gezond zwanger door een evenwichtige voeding

gezond
zwanger
door een
evenwichtige
voeding
Voeding voor en tijdens de zwangerschap.
Waar moet je specifiek op letten?
Tijdens de zwangerschap moet het lichaam van de moeder ervoor zorgen dat de foetus
voldoende voedingsstoffen krijgt. Een evenwichtige en gevarieerde voeding is dus zeer
belangrijk, zowel voor de moeder als voor het ongeboren kind. Het is ook essentieel dat
de moeder al voor de zwangerschap voldoende reserves heeft. Het is dus aan te raden dat
toekomstige moeders ook voor de zwangerschap eten volgens de aanbevelingen voor een
gezonde voeding. Als richtlijn hiervoor kan de actieve voedingsdriehoek (zie achteraan
brochure) gebruikt worden.
Het is een fabeltje dat een zwangere vrouw moet eten voor 2. Voor bepaalde voedingsstoffen
zijn er inderdaad extra’s nodig voor en/of tijdens de zwangerschap, maar deze kunnen beperkt worden wanneer vertrokken wordt van een gezonde basisvoeding. De kwaliteit van de
voeding is dus uiterst belangrijk om ervoor te zorgen dat de foetus alle belangrijke voedingsstoffen krijgt.
Tijdens de zwangerschap moet een vrouw niet eten voor twee, maar wel twee keer zo
goed eten!
Voor de moeder draagt een gezonde voeding bij tot het vlot verlopen van de zwangerschap,
en het minimaal last hebben van allerlei ‘kwaaltjes’ (zoals ochtendmisselijkheid) en tot een
vlottere recuperatie na de bevalling. Een evenwichtige en gevarieerde voeding tijdens de
zwangerschap is nodig voor een optimale groei en ontwikkeling van het ongeboren kind.
Voor en tijdens de zwangerschap wordt zo de basis gelegd voor de volledige mentale en
fysieke ontwikkeling van het kind.
Een gezonde voeding is dus onontbeerlijk voor een goede ontwikkeling van de foetus
en een aangename zwangerschapsperiode voor de moeder. Volg hierbij de principes
van de actieve voedingsdriehoek.
Voor en tijdens de zwangerschap dient extra aandacht besteed te worden aan bepaalde voedingsstoffen zoals jodium, ijzer en folaat, omdat ze onmisbaar zijn voor een optimale geestelijke
en lichamelijke ontwikkeling van de zuigeling. De behoefte voor deze nutriënten ligt bij zwangere vrouwen hoger, in vergelijking met andere vrouwen. Dit heeft voor gevolg dat een gezonde, gevarieerde voeding meestal ontoereikend is om volledig tegemoet te komen aan deze verhoogde
behoefte en dat voedingssupplementen in dit geval veelal noodzakelijk zijn. Het belang van deze
3 voedingsstoffen tijdens de zwangerschap zal in deze brochure verder besproken worden.
Algemene regel:
Vraag altijd een voorafgaand medisch advies vooraleer voedingssupplementen in te
nemen. Respecteer altijd de aanbevolen dagelijkse dosis vermeld op het etiket. Een te
hoge inname van bepaalde voedingsstoffen kan immers even schadelijk (of schadelijker zijn) dan een tekort.
JODIUM
Wat is jodium?
Jodium is een essentieel spoorelement dat
een onmisbaar onderdeel is van de schildklierhormonen. Deze hormonen regelen
de stofwisseling en de groei van de meeste
cellen in ons lichaam.
Hoeveel jodium
hebben we nodig?
De dagelijkse hoeveelheid jodium die we
nodig hebben bedraagt 200 µg bij adolescenten en volwassenen en 250 µg tijdens
de zwangerschap en borstvoedingsperiode.
Tijdens de zwangerschap en borstvoeding
ligt de behoefte, dus 25 % hoger. 1 µg (microgram) is één duizendste van een milligram,
dus het gaat om zeer kleine hoeveelheden.
Nochtans kan een jodiumtekort ernstige
gevolgen hebben.
Jodiumtekort
Bij een jodiumtekort kunnen we onvoldoende schildklierhormonen aanmaken.
De schildklier, die gelegen is in de hals,
zal hierop reageren door harder te gaan
werken. Dit uit zich in een vergroting van
de schildklier; we noemen dit een krop of
“goiter”. Dit kunnen we zeer eenvoudig
waarnemen doordat er een, al dan niet
ernstige, verdikking ontstaat in de hals.
