverse sites bezocht moeten
worden.
Pluto heeft een grote excentrische baan die voor het merendeel buiten de baan van de planeet
Neptunus ligt. De helling van het baanvlak t.o.v. de aarde is: 17,14°. In 248 jaar draait deze
dwergplaneet om de Zon. Pluto is bijna 40 maal verder van de Zon verwijderd dan onze Aarde. Let
wel dat is gemiddeld, de baan is excentrisch. Gedurende 20 jaar van de 248 jaar durende
omlooptijd staat Pluto dichter bij de Zon dan de planeet Neptunus. De laatste keer dat dit gebeurde
was van 7 februari 1979 tot 11 februari 1999.
De grootste afstand tussen Pluto en de Aarde is 7,5 miljard kilometer, de kleinste afstand is 4,28
miljard kilometer.
In een vergelijkbare baan draaien ook andere Kuipergordel-objecten, de Plutino's. Enkele bekende
objecten in deze klasse zijn Orcus en Ixion.
Vijf manen draaien om Pluto. Waarvan Charon de grootste is en zoveel massa heeft, dat beiden
rond hetzelfde zwaartepunt draaien. Omdat dit gemeenschappelijke zwaartepunt buiten het
oppervlak van Pluto zelf ligt, worden beide hemellichamen ook wel als een dubbelplaneet gezien.
Pluto gefotografeerd vanaf
450.000 km
Verschillen tussen:
Aarde
en
Pluto
1 dag / 24 uren
6,4 dagen / 153,6 uren
1 jaar / 365dagen
Omloop om de zon
248,2 jaren / 90.656,63 dagen
6.371 km
Straal
1.185 km
12.742 km
Diameter
2.370 km
40.075 km
Omtrek
7.232 km
510.100.000 km²
Tot. oppervlakte
17.000.000 km2
Me = 5,9742 x 1024kg
Aardmassa
1,31 * 1022 kg=
9,807 m/s²
Zwaartekracht
0,658 m/s²
30 km/s
Snelheid om de Zon - baansnelheid: 4,7 km/s
288 K (15 °C)
Gemiddelde temperatuur
44 K (-230 °C)
Slechts 1 maan “de Maan”
5 manen: Charon, Nix, Hydra, Styx, Kerberos 5
De dwergplaneet met de manen
Charon, Nix en Hydra.
De Voyager- en Pioneer-sondes die de buitenste planeten hebben bezocht, zijn nooit op bezoek
geweest bij Pluto. Op 19 januari 2006 lanceerde de NASA de New Horizons-sonde die op 14 juli
2015 arriveerde bij Pluto en zijn grootste maan Charon. De New Horizons is dus meer dan 9 jaar
onderweg geweest. In die jaren heeft de sonde scheervluchten gemaakt langs Mars en Jupiter om
zijn snelheid te laten toenemen op zijn lange reis naar Pluto.
Vervolg op blad 11
10
Vervolg van blad 10
Pluto – New Horizon
Op 14 juli 2015 vloog de New Horizons-ruimtesonde met een snelheid van bijna 50.000
kilometer per uur langs het oppervlak van Pluto. Het is de eerste het eerste bezoek aan deze
dwergplaneet van een aards ruimtevaartuig bezocht. Regelmatig komt er nieuw fotomateriaal
van Pluto, Charon en de 4 andere manen. Heb je belangstelling volg dan het recente nieuws
met foto’s op de speciale themasites van de New Horizons.
https://nl.wikipedia.org/wiki/New_Horizons
http://www.scientias.nl/thema/new-horizons/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Pluto_(dwergplaneet)
https://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/main/index.html
Foto’s van NASA/ESA en Wikepedia
Iedereen heeft het over mij
Artist's impression of New Horizons '
close encounter with the Pluto–
Charon system. Foto NASA/ESA
Harry van der Werf
Van Petra Vrieler ontving we de onderstaande comic.
Astrobiology is held back by the fact that we’re
all too nervous to try to balance on the ladder
while holding an expensive microscope.
Astrobiologie wordt tegengehouden door het feit
dat we allemaal te zenuwachtig zijn om in
evenwicht te blijven op een ladder, terwijl we
een dure microscoop vasthouden.
