VS lijden nu zelf onder patent op duur medicijn

ANW in het NIEUWS
nummer 16, november/december 2003 - St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Alle artikelen zijn ingekort. De volledige artikelen zijn, net als
de digitale versie van ANW in het NIEUWS te vinden op:
www.xs4all.nl/~khooyman/anwinhetnieuws/
De vlucht van de Beagle
www.allesoversterrenkunde.nl,
24 december 2003
De Europese ruimtesonde Beagle 2 maakt
vannacht een zachte landing op de
planeet Mars. Beagle 2 gaat op zoek naar
sporen van leven.
Southwood heeft Odyssey geen signaal
van Beagle 2 opgepikt.
Dat wil niet per se zeggen dat de
Europese lander is gecrasht. Het is ook
mogelijk dat het openen van de lander en
het uitklappen van de zonnepanelen
langer duurt dan gepland, of dat de
antenne van Beagle 2 niet in de juiste
richting wijst.
26 december 2003
Stille nacht voor Beagle 2
De 76-meter Lovell-telescoop in Jodrell
Bank, Engeland, heeft afgelopen nacht
geen levensteken opgevangen van de
Briste Marslander Beagle 2. Die moet in
de vroege ochtend van Eerste Kerstdag op
Mars zijn geland. Vluchtleiders en
technici hadden meer succes verwacht
van de Lovell-telescoop, maar een twee
uur durende speurtocht heeft tot nu toe
niets opgeleverd.
Beagle 2 raast met een snelheid van
20.000 km/uur op Mars af. Met een
hitteschild en twee parachutes wordt die
snelheid omlaag gebracht tot 65 km/uur.
Grote airbags moeten de val van de lander
breken.
25 december 2003
Nog geen levensteken van Beagle 2
De Amerikaanse Mars Odyssey heeft nog
geen levensteken opgevangen van Beagle
2.
Vluchtleiders
in
het
Europese
ruimtevaartcentrum ESOC in Darmstadt,
Duitsland, hebben nog een teken van
leven opgevangen van de Marslander
Beagle 2. Beagle moet om 03.54 uur op
Mars zijn geland.
Na de landing was contact met het
moederschip niet mogelijk, omdat Mars
Express zich aan de verkeerde kant van
de planeet bevond. Om 06.30 uur vloog
de Amerikaanse Mars Odyssey over de
landingsplaats van de Beagle, maar
volgens ESA-wetenschapsdirecteur David
ANW in het NIEUWS, nummer 16
met de Marslander Beagle 2 tot stand te
brengen.
4 januari 2004
Radiostilte Beagle 2 nog niet het
einde...
Sinds de landing van de Beagle 2 op 25
december op het Mars oppervlak is er nog
geen contact gemaakt met de lander. De
mogelijkheid bestaat dat de Marslander
bij de landing in een krater is
terechtgekomen.
Eerder dachten deskundigen dat de
Marslander zou zijn neergestort of een
kapotte antenne zou hebben. Het gat
waar de Beagle in terecht zou kunnen zijn
gekomen was tot nog toe onbekend op de
landingszone Isidis Planitia. Dit gat op de
planeet Mars zou ongeveer een kilometer
groot en 700 meter diep zijn.
NASA Spirit landt op Mars
allesoversterrenkunde.nl
4 januari 2004
De komende twee weken wordt nog
dagelijks verder gezocht naar de Beagle,
zowel door Mars Odyssey als met behulp
van radiotelescopen in het Verenigd
Koninkrijk en de Verenigde Staten. Vanaf
4 januari neemt ook de Europese Mars
Express deel aan de speurtocht. Er zijn
nog steeds allerlei onschuldige redenen
denkbaar waarom het signaal van Beagle
2 nog niet is opgepikt, maar hoe langer
het contact met de lander uitblijft, hoe
meer er rekening gehouden moet worden
met een crash.
30 december 2003
Mars Express met succes in polaire
baan gebracht
De Europese ruimtesonde Mars Express
is met succes in een polaire baan rond
de rode planeet gebracht. Mars Express
kwam op 25 december bij Mars aan, en
draaide aanvankelijk in een zeer
langgerekte, equatoriale baan rond de
planeet. Vanaf 6 januari gaat Mars
Express ook proberen het radiocontact
1
Het oppervlak van Mars, gefotografeerd door
de Amerikaanse Marslander Spirit.
In de nacht van zaterdag 3 op zondag 4
januari is de Amerikaanse Marslander
Spirit succesvol neergekomen in de krater
Gusev. Spirit is de eerste van twee
identieke
Marslanders;
de
tweede,
Opportunity, komt in de nacht van 24 op
25 januari aan op de rode planeet.
Vluchtleiders van NASA's Jet Propulsion
Laboratory hadden tot het moment van de
landing radiocontact met Spirit, maar
direct daarna bleef de lander twintig
spannende minuten stil. De opluchting
was dan ook groot toen even voor 6 uur
Nederlandse
tijd
opnieuw
een
radiosignaal werd ontvangen. Drie uur
later maakte Spirit al de eerste foto's van
het Marslandschap.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Marsrover Spirit maakt
eerste rit pas op 14 januari
allesoversterrenkunde.nl
7 januari 2004
woensdag 7 januari Een van de
leeggelopen airbags van Spirit blokkeert
de 'loopplank' van de rover. Pas nadat
deze airbag na de nodige voorzichtige
manoeuvres uit de weg is geruimd, kan
de Amerikaanse Marsverkenner aan zijn
eerste rit beginnen. Die wordt niet voor
woensdag 14 januari verwacht.
dinsdag 6 januari Spirit stuurde vandaag
de
eerste
kleurenfoto's
van
het
Marsoppervlak door. De website van het
project heeft ruim een miljard (!) hits
gehad. En NASA wil de landingsplaats
van Spirit noemen naar de omgekomen
astronauten
van
de
spaceshuttle
Columbia.
Het oppervlak van Mars, gefotografeerd
door de Amerikaanse Marslander Spirit.
maandag 5 januari Terwijl vluchtleiders
en wetenschappers in NASA's Jet
Propulsion Laboratory met smart de
eerste
kleurenfoto's
van
het
Marsoppervlak afwachten, heeft Spirit al
wel indrukwekkende stereobeelden van de
rode planeet doorgeseind. Om die te
bekijken is een stereobrilletje nodig, met
rode en groene glazen. De kleurenfoto's
die later vandaag binnen moeten komen,
bestaan overigens uit combinaties van
drie
verschillende
zwartwitopnamen,
gemaakt door verschillende kleurfilters.
