Creation of Adam (Goddelijke voorzienigheid <Eva

De Bijbel
Mythologie, theologie, archeologie,
wetenschap
Bijbel
•
•
•
•
•
Oude Testament (Protestants)
Joden: Tenach (Hebreeuws, Eerste Testament)
Rooms Katholieken: ook boeken uit het Grieks
(Hebreeuws, Grieks, Latijn)
Nieuwe Testament: volgens het Christendom
de inlossing van de belofte van het Oude
Testament
Bijbel
• Canonieke Boeken Canon = regel):
opgenomen in de Bijbel
• Apocriefe Boeken: niet opgenomen in de
Bijbel
• Deuteroncanonieke boeken: Wel in de
Katholieke Bijbel maar niet in de Protestantse
Oude Testament
• 35 % Poëzie
3 categorieën
• 1e categorie
• Genesis tot Esther (17 boeken); Narratieve
(verhalende) boeken
• 1e 5 boeken: Thora (Pentateuch); Genesis, Exodus,
Numeri, Leviticus, Deuteronomium. Bepaling van de
(Joodse) Wet
• Volgende 7 boeken Jozua t/m 2 Koningen:
Ontwikkeling volk van Israel tot met de Babylonische
Bezetting van Jeruzalem (Deuteronomische School)
• 1 en 2 Kronieken; maken gebruik van het
Deuteronomische geschiedwerk
• Ezra en Nehemia Voortzetting van de Joodse
geschiedenis tot in de tijd na de terugkeer uit de
Babylonische Ballingschap.
• Ester Historische roman over de bevrijding van de
Joden uit de handen van de Perzische
onderdrukker
• 2e categorie
• De Wet
• Pentateuch
• Decaloog : de Tien Geboden
• Deuteronomium (herhalinf van de wet):
uitgebreid wetboek
• Leviticus: priestelijke voorschriften
(Heiligheidswet
Oude Testament
• 3e Categorie
• Profetische boeken
• Vroege profeten; Jozua, Rechters (Richteren) Samuël, Koningen
• Late profeten; Jeremia en Jesaja
• Kleine profeten: waaronder Daniël
• Boeken van de profeten zijn over het algemeen goed te dateren
• Wijsheidsliteratuur: b.v. Spreuken, Job en Prediker
3 deling
• Stond waarschijnlijk vast in de 2e eeuw voor
Christus
• Septuagint (basis voor het Christelijke Oude
Testament): Griekse vertaling van de Hebreeuwse
Bijbel, bevat apocriefe geschriften die in de canon
ontbreken.
• Erkenden de Hellenistische Joden een grotere
canon dan de Palestijnse ????
Ontstaan van het Oude Testament
• Genesis wordt gedateerd tussen de 9e en 5e
eeuw voor Christus
• Babylonische Ballingschap vindt plaats in de
zesde eeuw voor Christus
Mythes
• Traditie van Mesopotamië:
• Bestaan van andere Goden wordt niet ontkent
•
•
•
•
Maar:
Wie zijn zij
Hoe geëerd
Waar komt de wereld en zijn ordening
vandaan
Waarom Genesis
• Genesis: oorsprong, in den beginne
• Over meerdere eeuwen ontstaan
• Meerdere auteurs
• Latere toevoegingen: voorbeeld Ur der
Chaldeeën = latere toevoeging
• Handelswegen van Abraham zijn minstens
10.000 jaar oud
Tijdvak van Genesis
• Niet in jaren maar in generaties
• Terugvoeren op 1 voorvader
Genesis
• Eerst 11 hoofdstukken zijn een reeks
oorsprongsverhalen van de mensheid
• Verklaring van de oorsprong va de wereld
• De mensheid
• Sociale instituten
• Beeld van de aard van het Universum bij de
Joden
Scheppingsverhaal
• 2 scheppingsverhalen:
• Genesis 1:1 tot 2:4a
• Schrijver “P” (priester) zesde eeuw voor
Christus
• Eindigt met de instelling van de Sabbat
• Tweede:
• Genesis 2: 4b tot 25
• Auteur: “J” Jahwist (datering 9e of 10e eeuw voor
Christus)
• Boerenmaatschappij
• Inblazen levensadem: vgl. Egypte: god Chnoem schept
de Goden, dieren en mensen op een
pottenbakkersschijf en blaast het leven in (2200 v.
Chr.)
