Belasting naar draagkracht…

Belasting naar draagkracht…
Mariëtte ’t Hart
Scriptiebegeleider: prof. mr. O.I.M. Ydema
In hoeverre is bij de Wet op de Inkomstenbelasting 2001 nog sprake van een belastingheffing
naar draagkracht? Als je bedenkt dat door het ingevoerde boxenstelsel niet meer het gehele
inkomen progressief wordt belast. Als de hoogste inkomensgroepen de zware druk van het
toptarief helemaal niet voelen (door het gebruik van aftrekposten). Als niet de werkelijke,
maar forfaitaire inkomsten in box III worden belast. En als wordt geconstateerd dat de
algemene heffingskorting belangrijk lager ligt dan het sociale minimum. Als gesteld wordt dat
belastingheffing naar draagkracht dient plaats te vinden, is het dan niet de hoogste tijd de
Wet op de Inkomstenbelasting 2001 te vervangen door een vlaktax?
Om antwoord op deze vraag te geven, moet eerst worden vastgesteld wat draagkracht
precies is. Algemeen wordt aanvaard dat draagkracht wordt gevormd door de omvang van de
middelen die een persoon beschikbaar heeft voor behoeftenbevrediging, althans voor zover
die middelen niet nodig zijn voor noodzakelijke levensbehoeften. Draagkracht is enerzijds het
resultaat van objectief meetbare factoren, als inkomen, vermogen; anderzijds van subjectief
meetbare factoren als gezinssamenstelling, mate van gezondheid en ouderdom. In de
veranderende maatschappij komt steeds duidelijker naar voren dat draagkracht vooral door
inkomen wordt bepaald. Een inkomstenbelasting moet daarom beschouwd worden als de
belangrijkste op draagkracht gebaseerde heffing.
Al eeuwen vraagt men zich af hoe een inkomstenbelasting gebaseerd op draagkracht vorm
moet krijgen. Rond 1800 hadden de klassieke economen het idee dat van ieders draagkracht
een gelijk percentage moest worden weggenomen, zodat na belastingheffing iedereen een
eveneens gelijk percentage van zijn oorspronkelijke draagkracht overhield; de zogenaamde
e
“Edinburger rule of taxation”. Aan het eind van de 19 eeuw kwam de leer van het evenredige
genotsoffer opzetten, waarbij de gedachte van een zuiver proportionele heffing werd verlaten.
Een matige progressie werd bij deze leer gerechtvaardigd. Vanaf het begin van de 20e eeuw
heeft de inkomstenbelasting echter steeds een sterk progressief tarief gekend, waardoor men
zich begon af te vragen of nog wel belastingheffing naar draagkracht plaatsvond. Een sterk
progressief tarief werd uiteindelijk gerechtvaardigd, doordat in het rechtsbewustzijn naast het
draagkrachtbeginsel nog een tweede element kon worden aangewezen: de wil tot
inkomensherverdeling.
In Nederland hebben heel wat verschillende inkomstenbelastingen de revue gepasseerd die
allemaal een (sterk) progressief tarief kenden en die zoveel mogelijk probeerden tegemoet te
komen aan het draagkrachtbeginsel. In 2001 wordt de Wet op de Inkomstenbelasting 2001
ingevoerd. Al gauw blijkt dat een aantal inbreuken op het draagkrachtbeginsel kan worden
geconstateerd, waardoor wordt getwijfeld aan de houdbaarheid van deze wet. Zo kan
genoemd worden dat van de belasting nauwelijks meer progressieve werking uitgaat. Door
het gebruik van aftrekposten wordt immers de progressiefactor van box I grotendeels
geneutraliseerd. Dit is één van de factoren die ervoor heeft gezorgd dat het CDA de
mogelijkheden ging onderzoeken voor de invoering van een vlaktax. Een vlaktax betekent
voor het CDA een heffing van een inkomstenbelasting op basis van een proportioneel tarief
(35%), waarbij zoveel mogelijk rekening moet worden gehouden met het
draagkrachtbeginsel. Aanvullende maatregelen als aanpassing van de heffingskorting,
invoering van een Earned Income Tax Credit en inkomensafhankelijke heffingskortingen zijn
daartoe noodzakelijk.
In mijn scriptie wordt de Wet op de Inkomstenbelasting 2001 vergeleken met de vlaktax,
waarbij wordt gekeken welke manier van heffen het beste in overeenstemming is met het
draagkrachtbeginsel. Een proportioneel tarief in combinatie met gerichte en inzichtelijke
inkomensafhankelijke heffingskortingen (vlaktax) levert mijns inziens een helderder systeem
op, waarbij in de praktijk meer recht zal worden gedaan aan het draagkrachtbeginsel. Het
wachten is alleen nog op de daadwerkelijke invoering van de vlaktax…