Krachtigste zonnevlam in
de geschiedenis
allesoversterrenkunde.nl
5 november 2003
De zonnevlam van 4 november, zoals
waargenomen door de SOHO-ruimtesonde.
Op dinsdag 4 november, om 20.29 uur
Nederlandse tijd, vond de krachtigste
ANW in het NIEUWS, nummer 16
zonsuitbarsting plaats die ooit is
waargenomen.
De
energierijke
röntgenstraling
van
de
zonnevlam
'verblindde' de detectoren van satellieten,
en veroorzaakte een blackout in het
kortegolf-radioverkeer in de Verenigde
Staten. Bij de zonnevlam is een geweldige
hoeveelheid elektrisch geladen zonnegas
de ruimte in geblazen. Deze zonnestorm
zal de aarde niet of nauwelijks raken,
omdat de explosie aan de 'zijkant' van de
zon plaatsvond. Er wordt dan ook geen
extra poollichtactiviteit verwacht.
De zon knalt als zelden
tevoren
Volkskrant, 8 november 2003
Laboratoriumsperma van
embryonale stamcel kan eicel
bevruchten
NRC, 13 december 2003
Met uit embryonale stamcellen in de
reageerbuis opgekweekt muizensperma
zijn muizeneicellen bevrucht waaruit
muizenembryo's zijn gegroeid. Van 125
bevruchte eicellen kwam de helft tot een
eerste deling, en 25 eicellen groeiden uit
tot een embryo. Na vier dagen werden de
embryo's vernietigd. In de reageerbuis
gemaakte muizenembryo's moeten na die
tijd worden teruggeplaatst in een
baarmoeder om zich verder te kunnen
ontwikkelen,
maar
zover
zijn
de
onderzoekers niet gegaan (Nature advance
online publication, 10 dec).
IJskernen laten zien dat de zon de
laatste
decennia
de
meeste
zonnevlekken
vertoont
sinds
mensenheugenis. De onrust op de zon
van de laatste weken past in een
patroon.
De zon is de laatste zestig jaar actiever
dan in zeker elfhonderd jaar daarvoor.
Serieuze astronomische waarnemingen
gingen nooit verder terug dan een eeuw of
drie.
Zijn er veel zonnevlekken, dan reikt de
magnetische invloedsfeer van de zon
relatief vaak tot de aarde. Daardoor
bereikt
minder kosmische
straling,
geladen energetische deeltjes uit het
heelal, de aarde.
Een historische reconstructie, gemaakt
aan de hand van boorkernen uit het ijs
van centraal Groenland en de Zuidpool,
gaat terug tot het jaar 850. In de reeks is
de Kleine IJstijd tussen 1640 en 1710
goed zichtbaar.
Dat de 20ste eeuw een veel actievere zon
heeft dan normaal, was al bekend. Dat
zoiets al een millennium niet is
voorgevallen, is nieuws.
Het wordt saai op aarde
Trouw, 9 januari 2004
Door de opwarming van de aarde zal
binnen vijftig jaar een kwart van de
landdieren
en
-planten
zijn
uitgestorven.
De voorspelling, deze week gepubliceerd
in het vakblad Nature, is gedaan door een
team onderzoekers uit diverse landen. Die
getallen zijn nieuw, maar op zich was het
al bekend dát de toenemende warmte veel
soorten de das om zou doen. Biologen
hebben bij herhaling waargenomen dat
allerlei dieren in de problemen kwamen.
Bij
natuurlijke
klimaatveranderingen
hebben organismen vele duizenden jaren
de tijd om zich aan te passen. Voor de
soorten die dan verdwijnen, komen
vanzelf nieuwe in de plaats. Nu moet het
allemaal in vijftig jaar. Zo'n tijdspanne is
te kort om het uitsterven te compenseren
met nieuwe soorten.'
2
Een muizenembryo na bevruchting met
reageerbuissperma.
Biologen uit Cambridge (VS) maakten de
spermacellen door eerst embryonale
stamcellen
ertoe
aan
te
zetten
oerkiemcellen te vormen. Die kiemcellen
worden in de normale ontwikkeling van
een embryo ook gevormd: het zijn de
voorlopers van zaadcellen en eicellen. De
opgekweekte
oerkiemcellen
werden
vervolgens gestimuleerd om zich te
ontwikkelen tot spermacellen.
Inspuiten beenmerg helpt
na hartinfarct
UN, 14 november 2003
Een hart herstelt sneller als er kort na
het infarct eigen beenmerg in de
kransslagader
wordt
gespoten.
Beenmergcellen ontwikkelen zich tot
hartweefsel,
dat
het
niet
meer
functionerende deel van het hart
vervangt.
Dit hebben cardiologen uit Hannover
(Duitsland), die deze methode hebben
toegepast en wetenschappelijk getest,
deze week in Orlando meegedeeld. Daar is
het jaarlijkse congres van de American
Heart Association, de hartstichting in de
Verenigde Staten. „Dit is het mooiste wat
er is," zei vanuit Orlando de cardioloog V.
Manger Cats, medisch directeur van de
Nederlandse Hartstichting.
Het mooie van de methode van
celtransplantatie is volgens hem dat
iedere patiënt zijn eigen donor is. Hiermee
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
is het afstotingsprobleem, dat een
bezwaar is bij orgaantransplantatie, uit
de wereld geholpen. In het beenmerg
bevinden zich stamcellen, 'primitieve'
cellen, die onder invloed van de juiste
prikkels zich tot ander weefsel kunnen
ontwikkelen, bijvoorbeeld hartspiercellen.
Kunstbloed maakt sprong
vooruit
Natuurwetenschap & Techniek, januari 2004
Echt bloed is eigenlijk niet geschikt
voor bloedtransfusies. Na zeventig jaar
onderzoek komen er nu eindelijk
alternatieven. Experimenten in Zweden
zijn veelbelovend en in Zuid-Afrika
rijden al ambulances rond reet een
surrogaat op basis van koeienbloed.
