lesontwerp-08.03.2015-Volwassenen - KU Leuven-blog

Lesontwerp Portaelschool schilderkunst - Volwassenen-DKO
Titel
Verdeel en heers met blauw en bruin
Opdrachtomschrijving
De leerlingen maken het schilderij af door de toets van Cezanne uit te proberen, dit
gebeurt vanuit de opdeling van het beeld in verschillende kleurenvlakken. Deze
schilderstijl wordt vergeleken met de opdeling van een digitaal beeld door middel van
pixels en hun grootte. In een nieuw opdracht voor een schilderij maken ze kennis met de
kunstenaar Paul Klee. In dit schilderij leren ze het beeld imaginair op te delen in een
bepaald rasterpatroon die ze invullen met de juiste toonwaardes. Ze gaan tewerk net
zoals een beeld wordt opgedeeld in pixels.
Beginsituatie
Volwassenen maken kennis met allerlei schildermediums. Sommige hebben al reeds
ervaring met verf en schilderstechnieken. De groep varieert in leeftijden.
Doelstellingen
Kunnen het beeld opdelen volgens de verschillende kleurenvlakken.
Zien het verband in tussen lijntekening en schilderij.
Gebruiken de toonwaardes van blauw of bruin in hun schilderij.
Bekijken een beeld enkel op vlak van kleurvlakken.
Kunnen kleurvlakken omlijnen met potlood.
Kunnen de kleuren omzetten in toonwaardes van blauw of bruin
Gebruiken een schilderstoets bij het schilderen.
Zien in dat rechtstaand schilderen een andere manier van schilderen bied.
Nemen afstand van hun schilderswerk.
Vullen het beeld op met toetsen verf
Brengen met een bepaald ritme de verftoetsen aan.
Zien in dat het beeld opdelen in pixels, een vereenvoudiging is van toonwaardes.
Maken een vereenvoudigd landschapsbeeld door enkel de kleurenvlakken uit te beelden.
Spelen met variabele indelingen van het vlak.
Didactisch materiaal
Boek over repertoire van Cezanne en boek over de schetsten en aquarellen van Cezanne,
boek over repertoire van Paul Klee en een boek over de tekeningen van Paul Klee.
Afbeeldingen van pixels door digitaal beeld te verkleinen in resolutie. Afbeeldingen van
landschappen (geknipt uit ‘Europa’s wondere schoonheid’)
Gereedschappen en materialen
Gouache, water, borstels, kalkpapier, schildersoppervlak, potlood en gom, houte
panelen, schilderspaletten (karton).
Klasorganisatie
Drie tafels in het midden van lokkaal (gebruik schildersmateriaal en afbeeldingen van
landschap), tekentafels in cirkel rond de materialentafel.
Leerinhoud
Vanuit het lichaam schilderen:
Door rechtstaand te schilderen wordt het onmogelijk om een schildertechniek uit te
oefenen waar je heel precies aan de slag gaat. Rechtstaand schilderen breekt met de
gewoonte op je penseel vast te houden zoals een potlood. Je breekt met de gewoonte
om vanuit een tekening te schilderen. Het biedt nieuwe invalshoeken om met
kleurenvlakken te schilderen. De contrasten bestaan hier niet via een scheiding door een
lijn, maar door een kleurcontrast. Rechtstaand schilderen is ideaal om een schildertoets
te gebruiken. Er wordt niet meer vanuit de pols geschilderd, zoals bij gebruik potlood,
maar vanuit de arm. Vanuit de arm kan je vele dynamischer je schildersoppervlak invullen.
Afstand nemen van je schilderij:
Omdat je vele sneller je schildersoppervlak kan invullen is het nodig om je actief van op
een afstand te bekijken. Door je schilderij kleiner te zien, krijg je beter overzicht van je
schilderij. Op die manier kan je werken aan de juiste composities binnen je vlak.
Schilderen met een ritme:
Met een bepaald ritme schilderen, brengt men aan door een consequentie te brengen in
hoe je de verftoets aanbrengt. Door over het ganse oppervlakte hetzelfde ritme aan te
houden krijgt men een homogeniteit in het beeld.
Gebruik van een schilderspalet:
Een palet is een dunne houten plank, meestal goed in de lak waarop een kunstschilder de
verf kan mengen. In het palet zit meestal een gat waar de kunstschilder zijn of haar duim
doorheen kan steken. De vorm is traditioneel rond, maar tegenwoordig ook vaak
rechthoekig. De verf uit de tube wordt in hoopjes op het palet aangebracht. Daarna
zullen over het algemeen verschillende kleuren door elkaar gemengd worden met een
kwast of met een paletmes. Een rechtshandige schilder laat het palet op zijn linkerarm
rusten, zodat de rechterhand vrij gebruikt kan worden om de verf op te nemen en op het
kunstwerk aan te brengen.
