seksualiteit

16/04/2013
“Het werkt hier beneden
niet meer zo goed”
Omgaan met seksualiteit en intimiteit
bij ouderen
1
Inge Paesschierssens - Week van Verpleegkundigen
en Vroedvrouwen21 maart 2013
2
Overzicht
 Kennis
 Attitude
 Gespreksvaardigheden
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
1
16/04/2013
1.
KENNIS
3
Inge Paesschierssens - Week van Verpleegkundigen
en Vroedvrouwen21 maart 2013
4
Overzicht
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wat is seksualiteit ?
Seksualiteit en ouder worden
Gezondheidsbevorderende aspecten van
seksualiteit
Recht van de patiënt op seksuele
gezondheid
Seksuele alternatieve hulpverlening
Zelfkennis
Gevolgen van medicatie op seksualiteit
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
2
16/04/2013
5
1. Wat is “seksualiteit” ?
4




pijlers/dimensies:
Relatie
Lust
Voortplanting
Institutionele dimensie
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
6
2. Seksualiteit en ouder
worden: relatiedimensie
 Betekenis
van seksualiteit verandert met
het ouder worden:


Van prestatiegerichte seksualiteit naar
intimiteitgerichte seksualiteit: liefkozen,
tederheid, trouw, knuffelen, strelen,
gestreeld worden, zoenen, ‘gewoon dicht
bij elkaar liggen’,…
Emotionele veiligheid en loyaliteit worden
(nog) belangrijker, vooral voor vrouwen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
3
16/04/2013
7
2. Seksualiteit en ouder
worden: lustdimensie
 Lustfysiologie:
seksuele responscyclus
 Masters en Johnson, Kaplan
 Onderzoek naar anatomie en fysiologie
van de seksuele reactiecyclus (vanaf
1954)
 Belangrijk onderzoek voor hedendaagse
behandelingen van seksuele stoornissen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
8
Seksuele responscyclus
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
4
16/04/2013
9
2. Seksualiteit en ouder
worden: lustdimensie
 Vrouwen:


Elke fase van de seksuele responscyclus
duurt langer, muv het orgasme.
Na menopauze: door verminderde
oestrogenenproductie, risico op:
 Atrofie
van de vaginawand
 Minder snelle lubricatie
 Ev. dyspareunie bij coïtus
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
10
2. Seksualiteit en ouder
worden: lustdimensie
 Vrouwen:



Duur van het orgasme neemt (soms) af
Intensiteit van het orgasme neemt (soms)af
Ouder wordende vrouwen blijven volledig
in staat tot seksueel verlangen en beleven
van een orgasme, vooral als ze regelmatig
seksueel actief blijft.
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
5
16/04/2013
11
2. Seksualiteit en ouder
worden: lustdimensie
 Mannen:

Elke fase van de seksuele responscyclus
duurt langer, uitgezonderd het orgasme.

Hebben meer tijd nodig om tot een erectie
te komen, penis heeft meer rechtstreekse
stimulatie nodig om hard te worden
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
12
2. Seksualiteit en ouder
worden: lustdimensie
 Mannen:





Erectie is minder hard en stevig
Ejaculatie is niet meer zo krachtig
Voortdurende spermaproductie tot na 90j
en ouder
Minder zaadcellen in het ejaculaat
Minder krachtige behoefte om tot een
orgasme te komen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
6
16/04/2013
13
2. Seksualiteit en ouder
worden: lustdimensie
 Mannen:

Langere refractaire periode: het duurt
langer voordat een man opnieuw een
orgasme kan beleven

Blijven dus in staat om, tot op zeer hoge
leeftijd, een aangenaam en bevredigend
seksleven te ervaren
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
14
3. Gezondheidsbevorderend
aspect van seksualiteit
1.
2.
Seksuele gezondheid
Gezondheidsbevorderende seksualiteit
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
7
16/04/2013
15
3.1. Seksuele gezondheid
=
toestand van fysiek, emotioneel,
mentaal en sociaal welzijn, gerelateerd
aan seksualiteit (WHO)
 Onlosmakelijk verbonden met seksuele
rechten (geen dwang, discriminatie,
geweld,…)
 Vereist positieve en respectvolle
benadering van seksualiteit
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
16
3.2. Gezondheidsbevorderende seksualiteit
 Relatie