"Het is als de maanlanding", verklaarde
dr Pierre LaFolie van het Zweedse
Karolinskaziekenhuis tegenover de BBC.
"Als ons kunstbloed alle testen doorstaat,
is dat een grote stap voor de mensheid."
Het surrogaatbloed, ontwikkeld door
Yeshiva University in New York en in
Zweden voor het eerst getest, is gemaakt
uit menselijk bloed, maar maakt geen
verschil meer tussen bloedgroepen. Het is
een poeder dat wordt aangelengd met
water of een zoutoplossing. La Folies
onderzoeksgroep heeft het kunstbloed
getest op acht patiënten. Zij vertoonden
geen
afstotingsreacties
of
ernstige
bijwerkingen.
Dat zeggen wetenschappers die bij dat
onderzoek waren betrokken in het radio
1-programma
Argos
(VPRO),
dat
vanochtend wordt uitgezonden. Het
bedrijf zou de regie hebben gehad over
een wetenschappelijke publicatie waarin
werd gesteld dat het risico op trombose
bij gebruiksters van zogenoemde derdegeneratiepillen zeer zeldzaam is. Organon
is zelf producent van zo'n pil.
Organon was in 1995 hoofdsponsor van
een studie in opdracht van EMEA, het
Europese agentschap voor de beoordeling
van geneesmiddelen. Op basis van het
onderzoek concludeerde EMEA eind 2001
dat
vrouwen
de
omstreden
anticonceptiepil
konden
blijven
gebruiken. De kans op trombose werd
zeldzaam genoemd.
Fujianvirus verrast
wereldwijd
De Grote Griepmeting, 25 december 2003
De grote griepveroorzaker van dit
najaar is een virus van de zogenaamde
Fujian-stam, en die zit niet in de
griepprik.
Hoewel er in het vaccin een virusstam zit
die er erg op lijkt, moeten mensen die zijn
gevaccineerd er rekening mee houden dat
de grieprik dit jaar minder effectief kan
zijn.
Twee keer per jaar wordt een griepprik
samengesteld uit diverse virusstammen.
Het griepvaccin van dit najaar beschermt
tegen drie verschillende stammen. Daarbij
was
niet
gerekend
op
het
A/Fujian/411/02-virus - de officiële
naam van de grote griepveroorzaker van
dit griepseizoen. Normaal gesproken
voorkomt een
griepprik bij zeventig
procent van de mensen die hem hebben
gehad tegen de griep, voor ouderen is dat
iets minder.
Normaal gesproken sterven in de VS elk
jaar ongeveer 36.000 Amerikanen aan de
gevolgen van griep. Dat zouden er dit jaar
wel eens twee keer zoveel kunnen worden,
zo meldt het wetenschappelijk tijdschrift
New Scientist.
Radon is nog steeds een killer
Edelgas uit beton zou achthonderd
levens per jaar eisen
Volkskrant, 10 januari 2004
Organon regisseerde
studie naar pil
Trouw, 14 november 2003
Geneesmiddelfabrikant Organon heeft
als
hoofdsponsor
van
een
wetenschappelijk onderzoek naar de
risico's
van
anticonceptiepillen,
ontoelaatbare invloed uitgeoefend op
de uitkomst van de studie.
ANW in het NIEUWS, nummer 16
woningen in vijftien jaar met eenderde
doen toenemen, van twintig becquerel per
kubieke meter lucht tot circa dertig
becquerel per kuub. Lange tijd werd
gedacht dat radon vooral via de
kruipruimte uit de bodem naar woningen
uitweek, maar tot veler verrassing wees
RIVM-onderzoek enige jaren geleden de
bouwmaterialen met 70 procent aan als
de grootste radonbron binnenshuis.
`De hete adem van Moede Aarde' wordt
radon genoemd, het gas dat uit
betonnen casco's de huizen in stroomt.
Honderden doden zijn het gevolg.
Onzichtbare scheurtjes in gasbeton,
haarfijne poriën in wanden en fijne
kieren in binnenmuren maken een
voortdurende verse aanvoer van radon
in de woning mogelijk.
Kierenjacht en de toegenomen isolatie van
woningen hebben de radonconcentratie in
3
Dit stralende radon is geen onschuldig
goedje. Jaarlijks sterven naar schatting
achthonderd personen in Nederland aan
door radon veroorzaakte longkanker. De
radioactieve deeltjes hechten sterk aan
fijne stofdeeltjes en worden daarmee diep
de
longen
in
gevoerd.
Daar
bewerkstelligen ze breuken in de DNAstrengen
van
cellen.
Natuurlijke
reparatiemechanismen
schieten
dan
tekort, waarna kanker kan ontstaan.
Radon is daarmee na het roken de tweede
bron van longkanker in Nederland. Dit
aantal doden behoort strikt genomen tot
het
hoogste
aantal
'bewezen
milieuslachtoffers'
en
benadert
bijvoorbeeld
de
duizend
jaarlijkse
asbestdoden in Nederland. Om allerminst
bewezen gezondheidseffecten van straling
van pakweg gsm-telefoons of zendmasten
lijken meer mensen wakker te liggen.
Spuitje tegen roken
Natuurwetenschap & Techniek, jan 2004
Ongeveer een miljoen Nederlanders is
van plan in het nieuwe jaar te stoppen
met roken. Hooguit 20% zal slagen. In
de toekomst kan het rookvaccin
wellicht uitkomst bieden. Naast een
griepprik halen we dan een rookprik
die nicotine uit de hersenen weg moet
houden.
Sinds de jaren vijftig, toen maar liefst
90% van de Nederlandse mannen boven
de vijftien jaar rookte, is het geleidelijk de
goede kant op gegaan. Tegen-woordig
rookt nog ruim 30% van de mannen. Bij
vrouwen is het percentage rokers
hardnekkig
constant
gebleven
op
eveneens zo'n 30%. Stoppen met roken
blijkt
voor
de
meeste
mensen
uitzonderlijk moeilijk.
Er is grote behoefte aan betere
afkickmiddelen tegen roken. De laatste
jaren zijn kleinere biotechbedrijven in liet
gat gesprongen. Het idee is om een vaccin
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
tegen roken te ontwikkelen. Één prik die
de verslaving opheft, dat zou natuurlijk
prachtig zijn.
