De kweek van (keuken)kruiden

De kweek van (keuken)kruiden
Info verzameld in opdracht van Velt Midden Brabant
door Luc Vanhoegaerden
De kweek van (keuken)kruiden
Inleiding
• Kruiden en specerijen
• Soorten kruiden
• Zaaien, stekken of aankopen
• Plaats in de tuin
• Kruiden als gezelschapsplanten
• Grond en bemesting bij kruiden
• Kruiden in potten
• Kruiden in de winter
Aan de slag
• Zelf keukenkruiden zaaien
• Zaaigrond
• Groeifactoren
• Zaaimethoden
• Stekken en scheuren van kruiden
Uitwisselen eigen ervaringen
Keukenkruiden versus Specerijen
Met specerij wordt verwezen
naar een smaakmaker, afkomstig
uit voornamelijk tropische
klimaten.
Een keukenkruid is een
smaakmaker afkomstig van
een groene plant die meestal
groeit in een gematigd
klimaat
Daarbij wordt veelal het
gedroogde en vermalen kruid
gebruikt, afkomstig van blad,
stengel, bloem of wortel
Voornamelijk het verse
bladgroen en stengels
worden gebruikt als
smaakmaker
wilde kruiden, keukenkruiden, geneeskrachtige planten,
verfkruiden, theekruiden, geurkruiden,…
Keukenkruiden zijn volgens Van Dale’s Groot Woordenboek:
Kruiden die bij de bereiding van spijzen gebruikt worden
Courante keukenkruiden zijn:
tijm , laurier, peterselie,
bonenkruid, lavendel,
koriander, basilicum,
bieslook, bernagie,
citroenmelisse, lavas, dille,
dragon, kervel, marjolein,
pepermunt, rozemarijn,
salie, venkel
Minder courant zijn:
hysop, kerrieplant, pimpernel,
citroenverbena, citroengras
Keukenkruiden zijn er in soorten
Bij de keuze van de teeltmethode zal men moeten nagaan of:
•
•
•
•
•
•
•
•
Eenjarig, tweejarig of doorlevend kruid?
Met houterige of zachte plantdelen?
Hoog en laag kruid?
Schaduw of zon minnend?
Al dan niet vorstgevoelig?
Al dan niet zich spontaan uitzaaiend,of niet?
Zuidelijk type of meer noorderlijke plant
Woekerend of niet?
Dit bepaalt:
• De finale standplaats
• De gebruikte opkweek methode
• Het tijdstip van de opkweek
Keukenkruiden zaaien, stekken of aankopen?
Het uitgangsmateriaal verschilt:
Zaad wordt
°uitgezaaid onder bescherming
°jonge plantjes worden verspeend
°planten worden in pot of in
volle grond uitgezet
°rechtstreeks zaaien aangewezen
voor : bernagie, dille, kervel, koriander,
peterselie,rucola, kerssoorten
Stek van bestaande plant
°gesneden uit materiaal van groeitop
°stek wordt uitgezet in stekgrond
onder bescherming
° bewortelde stek wordt uitgeplant
Aangekochte plant
°wordt in de handel gekocht tijdens
de wintermaanden
° wordt in pot verder grootgebracht
°wordt uitgezet in volle grond
Waar kan je (keuken)kruiden zetten?