Hoe ernstiger de verdikking, hoe groter het
jodiumtekort. Kleinere tekorten aan jodium
geven niet noodzakelijk direct aanleiding
tot de ontwikkeling van een krop maar
zijn eveneens schadelijk. Uiteindelijk zal
jodiumtekort leiden tot hypothyroïdie of
een te trage werking van de schildklier.
Alle metabole processen in ons lichaam
gaan op een lager pitje verlopen; de meest
typische kenmerken zijn vermoeidheid,
gewichtstoename en een verminderd
denkvermogen. Tijdens de zwangerschap
kunnen de gevolgen, zowel voor moeder als
kind echter ernstiger zijn.
Jodiumtekort kan leiden tot een groot aantal verschillende aandoeningen, afhankelijk van de leeftijd waarop de deficiëntie
optreedt. Jodiumtekort veroorzaakt een
aantal stoornissen die te wijten zijn aan
een slechte werking van de schildklier, met
als belangrijkste gevolg een onomkeerbare
achterstand in de mentale ontwikkeling
van jonge kinderen wanneer er een jodiumtekort bestond bij de moeder tijdens de
zwangerschap. Jodiumtekort is de belangrijkste oorzaak van de ontwikkeling van
een te voorkomen mentale achterstand. Jodiumtekort vormt een belangrijk probleem
voor de volksgezondheid op wereldschaal.
Het komt voor in 130 landen, ook in Europa, en bij een totaal van naar schatting 2,2
miljard personen. België kampt nog steeds
met een licht jodiumtekort. Uit een studie
uitgevoerd in 2000 blijkt de Belgische mediaan van het jodiumgehalte in de urine
rond 80 µg/liter te liggen (67% lag onder de
minimale aanbeveling van 100 µg/liter). In
België is het jodiumtekort vooral te wijten
aan een onevenwichtig voedingspatroon
(te lage consumptie van vis, schaal- en
schelpdieren) en het nog niet veralgemeend gebruik van gejodeerd zout voor de
menselijke en dierlijke voeding.
Belang van jodium
tijdens de zwangerschap
Jodium speelt een belangrijke rol tijdens de
kritieke fase van de hersenontwikkeling van
de foetus en tijdens de eerste 3 levensjaren.
Onvoldoende jodium en dan vooral tijdens
het begin van de zwangerschap kan leiden
tot een onvoldoende ontwikkeling van het
centrale zenuwstelsel bij het nog ongeboren
kind. Een ernstig tekort kan leiden tot een
blijvende achterstand in de lichamelijke,
geestelijke en intellectuele ontwikkeling
van het kind met mentale achterstand,
doofstomheid, spasticiteit en dwerggroei als
gevolg. Ook een licht jodiumtekort kan mogelijks onomkeerbare gevolgen hebben op
de intellectuele ontwikkeling van het kind.
Bronnen
van jodium
Jodium komt vooral voor in onze zeeën
en oceanen. Jodium verdampt hieruit en
komt samen met het regenwater terecht op
de bodem. Via die bodem wordt het in de
gewassen opgenomen. Goede bronnen van
jodium zijn dus uiteraard zeewier, vissen,
schelp- en schaaldieren. Nuttig om te weten
is dat tijdens het koken in water aanzienlijke hoeveelheden jodium verloren gaan. Geef
daarom de voorkeur aan vis in papillote
of in de pan. Ook granen en groenten die
geteeld worden op een jodiumrijke bodem
kunnen een goede bron vormen, maar dit
is echter moeilijk in te schatten. Ook melk
en melkproducten leveren een bijdrage aan
jodium door de toevoeging van jodium in
veevoeder. Eieren kunnen een relatief hoog
jodiumgehalte hebben, wanneer zeewier
als bestanddeel aan kippenvoer wordt toegevoegd. Omdat de hoeveelheid jodium die
van nature in voedingsmiddelen voorkomt,
ontoereikend is in België, mag jodium aan
zout worden toegevoegd. Voedingsmiddelen
mogen niet rechtstreeks verrijkt worden
met jodium. Alleen zout, dat toegevoegd
wordt in voedingsmiddelen, mag verrijkt
worden met jodium. Belangrijk hierbij te noteren is dat vanaf 2009 al het Belgisch brood
gebruikt maakt van gejodeerd zout.
Jodium en
keukenzout
Jodiumtekort komt nog zeer veel voor op
wereldschaal. In heel wat landen wordt dit
probleem opgelost door overheidsinterventies waarbij bijvoorbeeld jodium wordt
toegevoegd aan zout (“zout met jodium”).