CEZANNE: Kunstschilder Cézanne wordt gerekend tot het postimpressionisme, de
stijlperiode die volgt op het impressionisme. Zonder Cézanne had het werk van Pablo
Picasso en Georges Braque - de vernieuwende kunstenaars van het latere kubisme - er
beslist anders uitgezien dan zoals we het nu kennen. In zijn vroege periode schildert
Cézanne met grote gebaren en donkere kleuren met hier en daar een licht accent. Zijn
schilderstijl verandert echter ingrijpend als hij de impressionisten leert kennen, daarin
beïnvloed door zijn vriend Camille Pissarro. Hij sluit zich bij hen aan samen met Édouard
Manet en Auguste Renoir in het Café Guerbois. Het gevolg is dat hij vanaf 1870 in lichtere
kleuren schildert en ‘en plein air’, in de buitenlucht.
Op zoek naar de innerlijke wetmatigheid der dingen
In tegenstelling tot de impressionisten zoekt hij niet de vluchtige impressie weer te
geven, maar keert zijn aandacht naar het nuchtere voorwerp en wil door de kennis van
vorm, opbouw en kleur tot de kern van een object doordringen. Hij wil de wet der dingen
achterhalen, de oerbeweging waaruit ze zijn ontstaan. Bijvoorkeur schildert hij stillevens,
figuren en naaktstudies, evenals landschappen, vooral de Montagne Sainte-Victoire,
waarvan hij meerdere varianten maakt. Volgens hem kan men dit slechts uitbeelden
wanneer men de natuurwet en de structuur, die dit bergmassief vormden, aanwezig
voelt. Het schilderij wordt een geordend beeld
De wet die de natuur ordent, moet vertaald worden in de wet die het schilderij ordent.
Hij gebruikt geen lijnen meer voor de contour van zijn vlakken, geen schaduwnabootsing
voor reliëf en modelé, maar bij schept vormen en diepte door volle kleurvlakken van
verschillende intensiteit naast elkaar te plaatsen. Vorm is kleur, beweert hij, en men moet
de vormen oproepen door de harmonie van de kleuren. De kleur is constructief. Voor
hem is het doek een geometrisch vlak en de bouwstenen ervan zijn eenvoudige
geometrische vormen. 'Men behandeld de natuur naar cilinders, bollen en kegels en
brenge het geheel in een juist perspectief, zodat elke zijde, van een voorwerp, elk vlak
naar een centraal punt van het schilderij voert.' Sinds de renaissance lag het centrale punt
van waaruit een schilderij werd gezien, buiten dit schilderij. Nu ligt het binnen het doek en
vanuit dat centrale punt worden kleurmassa's en vlakken geordend en harmonisch tegen
elkaar afgewogen. Met deze nieuwe visie is Cézanne het vertrekpunt geworden voor een
groot gedeelte van de moderne kunst, zowel voor het fauvisme, kubisme,
expressionisme en zeker voor constructivisme en geometrische abstractie. Bij ons zijn
o.m. Rik Wouters en Jean Brusselmans direct door hem beïnvloed.
PAUL KLEE: Paul Klee is tot in 1910 vooral tekenaar en lijnfantasieën zijn z'n geliefkoosde
uitdrukking. Sedert 1912 door innige vriendschap met Kandinsky verbonden, schenkt hij
de kleur een voorname plaats. Ook zijn werk geeft zielstoestanden weer. Zijn innerlijke
ervaringen en dromen geeft hij niet abstract weer zoals Kandinsky, maar zij blijven
gebonden aan allerlei herinneringselementen uit de werkelijkheid, vrij en onafhankelijk
gebruikt. Daardoor verenigt zijn werk de vormvrijheid van de abstracte kunst met de
werelden van het surrealisme en met de fantasie van de droom, die gaat van de verrukte
blijheid van de kinderdroom tot de demonische dreiging van de hallucinatie. Reeds in
1920 wordt hij leraar aan het Bauhaus.
Lesverloop
1. Afwerken schilderij:
Jullie zijn vorige les aan een schilderij begonnen, door het blad eerst op te delen in
verschillende vlakken en deze in te vullen met de juiste toonwaardes in de kleur blauw of
bruin. De focus vandaag zal liggen in de toets waarmee je de verf aanbrengt. Jullie gaan
verder werken aan het schilderij door het te bewerken met de befaamde toets van
Cézanne. Jullie gaan een schildersezel gebruiken om de toetsen te kunnen aanbrengen.
OPDRACHT: kies elk een ezel en breng deze op de plek waar je wil staan. Maak een
schilderspalet met de kleuren van je schilderij. Plaats op je ezel een plank en plaats
daarop je schilderij.
