Koninklijke Vlaamse Academie van België 11

THEMA
KVABStandpuntElsWitte:Hetdebatronddefederaleculturele
enwetenschappelijkeinstellingen(2010-2015)
TOESPRAAKDOORELKESLEURS,STAATSSECRETARISVOORWETENSCHAPSBELEID
Geachtevoorzitter,
GeachteledenvandeAcademie,
GeachteprofessorWitte,
Geachtedamesenheren,
Ikdankuvoordeuitnodigingomhierdezenamiddaghetwoordtotuterichten.
IkwensvooreerstprofessorElsWittetebedankenentefeliciterenvoorhet‘Standpunt’dat
zijgeschrevenheeftoverdefederalecultureleenwetenschappelijkeinstellingen.
MevrouwWitte,ikhebudaarnetgoedbeluisterdenikhebookuwessaymetmeerdan
gewoneaandachtgelezen.Hetbevateenaantaluitdagendestellingeneninspirerende
inzichten.ZoalsAcademievoorzitterHubertBockenheeftaangegeveninzijninleiding,isuw
essayeensynthese,dochnieteensynthesediedebedoelingheeftdediscussietesluiten,
maareensynthesediedebedoelingheefthetdebatteopenen.Eenuitnodigingwaarik
graagopinga.
Opeenaantalelementendieuinuwbeleidsmatigeconclusiesnaarvorenhebtgebracht,
wensikwatdieperintegaan,ookomeenantwoordtebiedenopeenaantalvragendieuw
essayongetwijfeldoproept.Ikzalhetmetnamehebbenoverdewenselijkheidomde
federalewetenschappelijkeinstellingenbestuurlijkeautonomieteverlenen.Verderzalikhet
hebbenoverdesamenwerkingmetdegemeenschappenengewesten,enzalikkort
uitweidenoverdesamenwerkingmetdeuniversiteiten.Enikzalenkelebeschouwingen
wijdenaandevraag–unoemthetdevrees1–ofdefederalewetenschappelijkeinstellingen
hunfederalestatuutzullenverliezen.
Voorafgaandenvooralleduidelijkheidwilikhieruitdrukkelijkstellendatikhetinmijn
verderebetoogzalhebbenoverdefederalewetenschappelijkeinstellingen.Ikzalhetslechts
zijdelingshebbenoverdefederalecultureleinstellingen,Bozar,deMuntenhetNationaal
OrkestvanBelgië,enwelomdeeenvoudigeredendatdecultureleinstellingentothet
bevoegdheidsdomeinvanmijncollegaDidierReyndersbehoren.
Damesenheren,
1
ElsWitte,pg.30.
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina1/9
Zoalsuweet,isdehervormingvanhetfederaalwetenschapsbeleideenvanmijnprioriteiten
eneenvandeprioriteitenvandezeregering.Ikhebdaarvanmeetafaanwerkvangemaakt.
Datiseenimmenseopdracht,diezoalsprofessorWitteaangeeft(ikciteer)“heelwat
voorafgaandstudiewerkvergt,wanterzijntalrijkerandvoorwaardendiemoetenworden
vervuld.”2(Eindecitaat.)
Tochhebikditafgelopenjaaralverschillendezakengerealiseerd,diedeaanzetvormenvoor
eenmooieretoekomstvandatfederaalwetenschapsbeleid.
In2015hebikprioritairwerkgemaaktvandiversenoodzakelijkeendringendemaatregelen
omdecontinuïteitvandewerkingvanhetfederaalwetenschapsbeleidendeFederale
WetenschappelijkeInstellingentegaranderen.Daarnaasthebikdeanalysegemaaktvande
bestaandesituatieenhebikdeglobalehervormingvanhetfederaalwetenschapsbeleid
uitgetekend.Deassenwaarrondmijnhervormingsinitiatievenzichverderzullen
ontwikkelen,zijn:
•
deProgrammatorischeOverheidsdienstWetenschapsbeleid,
•
deFederaleWetenschappelijkeInstellingen,
•
defederalewetenschappelijkeprogramma’s,
•
enhetBelgischeruimtevaartbeleid.