De tijd is voorbij dat vaccins zich alleen
op infectieziekten richtten. Vaccins tegen
kanker en auto-immuun-ziekten zijn in
de maak. Een vaccin tegen roken valt in
een heel nieuwe categorie, de life-style
vaccins. Naast vaccins tegen cocaïne en
nicotine wordt ook gewerkt aan vaccins
tegen zwangerschap en cariës.
Alle Dagen Heel Druk
Bepaalde delen van de hersenen zijn bij
ADHD-patiënten kleiner en minder actief.
Maar omdat iedereen een bepaald niveau
van prikkels nodig heeft om prettig te
kunnen functioneren, gaan ADHD-ers op
zoek naar deze prikkels. Dit verklaart
waarom mensen die aan ADHD lijden,
vaak zitten te friemelen en te draaien op
hun stoel, niet op hun beurt kunnen
wachten en je de oren van het hoofd
kletsen.
als de vogelpest, met een menselijk
griepvirus samenkomt in één drager, of
het nou een mens of een kip is", vertelt
Osterhaus. "In dat geval kan een nieuwe,
dodelijke
griepvariant
ontstaan,
vergelijkbaar met de Spaanse griep die
aan het begin van de vorige eeuw twee
procent van de wereldbevolking het leven
kostte.
Wachten op mannenpil
`Ook al bestaat hij niet, de
mannenpil is een begrip’
NRC, 15 november 2003
Een vaccin tegen roken is lastig te maken
omdat het immuunsysteem de kleine
nicotinemoleculen niet herkent. Nicotine
passeert
daardoor
ongehinderd
de
bloedhersenbarrière die het beste filter uit
ons lichaam is.
Vaker ADHD door jachtige
maatschappij
UN, 10 januari 2004
ADHD is niet slechts een ziekte die je
hebt of niet hebt. Of een kind ADHD
ontwikkelt, heeft niet alleen te maken
met genetische aanleg, maar ook met
factoren
uit
de
omgeving.
Hoe
jachtiger de samenleving, hoe groter de
kans dat kinderen last krijgen van
hyperactiviteit.
Het aantal kinderen dat aan ADHD lijdt,
is de afgelopen vijftien jaar sterk
gestegen. Onze samenleving wordt ook
steeds jachtiger. Alles moet sneller,
efficiënter. Voor kinderen wordt het
daardoor steeds moeilijker de rust in hun
hoofd te bewaren. Dus is het logisch dat
het
aantal
kinderen
met
ADHD
toeneemt."
Volgens Slaats is ADHD een samenspel
van zowel genetische aanleg als invloed
van de omgeving. In haar onderzoek
ontdekte ze bijvoorbeeld dat de broers en
zussen van ADHD-kinderen praktisch
even slecht op allerlei computertaken
scoorden als de ADHD-kinderen zelf.
Blijkbaar speelt erfelijkheid bij ADHD een
belangrijke rol. Heb je een broer of zus
met ADHD, dan heb je een verhoogde
kans om tegen dezelfde problemen aan te
lopen.
Een genetische aanleg voor ADHD hoeft
echter niet altijd tot ADHD te leiden.
Omgekeerd kunnen kinderen die niet erg
kwetsbaar zijn toch ADHD ontwikkelen
als de omstandigheden ongunstig zijn.
ANW in het NIEUWS, nummer 16
Technisch is de mannenpil sinds de
jaren zeventig geen probleem meer.
Inmiddels
is
de
farmaceutrische
industrie om en naar verwachting is hij
binnen
zeven
jaar
te
koop.
Proefpersonen konden er nauwelijks
afstand van doen.
De ontwikkeling en het testen van de
anticonceptiepil voor vrouwen duurde
twaalf jaar. Maar op de variant voor
mannen wordt al dertig jaar gewacht. Hoe
kan dat? De techniek is het probleem
niet. Het eerste hormonale anticonceptiemiddel voor mannen bestond al in de
jaren zeventig. Mannen willen geen pil.
En als ze het al willen, zijn ze er te slordig
en onbetrouwbaar voor om hem te
slikken. Eerst moest er een Nieuwe Man
ontstaan. Een zorgzame, betrouwbare en
verantwoordelijke man.
Mannen kunnen kiezen uit condooms of
sterilisatie. Allebei vindingen uit de
negentiende eeuw.
En toen werd, totaal onverwachts, Viagra
een succes. Het was nooit bedoeld als
middel om de mannelijke potentie te
verhogen. Voor het eerst waren er
middelen die wél `knutselden' aan het
mannelijk lichaam. En dat maakte de weg
vrij voor de mannenpil."
Viroloog met een missie
Griep veroorzaakt in Nederland meer
doden dan het verkeer
Natuurwetenschap & Techniek, jan 2004
Toen vorig voorjaar de ernst van sars tot
de wereld begon door te dringen, was Ab
Osterhaus de wetenschapper die de
risico's aan de Nederlandse bevolking
mocht uitleggen. De viroloog deed het met
verve, maar tot zijn ergernis komt er van
voorbereidingen op calamiteiten weinig
terecht, ook al is de paniek bij incidenten
dan
aanzienlijk.
"Ik
heb
geen
bioterrorisme nodig om me zorgen te
maken over toekomstige epidemieën."
Juist de combinatie van mensen en
dieren kan grote gevaren opleveren. "Het
risico bestaat dat een kippengriepvirus,
4
Osterhaus' groep vond in 2000 een
variant die sindsdien door het leven gaat
als humaan metapneumo-virus en die
ernstige aandoeningen aan de luchtwegen
veroorzaakt. Toen sars de kop op stak,
werd dit metapneumo-virus in eerste
instantie aangewezen als de dader. Dat
kon niet kloppen, wisten Osterhaus en de
zijnen echter door hun ervaring met liet
virus. Het lukte daarom tamelijk snel om
een corona-virus te identificeren als de
werkelijke ziekteverwekker van sars.
Dat corona-virus bleek gelukkig niet zo
heel erg besmettelijk. De belangrijkste
reden dat de sars-epidemie uiteindelijk
nog geen duizend mensen liet leven
kostte.
Hard werken aan vaccin
tegen SARS
LINK, Universiteit Utrecht
december 2003
Bij het uitbreken van de SARSepidemie in het voorjaar van 2003
waren Utrechts virologen van de
faculteit Diergeneeskunde er als de
kippen bij. SARS bleek veroorzaakt
door een coronavirus. De faculteit
Diergeneeskunde werkt nu in ijltempo
aan een vaccin tegen het SARS-virus.