Van toepassing voor onze waarneemgroep?
http://xkcd.com/1522/
11
NASA ‘s New Horizons Team
Selecteert de Kuipergordel
als potentieel doel
NASA heeft de volgende mogelijke bestemmingen geselecteerd voor de New Horizons missie,
na zijn historische passage op 14 juli van het Pluto-systeem. De bestemming is een klein
Kuipergordel object (Eng.: Kuiper Belt Object, kortweg KBO), bekend als 2014 MU69 , dat
ongeveer anderhalf miljard kilometer voorbij Pluto’s baan cirkelt.
Dit ver verwijderde KBO was als één van de twee mogelijke bestemmingen aangewezen en
aanbevolen door het New Horizons-team aan NASA. Hoewel NASA 2014 MU69 nu is
geselecteerd als doel, zal NASA een nieuwe beoordeling doen voordat officieel de goedkeuring
van de missieverlenging, voor extra wetenschappelijk onderzoek, wordt gegeven.
“Terwijl de Nieuwe Horizon ruimtesonde, verder de Kuipergordel in van Pluto vandaan snelt en
de gegevens van de spannende ontmoeting met deze nieuwe wereld terug naar de aarde
worden gezonden, richten wij onze blik naar buiten op zoek naar de volgende bestemming voor
deze onverschrokken ontdekkingsreiziger," zei John Grunsfeld, astronaut en hoofd van het
NASA Science Mission directoraat op het hoofdkwartier in Washington.
Het pad van NASA ‘s New Horizon
ruimtesonde naar het volgende
potentiële doelwit.
Het Kuipergordel object 2014 MU69,
bijgenaamd "PT1"
(voor "Potentiële Target 1").
Peter Simmering
Bron: http://pluto.jhuapl.edu/NewsCenter/NewsArticle.php?page=20150828
Vervolg op blad 13
12
"Nu de discussie voortgaat of deze verlengde missie zal plaatsvinden en of deze binnen de
bredere context van het planetaire wetenschappelijk onderzoek goedkeuring kan krijgen,
verwachten we dat het veel minder duur wordt dan de eerste missie. Ook zal deze verlengde
missie nog meer nieuwe en spannende wetenschap verschaffen."
Zoals alle NASA missies die hun voornaamste doel al hebben afgerond, maar proberen om meer
onderzoek te doen, moet het New Horizons-team een voorstel aan NASA schrijven om een
verdere KBO missie te financieren. Dat voorstel, uit te brengen in 2016, zal worden beoordeeld
door een onafhankelijk team van deskundigen voordat NASA kan beslissen over de go-ahead.
Vroegtijdige selectie van het nieuwe missiedoel was belangrijk. Het team moet New Horizons
namelijk spoedig op het juiste doel richten om een langere missie binnen veilige
brandstofmarges uit te kunnen voeren. New Horizons zal vier manoeuvres uitvoeren rond eind
oktober en begin november en haar koers naar 2014 MU69 zetten, bijgenaamd "PT1" (voor
"Potential Target 1", potentieel doel), die het verwacht te bereiken op 1 januari 2019. Elke
vertraging van die data zou kostbare brandstof kosten en meer risico voor de missie betekenen.
Het doel "2014 MU69 is een goede keuze, want het is precies dat soort van een oude KBO die
gevormd is in de regio waar het nu nog steeds cirkelt. Met dit tienjarig onderzoek wilden we dat
graag bezoeken," zei New Horizons hoofdonderzoeker Alan Stern, van het Southwest Research
Institute (SWRI) in Boulder, Colorado. "Bovendien kost deze KBO minder brandstof om het te
bereiken dan de andere kandidaat-doelen, waardoor er meer brandstof voor de passage
overblijft, voor ondersteunende wetenschap en we meer brandstofreserves overhouden als
bescherming voor het onvoorziene."
Vervolg van blad 12
NASA ‘s New Horizons Team
Selecteert de Kuipergordel
als potentieel doel
New Horizons is oorspronkelijk ontworpen om naar het Pluto-systeem te vliegen en extra KBO’s
te verkennen. Het ruimtevaartuig vervoert extra hydrazine brandstof voor een KBO passage.