In2016zaldeuitvoeringvandeglobalehervormingvanhetfederaalwetenschapsbeleid
aanvangenenikwiludaarvangraagdeelementenaangeven.Omdathetbuitenhetbestek
vandezebijeenkomstvalt,zalikhetniethebbenoverhetruimtevaartbeleid,enkeldatik
werkaandeoprichtingvaneeninterfederaalruimtevaartagentschap,waarbijookgewesten
engemeenschappenbetrokkenworden.
MaarlaatikbeginnenmetdeverzelfstandigingvandeFederaleWetenschappelijke
Instellingen,ofdeFWI,zoalsikzeverderzalnoemen.
BinnenhetwetenschappelijkelandschapnemendeFWIeenapartepositieindoorde
collecties(musea,archief,bibliotheek)endata(meteo-enruimte-data)waaroverzij
beschikken.Decollectiesvandemuseazijnnietalleenomkunsthistorischeredenen
waardevol,maarvertegenwoordigentevenseenaanzienlijkdeelvanhettotaleroerend
erfgoedvandefederalestaat.
BovendienbeschikkendeFWIoverspecifiekeexpertises.Daardoorhebbenzijhun
wetenschappelijkeerkenningopgebouwd.Hunonderzoeksdomeinenkunnenrekenenop
interessevanwegeanderemuseaenkennisinstellingen,watbijeenverderemodernisering
vanhunorganisatieeninfrastructuuralleenmaarkantoenemen.
2
Idem,pg.33
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina2/9
Latenweechtereerlijkzijn:hetontbreektdeFWImomenteelaanslagkrachtomtekunnen
presterenvolgensactueelgeldendestandaarden.DePODWetenschapsbeleid,dieis
opgerichtvanuitdeopvattingdatcentralisatiezouleidentotefficiëntiewinst,heeftde
operationelebeslissingsautonomievandeFWIfelingeperkt.
Meer,decentralisatieheeftertoegeleiddatdefinancierendeoverheidsstructuurinsterke
matevermengdraaktemethetoperationelebeheervandeFWI.Inhethuidigemodelstuurt
dePODWetenschapsbeleiddeFWIaan.InconcretoisdevoorzittervandePOD
WetenschapsbeleidookvoorzittervanhetdirectiecomitévandeFWI.Enookinde
beheerscomitésisdePODWetenschapsbeleidaanwezig.
Eenenanderleidttotsituatiesdie–ikdrukmediplomatischuit–nietwenselijkzijn.DePOD
Wetenschapsbeleidishetevaluerendeorgaandatwetenschappelijkedossiershoortte
beoordelen.MaardoordeaanwezigheidvandevoorzittervandePODinhetdirectiecomité
vandeFWIenvanstafmedewerkersvandePODindebeheersorganenvandeFWIontstaat
eensterkeverwevenheidmethetoperationeleniveau.Datkanleidentoteeneenzijdige
afhankelijkheidvandeFWItenopzichtevandefederalefinancieringendeadministratie
Wetenschapsbeleid,zelfstoteen’conflictofinterests’inzakebeslissingsbevoegdheiden
subsidiebestedingen.
DeFWI,diealtijdhetstatuutvanfederaleopenbarediensthebbenbehouden,ontbreekt
hetbinnendezecontextaandemogelijkheidomeeneigentijdsenautonoombeleidte
voerendatbreedgedragenis.Daartoeiseennauwerebetrokkenheidmetmeerdere
stakeholderswenselijk.
Latenwevergelijkenmetdewerkingvandefederalecultureleinstellingen,Bozar,DeMunt
enhetNationaalOrkestvanBelgië.Diezijnomgevormdtotverzelfstandigdeorganisaties;in
hetgevalvanBozarzelfseennaamlozevennootschapvanpubliekrechtmetsociale
doeleinden.Hunradenvanbestuurweerspiegelendemaatschappelijkekrachtenenaande
topstaanmensendieindebetrokkenartistiekesectorhunberoepscarrièrehebben
uitgebouwdeneenuitstekendereputatiehebbenopgebouwd.Deinstellingenzelf
beschikkenovereengrotebeslissingsautonomie.
