Hirsutisme - KU Leuven

MPTC – Medisch centrum voor studenten
Studentenvoorzieningen K.U.Leuven
Hirsutisme
Definitie
Hirsutisme is een overmatige haargroei bij vrouwen volgens het mannelijke
beharingspatroon. Hirsutisme is meestal niet pathologisch.
Differentieel diagnose
Hypertrichose: overmatige groei van niet-seksuele beharing.
Virilisatie: het ontstaan van mannelijke secundaire geslachtskenmerken bij vrouwen,
zoals lage stem, mannelijk beharingspatroon, vergroting van de clitoris, toename
spiermassa, kaalheid aan de slapen, hypoplasie van de mammae, acné, …Virilisatie
is per definitie pathologisch.
Pathogenese
Mannen en vrouwen hebben hetzelfde aantal haarfollikels op dezelfde plaatsen; het
verschil zit in het type haarsoort.
Er zijn drie haartypen:
1. Lagunaharen: donsharen
2. Vellusharen: korte, zachte, ongepigmenteerde haren
3. Terminale haren: lange, ruwe, gepigmenteerde haren
De ‘vellushaarproducerende follikel’ kan door bepaalde hormonen o.a. (5keto)testosteron irreversibel veranderen in een ‘terminale-haarproducerende follikel’.
Androgenen vergroten de haarfollikel en de haardiameter en stimuleren de haargroei
in de androgeengevoelige huidgebieden.
Epidemiologie
De prevalentie ligt tussen de 5 en 10% bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd.
Anamnese
 Lokalisatie van de haargroei
 Ontstaan en beloop van de klacht
 Familiaal voorkomen
 Menarche en menstruatiepatroon
 Kinderwens of anticonceptiewens
 Klachten passend bij hypothyroïdie
 Recente gewichtstoename of juist sterke gewichtsafname
 Medicatiegebruik en/of gebruik van anabole steroïden
 Ontharingstechnieken
 Psychosociale effecten van de klacht
Klinisch Onderzoek
 Houd rekening met ras en etniciteit van de patiënt.
 De score volgens Ferriman en Gallway:
Christine Goddeeris - huisarts, April 2011
MPTC – Medisch centrum voor studenten