Ook het communicatie systeem is ontworpen om ver voorbij Pluto te blijven functioneren.
De krachtbron is eveneens ontworpen om nog vele jaren te blijven werken.
Ook de wetenschappelijke instrumenten werden ontworpen om te werken bij lichtniveaus die
nog veel lager zijn dan de passage van 2014 MU69.
De National Academy of Sciences 'Planetary Decadal Survey ("New Frontiers in het zonnestelsel") heeft in 2003 ten zeerste aanbevolen dat de eerste missie naar de Kuipergordel de
passages langs Pluto en kleine KBO’s zou bevatten. Dit met het oog op de diversiteit van die
objecten in deze nog onontgonnen regio van het zonnestelsel. De identificatie van PT1, een
geheel andere klasse van KBO’s dan Pluto, maakt het voor New Horizons mogelijk om aan die
doelen te voldoen.
Maar het vinden van een geschikte KBO was geen gemakkelijke taak. Via een zoekopdracht in
2011 met behulp van enkele van de grootste telescopen op Aarde, vond het New Horizons team
enkele tientallen KBO’s, maar geen daarvan waren bereikbaar met de brandstofvoorraad aan
boord van het ruimtevaartuig.
Een KBO verduistert een ster.
Foto www.astroblogs.nl
Peter Simmering
13
De krachtige Hubble Space Telescope kwam in de zomer van 2014 te hulp voor het ontdekken
van vijf objecten in New Horizons vliegroute. Daarna teruggebracht tot twee. Wetenschappers
schatten dat PT1 iets minder dan ongeveer 45 kilometer doorsnee is. Dat is meer dan 10 keer
groter en 1.000 keer massiever dan de meeste kometen zoals die van de Rosetta missie. Maar
slechts ongeveer 0,5 tot 1 procent van de grootte (en ongeveer 1 / 10.000ste van de massa) van
Pluto. Als zodanig wordt PT1 gezien als een exemplaar van de bouwstenen van de Kuipergordelplaneten, zoals Pluto.
In tegenstelling tot asteroïden, worden KBO’s slechts zwakjes verwarmd door de zon. Men ziet
ze als een goed bewaard gebleven en diep bevroren voorbeeld van wat het buitenste van ons
zonnestelsel was. Zo vlak na de geboorte, ongeveer 4,6 miljard jaar geleden.
"Er is zo veel dat we kunnen leren van deze close-up waarnemingen dat we nooit te weten
zouden kunnen komen vanaf de aarde, zoals de Pluto passage zo spectaculair aangetoond
heeft," zei New Horizons wetenschap teamlid John Spencer, ook van SWRI. "De gedetailleerde
beelden en andere gegevens die New Horizons van een KBO passage kan krijgen zal ons begrip
van de Kuipergordel en KBO’s volledig veranderen."
De New Horizons ruimtesonde, momenteel 4,9 miljard kilometer van de aarde verwijderd, is net
begonnen het grootste deel van de beelden en andere gegevens toe te zenden, van zijn
historische juli ontmoeting met het Pluto-systeem. Deze zijn opgeslagen op de digitale
recorders. Het ruimtevaartuig functioneert naar behoren.
Lezingen herfst en winter
2015 / 2016
donderdag 17 september
Alle lezingen beginnen om 19.30 uur, Locatie Doepark Nooterhof
Goertjesweg 1, 8013 PA Zwolle
Drs.J.P. Loonen, Voorbij Neptunus: de Kuipergordel.
De Kuipergordel is een grote schijf van objecten in ons zonnestelsel, buiten de baan van
Neptunus (transneptunisch dus). Het zijn kleine en grote planetoïde-achtige ijsklompen,
vrijwel allemaal pas na 1990 ontdekt. Sommige kunnen wel zo groot zijn als de grotere manen
van ons zonnestelsel.
De lezing gaat in op de ontdekking van deze objecten, op de vraag of Pluto er ook toe behoort
en al dan niet een planeet is, en op het ontstaan van de gordel. En natuurlijk is er ook
aandacht voor het recente bezoek van New Horizons aan Pluto.