AutonomieenresponsabiliseringzijnnoodzakelijkvooreengoedbestuurvandeFederale
WetenschappelijkeInstellingen.DaaromzalikdeFWIverzelfstandigen.Iktrapeenopen
deurinalsikzegdatdieverzelfstandigingnietopéénjaarkangerealiseerdworden.
Indeloopvandatprocesmoetendeinstellingenwelprofessioneelverderkunnenwerken.
Daaromnamikditjaartweereeksenvanbeslissingendiefundamenteelzijn.
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina3/9
Vooreersthebikgezorgdvooreenmaligebijkomendeinvesteringenterwaardevan11,25
miljoeneuro.Datbedragvertegenwoordigt30procentextrainvergelijkingtotdedotatie
diedeFWIin2015ontvingen.Zezorgenvooreeninhaalbeweginginzakeinvesteringen,iets
watjarenlangverwaarloosdis.
DaarnaastiseentaskforceopgerichtsamenmetdeRegiederGebouwenmetdebedoeling
derenovatievanhetonroerendpatrimoniumvandeFWIhoogopdeagendatehouden.
Ditvoorwatbetreftdemaatregelenopkortetermijn.Opdelangeretermijnplanikeen
diepgaandehervormingvandeFWI.Diemoetleidentot
1. verzelfstandigdeentiteiten,methetoogopmeeroperationeleautonomie,
2. eenaansturingdieopresultaatverbeteringisgericht,
3. devrijwaringvanhetpubliekkaraktervandeactiviteiten,
4. eenbeterepubliekswerking,
5. eenintenseresamenwerkingmetdedeelstaten.
DeFWIzijnopgerichtalsstaatsdienstenmetafzonderlijkbeheer,binneneen
gecentraliseerdedienst,namelijkdeProgrammatorischeOverheidsdienst
Wetenschapsbeleid.Vandaagbeschikkendezestaatsdienstenweliswaarovereigen
begrotings-encomptabiliteitsregels,maarzijhebbengeeneigenrechtspersoonlijkheid.
HetismijnintentiedeFWIondertebrengeninopterichtenverzelfstandigdeentiteiten,dus
meteeneigenrechtspersoonlijkheid.Elkeentiteitkrijgteenraadvanbestuur,een
directiecomité,eenofmeerdereondersteunendeadviesradeneneendienst‘shared
services’.Naastdefederaleregeringwordenookderelevantestakeholders,zoals
wetenschappelijkemiddensofdebedrijfswereld.
Derolvanderaadvanbestuurbestaaterindestrategieenhetalgemeenbeleidvande
verzelfstandigdeentiteitentebepalen,binnendekrijtlijnenuitgezetdoordeoverheid.
Tevensoefenthijcontroleuitopdeverzelfstandigdeentiteiteninhetalgemeenenhet
directiecomitéinhetbijzonder.Deraadvanbestuurlegtondermeerdejaarlijksebegroting
vastenhoudttoezichtopdeuitvoeringervan.
Deadviesraadofadviesradengeeftofgevenopverzoekofuiteigeninitiatiefadviesbij
wetenschappelijkeenmaatschappelijkedossiers.Deadviesraadbestaatuitonafhankelijke
experts,externaandeFWI,enwordtvoorgezetendooreenvoorzitterdiedeadviezen
voorlegtaanderaadvanbestuur.
Inruilvoordeverruimdeautonomiezaldeverzelfstandigdeentiteitverantwoordingmoeten
afleggentenopzichtevanderesultaten.Diezullengetoetstwordenaaneen
beheersovereenkomstmetdefederaleregering.Debeheersovereenkomstbevatconcrete
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina4/9
doelstellingen,diedoorderegeringkunnengecontroleerdeneventueelafgedwongen
worden.
