ODYSSEE - Essence College

Odysseus achterna
je eigen leven
als avontuurlijke Odyssee
Deel 1
Op zoek naar wie ik ben.
De spirituele kant van de Odyssee.
Deel 2
De afdaling, de reis naar het einde
van de nacht en de wederopstanding in de ochtend.
Deel 3
Psyche, de witte godin.
Vrouwen en het vrouwelijke,
de reis van de ziel in de Odyssee.
Psychologie: Odysseus de bedrieger, de schelm.
Dit artikel is achtergrondmateriaal voor de gelijknamige cursus
Jan de Graaf
© Jan de Graaf / uitgeverij Inspiratie – www.inspiratiesite.nl
/ essence college
h i e r
b e g i n t
j e
r e i s
n a a r
b i n n e n
Deel 1 - Op zoek naar wie ik ben
Als we in de penarie zitten ligt de vergelijking met topsport
of een avontuurlijke zoektocht niet voor de hand.
Toch zijn de overeenkomsten treffend.
Odyssee – op weg naar je innerlijke bron
Met ‘Odyssee’ wordt een lange zware tocht bedoeld.
‘De’ Odyssee is een episch dichtwerk van 24
hoofdstukken van de Griekse dichter Homeros (ca.
800 v. Chr). Het vormt, samen met de Ilias (Ilias is
een andere naam voor Troje), het onmiskenbare
fundament onder de Westerse literatuur. Ilias en
Odyssee zijn de oudste boeken die we kennen en,
net als de Bijbel, zijn ze door de eeuwen heen een
inspiratiebron gebleven.
De Odyssee beschrijft de reis van de hoofdpersoon
Odysseus.
Na
de
lange
Trojaanse
Oorlog,
beschreven in de Ilias, vertrekt Odysseus uit Troje
op weg terug naar zijn geliefde thuisland Ithaca. De
tocht is vol avonturen, ontberingen en ontdekkingen
en duurt uiteindelijk tien jaar. Odysseus weet door
zijn doorzettingsvermogen, listigheid en steun van
de goden de reis te volbrengen.
Gedurende zijn omzwervingen komt hij in het reine
met de traumatische ervaringen in de Trojaanse
Oorlog en komt hij gesterkt, verrijkt en gevormd
weer uit bij zijn eigen bron ... zijn Ithaca.
Afzien in je eentje: Odysseus achterna
Als Odysseus aanspoelt op het eiland van Kalypso
heeft hij heel wat achter zich gelaten. Zijn schepen,
zijn mannen, zijn oorlogsbuit. Ook zijn roem,
ondermeer gebaseerd op de krijgslist met het
houten Paard tijdens de oorlog tegen Troje is hier
nutteloos.
Zelfs zijn spreekwoordelijke slimheid heeft hem
kennelijk verlaten. Wat moet hij hier? Hij wil
gewoon naar huis, naar zijn koninkrijk op het eiland
Ithaka, waar zijn vrouw Penelope op hem wacht.
ODYSSEUS EN KALYPSO
Zij biedt Odysseus onsterfelijkheid aan als
hij bij haar wil blijven in haar grot op het
eiland Ogygia.
Schilderij van de Poolse schilder Jan
Styka (8.4.1858–11.4.1925). Kalypso (‘de
gesluierde’) verbeeldt de astrale droom
van geborgenheid: voor altijd veilig, terug
in de moederschoot.
Odysseus verbreekt na zeven jaar de
betovering. Hij bouwt een vlot en zet
opnieuw koers naar huis.
E s s e n c e C o l l e g e  school voor intuïtieve ontwikkeling  E v e r t s h u i s , J u l i an as t r a at 4 , 2 4 1 1 E D B o de g r av e n
i n f o @ e s s e n c e c o l l e g e . n l  w w w .e s s e n c e c o l le g e .n l  0 1 7 2 - 6 1 6 3 6 3
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
Kalypso is blij. Eindelijk een leuke man! Ze doet er alles aan om hem te houden en haar
aanbod is niet mis: eeuwig leven! Ze kan een einde maken aan zijn ongedurigheid, aan zijn
pijn en zijn leed. Waarom gaat Odysseus daar niet op in?
Als hij bij haar was gebleven hadden we nu niet zo’n prachtig verhaal gehad. Het is nog
steeds populair omdat de levenshouding die uit dit inmiddels achtentwintig eeuwen oude
heldendicht spreekt kenmerkend is voor de Westerse beschaving: individualistisch,
competitief, ondernemend, onderzoekend. Maar ook: authentiek, zichzelf, menselijk.
We kunnen nog steeds Odysseus achterna en onze levensreis zien als de spirituele zoektocht
van een mens op weg naar huis. `
Odysseus bij Kalypso
Wanneer je iemand halverwege zijn leven vraagt wat hij
met het tuintje heeft gedaan dat hem werd toevertrouwd
krijg je niet meteen antwoord. De meeste mensen hebben
niet zomaar woorden voor hun diepste ervaringen. Dus
praat je daar niet over. Er is in onze cultuur weinig taal die
uitnodigt om te praten over de zin van het leven, het
raadsel van de dood, de complexiteit van het lot, de angst
voor verlies, voor woede over onrecht en spijt over
gemiste kansen.
