Opdracht Caesar

Gaius Julius Caesar in allis locis Door:
Emma ter Horst,
Jasmijn de Bree,
Marit Klaassen &
Katja Vasic
Klas:
4E
Docent:
mevrouw van Bossum
Datum:
18 mei 2015
DE VITA CAESARUM
1
Inhoudsopgave Gergovia
III
Alesia
V
Pharsalus
VII
Rubico
IX
Alexandrië XI
Bibliografie & taakverdeling
XII
“quicquid discis, tibi discis.”
―Alles wat je leert, leer je voor jezelf
DE VITA CAESARUM
2
Insidiae in Gergovia
Zoals alle gebeurtenissen tijdens de veldtochten van Caesar in zijn beroemde werk
'Commentarii de bello gallico' naar voren komen, zo wordt ook geschreven over de slag bij
Gergovia; een plaats in de buurt van het huidige Clermont-Ferrand, waar naar verluidt
rond 52 voor Christus de beruchte Gallische koning
Vercingetorix zich tijdelijk vestigde met zijn
legioenen. Hij was hier natuurlijk niet zonder reden.
Hij probeerde namelijk, door middel van
samenwerking tussen meerdere stammen, Julius
Caesar ervan te weerhouden Gallië te veroveren.
Aanvankelijk vermeed Vercingetorix de strijd aan te
gaan met Caesar en trok hij met zijn troepen voor de
Romeinen uit, maar na een paar dagen besloot hij te
stoppen op de plek waarvan hij dacht op een goede
manier weerstand te kunnen bieden aan het
Romeinse leger, deze plek was dus Gergovia.
Het was een slimme zet van Vercingetorix verschillende stammen van Gallië achter zich
te krijgen. Dit staat ook beschreven in het beroemde verslag van Julius Caesar. In boek
VII, paragraaf IV, regel 6 staat: 'Celeriter sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos,
Turonos, Aulercos, Lemovices, Andos reliquosque omnes qui Oceanum attingunt adiungit:
omnium consensu ad eum defertur imperium.' Vertaling: 'Snel bindt hij aan zich de
Senones, de Parisii, de Pictones, de Cadurci, de Turoni, de Aulerci, de Lemovices en de
Andes, en alle overigen die de oceaan raken; met aller instemming wordt het
oppercommando bij hem neergelegd.' Waarom dit zo'n slimme zet was, volgt uit het feit
dat Caesar zijn tien legioenen moest opsplitsen om het Gallische verzet tegen te kunnen
gaan. Vier van zijn legioenen werden gebruikt ter bestrijding van de opstandige Gallische
Senones en Parisii, onder toezicht van Titus Labienus; onderbevelhebber van Julius
Caesar, aan wiens zijde hij 7 volle jaren trouw heeft gestaan. Er waren nu nog maar zes
legioenen beschikbaar voor het belegeren van Gergovia. Hoewel de Romeinen in de
minderheid waren, was de kans om te winnen aldoor aanwezig. Het vertrouwen in deze
kans en de hoop die hiermee gepaard ging werd verstoord toen de Romeinen - zoals wel
vaker gebeurde - hulp aangeboden kregen van de Gallische Haedui. Nadat er een
troepenmacht was gestuurd om Caesar een handje te komen helpen, keerde de legatus
legionis Litaviccus zich ineens tegen Caesar, door de troepenmacht tegen hem op te
zetten door middel van een list. In het heetst van de strijd bij Gergovia was Caesar dus
ook genoodzaakt vier legioenen de kant van de Haedui op te sturen, opdat deze fout het
doel dat hij voor ogen had - namelijk het verslaan van Vercingetorix - niet in de weg zou
worden gestaan. Toen dit verraad de kop in was gedrukt en de leugens die verteld waren
ontkracht waren, zaten de Romeinen met een ander probleem: hoe gaan we Gergovia
belegeren met nog maar twee legioenen? Vercingetorix was op de hoogte van dit
probleem, waar de Romeinen mee kampten, en greep zijn kans.