Jos Loonen is in 1972 afgestudeerd als sterrenkundige in Utrecht. Hoewel hij sindsdien
werkzaam was buiten het astronomische vakgebied (in onderwijs en uitgeverij), bleef hij
actief in de popularisering van de sterrenkunde, in lezingen en bijdragen aan de jaarlijkse
Sterrengids van de stichting De Koepel.
donderdag 15 oktober
donderdag 19 november
Henk de Bruin was werkzaam bij het KNMI
van 1970-1986. Daarna trad hij als
hoofddocent en onderzoeker in dienst bij
de Wageningen Universiteit.
Vervolg op blad 15
14
Dr. R.H. van Gent, De sterrenkunde van het Nabije Oosten.
De oudste sterrenkundige geschriften komen uit het Oude Nabije Oosten, vooral uit
Mesopotamië en de omringende gebieden. Ook hier vinden we de vroegste beschrijvingen
van de sterrenbeelden en de eerste op wiskundige grondslagen gebaseerde tabellen voor de
bewegingen van de zon, de maan en de planeten.
In deze lezing zal vooral de Babylonische sterrenkunde en haar rol op de sterrenkunde van de
Grieken en andere culturen worden behandeld.
Rob van Gent studeerde sterrenkunde aan het Sterrenkundig Instituut in Utrecht en heeft zich
na zijn studie gespecialiseerd in de geschiedenis van de sterrenkunde. Nadat hij tien jaar als
conservator aan Museum Boerhaave (Leiden) was verbonden is hij nu als wetenschappelijk
medewerker werkzaam bij het Instituut voor Geschiedenis en Grondslagen van de
Wetenschap in Utrecht.
Henk de Bruin, Scintillaties in de atmosfeer.
In 2007 ging hij met prepensioen. Nu is hij freelance onderzoeker. Hij is (co)auteur van meer
dan 100 wetenschappelijke publicaties. Daarnaast is hij columnist voor het blad
METEOROLOGICA van de Ned. Ver. Ter Bevordering van de Meteorologie (NVBM) en was hij
enkele jaren columnist van het blad ZENIT. Zijn vakgebied is “de natuurkunde van het vrije
veld”.
Vervolg van blad 14
Scintillaties in de atmosfeer
De luchtlaag vlak boven het aardoppervlak wordt de atmosferische grenslaag (AGL)
genoemd. Stromingen in de AGL zijn, bijna altijd turbulente chaotische stromingen. Dit blijkt
uit metingen van de luchttemperatuur. Deze veranderingen veroorzaken snelle fluctuaties van
de brekingsindex van lucht. Hierdoor ontstaan scintillatie. Scintillaties veroorzaken o.a. het
twinkelen van de sterren.
Meteorologen maken gebruik van scintillaties om de hoeveelheid warmte en waterdamp te
meten die door het aardoppervlak aan de atmosfeer wordt afgegeven op een schaal van 0.1
tot 10 km. Hiervoor zijn zogeheten scintillometers ontwikkeld. Deze worden tegenwoordig
toegepast in verschillende vakgebieden: behalve in de meteorologie, in de hydrologie, t.b.v.
de landbouw en waterbeheer. De auteur was nauw betrokken bij internationale
meetexpedities voor het testen van scintillometers onder verschillende meteorologische
omstandigheden.
Astronomische waarnemingen worden verstoord door scintillaties. Hoge scintillatieintensiteit betekent in astronomisch jargon 'bad seeing'. Door middel van adaptieve optica
(adaptive optics) hebben astronomen methoden ontwikkeld om voor atmosferische
scintillaties te corrigeren. Enkele van deze technieken komen binnen het bereik van
amateurastronomen.
donderdag 10 december
Dr.R.P.J. Tilanus, Einsteins schaduw: een foto van een zwart gat!
15
Recente
ontwikkelingen in
submm astronomy,
zoals de grote
nieuwe ALMA
telescoop in Chili en
gevoeligere submm
ontvangers, leiden
tot een realistische
verwachting dat we
binnen 2-3 jaar in
staat zullen zijn om een direct beeld ("een
foto") te kunnen maken van Sgr A*, het
super-zware zwarte gat in het centrum van
ons Melkwegstelsel.