Het leven is eindig, maar we leven liever alsof we nooit
zullen sterven, alsof het leven doodloos is. A thanatoi
(doodloos) is de naam die de oude Grieken gebruikten voor
de goden. Sterfelijken, dat zijn wij, hoezeer we ook moeite
doen om dat te vergeten.
De Odyssee levert als het ware een blauwdruk voor het
vinden van betekenis in het bestaan. Elk mens zit immers
van tijd tot tijd vast op het eiland van Kalypso, in een
doodloze droom van geborgenheid, vaag verlangend naar
huis, je ware zelf.
Je kunt het ook anders zien. Op het eiland van Kalypso
krijgt Odysseus een training om zijn tuintje op orde te
brengen, woorden te vinden voor wie hij is en voor wat
hem te doen staat. Een inwijding bij de bron, een
volwassenwording. Hij zal dan ongeveer 33 jaar geweest
zijn; het begin van de midlife met toenemende
rusteloosheid en de centrale vraag: wie ben ik en wat doe
ik hier? Wat zit hij daar die zeven lange jaren te doen?
Staren naar de horizon?
DE SLUIER VAN KALYPSO
Ontdekken, openbaren, doorzien,
ontsluieren, ontraadselen – dat is
wat de onderzoekende, sceptische
kant van onze geest wil. Leren
door kritisch te zijn.
Apo-calyps
betekent:
‘het
oplichten van de sluier’. Tijdens
‘de’ Apocalyps, aan het einde der
tijden, zal alles uiteindelijk worden
geopenbaard zoals het is. De dag
van het Laatste Oordeel.
Elk
mens
heeft
ook
een
romantische kant die wil dromen,
die gelovig is, die leert door zich in
te leven, respect te hebben en
niet te oordelen. Met beide kanten
moet Odysseus leren omgaan.
Hij wordt niet alleen uit de droom
geholpen, hij leert zijn droomenergie te gebruiken. Zo’n beetje
wat we doen tijdens de Reader
Opleiding.
Het verlangen naar de horizon
De fascinatie met de horizon, de gezichtseinder, is het
sterkst aan de kust. Die scherpe streep in de verte, houdt
daar de wereld op? Waar blijft het schip dat die grens
passeert?
Die fijne lijn tussen water en lucht brengt twee werelden
samen; hemel en aarde. We kunnen ons voorstellen, dat
jarenlang staren naar de blauwe horizon een intense meditatie kan zijn. Odysseus vocht dag
in dag uit met Pothos, de god van het onbestemde verlangen en met Mercurius, de rusteloze
ondernemingsgeest. Zijn onrustige geest mocht pas weg toen hij daarmee klaar was, toen hij
zijn thuis had gevonden in zichzelf.
In de Odyssee is het de godin Athene, smaragdoog wordt ze genoemd, die Odysseus weer op
weg helpt. 'Mijn hart breekt gewoon als ik aan de slimme Odysseus denk die al zo lang diep
ongelukkig ver van zijn vrienden wegkwijnt op een eiland, de navel van een onafzienbare
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 3
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
zee'.
Athene symboliseert wijsheid en strategisch inzicht, ze stuurt Mercurius naar Kalypso met de
boodschap dat ze Odysseus moet laten gaan. Kalypso mokt, alle mannelijke goden mogen
met sterfelijke vrouwen slapen, maar als een godin eens een keertje een leuke man aan de
haak slaat mag dat weer niet. Die lui op de Olympus zorgen alleen maar goed voor zichzelf‘
Homerus is soms ontwapend oneerbiedig als het op de verhoudingen tussen goden en
mensen aankomt.
Overmoed deed hem de das om
Net als de gemiddelde zoeker naar betekenis ging Odysseus
helemaal niet bewust op weg. Hij moest gewoon; het was zijn
plicht om zijn eed gestand te doen en met zijn mannen ten strijde
te trekken. In de oorlog tegen Troje was hij één van de
belangrijkste aanvoerders. Dat verhaal wordt door de dichter
Homerus verteld in de Ilias, het boek over de belegering en
uiteindelijke inname van de stad Troje. Het dateert uit de 8e eeuw
voor onze jaartelling.
De Odyssee is een vervolg hierop. Dit verhaal begint als de helden
na 10 jaar oorlogvoeren huiswaarts keren – elk naar zijn eigen
eiland. De thuisreis van Odysseus zal dan nog eens bijna 10 jaar
gaan duren – want de goden zijn tegen hem.
Hij is namelijk zo stom om de zoon van de zeegod Neptunus te
beledigen, de reus Polyfemos, die hij bovendien zijn enige oog
uitsteekt. Deze overmoed (Hubris noemde de Grieken dat) komt
hem duur te staan: tegenwind, gevaarlijke klippen en stromingen,
zware stormen, schipbreuk – niets blijft hem bespaard. Twee keer
wordt hij, met zoutkorsten overdekt, naakt en berooid gevonden
op een onbekend strand waar hij na de zoveelste schipbreuk
aanspoelt. Over afzien gesproken!
Afzien op weg naar huis
Hoe vaak denk je niet dat het leven tegen je is? Halverwege heb je
heus wel de nodige littekens opgelopen, sommige wonden zijn nog
vers. We weten het: de weg naar de top is hard. Toch is dit in onze
cultuur wel het pad dat gewezen wordt. We zijn gefascineerd door
winnaars, mensen die het ultieme offer brengen op weg naar goud,
het eerste miljoen. De lijdensweg naar de top wordt het beste
verbeeldt in de topsport.
