Late effecten na behandeling van kinderkanker

Late effecten na (behandeling van)
kinderkanker
Liedeke Postma, kinderoncoloog
UMCG/SKION
VOKK 10-4-2010
Waarover praten wij?




Late effecten; definitie
Hoe vaak komt het voor?
Wat is de oorzaak?
Wat kunnen we er aan doen?
VOKK 10-4-2010
Definitie
 Late effecten zijn bijwerkingen die ontstaan maanden
tot jaren na afloop van de behandeling
 Maar veel patiënten hebben ook last van problemen
die al tijdens de behandeling zijn ontstaan




Lichamelijke klachten
Tweede tumoren
Leerproblemen
Psychosociale problemen
VOKK 10-4-2010
De “prijs” van genezing
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
onvoldoende lengtegroei
onvruchtbaarheid
problemen met het hart: hartspier, cardiovasculaire risicofactoren
andere orgaanbeschadigingen (long,nier,schildklier)
vermoeidheid
overgewicht, ondergewicht
misvormingen
problemen met het gebit
tweede tumoren
leerproblemen
psychosociale problemen
………….
VOKK 10-4-2010
Hoe vaak komen late effecten voor?
Samenvatting diverse onderzoeken 10-25 jaar na diagnose
 Driekwart van de overlevenden van kinderkanker heeft late
effecten, maar de meesten van hen leiden een normaal leven
 Ongeveer een kwart heeft (matig-) ernstige late effecten, die
invloed hebben op hun dagelijks leven
 Een kwart heeft géén late effecten
VOKK 10-4-2010
Voorbeelden
!!




Dit zijn problemen zoals die in de praktijk kunnen voorkomen
De namen zijn gefingeerd
Individuele details zijn geleend
Overeenkomst met echte patiënten berust op toeval
VOKK 10-4-2010
Wouter, 30 jaar
Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijd
Behandeling
• Chemotherapie MOPP/ABVD
• Bestraling hals en borstkas
Nu:
•
•
•
•
Goede conditie: sportschool 2x/week, hardlopen
Docent VMBO school
Vriendin, kinderwens lukt niet
Onderzoek: dunne hals, negatief zaadonderzoek
VOKK 10-4-2010
Ingrid, 29 jaar
Ziekte van Hodgkin op 14 jarige leeftijd
Behandeling
• Chemotherapie MOPP/ABVD
• Bestraling hals en borstkas
Nu:
•
•
•
•
•
Getrouwd, twee kinderen 6 en 4 jaar
Parttime baan administratief medewerkster (60%)
Na laatste zwangerschap moe, moe, moe
Dunne hals, onvoldoende schildklierwerking
Een jaar geleden spoedopname pijn op de borst; klein
hartinfarct
VOKK 10-4-2010
Zelfde behandeling, late effecten verschillen
vermoeidheid
schildklier
onvruchtbaar
hartproblemen
kosmetisch
Wouter
Ingrid
+
+
+
+
+
+
VOKK 10-4-2010
Marcel, 39 jaar
ALL 11 jarige leeftijd, recidief 2 jaar later
Behandeling
• Chemotherapie, schedelbestraling
• Beenmergtransplantatie
Nu:
•
•
•
•
•
•
Universitaire studie bedrijfseconomie
Fulltime baan bij groot bedrijf
In gemeenteraad voor D66
LAT relatie met vriendin, geen kinderen
Goede conditie, racefietsen
Te weinig testosteron, maandelijks sustanon injectie
VOKK 10-4-2010
Erik, 32 jaar
ALL 5 jarige leeftijd, recidief 18 maanden later
Behandeling
• Chemotherapie, schedelbestraling
• Beenmergtransplantatie
Nu:
•
•
•
•
•
•
Moeite met rekenen, geheugen, speciale school
Woont bij ouders
Vakkenvuller
Matig-slechte conditie, moe, overgewicht
Te weinig testosteron, te weinig groeihormoon
Recent: meningeoom
VOKK 10-4-2010
Zelfde behandeling, late effecten verschillen
Vermoeidheid
Hormoontekort
Leerproblemen
Sociale problemen
Tweede tumor
Marcel
Erik
+
-
+
+
++
+
+
VOKK 10-4-2010
Ogenschijnlijk gelijk
VOKK 10-4-2010
Maar ieder kind is anders!
VOKK 10-4-2010
Wat is de oorzaak?
 Ziekte
• Waar zit het
• Hoe is de uitbreiding
• Uitzaaiingen
 Behandeling
• Chemotherapie
• Complicaties Chirurgie
• Radiotherapie
 Patiënt
• Leeftijd bij diagnose
• Geslacht
• Individuele gevoeligheid
 Tijd sinds behandeling
VOKK 10-4-2010
PATIENT
ZIEKTE
localisatie
stagering
leeftijd
geslacht
individuele gevoeligheid
BEHANDELING
chirurgie
radiotherapie
chemotherapie
complicaties
VOKK 10-4-2010
TIJD
Wat doet bestraling






