8. Aandoeningen - TU Delft Medewerkers

Aandoeningen
1
2
9
Varroa destructor
DWV
De grootste boosdoener in de wereld van de honingbijen
Het bekendste virus waarvoor varroa een vector is, is
is een insect, een mijt, met de veelzeggende naam Varroa
DWV (deformed wing virus, misvormde vleugel virus).
destructor. Het beestje heeft acht poten, is roodbruin van
De symptomen van dit virus zijn vervormde vleugels,
kleur en heeft de vorm van een knoop met een diameter
een verkort achterlijf en een beperkt leervermogen.
van ongeveer 1,5 mm. Ze kunnen zich alleen maar
Andere virussen hebben symptomen als verlamming,
vermenigvuldigen in het nest van een honingbijvolk. En
onvermogen om te vliegen, uitvallen van haren en
wel als volgt: een vrouwelijke mijt kruipt in een broedcel
acute sterfte. Het is vooral de combinatie van een
van de bij - bij voorkeur een darrencel. Zodra deze cel
besmetting met varroa èn een virus die ertoe kan
met een wasdekseltje gesloten is, legt de mijt haar eitjes
leiden dat een volk instort, vaak al na één seizoen.
op de bijenlarve in de cel. Na verloop van een dag of tien
Tijdige bestrijding van de varroamijt is daarom het
zijn zowel de bij als de mijten volgroeid en gezamenlijk
aangewezen middel om bijenvolken gezond te houden.
verlaten ze de cel. Vervolgens besmetten de mijten weer
Tijdig wil zeggen vóór de productie van winterbijen
andere broedcellen en bijen. De mijten voeden zich met het
begint, zodat het volk met een schone lei het nieuwe
hemolymph (enigszins vergelijkbaar met bloed) van de bij
jaar kan ingaan. Als datum wordt 1 september
en maken daarbij wonden waardoor virussen die de mijt
aangehouden. Bestrijdingsmiddelen zijn oxaalzuur,
met zich meedraagt de bij besmetten.
mierezuur en thymol. Daarnaast zijn er aandacht-
3
4
intensieve biotechnische methodes die zonder
Verspreiding
chemische middelen werken.
Aanvankelijk kwam de varroamijt alleen maar voor
op de Apis cerana, de Aziatische honingbij. De beide
Nosema
insectensoorten evolueerden gezamenlijk gedurende
Nosema apis en Nosema ceranae zijn ééncellige
duizenden jaren en in die tijd ontwikkelden de bijen
parasieten die zich in de middendarm van de
effectieve afweermechanismen. Maar voor Apis mellifera,
volwassen honingbij vermenigvuldigen. Ze veroorzaken
de Europese honingbij, is varroa een nieuwe parasiet. De
ontstekingen en diarree. Bij de nosemaziekte
besmetting vond voor het eerst plaats in de zestiger jaren
functioneren de middendarmcellen niet goed met als
van de vorige eeuw, waarschijnlijk op de Philippijnen.
gevolg een tekort aan allerlei voedingsstoffen. De
Verplaatsing van de Europese honingbij door de mens over
zieke bijen produceren minder voedersap waardoor
geografische barrières heen was er dus de oorzaak van
de volgende generatie zwakker is. Ze leven korter
dat die besmetting nu over de gehele wereld voorkomt.
en verzamelen daardoor minder nectar en stuifmeel.
Uitzondering daarop tot dusverre is Australië. Echter,
Ook de koningin kan ziek worden, stoppen met het
de Aziatische honingbij is inmiddels naar dat continent
leggen van eitjes en binnen enkele weken doodgaan.
overgestoken en met de bij de varroamijt. Ook daar
Bijen hebben een natuurlijk afweermechanisme tegen
bestaat dus nu de mogelijkheid van de overstap van de
nosema dat naar behoren werkt als er voldoende
mijt naar de Europese honingbij.