In de media zien we keer op keer de gepijnigde gezichten van
sporters
aan
ons
voorbijtrekken.
Ze
vertegenwoordigen
zelfopoffering, wilskracht en doorzettingsvermogen. We zijn
gefascineerd door hun bijna bovenmenselijke inzet. We kennen
hun palmares, hun ranking, hun toernooioverwinningen,
rondetijden, etappezeges. Waar doen ze het voor?
We kunnen er een immense behoefte in zien om onszelf uit te
dagen, om een top te bereiken, om het beste wat we hebben uit
de kast te halen. Een queeste, een zoektocht op weg naar onszelf.
Hardlopers, wielrenners, schaatsers, tennissers – we zien
afgetrainde lichamen, concentratie, mentale kracht om door een
hel te gaan. Eenzaam beuken voor een scherpe tijd, een
onmogelijke achterstand wegwerken, blijven doorgaan op dat
Afzien op weg naar huis
Topsport spiegelt ons de
mentale
kracht
om
moeilijkheden te overwinnen.
We zien de zelfopoffering, de
wilskracht, de strijdlust die
we zelf ook nodig hebben in
het leven. We laven ons aan
de triomf van de winnaar en
de tragiek van de verliezer.
Hebben we stress nodig om
het gevoel te hebben dat we
bestaan?
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 4
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
eindeloze rechte stuk als je er eigenlijk al doorheen zit.
De fascinatie hiermee is opmerkelijk. Blijkbaar herkennen we hierin iets van onszelf. Tijdens
de zware momenten in ons leven, als er veel meer op ons bordje komt te liggen dan we
aankunnen, wordt eenzelfde offer van ons gevraagd. We worden ‘op onszelf teruggeworpen’
heet het, we moeten er alleen uitkomen.
We zijn allang op weg
Elk levensverhaal heeft kenmerken van zo’n persoonlijke
zoektocht naar betekenis en bezieling. We boeken
successen, we overwinnen tegenslag, houden het uit in
een relatie of een baan; steeds krijgen we ook te maken
met teleurstellingen, moeilijke beslissingen, afwijzing en
miskenning. Vaak voelen we ons eenzaam. Een queeste
doe je nooit met z’n tweeën; het is de weg van de
eenling, de avonturier, de pelgrim die zich nergens echt
thuis voelt en die op elk moment bereid is om zijn spullen
te pakken, de zeilen te hijsen, zijn blik gericht op de
horizon. Een tocht door de woestijn van het leven.
Nog even en je wordt monnik (komt van monos, alleen),
of pelgrim (‘vreemdeling’, bedevaartganger); je loopt
naar Compostella of je zit elke dag een uurtje voor je
witte muur Zen te zijn. Maar ook het zwarte gat waarin je
terecht komt na een echtscheiding kan een startpunt zijn
voor een queeste. Voor een dergelijke zoektocht is in de
antieke oudheid door Homerus een soort Lonely Planet
gids geschreven: de Odyssee.
ODYSSEUS EN DE SIRENEN
Vaasschildering uit de 5e eeuw voor
onze jaartelling. Odysseus heeft
zich aan de mast laten binden om
zo de verlokkingen van de Sirenen
te doorstaan. Zijn mannen horen
niets; hun oren zijn dichtgesmeerd
met was.
De Sirenen beloven van alles met
hun betoverende gezang en lokken
je zo op de rotsen. Wat is jouw
manier om niet toe te geven aan
verleidingen?
Je eigen Ithaka
Ithaka kan van alles zijn: de perfecte relatie, eindelijk
vrede, heel erg rijk worden of gewoon het vooruitzicht
ooit 'met Pensioen' te gaan om te genieten van een
Welverdiende Oude Dag. Ithaka is een plek in ons hart
die doet hunkeren naar de Hemel of terugverlangen naar
een Paradijs dat we achter ons moesten laten. Ithaka is de Hoop (die doet leven) en ons door
moeilijke tijden helpt. Kenmerkend is dat de beloning gewoonlijk in de toekomst ligt of zelfs
buiten dit leven, in het hiernamaals; de belofte van een definitieve verlossing uit het lijden.
Bij het Essence College sluiten we liever aan bij spirituele tradities waarin de levensreis zelf
een genotvol, verrijkend en wijsgerig proces naar heelwording kan zijn.
Zoals gezegd, we zijn allang op pad. Het helpt om je eigen proces als een queeste te zien,
een Odyssee, en aan de hand van de avonturen van Odysseus te kunnen bepalen waar je
ergens zit op je weg naar huis.
Hier begint het gedonder
Wanneer Odysseus na de overwinning op Troje met zijn 12 schepen de steven huiswaarts
wendt is hij een door de oorlog geharde bruut. Zulke door de oorlog getekende veteranen
hebben hulp nodig. In onze tijd worden militairen, zoals degenen die terugkwamen uit
Afghanistan, voor debriefing opgevangen op Cyprus of Kreta. Ze kunnen niet zomaar naar
huis, ze moeten eerst ontstressen.
