Parma hersteld het centraal gezag

PARMA HERSTELT HET KONINKLIJKE
GEZAG IN DE NEDERLANDEN
1
I NHOUD :








Voorblad
Inhoud
Inleiding
Parma herovert de Nederlanden
Parma onderscheidt zich van zijn voorgangers
Het einde van zijn negen jaren
Conclusie
Bronvermelding
1
2
3
4
7
9
11
12
2
I NLEIDING
In het jaar 1565 viel Nederland al enige tijd onder Spaanse regering. De Nederlanden waren
echter in opstand gekomen tegen de Spaanse koning Filips II, en stuurde in 1576 Landvoogd
der Nederlanden Don Juan van Oostenrijk erop af om met geweld de opstand te
onderdrukken. Enkele Nederlandse gewesten hadden zich tegen de Spaanse regering
gekeerd, en waren van het katholicisme overgestapt op het protestantisme. Don Juan was
een ervaren legeraanvoerder; hij had het Ottomaanse Rijk al verslagen in 1571. Don Juan
realiseerde zich dat hij het niet alleen kon, en vroeg in 1576 de toen 31-jarige Alexander
Farnese of hij hem kon helpen.
Alexander Farnese zou twee jaar later, in oktober 1578, na de dood van Don Juan, de taak op
zich te nemen om de opstandige provincies de kop in te drukken, en alle gewesten weer
onder zijn gezag te krijgen.
Alexander Farnese, oftewel de hertog van Parma, is geboren op 27 augustus 1545 als zoon
van Margaretha van Parma en Ottavio Farnese, die ook de hertog van Parma was geweest.
Op jonge leeftijd woonde hij al in het paleis van Filips II, en had zodoende goede connecties
binnen het koningshuis van Spanje. In 1586 werd hij Hertog van Parma na het overlijden van
zijn vader.
Door middel van grootschalige belegeringen kreeg Parma het in negen jaar voor elkaar om
grote steden en gewesten weer onder Spaans gezag te krijgen, iets wat zijn voorgangers niet
lukte. Nu luidt onze hoofdvraag: Hoe is het Parma gelukt om het Koninklijke gezag over de
Nederlanden bijna volledig te herstellen, maar lukte het hem uiteindelijk toch niet zijn macht
te behouden?
We zullen eerst zijn vertellen hoe hij de Nederlanden veroverde en het gezag herstelde.
Daarna zullen we wat dieper ingaan op zijn specifieke verbeteringen en het verschil tussen
hem en zijn voorgangers. Tot slot zullen we vertellen hoe er een eind kwam aan zijn
succesvolle negen jaren. In onze conclusie zullen we na het beantwoorden van onze
deelvragen tot een goed geformuleerd antwoord komen op onze hoofdvraag.
Veel lees plezier!
3
P ARMA HEROVERT DE N EDERLANDEN
De periode dat Parma, oftewel Alexander Farnese, de Spaanse Nederlanden veroverde
wordt ook wel Parma’s negen jaren genoemd ( 1579-1588). Alexander Farnese was de
opvolger van Don Juan, en was vanaf na dood van Don Juan de landvoogd van de
Nederlanden. De Spaanse Nederlanden waren in opstand gekomen en het centraal bestuur
was volledig weggevallen. Parma had als doel de opstandige gewesten weer onder het gezag
van Spanje te brengen, de opmars tegen Willem van Oranje voort te zetten en probeerde
vooral de katholieke medestanders van de prins over te halen om naar zijn kamp over te
lopen.
Toen Parma pas net begonnen was aan zijn herovering, gaven de gewesten Artesië, RijselsVlaanderen en Henegouwen zich meteen gewonnen. Ze verlieten de Staatse partij en
richtten de Unie van Atrecht op. Zij waren bereid zich over te geven aan Spanje en erkenden
ook het katholicisme. Parma aanvaardde deze gewesten terug onder Spaans gezag, en zette
zijn opmars vol zelfvertrouwen door. Helaas gaven de andere gewesten zich niet zo snel
gewonnen. De gewesten Holland, Utrecht, Zeeland, Gelderland en Friesland verenigden zich
in de Unie van Utrecht, Brabantse en Vlaamse steden sloten zich ook bij de Unie aan. De
Unie werd opgericht om de strijd voor vrijheid van godsdienst en zelfbestuur voort te zetten.