DeopdrachtenvanopenbaardienstbetoonenvanwetenschappelijkonderzoekvandeFWI
hebbengemeenschappelijkedoelstellingen.Ermoetduseenbeleidgevoerdwordendat
gemeenschappelijkisvoordeinstellingenwaartusseneennauwverbandbestaat.Endatop
basisvanwelbepaaldeenduidelijkeopdrachten.Datkunnenwedoendoordeinstellingen
ondertebrengeninclusters.Zonderopditpuntverderindetailtetreden,kanikwel
aangevendatelkeclusterautonoominstaatvoorheteigenfinancieelbeleidenHR-beleid,in
zoverredatditbeleidstrooktmetdebeheersovereenkomst.Erkomenmetanderewoorden,
niettienradenvanbestuur,maaréénraadvanbestuurpercluster.Binnendieclusterzullen
deafzonderlijkeinstellingensamenkunnenafsprekenhoezetotmeetbare
efficiëntiewinstenkunnenkomen.
Ikkanuwelgeruststellen.Dedotatiemiddelendiezullenwordenaangewend,zijndezelfde
middelenalsdegenedienuwordenverleend.Zewordendusinprincipenietgewijzigd.
Damesenheren,
Totzovereenschetsvandehervormingophetniveauvandeinstellingen.Ikkomnutothet
tweededeelvanmijnuiteenzetting.
IkvertrekvantweecitatenuithetessayvanprofessorWitte.Ikbenblijtelezen(enik
citeer):“Ermoetwordengepleitvooreenbeteresamenwerkingmetdegemeenschappenen
degewesten.Vooralwatdebandmetdegemeenschappenbetreft,isdekritiekterecht,
zekernuhetmogelijkisomcultureleakkoordentussendegemeenschappentesluiten.Een
grotereverankeringvandezefederaleinstellingenindegemeenschappenzoumeerdan
welkomzijn.”3(Eindecitaat.)
MaareldersheeftProfessorWittehet,metenigevormvandramatiek,over–(enikciteer):
“demeestcrucialevraag:staanhetfederaleonderzoekendefederaleinstellingenaande
vooravondvanhunopgaanindestructuurvandegewestenengemeenschappen?”4(Einde
citaat.)
3
4
ElsWitte,pag.31
ElsWitte,pg.24
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina5/9
Mijnantwoordluidt:“Tijdensdezelegislatuurzullendefederaleinstellingenhunfederale
statuutbehouden.”Watzalergebeurentijdenseenvolgenderegeerperiode?Datweetik
niet.Watikwelweet,isdaterzeerveelcultureleenwetenschappelijkeknowhowaanwezig
is,diemomenteelvoordefederaleinstellingenonbenutblijft.Daarmoetdusinde
toekomst,bijeeneventuelenieuwestaatshervorming,ietsaangedaanworden.
Ikwilnualwelstellendatmendediscussiedaarovermoetde-dramatiserenenhetdebat
rationeelmoethouden.Erisgeensprakevandatdecollectiesvandehuidigefederale
instellingenwordenopgesplitst.Hetspookbeeldvandeuniversiteitsbibliotheekdiede
onevenmagazijnnummersaanééndeelstaattoewijstendeevenmagazijnnummersaaneen
andere,hoeftunietboventehalen.Datzalnietgebeuren.Datistrouwensooknietgebeurd
metdeplantenuitdePlantentuinvanMeise.Bijeeneventuelevolgendestaatshervorming
zullendeinstellingennietontmanteldwordenofdecollectiesnietgesplitstworden.Zowel
deinstellingenalsdecollectieskunnenperfectdoordedeelstatensamenbeheerdworden.
Hetsamenhoudenvandecollectiesisookmijndrijfveergeweestomnietintegaanopde
vraagvanhetBrusselsGewestomdecollectieModerneenHedendaagseKunstaftestaan
voorhetnogopterichtenmuseumindeCitroëngarage.Bovendiengaikgeencollectie
uitlenendieperfectkanwordententoongesteldindeMuseavoorSchoneKunsten,omdie
collectiedanondertebrengenineengarage.Eengarageisgeenmuseum.Hetgebouwis
totaalongeschiktalsmuseum.“Cecin’estpasunmusée.”
Dathebbenverschillendebouwmeestersenkunstexpertsbevestigd.Iemandmoetmijeens
uitleggenwaaromeenkunstcollectiethuishoortineengarage.Ikbenbenieuwdnaarde
argumenten.
