Document algemeen

LEGAL UPDATE
Goudkoorts in de genen; CRISPR-Cas9 ‘oorlog’ beslist door USPTO
Datum: 17 februari 2017
Het blad SCIENCE bestempelde de genmodificatietechniek CRISPR-Cas9 in 2015 als de
belangrijkste wetenschappelijke doorbraak. En dat is niet zonder reden. Het was nooit eerder zo
eenvoudig om zeer precies te ‘knippen en plakken’ in het genetisch materiaal van organismen,
waaronder mensen (en in China wordt hiermee al driftig geëxperimenteerd op menselijke embryo’s).
Inmiddels zijn er met toepassing van deze techniek o.a. allergievrije pinda’s ontwikkeld en zijn
malariamuggen zodanig gemodificeerd dat ze de malariaparasiet niet kunnen doorgeven. Ook zijn de
verwachtingen erg hoog gespannen voor toepassing van CRISPR-Cas9 in bijvoorbeeld
kankerbehandeling en mogelijk zelfs -genezing.
Een klein stukje achtergrond: CRISPR-Cas9 vindt zijn oorsprong in het immuunsysteem van
bacteriën, die dit mechanisme toepassen als ze worden besmet door een virus. Door middel van
CRISPR herkent de bacterie het vijandige DNA van het virus. Vervolgens stuurt de bacterie een eiwit
op pad, het zgn. Cas9 eiwit, om het schadelijke DNA kapot te knippen, waarmee het gevaar is
geweken. Het Cas9 eiwit fungeert dus eigenlijk als een soort DNA-schaar. Jennifer Doudna
(University of California, hierna: “UC”) en Emmanuelle Charpentier (University of Vienna) ontdekten
dat deze ‘schaar’ zeer precies (met inzet van RNA) naar een bepaalde plek in het DNA kan worden
gestuurd om daar DNA-sequenties weg te knippen, te vervangen of reparaties uit te voeren. Dit wordt
gezien als een revolutionaire doorbraak in de gentechnologie. De mogelijkheden voor toepassing in
bijvoorbeeld de biotechnologie of medische wetenschap lijken oneindig. Dat geldt niet minder voor de
commerciële potentie van deze techniek. Dat laatste is ook ingezien door de ‘uitvinders’ en in mei
2012 is door (o.a.) UC in de VS octrooi aangevraagd voor CRISPR-Cas9.
De geur van ‘goud’ werd echter ook al snel door anderen opgepikt. In december 2012 vroeg Broad
Institute (hierna: ‘BI’) in de VS octrooi aan op (gechargeerd gezegd) dezelfde techniek, maar dan voor
toepassing in zgn. eukaryote cellen. Dat zijn cellen waaruit planten, dieren en mensen zijn
opgebouwd. Hierin komt het CRISPR-Cas9 systeem van nature niet voor. De vinding van UC zag
echter in het bijzonder op zgn. prokaryote cellen; dat zijn cellen die – anders dan eukaryoten - geen
celkern hebben, zoals die van bacteriën. Het octrooiverleningsproces is voor BI voorspoediger
verlopen dan voor UC. De eerste verleende octrooien kon BI in april 2014 op haar naam bijschrijven
(de octrooien van UC zijn nog in de aanvraagfase).
UC is in januari 2016 vervolgens bij het Amerikaanse octrooibureau (‘USPTO’) een zgn. ‘interference’
procedure gestart, in een poging de octrooien van BI onderuit te halen. UC meent kort gezegd dat
haar octrooi de toepassing van CRISPR-Cas9 in alle typen cellen, dus ook de eukaryote, bestrijkt. BI
meent echter dat de vinding van UC beperkt is tot het domein van de prokaryote cellen en dat
toepassing daarvan in eukaryote cellen niet voor de hand lag en derhalve het gevolg is van inventieve
uitvinderswerkzaamheid van BI. De doorgaans niet al te spannende interference procedure is in deze
zaak ontaard in een heftige octrooi-oorlog tussen UC en BI. De belangen zijn ook groot, namelijk het
verkrijgen van het monopolierecht om deze revolutionaire techniek te kunnen toepassen en daarmee
de weg veilig te stellen naar de grote pot goud die vervolgens te wachten staat.
UC zal op 15 februari 2017 de champagne niet hebben ontkurkt. Het USPTO heeft op die datum
uitspraak gedaan. Het USPTO volgt kort gezegd de standpunten van BI en komt tot de conclusie dat
de beide octrooien een andere vinding betreffen. Dit is een flinke domper voor UC. Maar ook de
partijen die CRISPR-Cas9 (commercieel) willen toepassen zullen door deze uitspraak niet in een
feeststemming zijn geraakt. Er blijft namelijk onduidelijkheid bestaan over welke licenties benodigd zijn
voor het mogen toepassen van CRISPR-Cas9. Niet uit te sluiten is dat hiervoor bij zowel BI als UC
moet worden aangeklopt. UC zal naar verwachting niet snel menen dat zij buiten spel staat in dit
verhaal. Of UC zich zal neerleggen bij de uitspraak van het USPTO, of dat slechts sprake is van een
tijdelijk staakt-het-vuren in deze octrooi-oorlog, zal blijken als duidelijk wordt of UC al dan niet in
beroep gaat. In ieder geval zal met spanning worden uitgekeken naar het vervolg.
Dit is een Legal Update van Rutger van Rompaey.
Voor meer informatie:
Rutger van Rompaey
+31 30 259 5578
[email protected]
2