De achtergebleven twee legioenen, onder leiding van onderbevelhebber Gaius Fabius
waren inmiddels zwaar onder vuur komen te liggen en wisten zich nog maar net staande
te houden. Het lukte de Romeinen daarna echter niet meer om weer de overhand te
DE VITA CAESARUM
3
hebben in het gevecht, zoals zij deze in het begin hadden. Dit kwam door de beroemde
techniek die door Caesar toegepast werd, namelijk de circumvallatielinie hierbij werd
ervoor gezorgd dat Vercingetorix en zijn mannen afgesloten werden van bevoorrading
waardoor ze uitgebuit werden. Deze techniek werd door de Grieken overgenomen, en is
later zelfs in de tachtigjarige oorlog gebruikt. Deze methode, in combinatie met de dubbele
loopgraven die gebouwd werden rondom de belegerde stad Gergovia zorgde dus voor
een sterkere positie van de Romeinen, die jammer genoeg niet lang in stand kon worden
gehouden door het tekort aan manschappen.
Over de manier waarop de Gallische troepen zichzelf verdedigde vanaf de heuvel, heeft
Caesar geschreven in zijn verslag. Je merkt dat de Romeinen hier al niet meer aan de
winnende hand waren. Dit stukje tekst geeft ook een beter beeld van hoe Gergovia eruit
zag: 'De heuvel was zachtjes oplopend vanaf de voet. Deze heuvel omringde aan bijna
alle kanten een moeilijk en belemmerd moeras, niet breder dan 50 voet. Op deze heuvel,
nadat de bruggen waren afgebroken hielden de Galliërs zich bijeen door vertrouwen op de
plaats en per volk/stam hielden ze alle doorwaadbare plaatsen en overgangen van dat
moeras bezet met aangewezen bewakingen zo in hun geest voorbereid dat ze, als de
Romeinen zouden proberen door dat moeras heen te breken hen zouden benouwen
vanuit een hoger gelegen plaats, terwijl ze vastzaten, zodat hij, die de nabijheid van plaats
zou zien zou denken dat ze klaarstonden om te strijden in een bijna evenwichtig gevecht,
maar hij die de ongelijkheid van toestand zou doorzien zou begrijpen dat ze zich met
ophef toonden in een loze nabootsing.'
Hoewel Caesar niet wilde opgeven, wist hij dat het verstandiger zou zijn de belegering te
stoppen en zich terug te trekken. Aangezien er anders alleen maar verliezen geleden
zouden worden en omdat de andere Gallische stammen zich ook begonnen te mengen
met het conflict. Hiermee was deze militaire actie de minst succesvolle prestatie van
Caesar, zoals hij het zelf ook beschreef in zijn verslagen. Vercingetorix, aan de andere
kant, kon zijn geluk niet op en zag het juist als een overwinning. Dit was dan ook het
hoogtepunt in zijn militaire carrière. Kort na deze slag werd hij benoemd tot leider van alle
Galliërs.
Hoogmoed komt voor de val. Deze uitspraak bevat enorm veel waarheid, en in deze
context voornamelijk met betrekking tot Vercingetorix. Nadat hij niet verslagen was door
de Romeinen, had hij het idee gekregen dat hij de Romeinen wél kon verslaan. Hij besloot
later de strijd aan te gaan met de Romeinen, wat ertoe leidde dat de Gallische overmacht
verslagen werd bij de slag van Alesia
- Jasmijn de Bree
DE VITA CAESARUM
4
Victoria Maxima
Caesar was als sinds het jaar 58 v. Chr. bezig met de onderwerping van Gallië en toen dit
hem grotendeels gelukt was, besloot hij zijn aandacht te richten op de politieke onrust in
Rome. Maar terwijl Caesar in Rome zat, grepen de Gallische stammen, die slechts enkele
jaren onderworpen waren, hun kans. Deze Gallische stammen besefte dat zij alleen
onafhankelijk zouden kunnen blijven van Rome door gezamenlijk te strijden tegen de
Romeinse troepen. En zij wezen Vercingetorix aan als de militaire leider. Doordat Caesar
een eerdere opstand met de Belg Ambiorix aan het hoofd onderdrukt had, had hij deze
opstand onderschat. Daardoor leed Caesar een grote nederlaag bij Gergovia tegen
Vercingetorix. Hoewel Vercingetorix de strijd had gewonnen, had hij ongeveer een derde
van zijn leger in de strijd verloren en hij was genoodzaakt zich terug te trekken in Alesia.
Vercingetorix dacht zich daar veilig te wanen, want Alesia lag voor Caesar in volledig
vijandig gebied. Caesar had lucht gekregen van deze terugtrekking en besloot zich aan te
sluiten bij de legioenen van Titus Labienus, Caesars belangrijkste luitenant. Toen Caesar
zijn mankracht eenmaal had versterkt trok hij naar Alesia.