In deze fase komt Odysseus aan op Aiea, het eiland in het westen waar de godin Kirke (Circe)
woont. Zij helpt hem verder, onder andere door hem zijn zelfrespect en zijn mannelijkheid
terug te geven. Hij raadpleegt er een orakel, dat hem inzicht geeft in zijn situatie. Hij wordt
getraind, krijgt goede raad en wordt gewaarschuwd voor gevaren. Een cursus intuïtieve
ontwikkeling zouden we nu zeggen.
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 5
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
Zo kan hij op zijn verdere reis het betoverende gezang van de sirenen weerstaan die hem
willen lokken; het lukt hem ook langs de afschuwelijke monsters Skylla en Charybdis te
komen: een fantastische verbeelding van het dilemma, de ‘onmogelijke keus’: word je niet
door de één gepakt, dan toch wel door de andere!
Odysseus en Penelope
De Odyssee kent twee hoofdfiguren: een oorlogsveteraan op weg naar huis en zijn trouwe
echtgenote die daar, op het eiland Ithaka, op hem wacht.
Noodzakelijkerwijs concentreert de handeling zich op de vele kleurrijke avonturen van de
man, maar het verhaal zou nooit geschreven zijn zonder haar passieve, maar sterke
aantrekkingskracht. Penelope is steeds aanwezig in zijn verlangen om terug te keren.
Tientallen vrijers, troonpretendenten die Odysseus dood wanen, maken haar het hof. Zij
houdt ze, dag in dag uit, op een afstand - hopend en wachtend waar elk zinnig mens het
allang zou opgeven. Elke dag weeft zij aan haar bruidskleed, de vrijers belovend dat zij haar
keus bekend zal maken als het af is; 's-nachts haalt ze het gewevene heimelijk weer uit.
Zelfs als dat bedrog wordt ontdekt geeft ze het niet op. Ze vindt andere manieren om deze
klaplopers in toom te houden.
Als Odysseus uiteindelijk komt en de brutale vrijers overwint, moet ook hij wachten tot ze
hem in de echtelijke slaapkamer toelaat.
Hij moet zich waardig tonen.
Hereniging is het thema van de queeste
In onszelf, in onze psyche, speelt zich
precies zo’n verhaal af. Het kan even
duren voor het verlangen van onze ziel
naar hereniging tot ons doordringt. Het
leven neemt ons volledig in beslag. Toch
kunnen we onder de oppervlakte van
het dagelijks bestaan het verlangen
voelen van Penelope, de onvrede die
brandt in onze borst. Wij zouden zo
graag een vervullender leven leiden,
meer vanuit heelheid en harmonie, minder vanuit strijd.
Onze innerlijke avonturier Odysseus houdt zich lang koest. De onvrede met het bestaan., de
roep van je ziel … er is een prikkel nodig, een wending van het lot en ook nog moed om op
pad te gaan om je ziel tot rust te brengen.
Talloze verhalen beginnen onschuldig met een interessante ontwikkeling, een mysterieus
raadsel, een avontuurlijke zoektocht, een nieuwe relatie of werkkring. In het hoofdstuk
getiteld ‘de onverwachte reis’ in Tolkien’s ‘In de ban van de Ring’ waarschuwt Bilbo ervoor:
“It's a dangerous business, Frodo, going out your door. You step onto the road, and if you
don't keep your feet, there's no knowing where you might be swept off to ... “ (het is
gevaarlijk, Frodo, om de deur uit te gaan. Je gaat de weg op en als je niet op je voeten let is
het de vraag waar je terecht komt ... ). Het boek gaat over het terugbrengen van de Ring, die
al het kwaad in de wereld symboliseert, naar zijn oorsprong: het vuur van de Doemberg
waarin hij werd gesmeed. Ook deze hereniging brengt verlossing na bovenmenselijke
inspanning.
Elk avontuur kent dilemma’s, onverwachte wendingen, tegenslagen, momenten waarop we de
moed verliezen en zouden willen dat we er nooit aan waren begonnen. We gaan goed of
kwaadschiks door de hel: de zwarte nacht van de ziel.
Afdaling in de onderwereld
Odysseus lijkt een speelbal te zijn van het lot. Zo wordt het boek ook gelezen, als een
avonturenroman. De structuur en de diepere zin van het verhaal kan je daardoor gemakkelijk
ontgaan. In 'de held met de 1000 gezichten' geeft de mytholoog Joseph Campbell het inzicht,
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 6
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
dat elk spannend verhaal lijkt op een tocht door de onderwereld. Je gaat een drempel over, er
is geen weg terug, je moet er doorheen. De Odyssee heeft duidelijk zo’n structuur.
De belangrijkste stadia kunnen worden weergegeven in een cirkel, analoog aan de baan van
de Zon langs de hemel opgaan, blinken en verzinken. Als hij het hoogste punt in zijn
dagelijkse baan heeft bereikt; het middagpunt pal zuid, begint meteen al de afdaling. Dit is
het moment waarop Odysseus vertrekt: hij laat alles achter, hij vertrekt met de Noorderzon,
een reis naar het einde van de nacht.
Deze kosmische connectie in de Odyssee zie je in de vier archetypische eilanden op de
windrichtingen: het paradijs van Kirke in het westen waar de Zon ondergaat, de tocht door de
onderwereld naar het eiland van Kalypso dat in het Noorden ligt, de glorieuze zonsopgang op
Scheria als er ademloos naar zijn verhalen geluisterd wordt, zijn moeizaam rijzende ster door
de ochtend om zijn troon te heroveren op het eiland Ithaka.