Dit gejodeerd keukenzout is ook in België
beschikbaar: u kan het terugvinden in alle
voedingswinkels of supermarkten naast
het gewone keukenzout. Op het etiket staat
aangegeven of het al dan niet gejodeerd
zout betreft. Dit betekent echter niet dat we
het gebruik van zout (al dan niet gejodeerd)
moeten verhogen. Het is aanbevolen om
gejodeerd zout te gebruiken in plaats van
gewoon zout. Verwar dit gejodeerd zout
niet met “zeezout” dat op zich bijna geen
jodium bevat, als het niet specifiek wordt
toegevoegd. Het is dus belangrijk om het
etiket te lezen. Volgens de resultaten van de
Nationale Voedselconsumptiepeiling neemt
de gemiddelde Belg nog steeds te veel zout
in via industriële, commerciële voedingsmiddelen, wat dan weer nadelige effecten
kan hebben op o.a. de bloeddruk. Als we
de voedingsaanbevelingen willen naleven
zouden we het zoutvat moeten weglaten in
de keuken en op tafel en vervangen door
andere smaakmakers zoals verse kruiden
en specerijen.
Teveel jodium
kan ook
Naast een tekort, kennen we ook situaties
waarin teveel jodium ingenomen wordt.
Dit heeft ook negatieve effecten op de
gezondheid zoals slapeloosheid, nervositeit
en gebrek aan eetlust. Een overdosis aan
jodium lijdt ook tot een verstoorde werking
van de schildklier en kan tot uiting komen
als krop of als een verstoorde productie van
schildklierhormonen. Een goede balans is
dus noodzakelijk. Meestal zien we dit wanneer op eigen houtje voedingsupplementen
gebruikt worden. Het is ook belangrijk dat
de aanbevolen dagelijkse dosis vermeld op
het etiket van het supplement strikt nageleefd wordt.
Zwangere vrouwen:
een kwetsbare
groep
Het is duidelijk dat een jodiumtekort tijdens
de zwangerschap absoluut vermeden moet
worden. De behandelende arts zal in de
meeste gevallen in het begin van de zwangerschap dan ook via een bloedanalyse de
schildklierfunctie bepalen
Verder worden er soms voedingssupplementen voor zwangere vrouwen aanbevolen
(met vitaminen, mineralen en sporenelementen) Deze bevatten de nodige dosis
jodium. Volg hierbij de richtlijnen van de
arts. Uiteraard kan je dit ook zelf met uw
arts bespreken.
Eet 2 keer per week vis of schelpen schaaldieren, waarvan minstens 1 keer per week vette vis
zoals zalm, sardines, tonijn, makreel, haring. Vis en zeevruchten
hebben naast jodium en omega 3
vetzuren (DHA en EPA) bovendien
nog andere troeven: vitamine D,
vitamine B12 en ook selenium.
Gebruik gejodeerd zout in plaats
van gewoon zout (zonder het
zoutgebruik te verhogen!).
Bespreek met uw arts of een
voedingssupplement met jodium (met 150-200 µg jodium/
dag) aangewezen is tijdens uw
zwangerschap. De voedingssupplementen zijn verkrijgbaar als
multivitaminecomplexen bestemd
voor de zwangere vrouw en vrouwen die borstvoeding geven.
IJZER
Te weinig ijzer kan
leiden tot
bloedarmoede
IJzer is onder verschillende vormen actief in
ons lichaam. We vinden het terug in de rode
bloedcellen (hemoglobine), in de spiercellen
(myoglobine) en in bepaalde enzymen. Verder heeft het lichaam steeds een voorraad
ijzer die wordt opgeslagen onder de vorm
van ferritine. Deze voorraad moet ervoor
zorgen dat er, in tijden van nood of verhoogde behoefte, ijzer beschikbaar gesteld
kan worden voor het goed functioneren van
ons lichaam. Ijzer wordt opgenomen vanuit
de voeding. Hebben we lange tijd te weinig
ijzer in de voeding, dan zal de voorraad
uitgeput geraken. Er ontstaat dan een ijzertekort wat in extreme gevallen gepaard gaat
met bloedarmoede of anemie. IJzertekort
zonder de symptomen van bloedarmoede,
komt ongeveer evenveel voor.
IJzer is noodzakelijk voor heel wat verschillende functies in het lichaam. De best gekende functie van ijzer is het transporteren van
zuurstof uit de longen naar rode bloedcellen.