ts seksueel actief leven en
Mindere kans op acute hartdood
Verlaagde incidentie van hartziekten
Langere levensduur
Betere levenskwaliteit
Minder stress
Minder depressie
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
8
16/04/2013
17
3.2. Gezondheidsbevorderende seksualiteit
 Relatie





ts seksueel actief leven en
Minder suïcide
Jonger uiterlijk
Minder prostaatkanker
Meer spierontspanning
Tijdelijke verhoging van de pijngrens bij
vrouwen
 Seks
kan gezondheid bevorderen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
18
4. Recht van de patiënt op
seksuele gezondheid (WHO)
 recht
op hulp bij het creëren van
mogelijkheden van seksualiteit
 In


praktijk: uitdaging voor
Instellingen: beleid maken om deze
rechten vorm te geven
Hulpverleners: verantwoordelijkheid om
aandacht te hebben voor de seksuele
gezondheid van hun patiënten
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
9
16/04/2013
19
5. Seksuele alternatieve
hulpverlening
 Bv
Aditi vzw- Seksualiteit en handicap
 SAR= Stichting Alternatieve Bemiddeling
 Sociaal Erotische Bemiddeling
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
20
6. Zelfkennis
 Wat
zijn jouw waarden, normen,
opvattingen, ervaringen tav seksualiteit
en intimiteit ?
 Hoe sta je tegenover seksualiteit bij
oudere patiënten/bewoners ?
 Welk gedrag bij je patiënt/ bewoner sta je
toe en wat niet ? Waarom ?
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
10
16/04/2013
21
7. Gevolgen van medicatie
op seksualiteit
 mogelijke
van bv.

nevenwerkingen op seksualiteit
β-blokkers:
 Afname
van het libido
 Onvermogen om een erectie te krijgen en/of
te behouden
 Vroegtijdig klaarkomen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
22
7. Gevolgen van medicatie
op seksualiteit
 mogelijke
van bv.

nevenwerkingen op seksualiteit
Anti-depressiva- tricyclische AD:
 Opwindingsproblemen
 Libidostoornissen
 Orgasmeproblemen

Anti-depressiva- SSRI’s
 Verstoring
van het orgasme
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
11
16/04/2013
2.
ATTITUDE
23
Inge Paesschierssens - Week van Verpleegkundigen
en Vroedvrouwen21 maart 2013
24
Attitude
 Respect
voor je bewoner/patiënt en
zijn/haar familie
 Respect voor jezelf
 Openheid
 Levenslang leren
 Afgrenzen bv naar seksueel
grensoverschrijdend gedrag
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
12
16/04/2013
3.
GESPREKSVAARDIGHEDEN
25
Inge Paesschierssens - Week van Verpleegkundigen
en Vroedvrouwen21 maart 2013
26
Overzicht
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Inleiding
Moeilijke bespreekbaarheid
Taalgebruik
Gesprekscontext
De eerste stap is het moeilijkst
Professioneel spreken
Seksuologische hulpverlening: PLISSITmodel
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
13
16/04/2013
27
1. Inleiding
 Meeste
patiënten/bewoners en hun
partner wachten op de hulpverleners
om het thema van seksualiteit en
intimiteit ter sprake te brengen.
 Uitdaging voor verpleegkundigen om
dit thema ter sprake te brengen


Naar patiënt/bewoner en partner
Naar collega’s, in het team
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
28
2. Moeilijke bespreekbaarheid
gebaseerd op J.L. Bender, uit Gianotten e.a. (2008). Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking.
Van Gorcum.
 Voor






verpleegkundigen:
Weinig/geen plaats in de opleiding
“Ik heb niets te bieden, dus ik begin er beter niet
aan”
Zelden beleid tav seksualiteit als zorggebied
Angst voor emoties van de patiënt/bewoner
“Nieuwsgierig zijn naar seksualiteit van
patiënten/bewoners past niet”
“Over seks praten = gevaarlijk” (ongewenste
seksuele intimiteiten)
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
14
16/04/2013
29
2. Moeilijke bespreekbaarheid
 Voor



patiënten/bewoners
Niet geleerd om over seksualiteit te praten
seksualiteit is vaak een ongemakkelijk of
schaamtevol levensgebied
Communicatie over seksualiteit binnen de
relatie is vaak moeizaam en zelfs
onmogelijk  hierover praten = beladen,
de partner afvallen,…
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
30
2. Moeilijke bespreekbaarheid
 Hierdoor
vermijden om over seksualiteit vd
patiënt/bewoner te praten
 Je voelt dat dit niet klopt  rationalisaties


