Beheersing van risico`s bij handelingen met open bronnen in

Beheersing van risico’s bij handelingen
met open bronnen in laboratoria
T.W.M. Grimbergen
NRG, Radiation & Environment
M.M. Wiegman
VUmc
Inhoud
Toelichting nieuwe leidraad
- Focus
- Strategie
- Beperking inhalatie werknemer bij incidenten
- Beperking overige belastingspaden
Toepassing nieuwe leidraad
- Voorbeeldberekeningen
- Verschillen met huidige richtlijnen
Radionuclidenlaboratoria
2
Werkdocument
Hoofdtekst
-
opdrachtgever
geïnteresseerden in
onderzoeksmethoden, achtergronden
Bijlage I: Leidraad laboratoria
-
vergunningaanvrager
vergunningverlener
inspectie
Bijlage II: Verantwoording rekenregel
-
modelverbeteraars
onderwijs
deskundigen voor niet-standaard
situaties
Radionuclidenlaboratoria
7
Status
Zie NVS-nieuws
2008/2
Radionuclidenlaboratoria
8
Focus
Risico voor de werknemer
- analyse van de risico’s
- effectieve maatregelen ter beperking
Radioactieve stoffen
Handelingen
- in laboratoria
- opgebouwd uit bewerkingen
- dekkend voor het grootste deel van de toepassingen in Nederland
Radionuclidenlaboratoria
9
Strategie model
Basisstrategie risicobeheersing arbo
- brongerichte maatregelen
- maatregelen gericht op de werkplek
- maatregelen gericht op de werknemer
Optimalisatie stralingshygiëne
- veel aandacht voor werknemer “at risk”
- minder voor anderen
Radionuclidenlaboratoria
11
Optimalisatie stralingshygiëne
Verbeteren daar waar mogelijk op basis van
“nieuwe” informatie
Verder: common practice, zoals vastgelegd in
huidige richtlijnen
Radionuclidenlaboratoria
12
Optimalisatie stralingshygiëne
Plan maken
analyse
OK?
nee
ja
uitvoeren
Radionuclidenlaboratoria
13
Optimalisatie stralingshygiëne
Beheersmaatregelen
methode
criteria
Plan maken
analyse
OK?
nee
ja
uitvoeren
Radionuclidenlaboratoria
14
Bijlage I: Leidraad
Opbouw leidraad
beschrijving beheersmaatregelen
- voornamelijk common practice
maximaal te hanteren hoeveelheden
- mix nieuw en common practice
toelichting maximale hoeveelheden
Radionuclidenlaboratoria
19
Deel 1: Beheersmaatregelen
1. Bestrijding aan de bron
2. Afscherming bij de bron
3. Aanpassing van de werkplek
4. Afscherming van de mens
5. Persoonlijke bescherming
Radionuclidenlaboratoria
20
Deel 2: Toetsingscriteria
Maximaal te hanteren hoeveelheden radioactieve stoffen Amax einh in
tabelvorm, afhankelijk van:
•
•
•
•
type bewerking
fysisch-chemische vorm
specifieke afzuigvoorziening
type laboratorium
N.B. niet alle combinaties vallen binnen de leidraad
Radionuclidenlaboratoria
21
Deel 3: Toelichting toetsingscriteria
Categorieën bewerkingen
- Fysisch chemische vorm
- Type bewerking
Waarden verspreidingsparameter p
- aansluiting MR-AGIS
Beperking type bewerking per type werkplek
- Basis: common practice
Beperking inhalatie werknemer
- Basis: HARAS
Beperking te hanteren hoeveelheid in type lab
- Basis: common practice
Radionuclidenlaboratoria
(Bijlage II)
22
Bijlage II:
Beperking inhalatie medewerker
(HARAS berekeningen)
BIJLAGE II: Verantwoording rekenregel inhalatie
HARAS-model
• keuze parameters
• keuze scenario’s
• aannamen, vereenvoudigingen en benaderingen
Radionuclidenlaboratoria
24
Blootstelling werknemer door inhalatie
E50 = A Tf einh
E50
effectieve volgdosis (Sv)
A
gehanteerde activiteit (Bq)
einh
conversiefactor (Sv/Bq)
Tf
transferfactor
Radionuclidenlaboratoria
25
HARAS-model
Radionuclidenlaboratoria
26
HARAS berekeningen
11 parameters, afhankelijk van
- Type bewerking
- Fysisch chemische eigenschappen
- Ventilatievoorzieningen
- Scenario’s
Tf berekend voor verschillende bewerkingen bij normaal
verloop en incident scenario’s
Radionuclidenlaboratoria
27
Scenario’s onbedoelde gebeurtenissen
• Breuk, kapot springen onderdelen
• Lekkage
• Morsen
• Uitvallen ventilatie
M.u.v. morsen, ca. 1 x per jaar per medewerker
Radionuclidenlaboratoria
28
Fysisch-chemische vorm
• gas
• vluchtige vloeistof
• waterige vloeistof
• minder vluchtige vloeistof
• zeer stoffige vaste stof
• stoffige vaste stof
• vloeistof waarin een niet-vluchtig nuclide is opgelost
• vaste stof in moeilijk verspreidbare vorm
Radionuclidenlaboratoria
29
Type bewerking
• vervluchtigen
• stoffige bewerking
• spattende bewerking
• rustige bewerking
• bewerking in een gesloten systeem
Radionuclidenlaboratoria
30
Specifieke ventilatievoorziening
• geen
• afzuigpijp
• gewone zuurkast
• gekeurde zuurkast
N.B. invloed ventilatievoud werkplek op Tf gering
Radionuclidenlaboratoria
31
Berekening Tf versimpelen
Tf = 10
-(f + b + v)
f
fysisch-chemische vorm
b
type bewerking
v
specifieke afzuigvoorziening
f, b, v gehele getallen, ≥0 (0 = worst case)
Radionuclidenlaboratoria
32
Parameter f
gas
0
vluchtige vloeistof
1
waterige vloeistof, gel
2
minder vluchtige vloeistof
3
zeer stoffige vaste stof
3
stoffige vaste stof
4
vloeistof waarin een niet-vluchtig nuclide is opgelost
6
vaste stof in moeilijk verspreidbare vorm
6
Radionuclidenlaboratoria
33
Parameter b
vervluchtigen
0
stoffige bewerking
0
spattende bewerking
2
rustige bewerking
3
bewerking in een gesloten systeem
4
Radionuclidenlaboratoria
34
Parameter v
geen
0
laboratoriumventilatie
0
afzuigpijp
1
gewone zuurkast
3
gekeurde zuurkast
4
Radionuclidenlaboratoria
35
Bepaling maximaal te hanteren hoeveelheid
Amax einh = EN 10
f+b+v
EN
dosisnorm (Sv)
Amax
maximaal te hanteren activiteit
einh
conversiefactor (Sv/Bq)
f, b, v transferparameters
Radionuclidenlaboratoria
36
Amax einh voor verschillende scenario’s
1. Chronisch:
Amax einh = EN,chronisch 10
2. Bewerking faalt:
Amax einh = EN,incident 10 f + v
3. Uitval ventilatie:
Amax einh = EN,incident 10 f + b
Radionuclidenlaboratoria
f+b+v
37
Toetsingsnormen EN voor inhalatie
chronische blootstelling:
1 µSv per bewerking
incidentele blootstelling:
- B-lab
- andere omgevingen
1 mSv per gebeurtenis
0,1 mSv per gebeurtenis
Chronisch kan bepalend worden, als b en v beiden klein zijn.