Andere auteurs
• “E” document naar Elohim Hebreeuwse
woord voor God dat in Geneis wordt gebruikt
(8e 0f 9e eeuw voor Christus
• “D” Deuteronomium school (Deuteronomist ;
zuidelijke koninkrijk Judea 7e eeuw voor
Christus
• Priester is Redacteur in Jeruzalem na de
Babylonische ballingschap
Michelangelo
Sixtijnse Kapel
Separation of
Light from
Darkness
(with ignudi
and
medallions)
1511
Fresco
Cappella
Sistina,
Vatican
Vergelijking met de traditie
• 7 is een “heilig” getal
• Enuma Elisj (Mesopotamisch Scheppingsepos)
• Elk jaar op nieuwjaarsdag in tempel
gereciteerd
Enuma Elisj
• Niet in 7 dagen, maar 7 generaties
• 13e eeuw voor Christus, spijkerschrift,
7 tabletten
• Eerste Generatie:
• Apsu: Aartsvader = zoet rivierwater
• Tiamat: Godin van het Zoute Water =
Chaos
• Vgl. In het Hebreeuws Tehom = vloed
• Tweede Generatie:
• Lachmu en Lachamu: Goden van het slib
• Derde Generatie:
• Ansjar en Kisjar : Goden van de Horizon
• Vierde Generatie:
• Anu: God van de Hemel
• Vijfde Generatie:
• Ea: God van de Aarde
• Zesde Generatie: Marduk; schepper van de mens
en Mesopotamië en Tiamat de vrouwelijke draak
(oorspronkelijk zoutwater oceaan)
• Apsu wil zijn kinderen doden, maar Ea doodt
hem eerst
• Tiamat verzamelt woedend een leger
monsters en verklaart oorlog aan haar
familieleden.
• Marduk biedt zich aan als kampvechter en
verslaat Tiamat (Chaos)
Gevangen in een net stuurt Marduk
een orkaan in Tiamat haar open mond;
• ‘De woedende winden namen haar lichaam in
bezit
• Haar hart werd verlamd, haar mond deed zij wijd
open
• Hij schoot de pijl af, verscheurde haar lichaam
• Haar binnenste doorboorde hij, sneed haar hart in
stukken.
• Nadat hij haar klein gekregen had,
• Delgde hij haar leven uit
• Wierp haar lijk weg en ging er bovenop staan’
• Marduk slaat haar hersenen in en beveelt de
wind haar vergoten bloed terug te brengen:
wordt uitgegoten over Mesopotamië
• Lijk in tweeën: hemel en aarde
• Benen ondersteunen het uitspansel
• Hoofd begraaft hij onder een berg,
doorboorde ogen zijn de oorsprong Eufraat en
Tigris
• Tweede echtgenoot van Tiamat wordt geslacht;
• Marduk: “Ik zal zijn bloedvaten tezamen
knopen…. Ik zal lulu scheppen en zijn naam zal
mens zijn….”
• Deze slaaf (de Mens) moet de Zigurat afbouwen
voor koning Marduk; Toren van Babel te Babylon
Maar
• Bijbel verhaalt (naast Genesis 1) ook van God
die de Chaosmonster verslaat:
• Psalm 74:13 16-17
• Job 32: 8
• Jesaja 27: 1
Scheppingmythologie
• Was ook bekend bij de Kanaänieten (buren
van Israël.)
• Hun pantheon: El (oppergod), Baäl en Asjera
(moedergodin)
• Jaweh neemt (ogenschijnlijk) kenmerken van
deze goden over
Scheppingsmythe
• Baäl de stormgod strijd met het Chaosmonster
Jam (de Zee, een wezen dat ook Rivier, Draak,
Slang en Leviatan)
• Jam = Tiamat
• Baäl, zegeviert en krijgt de heerschappij, over
de regen de seizoenencyclus en de wereld.
(zie Psalm 74: 13 -17. Ps/ 89: 11; Js 51:19)
• Baal roept zichzelf uit tot koning en krijgt van de
oppergod El, een paleis; de grote tempel van Baal
in Oegarit.
• Epos voorgedragen bij najaarsfeest, einde
landbouwseizoen en komst van het nieuwe jaar.
• Psalmen spreken over, Jaweh zijn koningschap,
overwinning op de wateren van de chaos
Genesis is anders
•
•
•
•
God tegenover de mens
Geen halfgoden
Vreedzaam verhaal
Emoties komen pas bij de mens
• De mens is vrij, beschikt over zijn eigen weg
Is God alleen ??
