deze link

Stamcellen en kwakzalvers
Column
PIET BORST
De kwakzalverij kwakkelt in Nederland. Veroordelingen van kwakzalvers zijn nauwelijks nieuws
meer. Dat de manueel therapeute Maria Sickesz na 13 jaar de strijd tegen de Vereniging tegen de
Kwakzalverij (VtdK) definitief heeft verloren, kwam niet eens in de krant. Sickesz meende met duwen
en trekken schizofrenie en autisme te kunnen genezen. Toen de VtdK dit kwakzalverij noemde, vond
Sickesz dat onrechtmatig. Het Amsterdamse gerechtshof, dat al eerder een zwak heeft getoond voor
malle geneeskunde, was het met Sickesz eens, maar de Hoge Raad besliste anders en verwees de
rechtzaak terug naar het hof in Den Haag.
Het arrest van dit hof bevestigt nu definitief het recht van de VtdK om de term kwakzalver te gebruiken
voor een ieder die mallotige therapieën aanbiedt. De term kwakzalver betekent niet dat zo’n
alternatieve genezer te kwader trouw is. Mensen geloven vaak oprecht in onzin. Kwakzalverij betekent
alleen dat de therapie niet berust op logische, toetsbare hypothesen, dat de behandeling niet getoetst is
op effectiviteit en veiligheid, en wordt toegepast zonder overleg met medebehandelaars. Wie met
manipulatie schizofrenie te lijf gaat, is een kwakzalver. Ook de Hoge Raad vindt het belangrijk dat dit
gezegd kan worden om een „hoogwaardig belang” te beschermen, namelijk dat „misstanden die de
samenleving raken niet, door gebrek aan bekendheid bij het grote publiek, kunnen blijven
voortbestaan”.
Dit bevestigt een trend, waarin kwakzalvers steeds harder worden aangepakt door de rechterlijke macht
in Nederland. Ook juristen zijn er nu van doordrongen geraakt dat geneeskunde een vak is dat op solide
natuurwetenschappelijke grondslagen berust. We kennen de oorzaken van veel ziekten en die kennis is
de basis van effectieve therapieën. De Zwarte Dood is niet te wijten aan kwade dampen, maar aan een
bacteriële infectie. Er zal nooit meer een pest-epidemie uitbreken in Nederland, zelfs niet onder
antroposofen, die zo’n pestinfectie misschien wel gezond vinden voor hun kinderen. Die epidemie
wordt in de kiem gesmoord met antibiotica waar de pestbacterie gevoelig voor is.
Ook de medische stand, de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor de Geneeskunst, heeft de
teugels aangetrokken. Dat begint met de term ‘niet-reguliere behandelwijzen’ in plaats van de
misleidende termen alternatieve of complementaire geneeskunde. Artsen mogen die behandelingen
alleen nog toepassen als aanvulling van reguliere therapie, en alleen als de patiënt niet geschaad wordt
of valse hoop wordt geboden. Binnen dat keurslijf valt er weinig alternatieve hocus pocus meer te
leveren.
In de kwakzalverijbestrijding is Nederland nu gidsland geworden, want in de omliggende landen is het
vaak treurig gesteld. Duitsland is van oudsher kwakland bij uitstek. Dokters mogen fantastische
therapieën aanbieden zonder dat hun iets in de weg wordt gelegd. Notoire Nederlandse kwakzalvers,
zoals Robert Gorter, hebben zich in Duitsland gevestigd om het Nederlandse tucht- en strafrecht te
ontlopen. In België dreigen politici homeopathie tot medisch specialisme te verheffen. Eindelijk iets
waar Nederland goed in is: kwakzalverijbestrijding.
Zo zijn we ontsnapt aan de meeste schandalen met stamceltherapieën. Stamcellen zijn
ongedifferentieerde cellen, waar andere lichaamscellen uit kunnen ontstaan. Ons beenmerg bevat
bijvoorbeeld weefselstamcellen, waaruit alle bloedcellen, rood en wit, kunnen ontstaan plus de
bloedplaatjes nodig voor stolling. Beenmerg dat vernietigd is door een hoge dosis antikankermiddelen,
kan vervangen worden door geïsoleerde beenmergstamcellen in plaats van heel beenmerg. Dat is
reguliere geneeskunde.
Bijna alle andere stamceltherapieën zijn echter experimenteel en ook nog duur, onwerkzaam en
potentieel gevaarlijk, als ze door kwakdokters worden aangeboden. In Nederland blijven wij
grotendeels gespaard voor deze kwakmode, maar in Italië is een schandaal ontstaan rond een
psycholoog die stamceltherapie aanbiedt. Deze Davide Vannoni beweert dat hij bindweefselstamcellen
kan laten uitrijpen tot zenuwcellen en daarmee onbehandelbare neurologische ziekten kan genezen. De
geneeskundige inspectie heeft het lab van Vannoni moeten sluiten, omdat er chaotisch gewerkt werd.
Vannoni heeft nooit iets gepubliceerd. Zijn patentaanvraag is afgewezen en bleek foto’s van
zenuwcellen te bevatten die Vannoni had gepikt van onderzoekers uit Oekraïne.
Simpel dus, zou je denken: opsluiten deze oplichter. Maar dan reken je buiten de patiënten die Vannoni
voor zijn kar weet te spannen. Radeloze ouders van doodzieke kinderen klampen zich aan iedere
strohalm vast. De lobby voor Vannoni werd zo massaal, dat de Italiaanse regering in mei door de
knieën ging en 3 miljoen euro uittrok om Vannoni’s therapie te testen. Politiek begrijpelijk, maar
wetenschappelijk irrationeel. Er is geen reden om te denken dat Vannoni’s stamcellen zouden kunnen
werken; er is geen aanwijzing dat de cellen ooit een therapeutisch effect hebben gehad; de methoden
die Vannoni gebruikt zijn nooit beschreven; en er valt dus niets te testen. Vannoni’s schertstherapie zou
zelfs niet op muizen uitgetest mogen worden, laat staan op doodzieke kindertjes. Italiaanse dokters
weigerden daarom iedere medewerking en op 10 oktober heeft de regering deze tragikomedie gestopt.
Gelukkig maar.
Dit artikel is verschenen in het NRC Handelsblad van zaterdag 7 december 2013 op pagina 3