De faculteit Diergeneeskunde heeft zich in
25
jaar
tijd
gespecialiseerd
in
coronavirussen die bij katten, muizen,
koeien, kippen en honden voorkomen. De
coronavirussen die bij de mens infecties
veroorzaken (verkoudheid) waren tot nog
toe relatief onschuldig. Totdat in februari
plotseling SARS (Severe Acute Respiratory
Syndrome) opdook in Hongkong. Het
bleek te gaan om een nieuw, tot dan toe
onbekend coronavirus, dat dodelijk kan
zijn voor de mens.
De faculteit Diergeneeskunde in Utrecht
heeft door jarenlange onderzoekservaring
een flinke voorsprong. Wereldwijd staat
het virologisch laboratorium zelfs op
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
nummer
twee
van
de
lijst
onderzoeksinstituten
die
bezighouden met coronavirussen.
met
zich
systeem ook gegevens als temperatuur en
bloeddruk bijhoudt.
China gaat civetkatten
afmaken
Regering hoopt SARS-uitbraak te stuiten
Volkskrant, 6 januari 2004
Alle civetkatten en daaraan verwante
dieren die worden verhandeld op
markten in ZuidoostChina moeten
worden afgemaakt.
De
autoriteiten
hebben
tot
deze
drastische stap besloten nadat er een
nieuw geval van de longziekte SARS is
geconstateerd, het eerste in China sinds
de zomer.
Er
zijn
verscheidene
toepassingen
denkbaar voor het systeem. Het kan
gedurende enkele maanden gegevens
verzamelen en analyseren. Gezonde
mensen krijgen dan een waarschuwing
als het de verkeerde kant op dreigt te
gaan. Artsen zouden het herstel van
patiënten bij kunnen houden, zonder dat
die de hele tijd in het ziekenhuis hoeven
te verblijven.
Het geplande fusievermogen van ITER ligt
rond de vijfhonderd megawatt, ongeveer
eenzesde
van
wat
een
standaard
elektriciteitscentrale heden ten dage aan
thermisch vermogen nodig heeft om een
gigawatt
elektrisch
vermogen
te
produceren.
Warmer dan de Zon
De fysische en technische uitdagingen
van kernfusie zijn enorm. Hoe verhit je
het plasma tot de extreme temperaturen
die nodig zijn? Hoe sluit je een geladendeeltjessoep van honderd miljoen graden
Celsius op? Geen materiaal weerstaat die
verzengende hitte. En hoe maak je een
zodanig plasma dat het zo min mogelijk
warmte verliest via de wanden? En hoc
verricht je metingen in die hitte?
De lange adem van kernfusie
Natuurwetenschap & Techniek, nov 2003
Ook moeten alle markten waarop de
dieren
worden
verhandeld
worden
gesloten. Volgens de onderzoekers lijkt
het virus bij de man op het virus dat in de
civetkat is gevonden. Deze bevinding was
voor de autoriteiten de reden om
civetkatten, een delicatesse, in de
provincie Guangdong te laten afmaken.
Alle patiënten met longontsteking worden
onderzocht en alle bezoekers uit China
krijgen een snelle gezondheidscontrole
voordat ze de stad in mogen.
De bouwtekeningen liggen al een
decennium klaar, maar nog altijd heeft
de
politiek
niet
besloten
waar
kernfusiereactor ITER zou moeten
komen.
Het
moet
de
eerste
kernfusiecentrale worden die ook
daadwerkelijk energie levert.
Kernfusie energie van de
toekomst
Shell Prijs voor Utrechtse
plasmafysicus
UN, 12 november 2003
SARS-verdachte is `ontzettend leuk
beestje'
In China gaat de civetkat als `tijger' in de
draken-tijger-fenikssoep. Nu in China op
grote
schaal
civetkatten
worden
afgemaakt om een mogelijke heropleving
van de SARS-epidemie in te dammen,
krijgt dit kleine roofdier alle aandacht.
Prof. dr. Niek Lopes Cardozo weet
dezer dagen van voren niet dat hij van
achteren leeft. Op het FOM-Instituut
voor
Plasmafysica
Rijnhuizen
in
Nieuwegein lopen journalisten ineens
de deur plat.
`Iets tussen een huiskat en een marter
in', beschrijft Smeenk. Ze staan te boek
als carnivoren, maar ze eten alles:
vruchten, insecten, knaagdieren en ze
roven ook wel eens kippen, want sommige
soorten leven rondom dorpen.
Beha belt 112
Natuurwetenschap & Techniek, nov 2003
Nieuwe ontwikkellíngen bieden uitzicht op
een draadloos systeem dat je hart in de
gaten houdt. Bij acute problemen belt het
apparaat zelf de ambulance.
Op dit moment meten de elektroden
alleen het hartritme, een soort ECG, maar
het is theoretisch mogelijk dat het
ANW in het NIEUWS, nummer 16
Zes
supergeleidende
magneetspoelen
zorgen voor een poloïdaal magneetveld in
het vlak van de verticale torusdoorsnede.
Achttien supergeleidende magneetspoelen
(290 ton elk) zorgen voor een toroïdaal
magneetveld in de richting van de
plasmastroom.
ITER is het geplande voorportaal voor
commerciële kernfusie, die er op zijn
vroegst over zo'n vijftig jaar is.
Voornaamste doel van de centrale is het
realiseren van een lange aaneengesloten
periode van fusievermogen uit een plasma
van de waterstofisotopen deuterium en
tritium. Deze fusiebrandstof is in
overvloed aanwezig en voor iedereen
toegankelijk. Deuterium wordt eenvoudig
uit zeewater gewonnen, tritium kan
gemaakt worden uit het overvloedig
beschikbare metaal lithium, bekend van
de lithiumbatterij.
5
- Waar komt de boodschap op neer?
„Dat we, om te overleven, voortaan
energie wel moeten halen uit wind, zon,
water en kernfusie. De Westerse wereld
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
verbruikt al veel energie. In landen als
China en India groeit het stroomgebruik
drastisch. Elke drie weken wordt daar een
nieuwe elektriciteitscentrale op kolen
geopend. Rampzalig voor het milieu.