verpleegkundigen: pat. is te oud, er zijn
belangrijker dingen voor pat., hoort niet bij
mijn discipline
Patiënt: ik word toch niet serieus genomen,
er is toch niets aan te doen, niet belangrijk
genoeg om de vpk mee lastig te vallen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
15
16/04/2013
31
3. Taalgebruik: taalstijlen
 Vormen
van taalgebruik die niet geschikt
zijn voor een constructief gesprek over
seksualiteit en seksuele problemen bv.
vage taal, medische taal
 Wel:
heldere, respectvolle taal die de
‘dingen’ duidelijk benoemt
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
32
3. Taalgebruik – oefening
 Welke





woorden/uitdrukkingen ken jij voor:
Borsten
Vagina
Penis
Vrijen
Orgasme
 Welke
zijn hiervan professioneel ?
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
16
16/04/2013
33
3. Taalgebruik: algemeen
aanvaarde begrippen
 Knuffelen
 Vrijen
 Gemeenschap
- zin hebben
- behoefte hebben
- penetratie
 Opgewonden
zijn
 penis: stijf/slap worden
 Vagina of schede: vochtig, nat, droog
worden
 Clitoris, kittelaar
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
34
3. Taalgebruik: algemeen
aanvaarde begrippen
 Masturberen

‘solo-seks’
Aftrekken (mannen)
Vingeren (vrouwen)
 Orgasme


Een hoogtepunt bereiken
klaarkomen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
17
16/04/2013
35
4. Gesprekscontext
 Context
van gesprek moet
voorafgaandelijk duidelijk zijn voor jezelf
en de patiënt/bewoner:




Waarom ik ?
Als verpleegkundige ?
Waarom nu ?
Met welk doel ?
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
36
5. De eerste stap is het
moeilijkst

Benaderingen die meestal niet werken:



Direct benaderen
‘Rond de pot draaien’
Wachten op het juiste moment
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
18
16/04/2013
37
5. De eerste stap is het
moeilijkst

Benaderingen die vaak wél werken:





Geleidelijkheid
Sterke waarschijnlijkheid
Logisch aansluiten
Het taboe benoemen
Het beleid benoemen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
38
6. Professioneel spreken




Alle begin is moeilijk: erken dat praten
over S niet gemakkelijk is, noch voor
bewoner, noch voor jou als vpk
Context moet duidelijk zijn
Stel patiënt/bewoner op zijn gemak,
neem je tijd
Spreek bij voorkeur met
patiënt/bewoner en partner samen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
19
16/04/2013
39
6. Professioneel spreken


Formuleer een zin als opstap cfr.
benaderingen
Vermijd misverstanden, kies voor
heldere, respectvolle taal waarbij je je
beiden op jullie gemak voelt
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
40
6. Professioneel spreken
Cave:





Verleden van seksueel misbruik
Angsten en vooroordelen van
bewoner/partner
Reeds bestaande seksuele- en/of
relatieproblemen
Laat ruimte voor diversiteit
Erken de eigen grenzen
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
20
16/04/2013
41
6. Professioneel spreken




Geef adviezen die je kennis,
vaardigheden en attitude niet te boven
gaan
Geef advies op maat
Bespreek wat nog wel mogelijk is, mits
ev. wat creativiteit
Exploreer betekenissen van seksualiteit
en intimiteit
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
42
7. Seksuologische
hulpverlening:
PLISSIT-model
niveau 1: permission
niveau 2: limited info
niveau 3:
specific suggestions
niveau 4:
intensive
therapy
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
21
16/04/2013
43
7. Seksuologische
hulpverlening:
PLISSIT-model



Doel van PLISSIT-model: verschillende
niveaus van hulpverlening
“Hoe ver kan ik voor mezelf gaan in dit
model” ?
Niveau 1: mensen krijgen toestemming om
erover te spreken ! (vpk !)
Inge Paesschierssens - Week van
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
“Kijk, hij werkt nog goed, hé,
mijn Jefke !
44
Inge Paesschierssens - Week van de
Verpleegkundigen en Vroedvrouwen21 maart 2013
Inge Paesschierssens - Week van Verpleegkundigen
en Vroedvrouwen21 maart 2013
22