We zullen verderop deze eilanden bezoeken. Maar eerst kijken we naar de bagage die
Odysseus meeneemt. Wat heb je nodig voor je eigen verhaal?
Odysseus is trots en koppig maar hij luistert wel
Kenmerkend voor de queeste is de verering die Odysseus aan de dag legt voor de goden en
de hulp die zij hem daardoor verschaffen. Hij is gehoorzaam en hoewel wantrouwend en
voorzichtig, slaat hij goede raad nooit in de wind; zelfs als die tot hem komt via nevelige
gestalten en vreemde boodschappen bevat. Odysseus luistert. De oerkrachten die in hem
huizen bezitten hem niet, hij luistert ernaar en hij denkt na. Je kunt ook zeggen: hij gebruikt
zijn intuïtie.
Odysseus is mannelijk in een zee van vrouwelijkheid. Niet alleen de vele godinnen en
lieftallige vrouwen dragen het zegel van de Anima, de ziel. We zien keer op keer dat hij niet
verzandt in polarisaties, in trotse ego conflicten, maar de weg inslaan van de dialoog. Hij is
bereid zijn kop te buigen, zijn trots in te slikken en te handelen, dat wil zeggen, zijn hand te
laten leiden door wat nodig en nuttig is. Hoewel hij ontzag heeft voor goden en godinnen en
altijd de juiste offers brengt, kan hij behoorlijk van zich afbijten en zelfs op ze mopperen.
Zijn wereld bestaat uit wonderen, elke boom, elke struik, elk dier en elk mens op zijn pad is
bezield door een geest of een god; zelfs de winden hebben persoonlijkheid en worden gekend
in hun nukken en kuren. Dit is animisme, de wereld is bezield.
In de huidige westerse zienswijze is de wereld niet geanimeerd maar een machine. We nemen
dus ook geen goden en godinnen meer waar en missen zo voeling met het wonder van leven.
Volgens de huidige inzichten is de ziel, de anima vervangen door vijf stofjes in de hersenen
die onze emoties en ons gedrag aansturen. In die visie zijn we uiteindelijk robots zonder
eigen wil.
Natuurlijk is het niet de bedoeling om
weer in geesten en goden te gaan
geloven. Als eerste stap op ons pad naar
huis is het voldoende als we het
mysterie van bewustzijn, van geheugen
en van emotie heel laten en weer leren
luisteren naar onze eigen intuïtie.
Wanneer we ons afstemmen op de
natuur om ons heen, worden we
geïnspireerd door de bezielde wereld en
staan we open voor de wonderlijke
manier waarop de voorvallen in ons leven blijken samen te vallen. Dan kunnen we ook
Psyche, de ziel, weer een plek geven in ons leven.
Van de psycholoog Carl Gustav Jung is de uitspraak, dat een mensenleven alleen als een
mythe, een archetypisch verhaal, kan worden begrepen. Alleen zo kunnen existentiële
dilemma’s en diepere lagen zonder oordeel in een groter verband worden weergegeven.
Hoe vertellen we onze eigen Odyssee? Welke goden zaten ons dwars, welke godinnen
stonden ons bij? Onze eigen zoektocht krijgt een totaal ander perspectief als we het naast dat
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 7
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
van Odysseus leggen. We herkennen in hem onze eigen worsteling op weg naar huis.
Aretè: op een vanzelfsprekende manier jezelf zijn
Odysseus luistert, maar ook zijn schranderheid is
spreekwoordelijk. Als het moet is hij zo listig en gemeen als
een slang, maar hij gaat er zich niet aan te buiten; hij is niet
kwaadaardig. Deze voortreffelijke eigenschappen komen
voort uit wat de Grieken aretè noemden. Aretè kan het beste
worden vertaald met fierheid. Het is een demonstratie van
zelfrespect, van eigenwaarde. Aretè hangt ook samen met
woorden als Ares (Mars), Aries (Ram) en Aristocratie (Kratos
is heerser of machthebber). Een aristos kratos is een
voortreffelijk heerser. De Romeinen kenden een dergelijk
begrip, alleen was ‘virtus’ (deugd) vooral een kwestie van
‘mannenmoed’.
In de Griekse mythologie wemelt het van de vrouwen met
aretè, zoals Koningin Arete ‘met de blanke armen’: Odysseus
knielt voor haar als smekeling en omarmt in een oeroud
gebaar haar knieën om als gast ontvangen te mogen worden
op Scheria, ‘want als zij u eenmaal in haar hart heeft
gesloten, dan is er hoop dat u snel terugziet wie u lief zijn.’
Het is haar dochter Nausikaä die hem deze raad geeft.
Odysseus kan dus in eerbied of als smekeling zijn kop
buigen. Ook op ons eigen pad is het belangrijk om
onderscheid te kunnen maken tussen twee soorten trots die van het ego en die van het hart.
Trots leidt tot hoogmoed en komt voor de val, dat spreekt.
Maar het is heel lastig om die twee uit elkaar te houden: de
koppige trots die narigheid veroorzaakt en de fiere
eigenwaarde die zich niet laat breken.