Dit wordt uitgesloten door alleen common practice combinaties toe te laten
(zie “eis werkplek”)
Radionuclidenlaboratoria
38
Kleinste waarde van Amax einh
1. Chronisch:
Amax einh = EN,chronisch 10
2. Bewerking faalt :
Amax einh = EN,incident 10 f + v
3. Uitval ventilatie:
Amax einh = EN,incident 10 f + b
f+b+v
Hoeveelheid beperken tot:
Amax,inhalatie einh = EN,incident 10 f + g
met g = min(v,b)
Radionuclidenlaboratoria
39
Parameter g
geen
afzuig
pijp
zuur
kast
gekeurde
zuurkast
vervluchtigen
0
0
0
0
stoffige bewerking
x
x
x
0
spattende bewerking
0
1
2
2
rustige bewerking
0
1
3
3
bewerking in een gesloten
systeem
0
1
3
4
Radionuclidenlaboratoria
40
Vergelijking met huidige richtlijnen
in een gekeurde zuurkast in een B-lab
berekende Amax,inhalatie einh [Re]
1E+6
3,5E+14
rustige bewerking
spattende bewerking
1E+3
3,5E+11
vervluchtigen
gesloten systeem
rustige bewerking
1E+0
spattende bewerking
open symbolen: vluchtige vloeistof
gesloten symbolen: niet-vluchtig nuclide
3,5E+8
berekende Amax,inhalatie voor P-32 [Bq]
gesloten systeem
vervluchtigen
1E-3
1E-3
3,5E+5
1E+0
1E+3
1E+6
huidige Amax einh [Re]
Radionuclidenlaboratoria
41
Conclusie HARAS-berekeningen
•
Bij toepassing common practice: incidentele blootstelling bepalend
•
Optimalisatie: afstemming type bewerking met specifieke
afzuigvoorziening
•
Amax,inhalatie einh varieert van 10-2 tot 107 Re
Radionuclidenlaboratoria
42
Bijlage I:
Beperking overige belastingspaden
(common practice)
Overige belastingspaden
Chronische inhalatie werknemer
Verspreiding activiteit via
- Oppervlaktebesmetting
- Gevolgen brand
Radionuclidenlaboratoria
44
Verspreidingsparameter p
p varieert van -4 tot -1 (4 “klassen”)
p gegeven voor 22 combinaties van type bewerking en fysisch-chemische
vorm
koppeling voorzieningen werkplek met type bewerking (common practice)
koppeling met MR-AGIS
Radionuclidenlaboratoria
45
Eis werkplek op grond van type bewerking
Hoogste risicoklasse, ofwel minimale waarde p :
buiten
lab
D lab
C lab
B lab
Geen
-1
-2
-2
-2
Afzuigpijp
X
-2
-2
-2
Gewone zuurkast
X
-2
-3
-3
Gekeurde zuurkast
X
-2
-4
-4
Radionuclidenlaboratoria
46
Beperking op grond van laboratoriumklasse
Beperking verspreiding via
-oppervlakte besmetting
-gevolgen brand
Klasse:
Amax,lab einh (Re)
B-lab
1000
C-lab
10
D-lab
0,1
buiten lab
Radionuclidenlaboratoria
0,01
47
Conclusie bijlage I beperkingen
Inhalatie werknemer niet altijd meest beperkend
Tevens van belang:
- Verspreiding via oppervlaktebesmetting
- Verspreiding bij calamiteit (brand)
Maximale hoeveelheden in tabel meest praktisch
Radionuclidenlaboratoria
48
Praktijk:
toepassing leidraad
Beoordeling situatie: in één keer - methode
Deel alle bewerkingen in
Per bewerking: toets Amax einhin tabel voor betreffende lab
(N.B. niet in tabel: plan valt buiten leidraad!)