- Waarom is kernfusie minder riskant
dan kernsplijting?
„Het materiaal van de reactor wordt wel
radioactief, maar na zo'n vijftig jaar is dat
grotendeels verdwenen. Geen belasting
voor toekomstige generaties dus. En het
fusieproces
zelf
produceert
geen
radioactieve
stoffen.
Er
is
geen
kettingreactie, zoals bij splijting.
- Wanneer wordt de eerste fusiereactor
in gebruik genomen?
„We gaan binnenkort beginnen met de
bouw van ITER, een fusiereactor waar
500 megawatt vermogen uitkomt, tien
keer meer dan er in gaat. ITER moet
aantonen dat fusie werkt. Ik denk dat we
nog 20 á 30 jaar geduld moeten hebben."
VU ontwerpt bril voor
Derde Wereld
kant wel op? Straks is er bovendien geen
weg terug.
Toegegeven, het is de ideale brandstof. Bij
de verbranding van waterstof komt
energie vrij en blijft een onschuldig
restant over: water. Er is één probleem.
Waterstofgas komt op aarde nauwelijks
voor,
het
moet
worden
gemaakt.
Waterstof is dan ook geen energiebron,
maar een energiedrager, hooguit een
tussenstation om een andere vorm van
energie handig te kunnen aanwenden.
Maar eigenlijk is dat zonde. Elektriciteit is
een hoogwaardige vorm van energie waar
treinen op rijden, computers op rekenen
en lampen op branden. Het lijkt niet
handig om die energie te gebruiken om er
zoiets simpels als een brandbaar gas van
te maken.
En als Nuon de stroom voor de
Amsterdamse waterstofbussen produceert
met waterkrachtcentrales, is daar niets
op tegen. Maar alle waterkrachtcentrales
samen leveren bij lange na niet genoeg
stroom om al het verkeer in beweging te
houden.
Volkskrant, 10 december 2003
Het Amsterdamse VU medisch centrum
(VUmc) heeft een goedkope universele bril
uitgevonden
waarmee
miljoenen
slechtzienden
in
derdewereldlanden
kunnen worden geholpen. De gebruiker
kan met schuifjes op het montuur de
sterkte van de bril zelf instellen.
Apen op zoek naar rum
UN, 10 januari 2004
Alcohol en drugs luisteren menig feestje
op in huiskamer of houseparty. De mens
is een feestbeest. Maar sommige dieren
kunnen er ook wat van: vervet-apen zijn
bijvoorbeeld gek op alcohol, terwijl veel
katachtigen zich te goed doen aan planten
met hallicunerende stoffen.
Trouw, 12 december 2003
Een paar Amsterdamse stadsbussen
rijden sinds deze week niet meer op
diesel, maar op waterstof. Ze zijn de
voorbode van wat een nieuw, schoon
tijdperk moet worden: dat van de
waterstofeconomie. Maar moeten we die
ANW in het NIEUWS, nummer 16
Vliegen en drinken gaan niet samen. Dat
bewijzen elke winter weer tientallen
roodborstjes en wevervogels. Deze dieren
doen zich in deze voedselarme tijd tegoed
aan ontdooide overrijpe meidoornbessen,
die door gisting rijk zijn aan alcohol.
Sommige vogels eten zoveel bessen dat ze
leveraandoeningen krijgen. De dronken
vogels vliegen zich te pletter tegen ramen
van flatgebouwen of nemen een fatale
duikvlucht naar de grond.
Rendieren in Lapland kunnen het niet
laten af en toe een vliegezwam op te
peuzelen. Het is bekend dat deze giftige
paddenstoel een stof bevat die een
vlieggevoel geeft.
Kater na lezen antikaterpillenpatenten
Volkskrant, 22 november 2003
KG-2 en RU-21 (Are-You-21) heten ze. De
publiciteit over met name die laatste heeft
hype-achtige vormen aangenomen.
KG-2 bevat als werkzame stof het
aminozuur asparagine. Ook in RU-21
zitten zuren, zij het andere: naast
ascorbinezuur
(vitamine
C),
barnsteenzuur en fumaarzuur.
De relatie tussen die zuren is de
zogeheten
citroencyclus.
Het
extra
innemen van die zuren is een poging de
biochemische processen in het lichaam te
beïnvloeden. Pillenproducenten claimen
dat de werkzame stoffen die ze gebruiken,
de afbraak van alcohol versnellen.
Natuurkundige Rob van der Heijde van
het VUmc, bedenker van de bril, baseerde
zich op de ruim dertig jaar oude vondst
van een Amerikaanse fysicus dat twee
over elkaar schuivende lenzen een lens
van variabele sterkte kunnen vormen.
Een student van de TU Delft maakte een
montuur waar schuifjes in passen. De
instrumentenmakerij van het VUmc wist
vervolgens een set proefglazen te maken.
De scherpte is variabel van -6 tot +3. De
productiekosten zijn nog geen euro per
bril.
Waterstofeconomie van de
regen in de drup
Op Madagascar krijgen zwarte lemuren
hun kicks van duizendpoten die een
giftige stof uitscheiden. Het spul brengt
de lemuur een paar minuten in complete
extase. De aapachtige bijt in de
geleedpotige en smeert daarna het
beestje, vermengd met eigen spuug, over
zijn hele vacht. Het feit dat de maki een
vies gezicht trekt als hij in de duizendpoot
bijt, wijst erop dat het geen lekkernij is.
Jaguars in de Amazone kauwen op de
bast van een klimplant (Banisteriopsis
caapi) die hallucinogene stoffen bevat. Het
gaat de kat niet om de geestverruimende
trip, maar om het doden van inwendige
parasieten, zoals wormen.
De meeste katachtigen zijn wild van
kattenkruid (Nepeta cataria). Poema's,
leeuwen en lynxen die van deze geurende
muntplant snoepen, gaan een kwartier
lang helemaal uit hun dak. Ze zwaaien
met hun hoofd, kwijlen en rollen omver.
6
`Om een eventueel effect te kunnen
vaststellen is goed opgezet klinisch
onderzoek nodig met mensen', zegt de
alcoholexpert die indertijd die TNO-studie
heeft uitgevoerd.
Bij RU-21 - met op de verpakking:
`klinisch getest' - is het niet veel anders.