Watikwelgadoen,isde3.000m²vandeMuseavoorSchoneKunstendienuonbenutzijn,
renoverenendecollectiemodernekunst,dievooraluitBelgischewerkenbestaat,opnieuw
gaanopenstellen.Datzalinonsmuseuminoptimaleomstandighedenkunnengebeuren.
Datzaliedereentengoedekomen,Brusselaars,Belgenendeinternationalegemeenschap.
ViadepershebiktrouwensgisterenvernomendatdestadBrusselhet
Vanderborghtgebouwwilverkopen.Datisopmerkelijk,wanthetBrusselseplanwasomde
collectieeerstdaarondertebrengen,inafwachtingvandeopeningvanhetCitroëngebouw.
Ikhoopdathiermeedezepolemiekeindelijkkanwordenafgesloten.Maarermoetmijin
dezediscussienogietsvanhart.Hetistochparadoxaaldatmijnpartijhetverwijtkrijgtde
federalestaatuittekleden,maarwanneerikdefederalecollectiesbijeenwilhouden,wordt
ookdatbekritiseerd.
Damesenheren,
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina6/9
Ikhadubeloofdookevenintegaanopdesamenwerkingvanhetfederaal
Wetenschapsbeleidmetdeuniversiteiten.
OverdeInteruniversitaireAttractiePolenkanikuhetvolgendezeggen.Zijzijndoorde
ZesdeStaatshervormingovergedragennaardedeelstaten.Dieoverdrachtverlooptinnauw
overlegmethetFondsvoorWetenschappelijkOnderzoek(FWO)enhetFondsNationalpour
laRechercheScientifique(FNRS).Allerectoren(dusookdeWaalse)hebbenaangegevendat
zijopeenconstructievewijzetoteensamenwerkingsakkoordronddeIUAP’swillenkomen.
Hetvoorstelvannieuwsamenwerkingsmodelisinmiddelsovergemaaktaandebevoegde
ministersindeVlaamseenFranseGemeenschapsregeringen.Indenabijetoekomstzullen
wehetverderoverleghieroverorganiseren.Hetisdanookdebedoelingdathetnieuwe
samenwerkingsmodelinhetvoorjaar2016doordeGemeenschappenwordtondertekend.
DreigtereenhiaattussendelopendeIUAPendenieuwesamenwerkingsvorm?Formeel
eindigendelopendeIUAP-projectenop30september2017.Hetnieuwe
samenwerkingsmodelkanpasvanaf1januari2018operationeelkanzijn(zoalsbepaaldinde
ZesdeStaatshervorming).Erdreigtmetanderewoordeneenkorthiaatvanenkele
maanden.Depromotorenvandeprojectenzullenechterindemogelijkheidwordengesteld
omhunlopendeprojectenbudgetneutraalteverlengentoteinddecember2017.Water
vanaf2018metdeIUAPgebeurtisdebevoegdheidendeverantwoordelijkheidvande
gemeenschappen.Hoedanook,definanciëlemiddelenblijvengegarandeerd.
DeBijzondereFinancieringswetsteltimmersdatvanafhetbegrotingsjaar2018€17,7
miljoenzalwordenovergedragenaandeVlaamseGemeenschapen€13,9miljoenaande
FranseGemeenschap.Vanaf2019geldterbovendieneenindexatievanditbedrag.
Voorwatdeanderevormenvansamenwerkingbetreft,vertrekikvanhetregelgevendkader
voorhetonderzoeksprogramma’bijkomendewetenschappelijkeonderzoekers’inde
universitaireonderwijsinstellingenendeFWI.Datkaderwasnietlangeractueel.Naar
aanleidingvandenegatieveadviezenvandeInspectievanFinanciën,hebikdanookhet
initiatiefgenomenomhetkoninklijkbesluitdatdemodaliteitenvandefinancieringvandeze
bijkomendeonderzoekersregelt,aantepassen.