Parma zetten zijn opmars met een sterk leger door. Zijn leger had Kerpen, Weert, Erkelenz
en Eindhoven al bezet en geplunderd. Hierna arriveerde het leger op 12 maart 1579 in
Maastricht. 29 juni veroverde Parma’s leger de stad en kort daarna Roermond. Hierna
bezette Parma Kortrijk en Breda en in 1581 nam hij Doornik in. Ondertussen had de graaf
van Rennenberg, die stadhouder in Noordoost Nederland, zich onderworpen aan het
koninklijk gezag op 3 maart 1580. Deze gebeurtenis werd ook wel gezien als het verraad van
Rennenberg. Hierdoor kwamen Groningen, delen van Drenthe en de Ommelanden onder
Spaans gezag. Maar ook in Friesland en Overijssel keken veel katholieken al een tijd uit naar
de komst van de troepen van Parma. De katholieken waren geschrokken van het radicale
Calvinisme, ze hoopten dat de troepen van Parma hen zouden komen verlossen van het
Calvinisme.
Filips II liet Oranje in de tussentijd vogelvrij verklaren. Oranje was vastberaden een eind te
maken aan de opmars van Parma. Willem van Oranje had nog altijd de droom met Brabant
als het centrale gewest. Hiervoor moest hij de katholieken in het noorden ruimte geven en
die in het zuiden gerust stellen. Hij wilde ook de steun terugwinnen van Frankrijk en
Duitsland. En daar kwam nog bij dat ze Filips II niet langer wilde erkennen als vorst. Hiervoor
stelde de prins de hertog van Anjou, de broer van de Franse koning, aan als soeverein. Zo
verzekerde hij hulp van Frankrijk. En op 22 juli 1581 bevestigde de Staten-Generaal het
Plakkaat van Verlatinghe, hiermee werd Filips II officieel niet langer meer erkend als
landsheer.
4
Anjou viel niet goed bij de Zeeuwen en Hollanders, nadat hij was aangekomen als soeverein
der Nederlanden. Hij was in veel ogen een vijand, hij was katholiek en een fransman. De
leiders van de Waalse gewesten verzochten Filips II Parma aan te stellen als landvoogd. Deze
situatie was erg gunstig, aangezien de oorlog met de turken net was beëindigd. In de zomer
1582 hervatte Parma zijn opmars tegen Oranje. Maar in het najaar van 1582 kwamen de
Franse troepen als versterking aan voor het Staatse leger van Oranje. Het leek erop dat hij
toch wat tegenslag zou krijgen, maar toch kwamen steeds meer regenten in de verleiding
om overeenkomsten te sluiten met Parma.
Nederland was op dit moment verdeeld in twee delen: het noorden onder de leiding van
Holland, dat Anjou niet erkenden, en het zuiden dat zo langzamerhand versplinterd was
geraakt. Steden gingen hier hun eigen weg en ook werkten Brabant en Vlaanderen niet
samen. Hierdoor besloot Anjou Antwerpen en andere Vlaamse steden te bezetten met
Franse troepen, hopend zijn gezag hiermee te kunnen herstellen. Maar integendeel
verdedigden de bewoners van Antwerpen zich succesvol tegen de Fransen, en Anjou en
Oranje verloren hun legitimatie. Anjou vertrok in de zomer van 1583 en liet de Nederlanden
verward achter.
Nu de Nederlanden in een
verwarde positie waren geraakt
kon Parma zijn opmars perfect
doorvoeren. Alle stadjes langs de
Vlaamse kust nam hij in en
omsingelde de steden Ieper,
Brugge en Gent. Hierna nam hij
Zutphen in. Hij raasde door bezette
de belangrijkste steden langs de
Westerschelde. Ondertussen waren
Spaanse gebieden in het noorden
verbonden met die in het zuiden.
Hiermee was er een eind gemaakt
aan de opstand in het zuiden.