In de lezing leg ik uit hoe we dat gaan doen en wat we denken te zien aan de hand van bestaande waarnemingen van het galactische centrum en gedetailleerde simulaties van Sgr A*.
Van sterren in een baan rond het zwarte gat weten we dat er een hoeveelheid van 4 miljoen
zon massa’s is in een gebied kleiner dan het zonnestelsel, maar dat (bijna) onzichtbaar is in
het optisch en infrarood.
Al sinds 50 jaar zien we daar wel een heldere radiobron, maar door het interstellaire medium
alleen als een wazige lamp in de mist. Op een golflengte van 1 mm of kleiner wordt het
interstellaire medium transparant en met een toekomstig Very Long Baseline netwerk met
telescopen op 4 continenten en van de Zuidpool tot Hawaï zullen we ook het oplossend
vermogen hebben om Sgr A* in werkelijk in beeld te brengen.
Wat we gaan zien weten we natuurlijk niet, maar geavanceerde modellering (en de film
"Interstellair") suggereert een ring van licht met daarbinnen een donkere schaduw en
een helder punt aan de kant, waar het verhitte materiaal rond het zwarte gat naar ons toe
beweegt. Een dergelijke foto zou het bestaan bevestigen van een 'event horizon' en ook een
definitief bewijs leveren voor het bestaan van zwarte gaten.
Dat is bijna 100 jaar nadat Schwarzschild voor het eerst hun mogelijke bestaan afleidde
binnen maanden nadat Einstein zijn Algemene Relativiteitsleer publiceerde.
Wat is er te zien
aan de hemel
September 2015
di 1
vr 4
za 5
wo 23
vr 25
ma 28
di 29
wo 30
05.38 MEZT
12.19 MEZT
07.38 MEZT
10.21 MEZT
05.41 MEZT
04.48 MEZT
05.29 MEZT
16.38 MEZT
Neptunus is in oppositie, staat rond 2 uur in het zuiden, de hele nacht zichtbaar.
Mercurius is avondster, staat 27° van de Zon, gaat 27 minuten na de Zon onder.
De Maan bedekt Aldebaran, op een hoogte van 54°, maar bij daglicht.
Herfstequinox; begin van de herfst.
Mars staat 47' N van Regulus, op 11° boven de horizon.
Totale maansverduistering (grootte: 127%), op een hoogte van 24°.
De planetoïde Vesta is in oppositie (+6,2m).
Mercurius is in benedenconjunctie en beweegt tussen de Aarde en de Zon door.
Oktober 2015
Alle tijden in MEZT (zomertijd) of MET
(overige maanden)
Bron:
http://hemel.waarnemen.com/astrokal/
2015.html
Vervolg op blad 17
16
za 3
zo 11
ma 12
ma 12
vr 16
zo 18
do 22
zo 25
13.20 MEZT
12.24 MEZT
05.49 MEZT
20.25 MEZT
05.16 MEZT
00.33 MEZT
15.00 MEZT
03.00 MEZT
De planetoïde Eunomia is in oppositie (+7,9m).
De Maan staat 1,6° ZW van Mercurius, op een hoogte van 38°, bij daglicht.
Uranus is in oppositie, staat rond 2 uur in het zuiden , de hele nacht zichtbaar.
Mercurius in het perihelium, op 0,307AE van de Zon.
Mercurius is ochtendster, staat 18° van de Zon en komt 1,8 uur voor de Zon op.
Mars staat 23' N van Jupiter, bij ons onder de horizon.
Maximum van de meteorenzwerm Orioniden: tot 33 meteoren per uur.
Einde van de zomertijd.
ma 26 00.41 MET
Venus staat 1,0° Z van Jupiter, bij ons onder de horizon.
ma 26 08.11 MET
do 29 23.21 MET
Venus is ochtendster, staat 46° van de Zon en komt 4,4 uur voor de Zon op.
De Maan bedekt Aldebaran, op 37° boven de horizon.