DeInspectievanFinanciënsteldeinhaaradviesechterookdatdegeleidelijkeafbouwvan
ditprogrammaindetoekomstnoodzakelijkis.Definanciëlemiddelendiezovrijkomen
wordeningezetvoornieuwewetenschappelijkeinitiatieven,metnamevoorFED-tWIN,dat
eennieuwevormvanstructurelesamenwerkinginhoudttussende10FWIende
universiteitenvanbeidegrotegemeenschappen,5Vlaamseen6Franstaligeuniversiteiten.
Hetgaatompermanenteonderzoeksfunctiesvoorpostdoc’s,met50%tewerkstellingineen
FWIen50%aaneenuniversiteit.
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina7/9
Indeeerstedrieselectierondes,gespreidover3jaar,worden75FED-tWIN-betrekkingen
toegekend.Indedaaropvolgende4selectierondeswordennogmaals50FEB-tWINbetrekkingentoegekend.Quabudgetisheteerstejaar€3,2miljoenvoorzien,na4jaar
oplopendtotca.€12miljoenperjaar.Isditeennieuwbudget?Neen,deopbouwvanFEDtWINgaathelemaalparallelmetdeafbouwvanhetprogramma“bijkomende
wetenschappelijkeonderzoekers”.Ditzijn“communicerendevaten”.
Dienieuwesamenwerkingsvormleverteenwin-win-situatieopvoordeFWIenvoorde
universiteiten.
VoordeFWIzijndatdevolgendebaten:
▪Zijkrijgentoegangtotcomplementaireexpertiseaandeuniversiteit.
▪ZijkrijgenindirecttoegangtotFWO-FNRS-fondsenentotfondsenbinnendeuniversiteit.
▪Deinstroomvanjongeonderzoekers(inclusiefstudentenenstagiairs)vandeuniversiteiten
naardeFWIwordtbevorderd.
▪Inhetalgemeenzalhetaantrekkenvanexterne,internationalefondsengefaciliteerd
wordendoordesamenwerkingmetdeuniversiteiten.
Voordeuniversiteitenzijndebatendevolgende:
▪DetoegangtotdecollectiesenexpertisebijdeFWIwordtgefaciliteerd.Datscheptdan
weernieuwemogelijkhedenvoorpostdoc’somthema’stebestuderen,dietotnogtoeniet
behoordentothetdomeinvandeuniversiteiten.
▪Denieuweaanstellingenzullenertoeleidendatookandereonderzoekersbinnende
universiteitenzichzullenrichtennaardethema’svandeFWI.
▪Erkomennieuweloopbaanmogelijkhedenvoorjongeonderzoekers(bijvoorbeeldals
conservator),wateenpositiefgevolgkanhebbenvoorbepaaldeopleidingen.
Ineenlaterefase,mitseenpositieveevaluatie,kanditprogrammaookopengesteldworden
vooronderzoeksinstellingenenandereentiteiten.
Damesenheren,
Tijdomafteronden.Belangrijkeevoluties–ofhetnugaatomtechnologische,economische
ofsocialeontwikkelingen–zijnenkelmogelijkineenklimaat,waarindewetenschappelijke
onderzoekerzichindebesteomstandighedenenvolledigonafhankelijkkanwijdenaan
grensverleggendwetenschappelijkonderzoek.
Omdatonderzoeksklimaattecreërenoftebestendigenzijnvoldoendeinvesteringennodig.
Ikbenerstelligvanovertuigddatdeoptilstaandehervormingeneenmodernmanagement
bijdeFWIzulleninstallereneneennieuwhoopvolperspectiefvoordeonderzoekerszullen
meebrengen.HetfederaleWetenschapsbeleid,deuniversiteiten,deandere
kennisinstellingenen–waaromniet?–privé-actorendragenelkophunmanierbijaanhet
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina8/9
scheppenvandatklimaat.Wijzijnhierbijnietelkaarsrivalenofconcurrenten.Wijzijnhierbij
elkaarspartners.
Meneerdevoorzitter,
Ikwensunogmaalsvanhartetebedankenvoordekansdieumijgebodenheeft,omdeze
boodschaptebrengen.
Dankuallenvooruwbelangstelling.
ElkeSleurs
KoninklijkeVlaamseAcademievanBelgië11december2015
Pagina9/9