Ook in tal van enzymatische reacties betrokken bij de stofwisseling en de energieproductie, speelt ijzer een belangrijke rol. Het is
ook aanwezig in de cytochromen (bepaalde
eiwitten), belangrijk voor de cellulaire
ademhaling. Voor het leveren van fysieke en
cognitieve prestaties is ijzer nodig en het is
eveneens betrokken bij het immuunsysteem
en de weerstand tegen infecties.
Symptomen van
ijzertekort
De klassieke symptomen zijn vermoeidheid, een bleke huid, kortademigheid, broze
nagels en het snel koud hebben. Ijzertekort
kan de productiviteit op het werk negatief
beïnvloeden. Voor kinderen zijn de gevolgen
van een tekort ernstiger. Kinderen hebben
in vergelijking met volwassenen meer ijzer
nodig omdat veel rode bloedcellen moeten
worden aangemaakt voor de groei. Zij
hebben ook voldoende ijzer nodig om hun
denkvermogen en spiercoördinatie te ontwikkelen. Om vast te stellen of er sprake is
van een ijzertekort, is bloedonderzoek nodig.
Via dit bloedonderzoek kan men de voorraad
van ijzer in het lichaam bepalen.
Vrouwen zijn
kwetsbare groepen
voor een
ijzertekort
Vrouwen verliezen bloed (en dus ook ijzer)
tijdens de menstruatie. Vooral bij jonge
meisjes kan er hierdoor wel eens een tekort
ontstaan. Er is ook een verhoogde behoefte
tijdens de zwangerschap (vooral tijdens
het tweede en derde trimester 10 mg/dag).
Mensen met bepaalde darmaandoeningen
zullen het ijzer uit de voeding soms minder
goed kunnen opnemen, waardoor zij ook een
tekort kunnen krijgen. Uiteraard bestaat er
een risico op tekorten bij iedereen die zeer
eenzijdig eet. De principes van de actieve
voedingsdriehoek zijn ook hier belangrijk.
Belang van ijzer
tijdens de zwangerschap
Een zwangerschap vraagt meer ijzer, vooral
tijdens de laatste maanden. Het bloedvolume neemt sterk toe, dus er zijn meer rode
bloedcellen en dus ook meer ijzer nodig. Bovendien is extra ijzer noodzakelijk voor een
goede bloedcirculatie bij het kind en voor
de ontwikkeling van de hersenen. Het nog
ongeboren kind moet in de laatste maanden
van de zwangerschap in staat zijn om zelf
een goed ijzervoorraad op te bouwen. Normaal gezien hebben pasgeboren kinderen
een goede voorraad; bij prematuren kan er
wel een probleem van ijzertekort zijn. Een
te laag geboortegewicht is een risicofactor voor een ijzertekort bij het kind. Zoals
reeds gezegd kan een tekort aan ijzer bij de
moeder leiden tot bloedarmoede. Verder
kan een ijzertekort zorgen voor een kortere
zwangerschapsduur waardoor het risico op
prematuur geboren kinderen toeneemt. Bij
de bevalling kan het belangrijk zijn om de
navelstreng niet meteen door te knippen;
door de samentrekking van de baarmoeder
wordt er nog bloed van de placenta door de
navelstreng naar de zuigeling gebracht, wat
het bloedvolume en ook de ijzervoorraad
van de zuigeling nog doet toenemen.
Een tekort aan ijzer bij de moeder tijdens
de zwangerschap kan een invloed hebben
op de werking van de schildklier, vooral in
situaties waarin de jodiuminname laag is.
De gevolgen hiervan werden al eerder in
deze brochure besproken.
Bronnen van ijzer
Bij een gevarieerde voeding, hebben we
een voldoende aanbreng van ijzer. Ijzer
komt voor zowel in dierlijke als plantaardige producten. De bronnen die meest ijzer
aanbrengen, zijn vlees, vis, peulvruchten,
brood, volkoren graanproducten , aardappelen, groenten en fruit. Lever en de afgeleide
producten van lever bevatten veel ijzer
maar deze producten bevatten ook veel vitamine A en omdat een zeer hoge vitamine
A-inname schadelijk kan zijn voor de foetus
worden deze producten niet aangeraden
tijdens de zwangerschap. Echter in het geval
van ijzer is het belangrijk niet alleen te
kijken naar de hoeveelheid ijzer die het levensmiddel bevat, maar ook de biobeschikbaarheid of opneembaarheid te kennen. De
beschikbaarheid kan sterk verschillen voor
verschillende levensmiddelen.