2.Toets
Een toets brengt men aan vanuit de arm en niet vanuit de pols. Omdat je rechtstaat kan je
nu ook voldoende afstand nemen van je werk om een overzicht te krijgen van je schilderij.
Dit helpt in het bepalen van een juiste compositie in kleuren. Voor de toets werkt je eerst
met de donkerste kleur en dan pas met lichtere kleuren tot dat je afwerkt met enkel de
witte kleurentoetsen. Een toets maakt de vorm van de omtrek van je penseel, dus is het
onmogelijk om de lijnen die je getekend hebt, in te vullen. Deze oefening is niet een naar
waarneming, maar een oefening in de schildertoets aanbrengen en de juiste toonwaardes
aan te brengen. De lijnen dienen als hulpmiddel om de verschillende toonwaardes uit
elkaar te houden. Bij de afbeelding die verdeeld is met Pixels heb je al een mooi
voorbeeld van hoe jij zal werken met de toonwaardes. In de afbeelding van pixels zie je
ook geen lijnen meer, enkel vlakjes van dezelfde grootte. Zo zal jou schilderij er ook
uitzien.
OPDRACHT: Deel jou schilderij in allerlei kleurvlakken doormiddel van de toets van je
penseel en gebruik je onderlaag als hulpmiddel om de juiste toonwaarde aan te halen.
3. Boeken
-Cezanne
Als je de landschapschilderijen bekijken van Cezanne, zien we dat hij het beeld opbouwd
met verschillende kleurenvlakjes. In tegenstelling tot de impressionisten, die het licht
probeerde te vatten in een vluchtige impressie, probeerde Cezanne de ware vormen der
dingen te achterhalen. Hij werkte met overlappende toetsen en probeerde zo de diepte
in het landschap te vatten. Hij deelt als het ware zijn beeld op in verschillende
kleurenvlakken, die hier niet naast elkaar, zoals bij Paul Klee in een surrealistische setting,
maar over elkaar worden aangebracht, vanuit een geordende wetmatigheid zo de
realiteit probeert te vatten.
4. Imaginair landschap
Voor diegene die hun schilderij af is werken aan een volgend schilderij en gebruiken
daarvoor dezelfde afbeelding. Net zoals de vorige opdracht breng je de toonwaardes
over in een schilderij. Het is de bedoeling dat je de afbeelding van het landschap
vereenvoudigd weergeeft in een soort rasterpatroon. Gebruik hiervoor je verbeelding.
5. Boeken -Paul Klee
Deze artiest brengt voornamelijk een eigen droombeeld van het landschap. Hij
abstraheert het landschap door de kleuren op te delen en te begrenzen in vlakken. De
schilderijen evolueren vanuit een abstracte taal waarbij er niet meer getoetst wordt naar
de directe werkelijkheid. Zo is de lucht hier bijna niet meer te onderscheiden met het
aardse gedeelte. Zijn abstracte schilderstijl is geëvolueerd vanuit zijn tekeningen. De
vereenvoudiging van het landschap neemt plaats door het schilderij op te bouwen vanuit
zijn lijntekeningen. In de lijntekening wordt alles in platte vlakken weergegeven waardoor
er makkelijker een onderzoek gedaan kan worden naar de verschillende
kleurencombinaties. Hij gaf ook les over vormleer in Bauhaus.
-Pixel
Deze geordende schilderstijl deed mij denken aan het rasterpatroon die pixels brengen in
een digitaal beeld met een lage resolutie. Vanuit dit raster wordt het beeld in kwestie
opgedeeld in verschillende kleurenvlakken. Jullie gaan straks ook jullie beeld opdelen in
de kleurenvlakken naar keuze. Je kan net zoals bij een digitaal beeld, je beeld proberen
op te delen in allemaal vierkantjes. Focus je enkel op de verschillende kleurvlakken die de
opdeling van je beeld zal bepalen.
6. Verdelen en vergeten
de vorige oefening heb je de verschillende toonwaardes uit je afbeelding gehaald echter
in 1 kleur. Voor deze oefening mogen jullie 2 kleuren naar keuze gebruiken en de
toonwaardes er terug uithalen. Deze keer vertrek je niet vanuit een lijntekening maar ga
je direct op je groot blad te werk. Je brengt de verschillende toonwaardes aan in een
bepaald rasterpatroon. Je probeert het landschap te benaderen in enkel vierkantige
vlakken.
OPDRACHT: Maak een imaginair landschap dat bestaat uit allerlei kleurenvlakken. Gebruik
de verschillende toonwaardes die verscholen zitten in je afbeelding en breng deze in je
schilderij in een bepaald rasterpatroon. Deel je afbeelding imaginair op en schilder dit
ingebeelde rasterpatroon naar de juiste toonwaardes.