Crisis vraagt aanpak zwart werk

‘Crisis vraagt aanpak zwart werk’
De schuldencrisis toont dat
het zwartwerken in landen
als Griekenland en Italië ook
een Europees probleem is,
zegt Piet Renooy. Hij pleit
voor Europese bestrijding.
Veel zwart werk in Oost- en Zuid-Europa, al lopen metingen sterk uiteen
Sch a ttin g e n va n zwa rt w e rk in d e EU a ls p e rce n ta g e va n h e t b b p
Schatting op basis van
verhouding contanten/totale geldomloop
(onafhankelijk onderzoek)
Door onze redacteur
Eppo König
Amsterdam. Miljarden injecteren
is maar een half antwoord op de Europese schuldencrisis. Wat ontbreekt, is een Europese aanpak van
zwart werk, zegt Piet Renooy van onderzoeksbureau Regioplan in Amsterdam. „In landen als Italië en
Griekenland meet de zwarte sector
ruim 20 procent van het bruto nationaal product”, zegt Renooy. „Als over
al die inkomsten belasting zou worden betaald, wordt de staatsschuld
behapbaar.”
Tijdens een seminar sloot Regioplan vorige maand een onderzoeksproject af over zwart werk in
opdracht van de Europese Commissie. Het bureau presenteerde een model voor een Europees samenwerkingsverband om zwart werk te bestrijden. De ontvangst was goed en
onder de lidstaten is voldoende
draagvlak, maar de interesse in Brussel is om onduidelijke redenen „verflauwd”, volgens Renooy. De Europese Commissie was niet bereikbaar
voor commentaar.
Is zwart werk niet vooral een binnenlands probleem van de lidstaten?
„Nee, de gevolgen van zwart werk
zijn steeds meer grensoverschrijdend. Europa heeft de grote zwarte
sectoren in Griekenland en Italië jarenlang getolereerd, en zit nu zelf
met de problemen. EU-landen die
hun financiën niet onder controle
hebben, brengen het hele stelsel in
gevaar. De huidige crisis vraagt om
fiscale coördinatie op Europees niveau – op dat terrein was de top vorige week een gemiste kans. En daarnaast zie je dat zwart werk, in ieder
geval niet gereguleerd werk, wordt
geïmporteerd onder het mom van
vrij verkeer van arbeid en diensten.”
U beschouwt Poolse arbeidskrachten
in Nederland als zwartwerkers?
„Een deel werkt zwart, of in ieder geval diepgrijs. Neem de ‘schijnzelfstandige’, een eenmansbedrijf dat laten we zeggen in Krakau is geregistreerd. Nederland moet zo iemand
accepteren als een zzp’er, die onder
het minimumloon kan werken, maar
vaak zijn ze feitelijk in loondienst.”
Tegelijkertijd is de Nederlandse economie gebaat bij zulke arbeidskrachten.
„Ja, ik zeg ook niet dat je die mensen
moet tegenhouden. Maar er is een
enorme spanning tussen de vrije
0%
5%
10%
15%
Schatting op basis van
diverse meetmethoden
(in opdracht van EU)
20%
25%
30%
35%
40%
45%
Oostenrijk
Verenigd Koninkrijk
Nederland
Frankrijk
Finland
Duitsland
Denemarken
Slowakije
Tsjechië
Zweden
België
Portugal
Hongarije
Italië
Slovenië
Polen
Griekenland
Litouwen
Roemenië
Bulgarije
Letland
NRC 250711 / MJ / Bron: CESifo DICE reprot 2004
Oprichter Regioplan
Dr. Piet Renooy
(1955) is een van
de drie oprichters van Regioplan Beleidsonderzoek.
Renooy studeerde sociale geografie en promoveerde in 1990 in
de economische wetenschappen aan de UvA op een proefschrift over informele arbeid.
Sinds 2000 verrichtte hij verschillende onderzoeken naar
zwart werk in opdracht van de
Europese Commissie.
marktgedachte en het sociaal Europa
dat de arbeiders wil beschermen.”
Wat gaat er mis bij de huidige aanpak
van zwart werk binnen de lidstaten?