In de voeding is ijzer aanwezig in de vorm
van heam-ijzer en niet-heam-ijzer. De
absorptie gebeurt in de dunne darm. Ijzer
uit dierlijke producten wordt zeer gemakkelijk en goed opgenomen door het lichaam
(heamijzer is gebonden aan hemoglobine).
Deze vorm van ijzer wordt weinig beïnvloed
door de samenstelling van de maaltijd. Melk
vormt een uitzondering omdat calcium een
negatief effect heeft op de ijzerabsorptie.
IJzer uit dierlijke bronnen wordt ongeveer 3
keer beter opgenomen dan ijzer uit plantaardige bronnen.
IJzer uit plantaardige bronnen is moeilijker
opneembaar omdat het ijzer hier voorkomt
in een andere scheikundige vorm (niet-haemijzer). De opneembaarheid van ijzer uit
plantaardige producten is sterk afhankelijk
van de samenstelling van de maaltijd. Om
dit ijzer toch maximaal te kunnen opnemen
is het aanbevolen om bv. tijdens de maaltijd
een glas vers geperst fruitsap te drinken of
een verse vrucht te eten (sinaasappel, pompelmoes, mandarijn, kiwi …), daar vitamine
C de opname van ijzer bevordert.
Polyfenolen in thee en koffie remmen de
opname van ijzer af; dit wordt dus best niet
gecombineerd met een maaltijd. Ook sommige bewaarmiddelen (zoals EDTA) of bepaalde voedingsvezels remmen de opname
van ijzer af.
We absorberen uit een gemengde voeding
(dierlijk en plantaardig voedsel) slechts circa
12 %, uit een vleesloze circa 8%. Het is wel zo
dat er meer ijzer opgenomen wordt door het
lichaam wanneer de ijzervoorraad lager is of
wanneer er een verhoogde behoefte is aan
ijzer, zoals bij jonge kinderen of een zwangerschap. Ons lichaam gaat zich aanpassen
aan de verhoogde nood en het aangeboden
ijzer beter benutten. Een echt ijzertekort
voor de zwangerschap kan echter niet opgevangen worden.
Ijzersupplementen
Als er al een (licht) tekort aan ijzer is bij
het begin van de zwangerschap, zal de
huisarts of gynaecoloog meestal aanraden
om ijzersupplementen te nemen. Deze
supplementen bestaan onder verschillende
vormen. Niet alle vormen worden even
goed verdragen: maag-darmklachten en
constipatie komen regelmatig voor. Vaak
volstaat het om, in overleg met de arts, een
geschikt supplement te kiezen. De HGR
raadt een dagelijks supplement van 100 mg
ijzersulfaat aan gedurende de tweede helft
van de zwangerschap. Supplementen zijn
echter nooit een excuus om af te wijken
van gezonde voedingsgewoonten. Dat blijft
essentieel, vooral ook omdat de combinatie van voedingsmiddelen in een maaltijd
ervoor zorgt dat we alle voedingsstoffen
maximaal kunnen benutten.
Om een maximale opname in het lichaam
te verkrijgen, worden de supplementen best
ingenomen na de maaltijd..
Te veel ijzer
Een teveel aan ijzer kan ook schadelijk zijn
en kan niet door het lichaam zelf weggewerkt worden waardoor toxische niveaus
kunnen bereikt worden. Ijzer vanuit de
voeding vormt nooit een probleem; bij supplementen kan wel een hoge, en dus schadelijke, dosis bereikt worden. Ijzer heeft
een negatieve invloed op de opname van
andere mineralen en verhoogt de oxidatieve
stress tijdens de zwangerschap. Door deze
oxidatieve stress kunnen een aantal stoffen
ontstaan die onze cellen kunnen beschadigen waardoor het risico op chronische
ziekten (hart- en vaatziekten, kanker, vroegtijdige veroudering, …) toeneemt. Om deze
reden gebruikt u best geen supplementen
op eigen houtje; bespreek dit met uw arts,
uw apotheker of uw diëtist. Respecteer ook
de aanbevolen dagelijkse dosis die op het
etiket staat.
Ijzer voor een
gezond kindje
Een kind dat geboren wordt na een zwangerschapsduur van 39 à 40 weken heeft
in principe de kans gehad om een goede
ijzervoorraad op te bouwen. Uiteraard op
voorwaarde dat de moeder geen ijzertekort
had. Deze voorraad volstaat meestal voor
een periode van ongeveer 6 maanden. Dit
geldt niet voor prematuren. Verder blijft het
aanbevolen om het kind exclusieve borstvoeding te geven en dit minimum voor een
periode van 6 maanden (zoals aanbevolen
door de Wereldgezondheidsorganisatie).