Het beleg van Alesia vond plaats in 52 v. Chr. rondom het oppidum, een vestingstad op
een heuvel, in het Noorden van Frankrijk. Dit vormde de beslissende slag tussen de
Galliërs en de Romeinen. Onder leiding van Julius Caesar, die daarnaast ook de
commandanten Titus Labienus, Marcus Anthonius en Gaius Trebonius achter zich had
staan, vocht het Romeinse leger tegen het Arvernische leger, dat onder commando van
Vercingetorix was. Ook Vercingetorix wist meerdere stammen te verenigen in zijn verzet
tegen de Romeinen. Dit zorgde ervoor dat hij aan het begin van de strijd ruim 250.000
manschappen had en de Romeinen slechts 80.000. Daarnaast boekte hij succes door de
verrassingsaanvallen op het veel tragere Romeinse leger en door het afsnijden van de
Romeinse aanvoerwegen.
Hoewel de Galliërs met drie keer zoveel waren en ze moeilijk aan te vallen waren doordat
het front hoog op een heuvel zat en omringd was door rivieren, wist Caesar deze
afzondering van Alesia tegen de Galliërs te gebruiken. Door ze te belegeren, zouden de
troepen samen met de burgerbevolking ingesloten worden en naderhand uithongeren.
Deze tactiek had Caesar al eens eerder
toegepast in Gergovia. Maar dit keer zou de
circimvallatielinie wel werken, doordat Caesar
veel meer manschappen had dan in Gergovia.
En hij liet bij de omsingeling een verdediging
aan de andere kant opstellen. De Romeinen
bouwden een dubbele vestingwal: de
binnenste wal diende ervoor iedere poging tot
uitbraak van het belegerde gebied te
voorkomen en de buitenste wal (de
contravallatielinie) diende de belegeraars
bescherming te bieden tegen de aanvallen
van Gallische hulptroepen. Op deze manier
waren de Romeinen aan twee zijden
beschermd tegen Gallische aanvallen.
DE VITA CAESARUM
5
Zes weken lang probeerde Vercingetorix door de Romeinse linies te breken. Hij probeerde
zelfs vrouwen en kinderen, die eten zouden moeten verzamelen voor de troepen, de stad
uit te sturen. Maar dit liet Caesar niet toe.
Het leger buiten de muren was verslagen en uiteindelijk dwong de honger de belegerden
tot overgave. Volgens Plutarchus, een Griekse geschiedschrijver, gaf Vercingetorix zich op
een nogal dramatische wijze aan de Romeinen over. Dit deed hij door vlak voor Caesar
van zijn paard te stappen, zijn wapenrusting voor Caesars voeten op de grond te leggen
en voor hem te knielen. Vervolgens zou Vercingetorix daar zijn blijven zitten totdat hij werd
weggedragen door de Romeinen. Hoewel dit als een prachtige overgave (in het voordeel
van Caesar) klinkt, heeft Caesar dit tafereel niet beschreven in zijn boek de Bello Gallico.
Vercingetorix werd als oorlogstrofee meegenomen naar Rome, waar hij zes jaar in een
Romeinse kerker zat voordat hij publiekelijk werd gewurgd. De Gallische soldaten werden
gevangen genomen en vervolgens verkocht als slaven. Dat leverde veel geld op en daar
profiteerde de Romeinse Republiek flink van. Met de verovering van Alesia werd Gallië
voorgoed verslagen en grotendeels ingelijfd in het Romeinse rijk. Voor Caesar was de
overwinning vooral een grote persoonlijke triomf. Met de overwinning wilde hij zijn eer, na
de nederlaag tegen Vercingetorix, herstellen en hij wilde bewijzen dat zijn verbeterde
tactiek met genoeg mankracht wel werkte. Zonder het vertrouwen in zijn tactiek, die
eerder gefaald had, zou Caesar de slag in Alesia niet gewonnen hebben. Caesars moed
en doorzettingsvermogen komen hierin duidelijk naar voren.
Caesar verwachtte dat zijn moed en doorzettingsvermogen erkend zouden worden met
een grote inhaal bij zijn terugkomst in Rome, maar dit werd hem door de Senaat niet
gegund. Wederom werd Caesars eer aangetast en dit zorgde ervoor dat Caesar niet veel
later een burgeroorlog tegen Pompeius Magnus begon.