• “Nu gaan wij de mens maken”
• Verwijzing naar de Engelen ???
Hof van Eden
• Vgl. Ezechiël 28: 13-19 Berg met edelstenen
• Mesopotamië; Eden oorspronkelijk
woonplaats van de bovennatuurlijk wezen
(geschapen door El) die door een Cherub werd
verdreven vanwege zijn vrijmoedigheid
Oudste variant 13e eeuw voor Christus
• (Oegaritisch)
• De mythe in spijkerschrift rept van een godheid, Adam,
die de strijd aanbindt met een kwade god (lees: de
duivel). Die vermomt zich als een slang die de Boom
des Levens vergiftigt. Helaas legt Adam het af, omdat
de slang zijn giftanden in zijn vlees zet. Zo wordt Adam
een sterfelijk wezen. Gelukkig biedt de zonnegodin de
mensheid een troostprijs aan: via natuurlijke
voortplanting zullen ze als soort toch eeuwig
voortleven. Om dit te bereiken geeft de zonnegodin
aan Adam een “goedaardige vrouw”.
De Slang
• Aanbeden in het Midden Oosten
• Brenger van het leven
• Gilgamesj Epos: afwerpen huid, eeuwige leven
door eten van de plant van onsterfelijkheid
• 2 Koningen 18 : 4 Ook Joden aanbidden blijkbaar
de slang
Lucas Cranach the Elder - Adam und Eva im
Paradies (Sündenfall)
"Albrecht Dürer Adam en Eva" by
Albrecht Dürer -
Adam en Eva
Cornelis van Haarlem
1592
Was Eva de eerste vrouw ??
• Mythe van Lilith
• Alpha Betha of Ben Sira (Alphabetum Siracidis,
or Sepher Ben Sira) 11e eeuw na Christus
• Genesis Rabba verkondigt al een voorganger
van Eva maar noemt geen naam
Lilith
• was een vrouwelijke stormdemon, die in
verband gebracht werd met de wind en
waarvan werd gedacht dat ze drager was van
ziekte en dood (bijvoorbeeld
kraamvrouwenkoorts).
Jesaja 34 : 14 Naam
Lilith wordt vertaald
met nachtmonster
Lilith is gelijkwaardig
aan Adam (1e deel
Genesis 1)
Zij het symbool van
zinnelijke begeerte en
seksuele verleiding, en
verworden tot godin
van het kwaad.
Creation of Adam (Goddelijke voorzienigheid
<Eva> of Lilith
1510
Fresco, 280 x 570 cm
Cappella Sistina, Vatican
Adam, Eve, and the
(female) Serpent
(often identified as
Lilith) at the entrance
to Notre Dame
Cathedral in Paris.
Hugo van de Goes
De Zondeval
1467-68
Oil on oak, 33,8 x 23 cm
Kunsthistorisches Museum, Vienna
Zondeval
Michelangelo
Sixtijnse Kapel
"Lilith" door John
Collier, The
Atkinson Gallery,
Southport,
Engeland
Pre-Rafaeliet
Aanbidding van de Slang
Feministisch Joods
vrouwentijdschrift
Symbool van vernieuwing
Werd ook door Joden aanbeden
"Lady-Lilith" by Dante Gabriel
Rossetti –
(Collectie)Delaware Art
Delaware Art Museum
Lilith
Of Adam's first wife, Lilith, it is told
(The witch he loved before the gift of Eve,)
That, ere the snake's, her sweet tongue
could deceive,
And her enchanted hair was the first gold.
And still she sits, young while the earth is
old,
And, subtly of herself contemplative,
Draws men to watch the bright net she
can weave,
Till heart and body and life are in its hold.
The rose and poppy are her flowers; for
where
Is he not found, O Lilith, whom shed scent
And soft-shed kisses and soft sleep shall
snare?
Lo! as that youth's eyes burned at thine,
so went
Thy spell through him, and left his straight
neck bent,
And round his heart one strangling golden
hair.
Dante Gabriel Rossetti 1868
Goethe
• Faust deel 1: Walpurgisnacht
Lilith in True Blood
Moeder aller Vampiers
• Volgens de joodse gemeenschap liggen Adam
en Eva in de Grot van Machpela begraven in
de omgeving van Hebron. Volgens sommige
islamitische bronnen bevindt Eva's graf zich in
de Saoedische havenstad Djedda.