Studentenvoorzieningen K.U.Leuven
Hierbij wordt aan negen lichaamsdelen (bovenlip, kin, borstkas, bovenbuik,
onderbuik, bovenarmen, dijen, bovenrug en onderrug) een score voor
extensieve terminale haargroei toegekend. 0 = geen groei van terminale
haren, 4 = uitgesproken haargroei.
In het kaukasische ras spreekt met van hirsutisme bij een score van 8 en
hoger.
BMI: Obesitas?
Inspectie van de huid. alopecia androgenetica (virilisatie), vette huid, acné,
acanthosis nigricans (insuline resistentie), Cushing-karakteristieken (dunne huid,
striae, kneuzingen, hypertensie…)
Tekenen van virilisatie: diepe stem, toename spiermassa, vergroting van de
clotoris…
Galactorroe?
Palpatie schildklier
Abdominaal en bekkenonderzoek: RIP (productie androgenen door een tumor)?
Technisch onderzoek
Enkel bij een selecte patiëntengroep.
Bepaal totaal testosteron ’s morgens.
 Bij [testosteron] < 150 ng/dL (5,2 nmol/L) is de kans op een androgeen
producerende tumor heel klein.
 Bij PCOS is de serum testosteron concentratie meestal < 150ng/dL en zelf
normaal.
 Indien totaal testosteron normaal is maar er een duidelijk vermoeden is van
hyperandrogenisme: bepaal tevens vrij testosteron.
Bepaal eventueel tevens DHEA-S en prolactine (prolactine enkel bepalen bij een
onregelmatige menses).
 [DHEA-S] > 700 mcg/dL of 13,6 ymol/L:kans op een bijnierschorstumor.
Bij sterk vermoeden van ‘nonclassical congenitale bijnierschors hyperplasie’
(familiaal voorkomen, hyperkaliëmie, hirsutisme op jonge leeftijd, Ashkenazi Jewish
women…): bepaal 17-OH progesteron ’s morgens(> 200ng/dL??) in de vroege
folliculaire fase.
Christine Goddeeris - huisarts, April 2011
MPTC – Medisch centrum voor studenten
Studentenvoorzieningen K.U.Leuven
Bij Cushing-karakteristieken: 24u urine excretie van cortisol (en creatinine) of
dexamethasone suppression test (androgeenexces van ovariële of bijnierschors
origine?)
Transvaginale echo: PCOS? Ovariële tumor?
CT bijnieren
Oorzaken
Idiopathische hirsutisme:
Gaat hirsutisme samen met een regelmatige cyclus, dan is er sprake van een
idiopathische hirsutisme en dus van een cutaan probleem.
Hyperandrogenisme veroorzaakt door:
Verhoogde productie van androgenen t.h.v. de bijniercortex
 Stijging van DHEA-S en androsteendion
 Nonclassical congenitale bijnierschorshyperplasie.
o Partiële deficiëntie van een enzyme, vooral 21-hydroxylase, dat een reactie
katalyseert in de steroïdsynthese (progesteron  aldosteron/cortisol).
 Syndroom van Cushing
 Autonome productie door tumoren: ZZ
Verhoogde productie van androgenen t.h.v. de ovaria
Stijging van testosteron en androsteendion
 PCOS: meest frequente oorzaak. Bij PCOS is er een overproductie van
androgenen in de thecacellen van de follikels en het ovariale stroma.
 Autonome productie door tumoren
Verlaagde SHBG concentraties
 Hyperinsulinemie (obesitas, DM II)
 hypothyroïdie
Drugs vb. Danazol
(Hyperprolactinemie)
Behandeling
Idiopathisch hirsutisme:
Lokaal:
 Scheren, ontharingscrèmes, bleken met waterstofperoxide (6% H2O2), manueel
epileren of harsen. Deze methoden geven tijdelijke ontharing.
 Elektrocoagulatie: hierbij worden de haarfollikels één voor één gecoaguleerd.
 Laserbehandeling: minimaal 3 behandelingen zijn nodig voor een goed resultaat.
Gunstig effect op lange termijn is nog niet bewezen.
Androgeenexces: (best verwijzen naar de gynaecoloog/ endocrinoloog)
Lokaal
Medicamenteus:
Pas duidelijk resultaat na zes maanden.
1. Oestroprogestagene associaties. Best geen OC met levonorgestrel.
2. Anti-androgenen
 Spironolactone (100mg 2x/dag)
 Cyproteron acetaat: als monotherapie of in combinatie met een
progesteron. Vb. Diane, Androcur.
Christine Goddeeris - huisarts, April 2011
MPTC – Medisch centrum voor studenten
Studentenvoorzieningen K.U.Leuven

Finasteride (5 mg/dag) = 5-alfa-reductase inhibitor vb. Avodart.
Teratogeen.
 Flutamide = androgeen receptor antagonist. NW: Levertoxiciteit,
teratogeen
 Drospirenon vb. Yasmin
3. Metformine = beperkt tot geen effect op hirsutisme
4. (GnRH agonist)
5. (Glucocorticoïden)
Bronnen
Van Nes JGH en Lemaire B. Hirsutisme. In: Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk,
vijfde druk. Elsevier gezondheidszorg: Maarssen; 2007. p. 495 – 500.
Clinical Evidence, PCOS
Verhaeghe J. Deel II: contraceptie en gynaecologische endocrinologie. In:
Gynaecologie. Faculteit Geneeskunde:Leuven; 2005. P. 179 – 260.
Martin KA, Chang RJ, Ehrmann DA et al. Evaluation and treatment of hirsutism in
premenopausal women: an endocrine society clinical pratice guideline. J Clin
Endocrinol Metab 2008; 93: 1105.
Christine Goddeeris - huisarts, April 2011