Hoewel Caesars beleg in Alesia toen niet geprezen werd, vormt het nu het klassieke
voorbeeld van een beleg door omsingeling en wordt het beschouwd als een van Caesars
grootste successen.
- Katja Vasic
DE VITA CAESARUM
6
Pharsalus Pharsalus is een Grieks dorpje dat zijn bekendheid te
danken heeft een belangrijke slag die hier heeft
plaatsgevonden. Op 9 augustus 48 voor Christus stonden
twee Romeinse legers tegenover elkaar in Pharsalus. Het
leger van de populares, onder leiding van Gaius Julius
Caesar, stond tegenover het leger van de optimates,
onder leiding van Gaius Pompeius Magnus.
Het leger van Caesar bestond uit 22.000 soldaten te voet en 1.000 soldaten te paard. Het
leger van de optimates was aanzienlijk groter en sterker. Het bestond uit 45.000 soldaten
te voet en 7.000 soldaten te paard. Hierdoor was het te verwachten dat het leger van
Pompeius zou overwinnen. Toch heeft Caesar zijn leger door de juiste strategie te
gebruiken naar de overwinning gebracht.
Meer dan een jaar voordat de twee rivalen de strijd met elkaar zouden aangaan bij
Pharsalus was er al politieke onrust in de Romeinse Republiek. Pompeius leidde de
patriciërs, de optimaten, die bestonden uit de aristocraten en senatoren van Rome.
Caesar leidde de populisten, de populares. De populares waren de edelen samen met de
Romeinse boeren, veteranen en de middenklasse.
Caesar begon met het vinden van een geschikte plek om de strijd tegen Pompeius aan te
gaan. Uiteindelijk werd dit bij de noordelijke oever van de Epineus rivier in Thessalië, bij
het dorpje Pharsalus. Pompeius marcheerde de Epineus Vallei in en plaatste zijn kamp op
heuvel vlakbij op zo’n vier kilometer afstand van het kamp van Caesar.
Voor meerdere dagen stonden beide legers elke ochtend klaar voor de strijd, maar er
gebeurde weinig. Pompeius hield zijn legioenen opgesteld op de helling, in de hoop dat
Caesar de fout zou maken om bergopwaarts aan te vallen, maar Caesar hiel zich in.
Het leger van Pompeius werd geleid door Cornelius Lentilus, Scipio en Titus. Op 8
augustus informeerde Pompeius zijn officieren met het plan waarmee ze Caesar zeker
zouden verslaan. Hij zou al zijn rechter flank tegen de rivier aan zetten en vrijwel de hele
ruiterij uiterst links. Van daaruit zou hij door de rechter flank van Caesars leger gaan en zo
naar de achterkant. Caesars leger zou zo verbaasd zijn dat ze makkelijk zouden
overwinnen.
Op 9 augustus verplaatste Pompeius
zijn legerkamp naar de voet van de
heuvel. Caesar merkte het op en hing
zijn paarse tuniek aan zijn tent, het
teken vaneen dreigende strijd. Het leger
van Caesar werd geleid door Marcus
DE VITA CAESARUM
7
Antonius, Calvinius en Publius Sulla. Caesar stelde zijn infanterie in een dunne lijn op,
waardoor zijn linie even breed was als dat van het leger van Pompeius.
De legers stonden beide in de traditionele Romeinse opstelling van drie lijnen
infanteristen. Wel waren de lijnen van Caesar slechts half zo diep als die van Pompeius.
Caesar beval zijn derde, meest ervaren rij de vijand niet aan te gaan totdat hij het zei. Hij
hield hen achter als een tactische reserve. Maar Caesar besefte dat Pompeius een heftige
aanval had gepland op zijn rechterflank en besloot dus een groot deel van zijn
infanteristen van de derde lijn achter zijn cavalerie te plaatsen, om zo een sterkere
rechterflank te hebben.
Caesar viel aan en op het moment dat ook Pompeius aanviel en de ruiterij van Pompeius
dusdanig dichtbij was gaf Caesar een teken en kwam zijn cavalerie terug naar achter
waardoor de cavalerie van Pompeius verder in het leger van de populares terecht kwam.
Het effect was nog beter dan Caesar had gedacht! De paarden renden terug en
verpletterden daarbij de infanteristen van Pompeius die achter de ruiterij waren
aangerend. Hierna richtte Caesar zich op de rest van de linkerflank, die nog steeds in de
meerderheid waren. Caesars bevel luidde: “Elke Romein in het leger van Pompeius zou
worden gespaard als hij geen tegenstand bood.” Ook de tegenstander hoorde dit,
waardoor het plan lukte en Caesar overwon.