Oranje verliet verslagen Brabant en
vestigde zich in Delft. Een verenigd
noord en zuid leek onhaalbaar
geworden. Hij werd in juli 1584
vermoord.
KAART MET DE VEROVERING VAN DE HERTOG VAN PARMA OP DE
NEDERLANDEN
5
Op 7 april gaf Ieper zich over, Dendermonde capituleerde op 17 augustus en Brugge besloot
zich niet langer meer te verweren. Ook Gent gaf zich op 17 september over. Zo had Parma
Vlaanderen, op Oostende na, weten te bezetten.
Ondertussen had Parma een plan opgezet om
Antwerpen te veroveren. Hij zou de stad uithongeren
door de toevoer af te snijden. Als eerste sneed hij de
handel tussen Dendermonde, Gent en Antwerpen af.
Daarna veroverde Parma de steden rondom
Antwerpen, hierdoor kon hij de Brusselse vaart
beheersen. Parma begon hierna boven Antwerpen een
schipbrug te bouwen waarmee hij Antwerpen van zee
afsloot. Deze barricade zou de stad de hele winter
blokkeren. De bevolking van Antwerpen liet de hele
omgeving van de stad onder water lopen, maar het
lukte ze niet om het Spaanse leger te verdrijven.
PARMA’S SCHIPBRUG
De brug was ongeveer 731 meter lang en gemaakt met een machine die speciaal voor de
brug ontwikkeld was. De staten deden een poging de brug te vernietigen door een vloot van
vuurschepen. Een deel van de brug werd opgeblazen, dit kostte 800 Spaanse soldaten hun
leven en Parma zelf ontsnapte maar net aan de dood. Maar de brug werd al snel hersteld en
Brussel gaf zich over aan Parma. En op 17 augustus 1585 capituleerde ook Antwerpen.
Parma wil de Lage Landen veroveren. Maar zijn leger loopt daar vast. En Parma slaagde er
niet in Zeeland en Holland te bezetten.
6
P ARMA ONDERSCHEIDT ZICH VAN ZIJN VOORGANGERS
Parma’s verbeteringen:
Parma heeft een paar belangrijke verbeteringen ingevoerd in
het Koninklijk leger:
Allereerst voerde Parma rechtspraak in in het koninklijk leger.
Voorheen zat het zo dat de verschillende legeronderdelen
afzonderlijke rechtspraak kenden, per legeronderdeel werd er
door iemand rechtgesproken. Parma merkte al dat dit niet
voldoende was om wangedrag tegen te gaan. Vandaar dat hij
aan alle legeronderdelen een auditeur toevoegde. Deze diende
dan als volwaardige militaire rechter.
ALEXANDER FARNESE
Ten tweede maakte Parma het benoemingssysteem binnen het Koninklijk leger
hiërarchischer. Zijn voorloper Alva was hier al een beetje mee begonnen, hij benoemde de
officieren in het leger niet meer op basis van afkomst maar op basis van ervaring. Parma
ontnam de officieren het recht hun leiders te benoemen, en gaf het aan de Italiaanse
troepen en Engelse troepen. Met als doel de prestaties van het leger te verbeteren. Parma
was van mening dat goede leiders de kern zijn van een succesvol militair leger. En hij
bereikte dan ook zijn doel. Filips gaf Parma dan ook de opdracht autochtonen hoge posities
aan te rijken binnen het Koninklijke leger. Parma benoemde Italianen en Engelsen op hogere
functies binnen het leger, waarbij ervaring belangrijker was dan afkomst.
Tot slot kan je aan de hand van het succes van zijn opmars concluderen dat het moreel en de
discipline van het leger een stuk verbeterd zijn door de verbeteringen van Parma.
Parma’s strategie:
Parma begon aan zijn opmars met een plan: hij wilde eerst de grote Vlaamse en Brabantse
steden bezetten, het hart van de Nederlanden in zijn ogen. Hij was van mening dat het
economisch uitputten van Antwerpen en het bezetten van de Vlaamse kust genoeg zou zijn
om het verzet in de Brabantse en Vlaamse steden te breken. Daarnaast had hij als algemeen
het centrale gezag in de Nederlanden te herstellen.