stuifmeeldracht is. Is die onvoldoende, dan kan de
5
parasiet toeslaan. Om nosema te voorkomen kan
8
Virussen
het dus nodig zijn om met de bijen te reizen naar
Bijen zijn gevoelig voor meerdere virussen. Binnen een
waar wel dracht is. Aanvullend, het ontsmetten van
volk kunnen ze van de ene op de andere bij overgedragen
materialen waarmee gewerkt wordt, zorgen voor
worden, ofwel kunnen besmette bijen die zich vervliegen
een schone drinkplaats en het opruimen van ernstig
een ander volk besmetten. Deze virussen bestonden al
besmette volken. Medicijnen om nosema te bestrijden
voordat de varroamijt opdook maar hun uitwerking was
zijn binnen de EU niet toegelaten. Infecties met de
veel minder desastreus omdat de verspreiding en de
varroamijt, virussen en nosema zijn de belangrijkste
vermenigvuldiging ervan beperkt bleef. Varroa blijkt een
oorzaken van verzwakking en dood van bijen en
vector te zijn, dat wil zeggen een drager en verspreider,
bijenvolken. Andere plagen zijn Amerikaans vuilbroed,
voor een aantal van die virussen.
Europees vuilbroed, de tracheemijt, de grote wasmot,
kalkbroed en amoebeziekte. Herkenning en bestrijding
van al deze aandoeningen vragen veel kennis van
zaken. In alle gevallen is aandacht voor de hygiëne
van het bijenvolk van groot belang.
6
1. Twee darrenpoppen van verschillende leeftijd, uit hun cel gehaald.
Geparasiteerd door varroamijten. Auteur: Waugsberg, Wikipedia.
2. Varroamijt, Varroa destructor, op een honingbij.
Bron: USDA Agricultural Research Service, Wikipedia.
3. Misvormde vleugel virus (DWV, deformed wing virus), overge bracht op de bij door de varroamijt. Auteur: Shawn Caza, Wikipedia.
4. Tracheemijt, Acarapis woodi. De tracheemijt leeft en vermenigvul digt zich in de ademhalingsbuizen (tracheeën) van honingbijen, voedt
zich met hun lichaamssap en verstopt de buizen met zijn uitwerpse len, zodat de bij uiteindelijk stikt. Bron: http://moblex.bikuben.org
5. Amerikaans vuilbroed, Paenibacillus larvae, is een bacterieziekte
van het broed van honingbijen. De met de bacterie geïnfecteerde
larven gaan dood, verslijmen en drogen later in. Er is ook een
Europese variant van deze ziekte. Auteur: Tanarus, Wikipedia.
6. Kalkbroed in verschillende stadia. Kalkbroed wordt veroorzaakt
door de schimmel Ascosphaera apis. De sporen worden via de
mond opgenomen en ontkiemen in de darm van de larve. De larve
bezwijkt hieraan. Er kan zo een kalkwitte mummie ontstaan.
Auteur: Rob Syder, http://beeinformed.org
7. Grote wasmot, Galleria mellonella.
Wasmotten leggen hun eitjes in bijenkasten; de larven vreten de
was, het stuifmeel en de honing. Auteur: Sarefo, Wikipedia.
8. Een bijenvleugel is opgebouwd uit een voorvleugel en een achter vleugel die bijeengehouden worden door een hamulus, een kleine
haak. Als de bijen een k-vleugel hebben functioneert die hamulus
niet langer en ziet de vleugel er uit als de letter ‘K’. De bij kan dan
niet meer vliegen. Dit kan duiden op nosema.
Auteur: Danny Jensen, http://beekeeperlinda.blogspot.com
9. De voorkant van de bijenkast is bedekt met faecaliën en dode
bijen voor de kast. Dit kan duiden op nosema, eencellige para sieten. Dit is nog geen garantie dat het ook werkelijk nosema is;
ook andere ziektes hebben deze symptomen. Zekerheid is er pas
na analyse van de maaginhoud van bijen die dood voor de kast
liggen. Bron: http://www.brushymountainbeefarm.com
7
TU Delft