– in een kruidentuin
– op een kruidenspiraal
– in de rots- of grindtuin
– op terras in potten
– tussen de groenten
– in de bloemenborder
– kweken binnenshuis
Het kruidentuintje naast de keuken
•
5 tot 6 m2 oppervlakte volstaat al
•
Zeker zonnige standplaats voorzien bij
rozemarijn, tijm, hysop, bonenkruid, dille
•
Bieslook, munt, mierikswortel, lavas,
rucola, muntsoorten, salie, kervel,
koriander, bernagie kunnen desnoods
ook in de halfschaduw
•
Dille, peterselie en bernagie met
regelmatige tussenpauzes uitzaaien om
als jong kruid te oogsten
•
Kervel, venkel en koriander zijn koude
gevoelig. Pas ter plekke zaaien eind april
•
Dille, bernagie, venkel, tuinkers,
koriander, bonenkruid, bieslook en
peterselie kunnen minder goed tegen
verplanten
Keukenkruiden als gezelschapsplanten
Een gezonde tuin door mengcultuur, Gertrud Franck ISBN 90 6410 151 5
Planten die elkaars gezelschap zoeken, Helen Philbrick, ISBN 90 6045 895 8
Onderzoek op mengteelten – zie combinatietabel
Volgens Gertrud Franck kan men:
•
•
•
Bieslook bij aardbei zetten, gunstig of niet?
•
•
•
Relatief weinig wetenschappelijk
onderzoek op gedaan
Enkele gespecialiseerde boeken
Vooral eigen ervaringen die
circuleren onder tuiniers
•
•
•
Keukenkruiden als gunstige
gezelschapsplanten tussen de
groenten zetten
Keukenruiden inzetten als
bescherming tegen schadelijke
organismen
Keukenkruiden gebruiken als
gierplanten
Keukenkruiden als voorteelt
inzetten als bodemverbeteraars
Keukenkruiden gebruiken als
hulp bij de bodembedekking
Keukenkruiden inschakelen als
nuttige planten in de compost
Keukenkruiden als gezelschapsplanten
Enkele interessante combinaties zijn volgens Gertrud Franck:
•
•
•
•
•
•
Dille mee zaaien tussen de wortelen en tussen kolen en rode biet zetten
Kervel mee zaaien tussen de slaplanten en andijvie
Bonenkruid uitplanten tussen de bonen
Basilicum tussen augurken, courgette en venkel en in de serre bij tomaat
Bernagie mee zaaien met koolrabi en kolen
Peterselie naast ui en tomaat zetten
Mengteelt met keukenkruiden zou op die manier:
• Schadelijke insecten misleiden of verdrijven
• Nuttige insecten (bestuiving) aantrekken
• De wortelgroei positief beïnvloeden
• De grond gezond houden door werkzame stoffen af te scheiden
• Buurplanten stimuleren in hun groei
Keukenkruiden in potten
Enkele voordelen:
•
•
•
•
•
Kan voor de meeste keukenkruiden
Pot houdt woekerende kruiden onder controle
Meeste soorten verdragen goed de droogte in
de pot
Kunnen binnen beschermd overwinteren
Handig, kort bij de keuken
Handig te kweken in potten zijn:
•
•
•
•
Citroengras
Citroenverbena (Verveine)
Rozemarijn
Laurier
Moeilijker te kweken in potten zijn:
•
Dille, venkel, kervel (dieper wortelende
gewassen)
De keukenkruiden in de winter
•
Groenblijvende kruiden kan men
buiten beperkt blijven oogsten:
salie,rozemarijn,bonenkruid,tijm,
hysop en lavendel
•
•
Zuiderse snelgroeiende
bladplanten hebben voor
optimale groei meer dan 16 uur
licht van voldoende intensiteit
nodig bijv. basilicum
•
(Sub)tropische soorten gedijen
beter binnenshuis :
chinese bieslook, jamaicatijm,
citroengras, mexicaanse koriander
Mexicaanse koriander
Ideaal voor kruiden op de
vensterbank is 16 tot 20°C :
munt, oregano, marjolein,laurier,
koriander, rucola
Jamaicatijm
•
Groeiloten geregeld inkorten om
dichte groei te behouden
De meerjarige keukenkruiden in de wintertuin
•
Sommige meerjarige keukenkruiden zijn bovengronds
overblijvend, bij andere sterft het gewas ogenschijnlijk af
•
Bij groenblijvende soorten zoals rozemarijn en tijm is enige
vorstbescherming noodzakelijk
•
Vorstschade, dorre, bruine twijgen worden in april weggesnoeid
bij de voorjaarsopsmuk. Snoei terug tot op levendige
plantendelen.