7
Het verschil tussen Parma en zijn voorgangers:
In de periode van 1567 tot 1579 regeerden de volgende personen onder leiding van Filips II:
Alva (1567-1573), Requenses (1573-1576) en Don Juan (1576-1579).
Alva had ongeveer het zelfde doel voor ogen als Parma. Alleen de manier waarop hij met de
opstandelingen omging zorgde voor angst en gaf de steden juist een reden om zichzelf te
verdedigen. Daarnaast trof hij strenge maatregelen zoals: het vermoorden van inwoners van
de bezette steden, het straffen van opstandelingen en het invoeren van nieuwe
belastingmaatregelen. Kortom zijn beleid leverde weerstand op.
Requenses erfde deze situatie en in de tijd dat hij aan de macht kwam was de financiële
positie van Spanje slecht. Daarnaast was hij al wat ouder en werd hij tegen zijn zin in naar de
Nederlanden gestuurd. Voor de rest ondernam hij niet zo veel. Kortom ook hem lukte het
niet de opstand te onderdrukken. Hij overleed onverwachts in Brussel zonder een opvolger
te hebben aangewezen.
Don Juan regeerde eveneens in een moeilijke situatie, er was een conflict gaande tussen de
calvinisten en de katholieken. Er ontstonden langzamerhand twee Nederlanden. Don Juan
sloot in het voorjaar van 1577 de Unie van Brussel. Hierin erkende de opstandige gewesten
hem als landvoogd en Filips II als koning. Maar het ging al snel mis, hij veroverde met de stad
Namen met geweld en viel Antwerpen aan. Maar financieel kon hij zich niets meer
veroorloven. Hij trok zich terug in Namen en het lukte hem ook de buitenlandse troepen
terug te krijgen.
Allereerst beschikte Parma over een militaire opleiding net als Alva. Ook zette hij het beleid
van Alva door. Maar doordat Parma de hierboven genoemde verbeteringen invoerde
slaagde hij er in het leger beter te laten functioneren dan zijn voorgangers. Ten tweede was
hij familie van Filips II net als Don Juan. Maar de loyaliteit van Parma aan Filips II was heel
anders, Parma was hoogstwaarschijnlijk niet zo trouw aan Filips II. Hij heeft altijd zijn
bevelen uitgevoerd maar hij liet het wel merken als hij het er met bepaalde zaken niet mee
eens was. Hij had dus meer visie dan zijn voorgangers en ging meer zijn eigen weg. Ten
derde bood Parma zijn voormalige tegenstanders vergiffenis aan en de bevolking die weer
onder het Spaanse gezag kwam kreeg de ruimte het gebied te verlaten, dit in tegenstelling
tot zijn voorgangers. Daarnaast gaf hij de katholieke bestuurders de gelegenheid om zich
onder het Spaanse gezag te stellen. Hiermee wist hij zowel bij zijn vijanden als bij zijn
vrienden vertrouwen te winnen. Bovendien had hij een duidelijk plan voor het herstellen van
het Koninklijk gezag en hield hij zich hier aan. Tot slot lukte dit Parma allemaal met een
minder budget dan zijn voorgangers.
8
H ET EINDE VAN P ARMA ’ S NEGEN JAREN
Alexander Farnese had vanaf 1580 vele Nederlandse steden heroverd, zoals Zutphen,
Nijmegen en Groenlo. Echter werd het, naarmate de jaren verstreken, steeds moeilijker om
zijn macht, en de heroverde steden, te behouden. Zoals in het eerste hoofdstuk al nader is
toegelicht.
In januari 1579 stichtten in Arras de gewesten Kamerijk, Artesië, Henegouwen en RomaansVlaanderen de Unie van Atrecht. Door deze Unie te sluiten, maakten deze gewesten zich los
van de rest van de Nederlanden, die protestants waren. In de Unie van Atrecht zou alleen
het katholicisme worden geaccepteerd en de rest van de godsdiensten verboden. Tevens
werd hiermee de Unie van Brussel, die alle Nederlandse en Vlaamse gewesten onder een
centraal gezag bracht, verbroken.