Na de overwinning kwam Caesar in het kamp van Pompeius. Hier kon Caesar gebruik
maken van de voorbereidingen die al waren getroffen voor het verwachtte
overwinningsfeest.
De dag daarna gaven de overlevenden van Pompeius zich over en was de oorlog officieel
voorbij. Pompeius heeft nog geprobeerd te vluchten naar Egypte maar werd nog voordat
hij aan land was vermoord in opdracht van de Egyptische farao.
- Marit Klaassen
DE VITA CAESARUM
8
Rubicon
De Rubicon is een rivier in Italië, die door de Italiaanse regio
Emilia-Romagna stroomt. Deze regio ligt in Noord-Italië en is
een van de vlakste regio’s van Italië. Emilia-Romagna is een
van de dichtstbevolkte regio’s, vooral in de vlakke delen. Ook
is deze regio zeer welvarend en wordt het beschouwd als een
van de beste regio’s van het land om te leven. De hoofdstad is
Bologna met 382.825 inwoners. De Italiaanse rivier mondt uit
in de Adriatische Zee. Deze zee wordt van de Ionische Zee
gescheiden door het kanaal van Otranto.
Tijdens de tijd van het Romeinse Republiek, de fase tussen het Romeins Koninkrijk en het
Romeinse Keizerrijk, lag de Rubicon tussen Latium en de provincie Gallia Cisalpina in. Dit
maakte de Rubicon een grensrivier, dat werd bestuurd door de Senaat. Het stond in de
Romeinse wet vastgelegd dat een generaal met een staand leger de Rubicon niet mocht
oversteken. Maar in 49 voor Christus twijfelde Julius Caesar of hij de Rubicon zou
oversteken. Aan de andere kant wilde men de provincie van Caesar afnemen, dus moest
hij de keuze maken. Vervolgens heeft Caesar besloten om samen met zijn legioenen de
rivier zuidwaarts over te steken met de woorden ‘Alea iacta est’. Doordat de breuk met de
Senaat een feit was, ontstond er een oorlogsverklaring aan de Romeinse staat.
Alea iacta est
Toen Caesar had besloten om de rivier over
te steken riep hij de woorden ‘alea iacta est’
wat betekent ‘de teerling is geworpen’. Hij
bedoelde iets omtrent: ‘Op goed geluk dan
maar.’ Deze uitspraak wordt gebruik
wanneer iemand een besluit met mogelijke
drastische gevolgen heeft genomen, en er
geen weg meer terug is.
‘De Rubicon oversteken’ is de gezegswijze
waarmee men bedoelt een betwistbare
daad stellen die men niet kan tenietdoen of
waarop men onmogelijk kan terugkomen.
Het woord teerling in de Nederlandse vertaling betekent 'dobbelsteen'. Het is afgeleid van
het Franse terne. Faire terne betekent 'met drie stenen hetzelfde getal gooien' of 'met alle
stenen drie gooien'. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal werd een worp
met een dobbelsteen wel vaker met het lot vergeleken: je hebt bij beide geen invloed op
de uitkomst.
- Emma ter Horst
DE VITA CAESARUM
9
Bellum et amor
Pompeius werd in opdracht van de Egyptische farao Ptolemaeus XIII vermoord. De farao
had namelijk vernomen dat Pompeius op de vlucht was voor Caesar. Hij was op dit
moment in een ruzie met zijn zus Cleopatra dus alle extra steun kon hij zeker gebruiken.
Als hij Pompeius zou vermoorden zou Caesar hem vast helpen in tijden van nood, dacht
hij. Het leek een gesmeerd plan, alleen reageerde Caesar anders dan verwacht. Toen
Ptolemaeus XIII Caesar een tijdje later het hoofd van Pompeius toonde, barstte Caesar in
tranen uit. Hij had verdriet over het verlies van zijn rivaal, vriend en schoonzoon. Caesar
vond het zo erg wat Ptolemaeus XIII had gedaan dat hij een deel van de hoofdstad innam
en ervoor zorgde dat Cleopatra weer wat te zeggen had.
Ptolemaeus had er genoeg van en mobiliseerde het Egyptische leger voor een aanval
tegen de Romeinen. Opnieuw was het leger dat tegen Caesar streed vele malen groter.