FOLAAT
Wat is folaat?
Folaat is een vitamine van de B-groep
(namelijk vitamine B9). Dit betekent dat het
een wateroplosbaar vitamine is en dat we
dus slechts beperkte opslagmogelijkheden
hebben in ons lichaam. Het voordeel hiervan is dat het teveel aan folaat gemakkelijk
kan worden uitgescheiden. Folaat (de natuurlijke vorm die in het voedsel voorkomt
en in het lichaam actief is) kwam pas begin
jaren ‘90 in de aandacht omdat toen duidelijk werd dat de inname van extra foliumzuur (de synthetische vorm) voor en tijdens
de zwangerschap de kans op een kindje met
spina bifida (open ruggetje) kan verkleinen.
Sindsdien is er zeer veel onderzoek verricht
op dit domein.
Folaat speelt een belangrijke rol in de stofwisseling van aminozuren en van het erfelijk materiaal DNA. Het is ook vereist voor
de vorming van bepaalde essentiële stoffen
voor een goede werking van de hersenen en
de zenuwen. Folaat speelt een belangrijke
rol bij de vorming van rode bloedcellen. Ook
is het erg belangrijk bij de deling van de cellen tijdens de groei.
Daarnaast verlaagt folaat het homocyteïnegehalte van het bloed. Dit gehalte aan
homocysteïne is voor een belangrijk deel
erfelijk bepaald. Een hoog homocystëinegehalte wordt in verband gebracht met een
grotere kans op hart en vaatziekten. Folaat
zou dus beschermend werken tegen harten vaatziekten. Ook voor niet-zwangere
personen is folaat dus belangrijk.
Behoefte aan folaat
Juist zoals voor andere vitamines hebben we
slechts zeer weinig folaat nodig. Volgens de
Belgische voedingsaanbevelingen bedraagt
de behoefte voor volwassenen 200 µg (microgram) per dag; voor zwangere vrouwen
verdubbelt dit echter tot 400 µg/dag.
Bronnen van folaat
Folaat komt vrij verspreid voor in de voeding, maar meestal in zeer kleine hoeveelheden. Bovendien zijn er grote verliezen
tijdens de bereiding van de voeding gezien
de wateroplosbaarheid van deze vitamine
en de grote gevoeligheid voor hitte, licht
en zuurstof uit de lucht. De bereiding van
groenten kan bv. gepaard gaan met een
verlies aan folaat van 70-80 %.
Folaat komt vooral voor in bladgroenten
(zoals spinazie, maar ook brocoli en verschillende koolsoorten, spruiten, asperges),
volkoren graanproducten, peulvruchten
(linzen, erwten, bonen), citrusvruchten en
noten en in mindere mate in melk en melkproducten.. Sommige van deze voedingsmiddelen zijn eveneens rijk aan ijzer, zodat
je er in de zwangerschap ook bloedarmoede
mee kunt voorkomen. De beschikbaarheid
van folaten uit de voeding wordt bovendien
verhoogd door vitamine C en ijzer. Folaten
kunnen beperkt opgeslagen worden in de
lever.
Studies tonen aan dat de gemiddelde inname in de meeste Westerse landen amper
200 µg/dag bedraagt. Het lijkt bijna onmogelijk om met een gezonde en gevarieerde
voeding de aanbevolen hoeveelheid van 400
µg/dag voor zwangere vrouwen te bereiken.
De vrouw zou hiervoor bv 30 volkorenboterhammen per dag moeten eten, wat
natuurlijk onmogelijk is. Voor zwangere
vrouwen zijn supplementen dan ook echt
aangewezen.
Vrouwen die zwanger willen worden of
zwanger zijn, krijgen het advies om een
foliumzuursupplement nemen vanaf 4
weken voor de conceptie en gedurende de
zwangerschap (minstens tot 3 maanden na
de conceptie) om het risico op een zuigeling
met spina bifida te verminderen. Er bestaan
voedingssupplementen die speciaal bedoeld
zijn voor zwangere vrouwen of vrouwen
met een kinderwens.
Tekort aan folaat
Een tekort aan folaat kan leiden tot afwijkingen van rode en witte bloedcellen en veranderingen in het beenmerg. Ook kan een
folaattekort een verminderde opname van
verschillende voedingsstoffen in de darm
tot gevolg hebben. Andere verschijnselen
zijn een verminderde eetlust, gewichtsverlies en vermoeidheid.