In mei datzelfde jaar, sloot de Unie van
Atrecht zich aan bij het Spaanse
koningshuis, onder de voorwaarden dat
het zijn oorspronkelijke privileges
terugkreeg. Als tegenreactie, werd vier
weken later de Unie van Utrecht
opgericht door de gewesten Holland,
Zeeland, Utrecht, Gelre en de Groninger
Ommelanden. Er werd tussen de
gewesten afgesproken zich te verenigen
en gezamenlijk te strijden tegen Spanje op
eigen grondgebied. Het was dus niet de
bedoeling om naar Spanje af te reizen en
daar gebieden te veroveren, maar juist
om hun eigen grondgebied te verdedigen.
Verder werden een aantal wetten en
afspraken ingevoerd betreffende het
leger, religie en bestuurszaken.
In de maanden erna sloten ook de gewesten Overijssel, Drenthe, Friesland, Groningen,
Venlo, Antwerpen, Breda, Brussel, Brugge en Ieper zich bij de Unie van Utrecht aan. Hierdoor
werd de Unie van Utrecht een flink stuk groter dan de Unie van Atrecht. Parma kreeg het nu
moeilijk, gezien alle nog niet heroverde gewesten zich nu gezamenlijk verzetten tegen hem.
Als gevolg van de Unie van Utrecht werd twee jaar later, in 1581, in Den Haag op 26 juli het
Plakkaat van Verlatinghe ondertekend door de Staten-Generaal. In het Plakkaat werd gesteld
dat de Nederlanden zich officieel hadden ontdaan van Filips II en dat ze nu onafhankelijk
9
waren van Spanje. De gewesten die in de Akte werden genoemd waren Brabant, Gelre en
Zutphen, Utrecht, Friesland, Mechelen, Zeeland, Holland en Vlaanderen.
Op papier waren de Nederlanden nu onafhankelijk, maar wat betekende het in de praktijk?
Wat door middel van het Plakkaat van Verlatinghe bereikt werd, was dat de Nederlanden
zich hadden losgemaakt van het gezag van Filips II, maar nu zonder bestuur zat. In de
komende jaren zouden verschillende personen uit verschillende landen, zoals Engeland en
Frankrijk, proberen op de troon te komen in Nederland, maar deze pogingen mislukten keer
op keer.
Uiteindelijk, in 1587, besloten de Staten-Generaal door de Deductie van Vrancken, ook wel
Justificatie of Deductie genoemd, dat Nederland nu officieel een Republiek werd. Nederland
was nu zelfstandig, en zou door de zeven provinciën bestuurd worden. Dit is het begin van
de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1588 werd het besluit doorgevoerd.
Parma had dus in Nederland weinig tot geen macht meer. In 1587 werd hij door enkele
zuidelijke gewesten het land uit gestuurd, en leed enkele jaren eerder enorme nederlagen.
De Engelse Koningin Elizabeth zag de ernst in van de Spaanse veroveringen in Nederland en
besloot Nederland steun te bieden. Omdat Engeland zich maar bleef mengen in de strijd
tussen Nederland en Spanje resulteerde dit in een oorlogsverklaring van Spanje aan
Engeland. Engeland bood militaire steun aan de Nederlandse gewesten, waardoor de
Nederlandse legers weer strijdlust kregen. Ze kregen het voor elkaar om het gewest Grave te
ontzetten. Nu zag Filips II de ernst in van de bemoeienis van Engeland en kwam tot de
conclusie dat Engeland weg moest uit Nederland. Het plan was om een leger van ongeveer
30.000 man op de been te brengen en met een vloot naar Engeland te gaan en Kent en
wellicht Londen te belegeren om zo Elizabeth te dwingen om haar troepen uit Nederland
terug te trekken.
Uiteindelijk werd de Armada gruwelijk verslagen door de Engelse vloot, en Parma probeerde
met zijn overgebleven mannen nog wat gewesten te veroveren, en begon de Slag bij
Grevelingen in 1588, die hij uiteindelijk ook verloor. Het leger van Parma was nu te verzwakt
om nog door te kunnen gaan tegen de inmiddels ontstane Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden.