Ook de producent daarvan kan geen
resultaten overleggen van goed klinisch
onderzoek.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Lekker stuk maakt
ongeduldig
Volkskrant, 13 december 2003
Het is officieel, dankzij een melige
studentengrap:
een
mooie
vrouw
verandert verstandige hetero mannen
in irrationele gokkers.
Ze is 21 jaar, heet Vanessa Abbott en
studeert communicatie aan de Arizona
State University. Ze werd vorig jaar ook
gekozen tot de mooiste vrouwelijke
deelnemer
aan
de
website
www.hotornot.com, een razend populair
project van twee melige Amerikaanse
studenten.
Sterrenkundigen
van
de
Cornelluniversiteit hebben organische moleculen
gevonden in een zeer lichtsterk, ver
verwijderd sterrenstelsel. Het stelsel is
waargenomen met de Spitzer Space
Telescope,
NASA's
nieuwe
infraroodsatelliet.
Het
bevat
grote
hoeveelheden stof, waardoor het extreem
veel infrarode straling uitzendt. Door een
gedetailleerde
analyse
van
die
infraroodstraling is nu ontdekt dat zich in
het stelsel ook grote hoeveelheden
organische (koolstofhoudende) moleculen
bevinden. De fundamentele bouwstenen
voor het leven waren dus vroeg in de
geschiedenis van het heelal al aanwezig.
vermoeden dat het heelal relatief weinig
materie bevat, maar daarnaast gevuld is
met een mysterieuze 'donkere energie', die
ervoor zorgt dat de uitdijing van het
heelal in de toekomst steeds sneller zal
gaan. De metingen van XMM-Newton
lijken op het eerste gezicht niet te rijmen
met deze theorie.
Astronomen en natuurkundigen
op spoor van donkere materie
Fermi National Accelerator Laboratory
12 november 2003
Een
ver
verwijderde
cluster
van
sterrenstelsels, waargenomen door de
Europese
röntgenkunstmaan
XMMNewton.
De oerknal is nog steeds
gaande
Trouw, 4 november 2003
Van Vanessa, rapportcijfer 9.9, staat
echter nu ook wetenschappelijk vast dat
ze mannen het hoofd op hol kan brengen
met haar aantrekkelijkheid.
Irrationelere beslissingen, in elk geval,
dan na het bekijken van middelmatig
beoordeelde vrouwen uit de Hot-orNot
competitie. Vrouwelijke proefpersonen
gedroegen zich daarentegen niet anders,
of ze nu foto's van aantrekkelijke mannen
hadden bekeken of van middelmatiger
exemplaren.
Wilson en Daly, verbonden aan de
McMaster-universiteit
in
Hamilton,
Canada, deden hun proeven met ruim
tweehonderd studenten, half om half
mannen en vrouwen. De proefpersonen
kregen reeksen foto's te zien van de Hotor-Not site. Wat de bedoeling van .de
proef was, wisten ze niet.
Uit de proeven van Wilson en Daly blijkt
dat volstrekt normale mannen zich
irrationeel beginnen te gedragen, zodra ze
een aantrekkelijke vrouw op het netvlies
hebben gehad. Hun geduld lijkt te
verdwijnen. Ze zijn na een reeks stukken
geneigd al genoegen te nemen met een
onevenredig lagere beloning, als er maar
meteen boter bij de vis komt.
Organische moleculen
gevonden in ver
verwijderd sterrenstelsel
Cornell University
18 december 2003
ANW in het NIEUWS, nummer 16
Een van de detectoren die gebruikt worden
voor het zoeken naar donkere materie.
Amerikaanse natuurkundigen gaan op
zoek naar neutralino's en andere WIMPs
(weakly interacting massive particles) kandidaten voor de donkere materie in
het
heelal.
Met
diepgekoelde
supergevoelige detectoren wordt op
Fermilab
gezocht
naar
dit
soort
ongrijpbare
spookdeeltjes
in
onze
onmiddellijke
omgeving.
Als
het
experiment succes heeft, zou dat tevens
een bevestiging kunnen betekenen voor
de theorie van de supersymmetrie.
Europese röntgensatelliet
ondermijnt populaire
heelaltheorie
European Space Agency (ESA)
12 december 2003
De gangbare theorie over samenstelling
en evolutie van het heelal ligt onder vuur,
dankzij waarnemingen van de Europese
satelliet
XMM-Newton.
De
röntgenkunstmaan heeft ver verwijderde
clusters
van
sterrenstelsels
waargenomen. Die blijken veel meer
röntgenstraling uit te zenden dan clusters
op kleinere afstanden. Dat betekent dat
clusters van sterrenstelsels een sterke
evolutie vertonen. En dat is weer in strijd
met de gangbare opvatting over de
gemiddelde materiedichtheid in het
heelal. De meeste waarnemingen doen
7
Van sterren en planeten krijgen
astronomen al maar meer verstand.
Maar van de stof die het meeste in het
heelal voorkomt, zien ze niets, noch
van de kracht die het heelal nog steeds
sneller laat groeien. Dat bevestigt
nieuw onderzoek.
Supernova's zijn sterren die in een
onderdeel
van
een
seconde
een
catastrofale instorting doormaken en
eventjes net zo helder stralen als een
compleet
sterrenstelsel.
Een
serie
ontploffende sterren op verschillende
afstanden van de aarde zou definitief
kunnen bewijzen dat het heelal niet alleen
uitdijt sinds zijn ontstaan in de oerknal,
maar dat die expansie al een hele tijd aan
het versnellen is.
Waarnemingen aan elf supernova's
bevestigen dat de oerknal is nog niet echt
afgelopen; het heelal groeit niet alleen, het
groeit steeds maar sneller.
205.443 priegelige
lichtstipjes
www.allesoversterrenkunde.nl
1 november 2003
Nieuwe precisiewaarnemingen van de
verdeling van sterrenstelsels in het
heelal bevestigen wat astronomen al
vermoedden: het heelal is nog gekker
dan ze al dachten.
In feite vormen de metingen een geweldige
ruggensteun
voor
het
recente
‘standaardmodel’ van de kosmologie,
waarin het heelal voornamelijk uit
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
mysterieuze donkere energie en donkere
materie bestaat, terwijl gewone atomen en
moleculen maar een ondergeschikte rol
spelen. ‘Ik was altijd vrij sceptisch over
donkere materie en donkere energie,’ zegt
Tegmark, ‘maar ik kan er nu echt niet
meer omheen.’