Het Egyptische leger bestond uit 20.000 infanteristen en 2.000 man te paard. Caesars
leger bestond slechts uit 4.000 soldaten. Hij zou geen kans hebben en moest dus een
andere oplossing bedenken. Caesar gijzelde de koninklijke familie en nam het paleis in
Alexandrië in. Daarop trok een raadgever van Ptolemaeus Alexandrië binnen om delen te
bezetten. De Egyptenaren omsingelden en blokkeerden de havens waardoor Caesar
geen hulp of versterking kon krijgen. Toch lukte het Caesar om de Egyptische vloot en ook
de bibliotheek van Alexandrië in brand te zetten. Ook wist Caesar de vuurtoren van
Alexandrië, de zogeheten Pharos van Alexandrië, en daarmee de haven in te nemen.
Arsinoë IV, de zuster van Cleopatra en Ptolemaeus heeft zich uit het paleis weten te
bevrijden en vocht vanaf dat moment met haar broer mee tegen Caesar en haar zus.
Nadat Achillas haar tot koningin had uitgeroepen kregen ze ruzie en liet Arsinoë Achillas
uitschakelen. Haar mentor Ganymedes kwam hierdoor op Achilles’ plek. Ganymedes
haalde een aantal streken uit om Caesar dwars te zitten alleen Caesar was hem elke keer
te slim af.
Gnaeus Domitius Calvinus kwam Caesar versterking brengen.
Ze veroverden het Pharos-eiland maar moesten uiteindelijk
vluchten voor hun leven. Ze werden aangevallen door een
Egyptische vloot en de enige optie was zwemmen. Hierbij is
meer dan een tiende van het Romeinse leger omgekomen.
DE VITA CAESARUM
10
De Egyptenaren vroegen Caesar om hun farao vrij te laten omdat ze zich onder het beleid
van Arsinoë niet veilig voelden. Caesar liet Ptolemaeus vrij en meteen nam hij het beleid
van zijn zus over.
Caesar had versterking nodig want met een nog veel kleiner leger dan eerst zou hij het
nooit kunnen opnemen tegen het leger van Egypte. Gelukkig arriveerde niet veel later
Mithridates van Pergamon, Caesars bondgenoot. Mithridates nam de steden Pelusium en
Leontopolis in en Mephis gaf zich zonder gevecht aan hen over. Mithridates was
onderweg naar Caesar in Alexandrië, maar dit probeerde Ptolemaeus natuurlijk te
belemmeren. Maar tevergeefs, Caesar kwam na een gevecht met Egyptenaren bij
Mithridates en samen versloegen zij Ptolemaeus.
Caesar zette Cleopatra weer op de troon en als opvolger voor Ptolemaeus XIII kwam
Ptolemaeus XIV, hun jongere broer. Cleopatra trouwde volgens de traditie met hem en
samen heersten ze over Egypte.
In de winter van 48 tot 47 voor Christus bleef Caesar nog in Egypte en Cleopatra kreeg
een affaire met hem. Cleopatra werd zwanger en ze kregen een zoon, Caesarion. In 46
voor Christus gingen Cleopatra en Caesar naar Rome waarna Caesar nooit meer is
teruggekomen in Egypte.
- Marit Klaassen
DE VITA CAESARUM
11
Bibliografie &
taakverdeling
-
http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/britannia/miscellanea/
vercingetorix.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Gergovia
http://www.cenens.be/alesia/gergovia.html
http://www.koxkollum.nl/caesar/opera/caesarbg7vert01.htm
http://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Alesia
http://www.kunstgeografie.nl/henv/helden.alesia.slag.htm
http://nl.wikipedia.org/wiki/Contravallatielinie
http://www.isgeschiedenis.nl/toen/vercingetorix-geeft-zich-aan-caesar/
http://www.historynet.com/caesars-civil-war-battle-of-pharsalus.htm
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/alea-iacta-est-de-teerling-is-geworpen
http://en.wikipedia.org/wiki/Alea_iacta_est
http://www.egypte-info-site.nl/cleopatra.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Siege_of_Alexandria_(47_BC)
het zevende boek van Caesar (Commentarii de bello Gallico Liber VII)
Taakverdeling
- Gergovia: Jasmijn de Bree
- Alesia: Katja Vasic
- Pharsalus: Marit Klaassen
- Rubicon: Emma ter Horst
- Alexandrië: Marit Klaassen
- Lay-out: Katja Vasic
DE VITA CAESARUM
12