Radionuclidenlaboratoria
50
Beoordeling situatie: stap voor stap
Maximale hoeveelheid: toets labklasse
Type bewerking: toets eisen werkplek
Per bewerking: toets Amax einh
Radionuclidenlaboratoria
51
Stap 1: toets labklasse
Inventariseer nucliden en
gehanteerde hoeveelheden
van toepassing
Vergelijk gehanteerde
hoeveelheid radioactieve
stoffen van toepassing A.e
met maximum te hanteren in
geplande labklasse
(tabel 13)
Pas hoeveelheid of
labklasse aan
ja
Labklass
e
voldoet?
nee
Aanpassin
g
mogelijk?
nee
Toepassing
valt buiten
leidraad:
Specifieke
risicoanalyse
ja
Radionuclidenlaboratoria
52
Stap 2: toets bewerkingen-werkplek
Inventariseer typen bewerking
en fysisch-chemische vorm
van toepassing (tabel 11 en
14)
Controleer of alle bewerkingen
van toepassing voorkomen in
betreffende tabel van
geplande labklasse
(tabel 4 t/m 7)
Pas bewerking, specifieke
afzuigvoorziening of labklasse
aan
ja
afzuiging
en
labklasse
voldoen?
nee
Aanpassing
mogelijk?
nee
Toepassing
valt buiten
leidraad:
Specifieke
risicoanalyse
ja
Radionuclidenlaboratoria
53
Stap 3: toets Amax einh
Inventariseer A en geplande
specifieke afzuigvoorziening
per bewerking
Controleer A van alle
bewerkingen met maxima in
betreffende tabel
(tabel 4 t/m 7)
Pas A, bewerking,
specifieke afzuigvoorziening
of labklasse aan
ja
Maxima
voldoen?
nee
Aanpassin
g
mogelijk?
nee
Toepassing
valt buiten
leidraad:
Specifieke
risicoanalyse
ja
Toepassing voldoet aan
leidraad
Radionuclidenlaboratoria
54
Stap 1: toets labklasse
Inventariseer nucliden en
gehanteerde hoeveelheden
van toepassing
Vergelijk gehanteerde
hoeveelheid radioactieve
stoffen van toepassing A.e
met maximum te hanteren in
geplande labklasse
(tabel 13)
Pas hoeveelheid of
labklasse aan
ja
Labklass
e
voldoet?
nee
Aanpassin
g
mogelijk?
nee
Toepassing
valt buiten
leidraad:
Specifieke
risicoanalyse
ja
Radionuclidenlaboratoria
55
Stap 2: toets bewerkingen-werkplek
Inventariseer typen bewerking
en fysisch-chemische vorm
van toepassing (tabel 11 en
14)
Controleer of alle bewerkingen
van toepassing voorkomen in
betreffende tabel van
geplande labklasse
(tabel 4 t/m 7)
Pas bewerking, specifieke
afzuigvoorziening of labklasse
aan
ja
afzuiging
en
labklasse
voldoen?
nee
Aanpassing
mogelijk?
nee
Toepassing
valt buiten
leidraad:
Specifieke
risicoanalyse
ja
Radionuclidenlaboratoria
56
Stap 3: toets Amax einh
Inventariseer A en geplande
specifieke afzuigvoorziening
per bewerking
Controleer A van alle
bewerkingen met maxima in
betreffende tabel
(tabel 4 t/m 7)
Pas A, bewerking,
specifieke afzuigvoorziening
of labklasse aan
ja
Maxima
voldoen?
nee
Aanpassin
g
mogelijk?
nee
Toepassing
valt buiten
leidraad:
Specifieke
risicoanalyse
ja
Toepassing voldoet aan
leidraad
Radionuclidenlaboratoria
57
Voorbeelden Groningen
voorbeeldberekeningen\RUG Iso_bijlage1_revisited.doc
Radionuclidenlaboratoria
58
Praktijk:
verschillen met huidige richtlijnen
Verschillen huidige richtlijnen
•
Nieuwe indeling type bewerkingen
•
Grotere invloed specifieke afzuiging
•
Andere benadering isolatoren
•
Kleinere invloed werkplekventilatie (5 h-1 voldoende)
•
Afstemming specifieke afzuiging – type bewerking
•
Toename Amax voor vaste stoffen en niet-vluchtige nucliden
•
Afname Amax voor vluchtige nucliden en gesloten systeem zonder specifieke
afzuiging
•
Geen “belastingsfactor” nodig, alleen Amax
Radionuclidenlaboratoria
60
Radionuclidenlaboratoria
61