November 2015
di
zo
ma
di
di
wo
vr
wo
zo
ma
3
15
16
17
17
18
20
25
29
30
08.27 MET
17.52 MET
14.00 MET
15.53 MET
15.53 MET
01.00 MET
23.52 MET
19.08 MET
10.02 MET
01.16 MET
Venus staat 41' Z van Mars, op 39° boven de horizon, maar bij daglicht.
Komeet C/2013 US10 (Catalina) in het perihelium (+2,0m).
Maximum van de meteorenzwerm ι-Aurigiden: tot 29 meteoren per uur.
Mercurius is in bovenconjunctie en beweegt achter de Zon langs.
De Zon bedekt Mercurius, op een hoogte van 6°.
Maximum van de meteorenzwerm Leoniden: tot 30 meteoren per uur.
Mars in het aphelium, op 1,666AE van de Zon.
Mercurius in het aphelium, op 0,467AE van de Zon.
Venus in het perihelium, op 0,718AE van de Zon.
Saturnus is in conjunctie met de Zon en beweegt er achterlangs.
Vervolg van blad 16
Wat is er te zien
aan de hemel
Alle tijden in MEZT (zomertijd) of MET
(overige maanden)
Bron:
http://hemel.waarnemen.com/astrokal/
2015.html
Thales Excursie
naar open dag ESA/Estec.
Locatie Noordwijk
December 2015
Zo 6
ma 14
di 22
wo 23
wo 23
di 29
02.03 MET
16.15 MET
05.48 MET
10.30 MET
19.45 MET
04.12 MET
De Maan staat 36' W van Mars, 8° onder de horizon.
Maximum van de meteorenzwerm Geminiden: tot 72 meteoren per uur.
Wintersolstitium; begin van de winter.
Maximum van de meteorenzwerm Ursiden: tot 16 meteoren per uur.
De Maan bedekt Aldebaran, op 37° boven de horizon.
Mercurius is avondster, staat 20° van de Zon en gaat 1,5 uur na de Zon onder.
Enkelen van onze leden weten het misschien, maar ESA/Estec organiseert een open dag op
zondag 4 oktober bij hun locatie in Noordwijk en het leek het bestuur een goed idee om daar als
Thales vanuit Zwolle samen naartoe te gaan.
Omdat we ons helaas niet als groep kunnen aanmelden voor de open dag vragen wij u de
volgende stappen op te volgen:
Stappen: 1. Registreer uzelf persoonlijk voor de open dag via deze link.
Hiervoor moet een inlogaccount bij Eventbrite worden gemaakt en dan wordt het
e-ticket naar je persoonlijke e-mailadres gestuurd.
2. Meld je bij Thales aan via dit formulier zodat wij weten dat u met ons mee wil
gaan en of u bereid bent te rijden.
Het is uw eigen verantwoordelijkheid zich tijdig te registreren en het e-ticket
uitgeprint mee te nemen naar de open dag.
Deadlines: 1.
ESA/Estec: U heeft tot de kaartjes bij ESA/Estec op zijn om zich te registreren via
Eventbrite.
2. Thales: U heeft tot 18 september om zich aan te melden om met Thales als groep
mee te gaan naar Noordwijk.
Na 18 september gaan wij als excursiecommissie inventariseren hoeveel mensen er mee gaan en
zullen wij u mailen met de details van ons bezoek op zondag 4 oktober.
Meldt u massaal aan zodat we er een interessante en leuke dag van kunnen maken.
De excursiecommissie Petra Vrieler Gert Schooten Freerk Dijkstra
ESA-astronaut André Kuipers is van de partij
op ESTEC's open dag. 5 oktober is hij jarig!
17
AGENDA
zaterdag 3 oktober 2015.
Na het succes van de eerste SpaceUp in Nederlands in 2014, is SpaceUp NL terug.
SpaceUp NL is JOUW ruimtevaart conferentie. SpaceUp NL vindt plaats bij Space Expo in Noordwijk.
Kaarten kunnen worden gekocht op www.spaceup.nl. De kaarten kosten €20,- per stuk, inclusief lunch, koffie/thee pauzes en het speciale
SpaceUp NL t-shirt. Registratie voor deelname aan SpaceUp NL is noodzakelijk.