Door al deze tegenslagen en nederlagen wordt dit jaar door historici gezien als het einde van
Parma’s negen jaren. Het eens zo grote en machtige leger van Alexander Farnese, werd keer
op keer verslagen door de legers van de gewesten waartegen het vocht. In 1589 werd hij
naar zijn laatste operatie gestuurd, die hij niet kon afmaken en waardoor hij zich
genoodzaakt voelde de macht aan iemand anders door te geven. Daarnaast hadden zijn
vijanden hem in diskrediet gebracht bij de koning, na zijn nederlagen. Parma’s negen jaren
waren nu echt voorbij.
10
CONCLUSIE
HOE IS HET PARMA GELUKT OM HET KONINKLIJKE GEZAG OVER DE NEDERLANDEN BIJNA VOLLEDIG TE HERSTELLEN,
MAAR LUKTE HET HEM UITEINDELIJK TOCH NIET ZIJN MACHT TE BEHOUDEN?
Parma had het aan het begin al mee toen de Unie van Atrecht werd opgericht en de
gewesten die zich hierin hadden verenigd beried waren zich over te geven aan Spanje en het
katholicisme te erkennen als godsdienst. Ook al was dit natuurlijk goed nieuws bleef Parma
op zijn hoede en hield hij zich aan zijn plan. Zijn hele opmars lang heeft hij zich aan zijn plan
gehouden en heeft hij met een goed getraind leger gebied na gebied bezet, hij beschikte dan
ook over een militaire opleiding.
Ook voerde hij hele nieuwe verbeteringen in wat hem zo succesvol maakte. Zo gaf Parma
ook andere nationaliteiten hoge posities in zijn leger en benoemde ze niet alleen op basis
van afkomst maar op basis van ervaring. Door zijn verbetering in de rechtspraak wist hij ook
wangedrag beter te bestrijden. Het leger functioneerde onder het gezag van Parma dus een
stuk beter, wat ook te merken was aan het succes van zijn opmars. Daar komt bij dat hij niet
domweg onder Filips II regeerde maar hij ook zijn eigen visie had.
Daarnaast was de wijze waarmee hij omging met de opstandelingen uniek. Hij had veel
sympathie voor zijn tegenstanders, hij gaf ze bijvoorbeeld de ruimte om het gebied te
verlaten als hij het heroverd had.
We kunnen dus concluderen dat Parma een opmerkelijke landvoogd was en een groot
militair leider. Hij onderscheidde zich van zijn voorgangers door zowel vriend als vijand
tevreden te houden. Hij had van te voren al een plan, een sterk leger en had een slimme
aanpak. Deze combinatie van militaire en politieke vaardigheden zorgden ervoor dat hij de
opstand voor een lange tijd kon onderdrukken en het Koninklijke gezag wist te herstellen.
Toch was de opdracht van Filips om Engeland te veroveren met de Spaanse Armada geen
succes voor Parma. Hierna was het leger niet in staat om verder te strijden tegen de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die ondertussen ontstaan was (1588). Daarom
wordt dit jaartal gezien als het einde van zijn negen jaren. Ook profiteerden de vijanden van
Parma’s mislukkingen, door hem in diskrediet te brengen bij Filips II. Toen was het definitief
afgelopen voor de hertog van Parma.
11
BRONNEN












http://nl.wikipedia.org/wiki/Parma%27s_negen_jaren
http://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Bergen_op_Zoom_%281588%29
http://historiek.net/de-opstand-1568-1648-blijft-fascinerende-geschiedenis/46748/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Plakkaat_van_Verlatinghe
http://edybaerveldt.nl/St.Jan%20Unie%20v.Utrecht.JPG
http://members.home.nl/tetrode/Geuzen/Parma1.jpg
http://www.blikopdewereld.nl/blog/4131-deel-2-de-geschiedenis-van-nederland-van1576-tot-1648
http://www.winiusenco.nl/Historie/Farnese/Farnese.html
http://nl.wikipedia.org/wiki/Luis_de_Z%C3%BA%C3%B1iga_y_Requesens
http://nl.wikipedia.org/wiki/Juan_van_Oostenrijk
P.G. Witsen Geysbeek en G. Engelberts Gerrits, schoonheden en merkwaardige
tafereelen uit de Nederlandsche geschiedenis.
http://www.encyclo.nl/
12