Folaat en
zwangerschap
Wetenschappelijke studies tonen duidelijk aan dat folaat belangrijk is voor de
sluiting van de neurale buis bij de foetus.
Een onvoldoende sluiting kan o.a. leiden tot
spina bifida met zeer ernstige gevolgen voor
het kind. De sluiting van de neurale buis
vindt zeer vroeg in de zwangerschap plaats,
namelijk tussen de tweede en de derde
week. Op dat moment weten vele vrouwen
nog niet zeker dat ze zwanger zijn. Dit wil
zeggen dat men bij kinderwens, onmiddellijk moet starten met het nemen van
foliumzuursupplementen. Duurt het wat
langer voor je zwanger bent, blijf dan gerust
foliumzuur innemen. Het teveel plas je toch
gewoon uit. Het is ook aangeraden om dit
supplement te blijven nemen gedurende de
volledige zwangerschap. Het risico op spina
bifida kan op deze manier met 70% verminderd worden.
Het exacte moment van de bevruchting is moeilijk te bepalen.
Neem daarom extra foliumzuur
in vanaf het moment waarop je
zwanger wil worden (bijvoorbeeld als je stopt met voorbehoedsmiddelen). Je kan foliumzuur afzonderlijk kopen ofwel in
een multivitaminepreparaat voor
zwangeren. Vraag raad aan je
huisarts, gynaecoloog of vroedvrouw.
Folaat blijkt niet alleen belangrijk voor de
sluiting van de neurale buis. Het is ook aangetoond dat er een verband bestaat tussen
een tekort aan folaat en het voorkomen van
een hazenlip en bepaalde afwijkingen van
het hart en de urinewegen.
Verder zou folaat ook ochtendmisselijkheid
tijdens de eerste weken van de zwangerschap verminderen en de kans op vroeggeboorte doen afnemen.
Risicogroepen
Sommige vrouwen hebben een verhoogd
risico op een kindje met een neurale-buis
defect. Als u reeds een kindje had met
dit defect, is het risico op herhaling bij de
volgende zwangerschap verhoogd. Ook patiënten met epilepsie en diabetes hebben een
verhoogd risico. Er zijn ook aanwijzingen
dat mensen die besmet zijn met de helicobacter pylori bacterie (welke maagzweren
veroorzaakt) ook een hoger risico lopen. In
al deze gevallen is een hogere dosis foliumzuur noodzakelijk. Bespreek dit altijd eerst
met uw arts.
Teveel foliumzuur
De gunstige effecten van foliumzuur zijn
duidelijk aangetoond. Toch geldt hier ook de
regel ‘overdaad kan schaden’. Dit is enkel het
geval bij synthetisch foliumzuur uit supplementen of verrijkte voedingsmiddelen. Synthetisch foliumzuur kan namelijk een tekort
aan vitamine B12 maskeren dat bij oudere
personen en vegetariërs ernstige neurologische problemen kan veroorzaken.
ANDERE VOEDINGSAANBEVELINGEN
alcohol
Drink bij voorkeur geen alcohol als je zwanger
wil worden. Als je zwanger bent, drink je best
helemaal geen alcohol. Alcohol heeft vanaf
het begin van de zwangerschap een negatief
effect op je baby. Een veilige hoeveelheid is
voor alcohol niet te geven. De enige echt veilige hoeveelheid is géén alcohol.
koffie
Drink niet te veel koffie als je zwanger wil
worden of het al bent. Beperk je tot drie à
vier kopjes koffie per dag, of één of twee
grote tassen. Thee bevat half zoveel cafeïne
als koffie. Sommige frisdranken (o.a. cola)
bevatten ook cafeïne, soms evenveel als een
half kopje koffie.
Vegetarisch?
Als je vegetarisch eet, kun je dat rustig
blijven doen, als je erop let dat je gezond
eet en voldoende hoogwaardige eiwitten én
vitamine B12 binnenkrijgt. Wanneer je vlees
vervangt door ruime hoeveelheden kaas, ei of
andere zuivelproducten, hoef je je daarover
geen zorgen te maken. Gebruik je uitsluitend
plantaardige eiwitbronnen, dan moet je, naast
voldoende groenten en fruit ook voldoende
peulvruchten – sojaproducten, erwten, bonen
– eten in combinatie met een royale portie
volkoren granen, zoals (rogge)brood, rijst of
pasta. Alleen door de combinatie kom je aan
de juiste aminozuren: de bouwstenen van
eiwitten. Gebruik je weinig dierlijke voeding,
let dan op of je voldoende vitamine B12 binnenkrijgt. Twijfel je of je een tekort hebt, vraag
dan de huisarts voorafgaand aan de zwangerschap om een vitamine B12-bepaling te laten
verrichten of neem voedingssupplementen.