Let op: er zijn slechts 100 plaatsen beschikbaar!
zaterdag 3 oktober 2015
KNVWS/GVWS Symposium landelijk Protoplanetaire Schijven op te Groningen.
Tijdens het symposium wordt informatie gegeven over protoplanetaire schijven, de processen die er plaatsvinden en hun eigenschappen. Ook
is er aandacht voor het ontstaan van ons eigen zonnestelsel. De lezingen zijn gericht op een algemeen publiek. Er is ook ruimte om de sprekers
vragen te stellen.
Het symposium begint om 12.30 uur; om 17.00 uur is de afsluiting. De locatie Kapteynborg op de Zernike Campus, Landleven 12 9747 AD.
Dit is goed te bereiken per OV en met de auto (dichtbij gratis parkeren) of fiets. Kosten voor deelname zijn € 15,- inclusief koffie/thee.
Aanmelding via [email protected] . Verdere informatie is te vinden op http://www.gvws.info/symposium.html
zondag 4 oktober Thales Excursie naar open dag ESA/Estec locatie in Noordwijk.
KNVWS Koninklijke Vereniging voor
Weer- en Sterrenkunde
- Zie hierboven blad 17-
Website: http://sterrenkunde.nl/knvws/
17 oktober 2015
Op zaterdag houdt de KNVWS een symposium in Amsterdam voor iedereen die aangesloten is bij KNVWS organisaties.
Dus ook alle Thalesleden. Kosten inclusief een lunch € 25,00 bij vooruitbetaling. Aanmelden is nodig wegens de beperkte plaatsruimte.
Zie http://sterrenkunde.nl/knvws/symposium
Programma:
• De laatste stand van zaken rond de fascinerende Rosetta-missie van ESA wordt gepresenteerd door ESA Mission Manager Dr. Fred Janssen.
• Prof. dr. Jan Stel van de Universiteit van Maastricht spreekt over de rol van water op aarde. Uiteraard wordt er ook gekeken naar de totale
sterrenkundige context van water bij het ontstaan van sterren en planeten.
• Een eigen perspectief wordt geboden door astronaut Dr. André Kuipers.
• Traditiegetrouw houdt ook een van de KNVWS-werkgroepen een passende presentatie en ditmaal wordt die verzorgd door de Nederlandse
Kometenvereniging.
24 oktober 2015
De Nacht van de Nacht is een evenement van de Natuur- en Milieufederaties om aandacht te vragen voor de gevolgen van lichtvervuiling.
Thales zal met activiteiten aanwezig zijn zaterdagavond 24 oktober 2015 in Doepark Het Nooterhof.
Alle leden krijgen t.z.t nog bericht per mail.
18
Het actuele lezingenprogramma van VWS Triangulum in Apeldoorn
In 2015 bestaat VWS Triangulum 60 jaar. Een felicitatie waard.
Uitgebreide website: http://www.triangulum.nl/
24 september 2015
4 oktober 2015
15 oktober 2015
12 november 2015
10 december 2015
Locaties:
De lezingen zijn op donderdagavond aanvang 19.30 uur
Het ecosysteem van de Melkweg
Big history: een geschiedenis van sterren en mensen
Energieopwekking en gasturbines
Energie en klimaat: Cogeneratie
De relativiteitstheorie
Zalencentrum “ ’t Hart” van Eefde
Jolinkweg 2
"Kristal"
Distelvlinderlaan 200
Dr. Marijke Haverkorn
Dr. Fred Spier
Ir. Dick van der Vecht
Ir. Kees den Blanken
Prof. dr. E. Bergshoeff
Locatie Kristal
Locatie Kristal
Locatie Het Hart
Locatie Kristal
Locatie Het Hart
7211 DM Eefde
7323 XB Apeldoorn
Deze foto is genomen vanaf de aarde met
behulp van een telescoop met een
zonnefilter en toont het ruimteveer Atlantis in
silhouet tijdens zonnedoorgang.
Dinsdag, mei 12, 2009.
Foto NASA
19