•
Bij niet groenblijvende soorten in het voorjaar (maart april) dorre
takjes en bladeren verwijderen
•
Salie nooit te diep insnoeien, de planten overleven het niet.
Grond en Bemesting bij keukenkruiden
Grond
•
Bij teelt in potten onderaan potgrond met
laagje van 15 cm cocopeat bovenaan
(vochtbehoud)
•
Leem- en zandleemgrond is optimaal voor
kruidenteelt
•
In volle grond voldoen zandgronden voor
kruidenteelt mits gepaste bemesting
•
Zware kleigronden doorlaatbaar maken met
inwerken van organische stof
(bodemstructuur en waterhuishouding)
•
•
Bemesting
•
Ook kruiden behoeven bemesting.
Basisbemesting bij aanleg kruidentuin per
are 10 kg lavagruis en 3 kg zeewierkalk.
Onderhoudsdosis jaarlijks per are 500 kg
verteerde compost inwerken
Richtwaarden volgens Ewald Köneman
•
Verteerde organische mest of kompost
oppervlakkig inwerken in vroege voorjaar of
de herfst
•
Niet té veel kalk inwerken, want dat
beïnvloedt de smaak van de kruiden
Meerjarige planten kunnen tot maximaal 5
jaar op de dezelfde plaats blijven. Beter is
regelmatig de pollen te scheuren en
verplaatsen op andere plek in de kruidentuin.
•
Grootbladige kruiden zoals basilicum tijdens
de zomer vloeibare bijbemesting geven
(compostthee) verbetert het aroma
Zo niet komen ze sneller in bloei.
•
Kleinbladige soorten (Middellandse
zeegebied) niet te veel bemesten. Verlies van
smaak.
Eénjarige kruiden telkens weer op andere
plek in de kruidentuin zetten
Zelf je kruiden zaaien
• Licht kan het kiemen van zaden bevorderen of belemmeren.
Men spreekt van donkerkiemers en lichtkiemers.
Licht remt het kiemproces af bij donkerkiemers, maar bij
lichtkiemers geeft licht de prikkel om te gaan kiemen.
• Het zaad van lichtkiemers wordt niet of slechts zeer weinig
afgedekt. Typische lichtkiemers zijn basilicum en peterselie
• Donkerkiemers zijn zaden die in het donker, bedekt door een
laagje aarde, zullen kiemen. Dat laagje is twee tot driemaal de
dikte van het zaad, dus vaak maar een paar millimeter dik.
Donkerkiemers zijn bijvoorbeeld salie en koriander
• De meeste kruiden hebben zeer fijne zaden en worden eerder
oppervlakkig gezaaid
• De laatste jaren worden keukenkruiden in de handel ook
aangeboden als zaadschijven o.a. bij de Velt bestellijst biozaden
Algemene groeifactoren nodig voor kieming
•
Voldoende zuurstof –lucht- in de omgeving van het zaad is zeer
belangrijk. Losse zaaigrond met voldoende luchtgaten is
onontbeerlijk voor de kieming. Bij een te hard aangedrukte
zaaigrond of door te natte grond wordt de kieming sterk geremd
en kan het zaad zelfs afsterven.
•
Een juiste temperatuur is één van de belangrijkste factoren bij de
kieming.
Temperatuur heeft een rechtstreekse invloed op een goede
opkomst en op de kiemsnelheid.
•
Er is een belangrijk onderscheid tussen verschillende soorten
zaden. Bepaalde zaden vragen geen specifieke temperatuur terwijl
andere slechts kiemen bij een welbepaalde temperatuur.
Veel soorten hebben een minimum, maximum en optimum
temperatuur waarbij kieming optreedt.