De fijne lijn tussen deze twee is het eigenlijke onderwerp
van de Ilias, het boek over het beleg van Troje, dat begint
met ‘de wrok van Achilles’. De held Achilles zit mokkend in
zijn tent omdat hij zich gekrenkt voelt – bij de verdeling van
buit werd hij tekort gedaan. De afwezigheid van de
onoverwinnelijke held op het slachtveld pakt voor de Grieken
rampzalig uit. Naast de schitterende beschrijvingen van het
krijgsbedrijf, de heldenmoed en de spanning van de oorlog
gaat het hele boek eigenlijk over de wrok van Achilles en de
healing die ontstaat als hij eindelijk met zijn hand over zijn
hart strijkt en zijn taak weer oppakt. De aretè van Odysseus
is minder star en duidelijker verbonden met zijn hart. Wat
maakt het verschil?
Trots en perfectie
Perfectie is ook zo’n valkuil waar we steeds weer intrappen:
wij zijn er nog lang niet, wij zijn zondig, wij zijn nog niet
volmaakt. Wij proberen 'het goed te doen' - en zullen altijd
falen. De ogen van anderen zijn hierbij cruciaal. We meten
ons met anderen. In de Odyssee zie je eigenlijk steeds, dat
Odysseus zijn eigen maat is, hij wil voldoen aan zijn eigen
aretè. Hij is niet perfect, maar voortreffelijk: een aristocraat.
Authenticiteit is tegenwoordig weer een gezochte categorie
om mensen mee in te delen. Je ziet meteen hoe gevaarlijk
AGAMEMNON
Dodenmasker
van
Koning
Agamemnon, de aanvoerder van
de Grieken voor Troje. Het werd
in
1876
door
Heinrich
Schliemann in Mycene gevonden.
Sindsdien werd duidelijk, dat het
masker enige eeuwen ouder is
dan
het
tijdperk
waarin
vermoedelijk de Trojaanse oorlog
plaatsvond (ca. 12e eeuw v.Chr.)
De Griekse cultuur verspreidde
zich over Europa. Tot voor kort
kreeg iedereen de Odyssee met
de
paplepel
ingegoten.
De
levenshouding
die
uit
dit
inmiddels achtentwintig eeuwen
oude
boek
spreekt
is
kenmerkend voor de Westerse
beschaving:
individualistisch,
competitief,
ondernemend,
onderzoekend.
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 8
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
dit is als je het verschil niet weet te maken tussen dwarse, koppige trots en de aretè die
voortkomt uit fierheid, uit eigenwaarde. Alleen zelf kunnen we uitmaken wat het verschil is –
elk oordeel van buiten is wat het is: projectie.
Van jezelf uitgaan zonder hoogmoed of laatdunkendheid naar anderen is wat zo
bewonderenswaardig is in Odysseus.
Ego en aretè - positief leiderschap
De Odyssee kent op zich geen
moraal. Wat slecht blijkt te zijn,
komt voort uit onwetendheid of
onmacht, maar vooral uit hubris,
hoogmoed. We waren even de
verticale dimensie vergeten, we
moeten weer in contact worden
gebracht met waar het in dit leven
werkelijk om draait.
Positief leiderschap uit zich in het
herstel van de kosmische orde.
Odysseus
gehoorzaamt
aan
dergelijke universele wetten, zijn
reis vervult het eeuwige verlangen
naar hereniging. In zijn aretè, dat
wonderlijke mengsel van koppige
trots en liefdevolle eigenwaarde,
DE EILANDEN IN DE ODYSSEE
kan een ontmoeting plaats vinden
van het zelfzuchtige ego en het De structuur van elk avontuur, zoektocht, levensverhaal
volgt het pad van de Zon langs de hemel: opgaan, blinken
wijze hart.
Samen kunnen ze uitgroeien tot en verzinken. In de tekening is de horizontale lijn de horizon,
een sterk karakter. Wat valt er dan we kijken naar het zuiden, in het westen (rechts) gaat de
nog te vertellen over onze ziel, Zon onder. Vanaf valavond vertrekt de Zon hier voor de reis
door de nacht en de hergeboorte in de ochtend. In de
onze gevoelige maankant? Maan is
Odyssee worden de stadia van het proces verbeeld door vier
beleving, sfeer, raadsel, vertelling, eilanden, elk met een godin of vrouw van vlees en bloed die
fascinatie. Iemand die bezield is de held verder helpt. Op twee ervan spoelt Odysseus naakt,
leeft zich in, wordt omhoog berooid en ternauwernood ontsnapt aan de dood aan – en
gestuwd naar exaltatie en sublieme steeds krijgt hij hulp op zijn tocht naar huis.
beleving of juist bedrukt door pijn,
depressie en het leed in de wereld.
Emotie is de expressie van de ziel.
Er zijn dus vanaf het prille begin in de wieg minstens drie levensverhalen te vertellen: dat van
het hart, dat van het ego en de lotgevallen van de ziel zelf. In oude teksten wordt de ziel de
Witte Godin genoemd, de ‘driewerf grote’ omdat ze de maangestalten in zich draagt:
wassend, vol, afnemend. Hierover in het derde deel meer.
Zielzoekers reizen licht
De bagage van Odysseus op zijn tocht is net zo luchtig als de astrale sluier die hij moet leren
doorzien. Blijven geloven in jezelf en luisteren, je intuïtie gebruiken en open staan voor
ingevingen van de goden is zijn richtsnoer.