Dat geldt helemaal wanneer je de Sloanmetingen
aan
het
huidige
heelal
combineert met metingen aan de
kosmische achtergrondstraling. Die bevat
informatie over de materieverdeling van
het heelal kort na de oerknal.
opgeslokt. Kleinere planeten in de
binnendelen van zo'n stelsel overleven dat
niet. Maar als de reuzenplaneet in een
vroeg stadium een lege zone creëert in de
gas- en stofschijf waaruit hij is ontstaan,
komt die migratie tot stilstand. Kennelijk
is dat bij Jupiter gebeurd. Daar hebben
wij het bestaan van de aarde aan te
danken.
Meren op de maan Titan
Natuurwetenschap & Techniek,
november 2003
Astronomen van Cornell University
denken meren van koolwaterstoffen te
hebben waargenomen op de maan Titan.
De migratie van een zware exoplaneet kan de
vorming van een planetenstelsel tegenhouden.
Wubbo Ockels
Vanuit de ruimte zie je de aarde als
een broos bolletje
Intermediair, 4 december 2003
De onderzoekers gebruikten een schotel
met een diameter van 305 meter die
weerkaatste radarstraling opvangt, die is
uitgezonden door een radarbron met een
vermogen van een megawatt. De door
Titan weerkaatste bundel toont een
schittering. De astronomen denken
daarmee bewijs te hebben gevonden voor
een meer van koolwaterstoffen. Het
materiaal kan niet van organische
oorsprong zijn omdat de temperatuur aan
het oppervlak -180°C is. Hoog in de
atmosfeer kunnen stikstof en nethaan
reageren door inwerking van ultraviolette
straling, waarbij ingewikkelde moleculen
ontstaan. Die verbindingen regenen dan
naar beneden. Wetenschappers zijn zeer
benieuwd naar wat zich op Titan afspeelt.
Zijn snor is hij kwijt, zijn schedel is
kaal en Madame Tussaud zette begin
dit jaar zijn wassen beeld bij het
grofvuil. Op straat zullen weinigen
Hollands eerste ruimtevaarder Wubbo
Ockels dus nog herkennen. Inmiddels
heeft hij een nieuwe passie: vliegeren.
Om de aarde te redden van de
ecologische ondergang.
Ockels is een aartsoptimist, zegt hij zelf.
Iemand die gelooft in het bijna
onmogelijke en er vervolgens keihard de
schouders onder zet om het ook te
bereiken. Al heeft de ex-astronaut de
uitstraling van een VVD'er en zit hij
volgens sommigen goed in de slappe was,
hij maakt zich oprecht grote zorgen om
het milieu op aarde.
Vorming planetenstelsel is
strijd op leven en dood
Harvard-Smithsonian Center for
Astrophysics, 29 december 2003
'Nee. Ik hoop mijn populariteit als
ruimtevaarder te gebruiken voor de
nieuwe richting die ik ben ingeslagen:
duurzame ontwikkeling.'
Gebruiken of misbruiken? Wat hebben
ruimtevaart en milieu nou met elkaar te
maken?
'Die koppeling is niet gekunsteld. Mijn
sterke
engagement
met
duurzame
ontwikkeling
heb
ik
in
mijn
astronautentijd opgedaan. Als je vanuit
de ruimte naar de aarde kijkt, zie je wat
voor een broos bolletje het eigenlijk is.
Doordat de mens de aarde verliet, kreeg
hij er juist zo'n goed zicht op. Het enige
wat Gagarin deed toen hij als eerste in
het heelal zweefde, was ademloos naar de
wereld kijken. De ruimtevaart heeft ons
een spiegel voorgehouden. Het is niet
toevallig dat de Club van Rome pas met
zijn alarmerende rapporten kwam nadat
de eerste mens op de maan geweest was.
De
global
awareness
was
enorm
toegenomen.'
Dat idee van die laddermolen van u - een
tienkilometer hoge lus van draaiende
vliegertjes die net zoveel energie leveren
als een kleine kerncentrale - daarover las
ik vijf jaar geleden ook at verhalen in de
media. Hij zou in 2000 op de Expo in
Hannover staan. Ik heb hem niet gezien.
'Samen met mijn broer was ik een
bedrijfje begonnen om de laddermolen te
exploiteren.
We
waren
veel
te
optimistisch. Het heeft me veel geld
gekost - aan octrooien en dergelijke. Maar
nu kan ik me er als hoogleraar volledig op
storten. De Stichting Duurzame Energie
is een speciaal project gestart - Asset - om
de laddermolen van de grond te krijgen.
Partners als Shell, Essent en TNO storten
forse bedragen. Binnen twee jaar komt er
zeker
een
kleine
demonstratieladdermolen.
'Laatst hield ik een lezing bij een
discussie
in
Groningen
over
de
laddermolen. De belangstelling in het
noorden is groot. Na afloop kwam er een
boer op me af die enthousiast vroeg of de
eerste laddermolen op zijn land zou
mogen staan. Dat soort enthousiasme
voor
duurzame
ontwikkeling
is
fantastisch. Want de overgang naar een
duurzame maatschappij is in de eerste
plaats een culturele kwestie. We moeten
lol krijgen in het spelen met de natuur.
Het moet mode worden om ermee bezig te
zijn, en daarom moeten we af van onze
door en door commerciële manier van
denken.'
De vorming van een planetenstelsel
zoals het onze wordt bepaald door een
strijd op leven en dood tussen de
moederster en de zwaarste planeet in
het stelsel.
Dat concluderen twee Amerikaanse
astronomen op basis van uitgebreide
modelberekeningen.
In
veel
planetenstelsels zal de zwaarste planeet
langzaam maar zeker naar binnen
spiralen, om uiteindelijk vlak bij de ster te
eindigen, of zelfs door de ster te worden
ANW in het NIEUWS, nummer 16
'Wetenschappers moeten allerlei
dingen en ideetjes gewoon proberen'
rare
Dat ene ruimtevluchtje van u is inmiddels
twintig jaar geleden. Toch blijft Nederland
u tot in eeuwigheid zien als 'de
ruimtevaarder'. Vervelend?
8
St. Bonifatiuscollege, Utrecht