Vernietiging van kwaadaardige cellen
Ook van gezonde cellen
Hierdoor verlittekening van weefsel
DNA schade
Geen groei meer
Meer schade bij hogere dosis
VOKK 10-4-2010
Wat doet bestraling







Vernietiging van kwaadaardige cellen
Ook van gezonde cellen
Hierdoor verlittekening van weefsel
DNA schade
Geen groei meer
Meer schade bij hogere dosis
Schade alleen in bestraalde gebied
NB algemene effecten wel bij hormoonuitval
VOKK 10-4-2010
Voorbeeld van schade door bestraling
(Perthes, 1904)
VOKK 10-4-2010
Ewingsarcoom
a) bij meisje van 13 jaar
(b) 10 jaar na radiotherapie
a
b
VOKK 10-4-2010
Wat doet chemotherapie






Vernietiging van kwaadaardige cellen
Ook van gezonde cellen
Hierdoor verval van weefsel
Verlies van functie
Meer schade bij hogere dosis
Sommige organen/weefsels wel, andere niet
VOKK 10-4-2010
Chemotherapie:
Anthracyclines
Cyclofosfamide
MOPP
Bleomycine
Cisplatinum
Vincristine
Corticosteroiden
Alle chemotherapie
hartspier
vruchtbaarheid
vruchtbaarheid
longen
gehoor, nierfunctie
vruchtbaarheid?
polyneuropathie
motoriek
striae, botontkalking, staar?
caries
huidverkleuringen
VOKK 10-4-2010
Voorbeeld van schade door chemotherapie:
Hartspierbeschadiging
door anthracyclines (adriamycine, rubidomycine)
 vroeg (tijdens of < 1 jaar na behandeling)
 laat (> 1 jaar na behandeling)
• 5-10 % klachten
• 20-50 % geen klachten, maar afwijkingen op hartecho
Wat betekent dit voor hun toekomst?
VOKK 10-4-2010
Maar risico op hart- en vaatziekten
ook verhoogd door:

Bestraling van het hart (hartinfarct)

Stofwisselingsstoornissen
•
overgewicht
•
DM type 2
•
verhoging cholesterol, vetten
•
roken
VOKK 10-4-2010
Tweede tumoren
 Andere kanker
 Meestal na bestraling; vaak in bestraalde gebied
(lang interval, 10 jaar of meer)
•
•
•
•
•
Borstkanker
Huidkanker
Schildklierkanker
Botkanker
………….
 Soms ook na chemotherapie (interval 5-10 jaar)
VOKK 10-4-2010
Wat kunnen we er aan doen?
 Langdurige controles
• Voorlichting
• Vroegtijdige herkenning/behandeling
 Wetenschappelijk onderzoek
 Feedback naar de toekomst: preventie
VOKK 10-4-2010
Hoe vaak komen late effecten voor?
Samenvatting diverse onderzoeken 10-25 jaar na diagnose
 Driekwart van de overlevenden van kinderkanker heeft late
effecten, maar de meesten van hen leiden (ondanks beperkingen)
een normaal leven
 Ongeveer een kwart heeft (matig-) ernstige late effecten, die
invloed hebben op hun dagelijks leven
 Een kwart heeft géén late effecten
VOKK 10-4-2010
VOKK 10-4-2010
Dank u voor uw aandacht!
VOKK 10-4-2010