„Er is algemeen wel veel aandacht
voor, maar de bestrijding gaat vaak
via gescheiden kolommen. De inspectie concentreert zich óf op arbeid
óf op sociale zaken óf op financiën.
Samenwerking en uitwisseling van
informatie ontbreekt in veel landen,
en zeker op internationaal niveau.”
Ook een land als Italië heeft veel aandacht voor de aanpak van zwart geld?
„Er zijn echt prachtige projecten gedaan. Vooral in de periferie, waar hele sectoren langzaam binnen de witte
economie zijn getrokken. Kleine bedrijfjes in arme wijken die langzaam
belasting gingen betalen. Waar de
Europese Commissie tijdelijk werken onder het minimumloon gedoogde. Het helpt alleen weinig.”
Waarom?
„In Nederland en Scandinavië wordt
ook wat afgeklust, maar dat gaat om
bijbaantjes. In Zuidoost-Europa is
zwart werk veel meer geïntegreerd in
de reguliere economie. Er zijn vaak
geen schriftelijke arbeidscontracten.
Salaris wordt deels wit uitbetaald en
deels zwart in een envelop. Absoluut
is het niveau redelijk, maar die mensen bouwen geen pensioen of sociale
zekerheid op – wat zwart werk weer
aantrekkelijk maakt. De bestrijding
richt zich in deze regio meer op het
formaliseren van het arbeidsbestel.
Hoe meer je kunt formaliseren, des
te minder zwart werk er zal zijn.”
Het ontbreekt aan een overheid?
„Het allergrootste probleem in Zuidoost-Europa is het volstrekte gebrek
aan vertrouwen in overheidinstellingen. Het is niet de belastingdruk of
De omvang van de zwarte sector
in een land is niet precies te meten. Algemeen zijn er directe en
indirecte meetmethoden. Indirecte metingen baseren zich op
bijvoorbeeld de verhouding
werkenden/productie of contanten/totale geldomloop (veel
contanten = veel zwart werk). Directe metingen zijn gebaseerd
op bevolkingsenquêtes. Iedere
methode heeft zijn eigen vooren nadelen. In 2007 probeerde
de Europese Commissie via enquêtes de omvang van de zwarte sector binnen de EU te meten.
Tot veler verrassing bleken Nederland, Letland en Denemarken de top-3 te vormen: 13 procent van de respondenten gaf
aan wel eens zwart te hebben
gewerkt. ‘Verdachte’ landen als
Italië, Griekenland en Bulgarije
bleven steken op respectievelijk
3, 4 en 5 procent. De werkelijkheid is anders. Volgens het Italiaans bureau voor de statistiek
(Istat) meet de zwarte sector in
Italië 22 procent van het bnp.
Vergelijkbare cijfers zijn er voor
landen als Griekenland, Bulgarije, Portugal en Roemenië. Zeer
recente internationale cijfers
over zwartwerken zijn er niet.
de strenge regelgeving die zwart
werk stimuleert. Mensen zien niet
dat er met collectief geld collectieve
dingen worden aangeboden. Vertrouwen winnen, daar gaat het om.”
Met een staatshoofd als Berlusconi?
„Italië heeft zwaar ingezet op zwart
werk. Maar Italië blijft half Berlusconi, half verstandig, vrees ik.”
Hoe zou een Europese bestrijdingsdienst er uit kunnen zien?
„Het belangrijkste is meer eenheid
en efficiëntie in het beleid. Wij denken aan een Europees Netwerk voor
samenwerking, kennisontwikkeling
en voorlichting. Met een orgaan van
een mannetje of vijftig is dat goed te
doen. Een dienst, een ‘sociopol’ zoals
Europol, is juridisch een heel gedoe
en je moet er politiek meer draagvlak
voor hebben. Wij stellen iets simpels
voor: vijf jaar en dan evalueren.”
Is zwart werk ooit uit te bannen?
„Nee. Hoeft ook niet, toch? Als ik de
buurman help een schuurtje te timmeren, zou hij mij strikt genomen
moeten betalen. Maar het zou debiel
zijn om dat op te geven bij de belasting. Als zwart werk een groot deel
van de reguliere economie gaat vormen, of als er sprake is van uitbuiting, dan moet je hard ingrijpen.”