Men onderscheidt:
– koude verdragende soorten, die kiemen bij uiteenlopende temperaturen,
(tussen 5 en 30 graden Celsius);
– koude vereisende soorten die in het najaar kiemen, als de temperatuur
voldoende gezakt is
– warmte vereisende soorten, tropische en subtropische kruiden die een
minimum van 15 graden Celsius vragen.
– Een koudkiemer wil zeggen dat het zaad een bepaalde koudeperiode
nodig heeft om te ontkiemen.
Zaaigrond
Zaai- en stekgrond
• Is arm aan voedingstoffen
• Is water doorlatend
• bevat turfachtig materiaal dat de grond luchtig maakt
Potgrond (verspenen)
• Beperkte aanbreng voedingstoffen
• Goed vochthoudend vermogen
• Luchtige structuur
Velt basisrecept voor potgrond:
4 delen tuingrond (bij voorkeur zandleem)
4 delen verteerde compost
2 delen grof zand of rijnzand
Tuinier je op klei voeg dan meer zand toe
Bij zanderige tuingrond vervang je het
zand door bladcompost.
Perliet toevoeging
Geëxpandeerd vulkanisch gesteente
Verhoogt vochthoudend vermogen
Richtwaarde max. 10 % volume toevoeging
Cocopeat vervangt turf (minder ecologisch)
•
Zaaibakje gelijkmatig vullen met
zaaigrond tot enkele cm onder de
rand. Druk dan zachtjes en
gelijkmatig aan met een plankje of
een stuk plaat. Voorzie een
gietrand van minstens1 cm.
Hoe kruiden zaaien?
•
Grote zaden kunnen één voor één
op rijtjes uitgelegd worden.
Kleinere zaadjes mengen met een
beetje wit zand of basaltmeel,
waardoor ze regelmatiger kunnen
verdeeld worden.
•
Strooi met een zeef na het
uitleggen van de zaden een laagje
fijne dekaarde over de zaden
ongeveer 2 keer zo dik is als de
zaden zelf. Druk daarna nog even
lichtjes aan met een plankje.
•
De zaaidichtheid hangt af van de
tijdsperiode dat de plantjes in het
bakje moeten blijven staan. Als de
kiemplantjes zullen verspeend
worden kan je zeer dicht zaaien.
Als ze langer blijven staan, zijn
grotere afstanden vereist.
•
Bovenop strooien we een dun
laagje wit zand dat licht zal
weerkaatsen naar de jonge
plantjes. Het steriele zand zal er
ook voor zorgen dat er minder
gevaar is voor beschimmelen van
het zaad
Hoe voorzaaien?
•
Vlak na het zaaien geef je water
met een gieter met fijne broes of
nevelspuit. Let op dat er zich geen
plasjes vormen zodat zaadjes
wegdrijven.
•
Bedek het bakje daarna met een
doorzichtige plaat en zet het op
een warme plaats, ongeveer 20°C
is ideaal. Eventueel als extra
isolatie mag er na het uitzaaien
een vel krantenpapier over, dat er
wel weer af moet van zodra het
zaad zichtbaar gekiemd is.
•
Controleer regelmatig of de grond
in het bakje nog nat genoeg is.
Wanneer er zich te veel
condenswater op de dekplaat
vormt zet je ze op een klein
kiertje.
•
Van zodra de kiemplantjes boven
staan steek je een houtje tussen
de rand en de glasplaat zodat er
wat (droge) lucht binnenkomt. Dat
belet dat de plantjes altijd nat
zouden staan en gaan schimmelen.
Van dan af let je goed op dat de
grond niet te veel uitdroogt.
•
Bij opkweek kort bij het venster,
zal je zien dat de kiemplantjes
naar het licht toe groeien. Om
scheef groeien te voorkomen moet
je de bakjes regelmatig een paar
keer per dag omdraaien.
•
Als de jonge plantjes voldoende
groot zijn geworden, kan je ze als
tussenstap 'verspenen' in
individuele opkweekpotjes
vooraleer ze uitgezet worden op
hun definitieve standplaats
•
Zodra zaailingen de eerste
paar kiemblaadjes hebben
gevormd beginnen ze snel
mekaar te verdringen.