Let als vegetariër ook op voldoende calcium.
Dat zit in zuivel, in stevige groene groenten
zoals broccoli, prei, peterselie, (boeren)kool,
waterkers, maar ook in sesamzaad, tofu,
peulvruchten, noten, volle granen en zeewier.
Deze calciumbronnen zijn tevens goede ijzerleveranciers – óók belangrijk voor vegetariërs.
Vermijd overgewicht of
ondergewicht voor de
zwangerschap.
Overgewicht of ondergewicht kan de
vruchtbaarheid verminderen. Zwaarlijvige
vrouwen hebben bovendien een verhoogde
kans op een miskraam. En ze brengen vaak
zware baby’s voort, wat niet bevorderlijk is
voor de gezondheid van het kind. Wil je je
vruchtbaarheid verhogen en een zwangerschap bespoedigen, dan kun je het beste je
gewicht op peil brengen totdat je BMI boven
de 19 en onder de 25 ligt. Als je wil afvallen
om de kans op een vlotte, gezonde zwangerschap te verhogen, doe dat dan bij voorkeur
voordat je probeert om zwanger te worden.
Eet voldoende vezelrijke voeding – groenten,
fruit, volkoren granen en beweeg voldoende.
Zwanger na obesitaschirurgie in het
verleden
Obesitas en overgewicht komen meer en
meer voor in België. Een recente studie
toonde aan dat ¼ van de zwangere vrouwen
die zich aanbieden op een prenatale raadpleging, een te hoog lichaamsgewicht hebben. Heel wat jonge vrouwen beslissen op
een bepaald moment om het probleem aan
te pakken door middel van chirurgie. Hierbij
denken we aan maagverkleiningsoperaties
maar ook aan bepaalde operaties waarbij
een stuk van de dunne darm weggenomen
wordt. Dit betekent dat er minder voedingsstoffen kunnen opgenomen worden. In
tijden van verhoogde nood, zoals tijdens de
zwangerschap, kunnen dan tekorten ontstaan voor diverse voedingsstoffen. Dit is bv.
zo voor ijzer maar ook voor diverse andere
mineralen en vitaminen. Supplementen zijn
hier noodzakelijk, uiteraard weer in combinatie met een evenwichtige voeding en
intensieve opvolging. Bespreek dit grondig
met uw arts. Het verleden heeft reeds aangetoond, dat deze tekorten zeer ernstige en
soms fatale gevolgen kunnen hebben voor
moeder en ongeboren kind.
Te weinig vitamines en mineralen kunnen gezondheidsproblemen
veroorzaken; een te hoge inname ervan echter ook. Vitamines en
mineralen moet je in de juiste verhouding tot elkaar gebruiken. In de
meeste multivitaminepreparaten is de hoeveelheid aangepast.
Respecteer altijd de aanbevolen dagelijkse dosis! Hou er echter rekening mee dat niet alle supplementen die op de markt aangeboden
worden geschikt zijn tijdens de zwangerschap. Dit moet uitdrukkelijk
vermeld worden op de verpakking. Het is echter noodzakelijk om ook
advies te vragen aan uw arts, apotheker, diëtist of vroedvrouw.
Uiteraard blijft een gezonde, gevarieerde en evenwichtige voeding
essentieel. Een onevenwicht in het voedingspatroon kan nooit weggewerkt worden door het nemen van supplementen. De voeding is
essentieel, zowel voor moeder als kind. De principes van de actieve
voedingsdriehoek blijven geldig, ook tijdens de zwangerschap. Alcohol
en roken worden afgeraden tijdens de zwangerschap. Vermijd ook te
veel koffie.
aanbeveling
Bron: WIV 2004
realiteit
FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu
PIRANACONCEPTS.COM
MEER INFORMATIE
www.mijnvoedingsplan.be
Hoge Gezondheidsraad
www.css-hgr.be
Nutriënten België
www.nubel.com
Kind en Gezin
www.kindengezin.be
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie
www.vigez.be
nutrition information center
Verantwoordelijke uitgever: Dirk Cuypers, Victor Hortaplein 40, bus 10, 1060 Brussel
www.nice-info.be