Om de ontwikkeling van Odysseus verder te volgen is het van belang om onderscheid te
maken tussen binnen en buitenwereld. Indruk maken op de buitenwereld is op de reis voor
Odysseus steeds minder aan de orde. Als hij bij Kalypso aankomt is hij naakt. De uiterlijke
kenmerken van zijn verschijning zijn allemaal van hem afgevallen. Wat overblijft is zijn
innerlijke ontwikkeling.
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 9
Naar inhoudsopgave
Deel 1 - Op weg naar wie ik ben
Het innerlijk: ego, ziel en hart
Zijn innerlijke beleving in trots, behoefte aan aandacht en dadendrang is verbonden met het
begrip ‘Ego’ (ik). Onder dit oppervlakkige ‘ik’ ervaren we onszelf op een dieper niveau als een
aanwezigheid, een zijn. Dit besef van zijn noemen we het Wezen of (‘hogere’) zelf; onze
spirituele kern zogezegd. Hiermee is aretè (eigenwaarde, integriteit) het meest verbonden en
de beleving van onszelf vanuit ons hart. De derde innerlijke instantie is de Ziel (anima of
psyche) en die is kenbaar in onze belevingswereld, in onze fantasie en ons
inlevingsvermogen. Deze rijke binnenwereld van ego, hart en ziel is verbonden met de
buitenwereld via de persoonlijkheid, de verpakking zeg maar van dit alles.
Op al deze gebieden maakt elk mens op de Odyssee door het leven een ontwikkeling door. De
daden van het ego liggen vast in diploma's, wapenfeiten, gebeurtenissen. Onze beïndrukbare
ziel kan hiervan gloedvol of vol treurnis verslag doen, want verhalen vertellen is haar vak. Als
ze ook nog in de leer is geweest bij één of meer van de negen Muzen, als ze veel gelezen
heeft en geschoold is in muziek, dans en poëzie, zullen we onszelf beter begrijpen en zal ze
ons nog beter kunnen inspireren, amuseren, in extase verheffen en troosten.
Onze ziel wordt gevoed met dromen; daarom biedt het leven steeds een ander doel. Eerst
gaat ons verhaal over later, als we groot zijn. En als we dat, dankzij en ondanks alles,
inderdaad geworden zijn, gaat het onophoudelijk over keuzes maken, ambities realiseren,
koersen uitzetten, doelen stellen. Het ego aan het werk. Tegen de veertig komt de vraag: is
dat alles wat er is?
Wanneer is het tijd voor Leeuwenmoed, wanneer voor ziel, wanneer voor heldendaden,
wanneer voor genieten van de avonturen op onze eigen tocht naar Ithaka? Als we jong zijn
volgen we de kronkelwegen van het lot, tijdens de tweede helft van ons leven wordt het
steeds belangrijker om zelf een keuze te kunnen maken. De uiterlijke omstandigheden, de
attributen van succes of falen, worden minder interessant. Het blijkt te gaan om onze
wezenlijke ontwikkeling.
We moeten gaan zorgen voor ons zieleheil.
VRAGEN EN OPMERKINGEN
Ego en Aretè: de twee soorten trots - op welke momenten in je leven heb je het verschil
ervaren? Ben je een aristocraat – dat wil zeggen: je eigen maat?
Positief Leiderschap: als loyaal werknemer, als leidinggevende en zeker als je kinderen
hebt ben jij degene die de harmonie, de kosmische orde bewaakt. Hoe gaat je dit af?
Tocht door de onderwereld: Wat zijn jouw ervaringen daarmee?
DEEL 2
DEEL 3
De afdaling, de reis naar het einde van de nacht en de wederopstanding in de ochtend.
Psyche, de witte godin. Vrouwen en het vrouwelijke, de reis van de ziel in de Odyssee.
Psychologie: Odysseus de bedrieger, de schelm.
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 10
Naar inhoudsopgave
Literatuur, artikelen en lesbrieven
LITERATUUR
GRIEKSE GODEN EN MYTHEN
Odysseia – de reizen van Odysseus– vertaling Imme Dros (alleen 2e hands verkrijgbaar). Warm aanbevolen!
De goden van de Olympus – geschiedenis van een rijke beschaving - Barbara Graciosi
PERSOONLIJKE EN SPIRITUELE ONTWIKKELING
Boeken door Jan de Graaf te bestellen bij uitgeverij Inspiratie
‘De Astrale Werkelijkheid’ – over intuïtieve ontwikkeling, mindfulness en persoonlijke groei.
Aster betekent ster; astraal licht is sterrenlicht, het zachte, geheimzinnige schijnsel dat we
kennen op donkere, maanloze nachten.
We gebruiken de term om aan te geven dat ergens een mysterieuze sfeer hangt, waardoor we
bevangen raken. Meestal moeten we dan gapen en lukt het haast niet om ergens de aandacht
bij te houden.
‘Het Helen van Wrok en Mok’ - de kunst van het wraak nemen, quitte spelen, vergeven en
zegenen in de emotionele werkelijkheid.
Bij het oplossen van conflicten gaat het uiteindelijk over uit je trots stappen om in je hart te
komen. Onder de manieren om dit te bereiken geldt ook ‘kiet spelen
’Ringband 34 pagina's.
‘Projectie, overdracht en tegenoverdracht’ - beeldvorming en 'plaatjes': de vicieuze cirkel
van beelden.