•
Dan is het tijd om de jonge
plantjes wat meer ruimte te
geven en te 'verspenen' in
andere bakjes of bloempotjes
waar ze meer licht en ruimte
krijgen om verder te groeien.
•
Hou zaailingen tijdens het
verspenen bij de blaadjes
vast. Til ze nooit op bij het
nog breekbaar stengeltje.
•
Plant de zaailingen wat dieper
uit dan ze in de zaaibak
stonden, maar zorg er voor
dat het groeipunt boven de
grond blijft.
•
Bemest de jonge plantjes niet,
want jonge zaailingen hebben
nog niet veel voedsel nodig
Verspenen
Waar zaaibakjes zetten?
•
Binnenshuis is het meestal wel warm
genoeg is om het zaad te doen kiemen,
maar meestal is de lichtsterkte
onvoldoende om sterke plantjes te kweken.
•
Jonge plantjes hebben veel licht nodig om
een stevige en gedrongen groei te krijgen.
Zo niet rekken ze te fel uit en worden ze
verzwakt
•
Daarom zijn een veranda of een brede
vensterbank gericht naar het zuiden het
best geschikt voor de voorkweek
•
Zet de bakjes zo kort mogelijk bij het raam
•
Hoe hoger de omgevingstemperatuur is,
hoe meer licht er moet zijn om een
evenwichtig gebouwd jong plantje te
bekomen
Keukenkruiden vermeerderen
Via stekken
•
•
•
•
•
Kopstek nemen van de hoofdof zijscheut
Blad wat inkorten om
verdamping te beperken
Stekken uitzetten in stekgrond
(eventueel in water wortel laten
trekken)
Bedekken met doorzichtig kapje
om vochtverlies te beperken
Stekgrond mengsel van fijne
turf en zand (1:1)
eventueel aangevuld met
vochthoudende korrels perliet
of vermiculiet
Via scheuren
•
•
•
•
Bij overblijvende planten
Kruiden die zich in het voorjaar
ontwikkelen best scheuren in
het najaar en andersom
vb: bieslook scheuren najaar
dragon in het voorjaar
Scheuren van de stevig
uitgegroeide wortelpollen, de
buitenkanten uitplanten
O.a. toepasbaar bij tijm, lavas,
lievevrouwebedstro, munt,
citroenmelisse,….
Keukenkruiden:
basilicum bonenkruid
dragon lavendel
salie tijm oregano
hysop citroenmelisse
Groenten:
komkommers
koolsoorten
tomaten
zeekool
Wat kan men stekken?
Demo : Stekken van laurier
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wordt best gestekt in de herfst (sept. - november)
Onder bladpaar stengel met scherp mes afsnijden
De lengte van de stek bedraagt ongeveer 10 cm
Verwijder eerste twee bladparen direct boven snede
De bladogen daarbij niet beschadigen
De overige bladeren laat u op de stengel staan
Knip de top van de stengel af
Verhouding stekgrond 1 deel bladaarde 2 delen zand
Een laagdikte stekgrond van 15 cm is goed
Het grondmengsel begieten met water
Met een stokje een gaatje in het grondmengsel
Steek de stek ongeveer2 cm hierin, wat aandrukken
Kistje of bak met glasplaat of plastic folie afdekken
Lucht af en toe de glasplaat of folie even af te halen
De temperatuur moet boven de 20 graden gehouden worden
Laat de stek minstens drie maanden in de grond staan.
Waar meer info vinden over keukenkruiden?
•
in de gespecialiseerde boekhandel
•
via diverse sites op het internet o.a.
http://zaaikalender.com/kruidenkweken/
•
in kruidenkwekerijen zoals Ecoflora
www.ecoflora.be
•
in de Velt publicatie Sierlijk en
kruidig
•
tijdens de Velt activiteiten in ons
kruidenjaar 2015