Ringband, 38 pagina's.
DOWNLOADS
Een keus uit artikelen en lesbrieven door Jan de Graaf, beschikbaar op de Inspiratiesite
FILOSOFIE & TEMPERAMENT
Ken Jezelf! Op zoek naar innerlijk licht. Van Socrates en Plato tot de Stoïcijnen. Als je de Griekse
geschiedenis nagaat begrijp je wel waarom ze daar zowel de filosofie als de democratie moesten
uitvingen: het was een driftig, wraakzuchtig volk, dat best wat hulp en aanmoediging kon gebruiken
om zich te leren beheersen. Op de tempels in Delphi stonden aanmaningen om in alles maat te
houden en niets te overdrijven, waaronder de bekende spreuk 'Ken Jezelf' (gnothi seauton). Op
deze spreuk is onze cultuur nog steeds gebaseerd. Lees meer >>
IN GESPREK MET DE OUDE MAN VAN DE ZEE
Niets is wat het lijkt, en zeker niet als de planeet Neptunus ergens de hand in heeft. Nu de oude
zeegod al een tijdje in zijn eigen teken de Vissen staat - en er tot 2025 zal blijven - kunnen we
kijken wat hij aanricht, zowel in de wereld als in ons persoonlijke leven. Neptunus kan zowel een
Beëlzebub als een Hemelse Inspirator zijn. De subtiele draden die hij door het patroon van het
leven weeft zijn bekend: hoop, redding, illusie en desillusie, grootse collectieve fantasieën - en van
de weeromstuit materialisme, escapisme en fundamentalistische drijverij. Lees meer
MARS - MOTIVATIE EN MOTORIEK
Mars zet dingen in gang. Zijn dadendrang en dus ook zijn ongeduld is spreekwoordelijk. Stilzitten
is voor Mars een crime, hij wil bewegen, naar buiten, rennen, wilde spelletjes spelen, zijn kracht
meten, winnen en als het moet, eervol verliezen.
Mars in de horoscoop laat zien wat je motieven zijn, wat je motiveert en ook, hoe vrij je bent in je
motoriek, je bewegingsvrijheid. Mars is onze Innerlijke Krijger, een bewegelijke figuur, verbonden
met onze maagchakra en dus met plezier en voldoening.
Klik hier >>
HOVENIER IN EIGEN TUIN
Groei, volwassenwording en autonomie in de biologische, emotionele en spirituele ontwikkeling.
Naast de lichamelijk volwassenheid (letterlijk: volgroeid zijn), kennen we de emotionele, mentale
en spirituele volwassenheid.
Tegelijkertijd is een deel van ons ook nog kind. Vanuit onze volwassenheid zijn we gewend om een
beetje neer te kijken op dit kinderlijke, emotionele en onhandige stuk van onszelf.
Lees meer >>
VERANDEREN DOE JE ZO
Over intuïtie, doorzettingsvermogen en wilskracht. Veel mensen beginnen serieus werk te maken
van groei omdat ze het gevoel hebben dat er meer in ze zit. Je wilt veranderen - maar hoe pak je
dat aan en hoe omzeil je de klippen en grondzeeën?
Belangrijk is om ook op emotioneel gebied te 'Leren Leren': weerstand overwinnen en zin maken.
Klik hier >>
TAROT HANDLEIDING - met korte duidingen op zakformaat: om uit te knippen. Klik hier
Meer downloads vind je op: http://www.inspiratiesite.nl/achtergrond.html
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 11
Naar inhoudsopgave
Inhoud deel 1
Inhoudsopgave
Deel 1 - Op zoek naar wie ik ben ......................................................................................................................2
Odyssee – op weg naar je innerlijke bron .......................................................................................................2
Afzien in je eentje: Odysseus achterna ...........................................................................................................2
Odysseus bij Kalypso ...................................................................................................................................3
Het verlangen naar de horizon ......................................................................................................................3
Overmoed deed hem de das om ....................................................................................................................4
Afzien op weg naar huis................................................................................................................................4
We zijn allang op weg ..................................................................................................................................5
Je eigen Ithaka ............................................................................................................................................5
Hier begint het gedonder ..............................................................................................................................5
Odysseus en Penelope ..................................................................................................................................6
Hereniging is het thema van de queeste .........................................................................................................6
Afdaling in de onderwereld............................................................................................................................6
Odysseus is trots en koppig maar hij luistert wel .............................................................................................7
Aretè: op een vanzelfsprekende manier jezelf zijn ...........................................................................................8
Trots en perfectie ........................................................................................................................................8
Ego en aretè - positief leiderschap .................................................................................................................9
Zielzoekers reizen licht .................................................................................................................................9
Het innerlijk: ego, ziel en hart ..................................................................................................................... 10
LITERATUUR ................................................................................................................................................ 11
Inhoudsopgave.......................................................................................................................................... 12
DEEL 2
DEEL 3
De afdaling, de reis naar het einde van de nacht en de wederopstanding in de ochtend.
Psyche, de witte godin. Vrouwen en het vrouwelijke, de reis van de ziel in de Odyssee.
Psychologie: Odysseus de bedrieger, de schelm.
© ESSENCE COLLEGE - school voor intuïtieve ontwikkeling: een compleet programma voor persoonlijke en spirituele groei 12
Naar inhoudsopgave