hier het lespakket

Handleiding voor de leerkracht:
Voor u ligt de handleiding voor het project over de Stolpersteine Hattem.
In Hattem zijn in april 2011 de zgn Stolpersteine (struikelstenen) geplaatst ter
herinnering aan de 16 Hattemer Joden, die de Duitse bezetting niet hebben overleefd.
De Duitse kunstenaar Gunther Demnig, die dit project opzette, is in Hattem geweest om
de stenen eigenhandig in de straat te verankeren voor de woningen waar de Joodse
bewoners van Hattem woonden.
Via de site : www.gedenkstenen-hattem.nl kunt u veel informatie vinden.
Doel:
Dit project is geschikt voor de kinderen van de groepen (6) 7 en 8 van de basisschool.
We denken dat het goed past in de periode eind april/begin mei, omdat veel scholen
aandacht schenken aan de 4 en 5 mei herdenkingen/vieringen.
Het project valt onder de noemer heemkunde (niet te verwarren met de stichting) en
draagt bij aan het bewust worden van het feit dat geschiedenis niet iets is van ver weg en
vroeger, maar ook van het hier en nu.
Beginsituatie:
De kinderen hebben enige computervaardigheid nodig, vooral wb het doorzoeken van
een informatieve site. De leesvaardigheid ligt zeker in de hoge AVI niveaus. Sommige
stukken bevatten voor minder vaardige lezers en kinderen met een kleine woordenschat
moeilijke woorden.
Als introductie is het verhaal over Georg Cohn geschreven, zodat bij de kinderen een
raamwerk ontstaat waar informatie in past.
et is aan te raden dat de leerkracht klassikaal met dit verhaal begint.. Voor de groepen 6
is dit project vooral geschikt voor de betere leerlingen en zou het als een extra opdracht
gegeven kunnen worden.
Opzet:
Het project bestaat uit verschillende onderdelen.
 Het introductie verhaal over Georg Cohn. Deze is eenvoudig van opzet en door
bijna alle kinderen qua taalgebruik te lezen.
 De zoektocht op de site van de Stolpersteine Hattem. Aan de hand van de
uitgeschreven opdracht kunnen de kinderen op de site vragen beantwoorden en
aan het einde een reactie op de site achterlaten.
 Er is een antwoordenblad voor de leerkracht en eventueel voor de leerling
toegevoegd.
 Er is een puzzel gemaakt van foto’s van Joodse Hattemers in het algemeen.
 Tips voor de leerkracht om hoe verder met het project om te gaan.
 Digitale foto’s van Joodse bewoners van Hattem (zij overleefden de oorlog)
 Deze foto’s zijn te gebruiken voor een kleine expositie in de groep of school.
** Alle bestanden die noodzakelijk zijn worden ook digitaal aangeleverd (zie cd of de
site van www.stolpersteine-hattem.nl), zodat ze voor uw groep aan te passen zijn.
STOLPERSTEINE HATTEM
Tips voor de leerkracht:
Informatieve lessen op school hebben vaak ook een hoog begrijpend leesgehalte.
Toch is dat vaak niet de bedoeling, beleving en verhogen van inzicht en kennis zijn
natuurlijk veel belangrijker voor de leerling
Hieronder een paar ideeën om vooral het belevingsdeel van het project goed uit de verf
te laten komen.
*Richt in de groep een kleine expositie in over de Joodse bewoners van Hattem.
Dek een prikbord af met een grote donkere doek. Daarop op gekleurd papier foto’s van
Joodse bewoners van Hattem met hun namen. Ook foto’s van Stolpersteine Hattem zijn
te vinden, gewoon in Google opzoeken. Ze staan ook op de meegeleverde CD.
*Ga met je groep naar een van de adressen waar Stolpersteine liggen en laat de
kinderen daar een tekst voorlezen (verhaal van Georg Cohn, gedicht Ida Vos of..eigen
verhaal)
AARDRIJKSKUNDE
zij had een onvoldoende
voor aardrijkskunde die dag,
maar een dag later wist zij precies
waar treblinka lag.
héél even maar.
Ida Vos
*Er is een route via de Stolpersteine in Hattem, fiets met je groep langs de Stolpersteine
en lees per adres een gedicht, of passend tekstje. (boekje te verkrijgen bij het Toeristisch
Informatie Punt (TIP) aan de Markt in Hattem.)
*Kijk gezamenlijk de filmpjes die op de site van Stolpersteine staan.
*Verbind Anne Frank nadrukkelijk door een stukje uit haar dagboek voor te lezen of
een filmpje te laten zien via Beeldbank.nl , Teleblik of www.entoen.nu (wel account
aanmaken/Teleblik)
*Laat een van de kinderen (of een groepje) een spreekbeurt voorbereiden en uitvoeren,
misschien wel bij de Stolpersteine.
*De site van de Anne Frank stichting geeft ook veel informatie om de verbinding te
maken met de huidige tijd. Ieder jaar wordt bv de Anne Frankkrant uitgegeven en er
zijn boeken en stripboeken over Jodenvervolging en antisemitisme.
Zie www.annefrank.org
Hierboven een van de thema’s van de Anne Frankstichting onder : Leerlingen
Mocht u zelf leuke ideeën ontwikkelen dan worden we daar natuurlijk graag van op de
hoogte gesteld. Via de contactknop op de site kunt u ons een bericht sturen.
Sara Julia Gerson-Lippers Moeder van Ursula Gerson
Burg. van Heemstralaan 1
Tot slot: met dank aan:
** de stichting Heemkunde (foto’s)
**Verder attenderen wij u erop dat er dat er in juni 2011 het boek: de Geschiedenis van
de Joodse gemeenschap in Hattem’ van ‘Heemkunde’, met o.a. een uitgebreide
beschrijving van de periode uit WO 2, verkrijgbaar bij de boekhandel in Hattem en
Heemkunde.
**www.klassetv.nl – hier is een gratis lespakket over Joodse verhalen te vinden (dus
zonder verdere abonnementskosten)
**De fietsroute langs de Stolpersteine is te verkrijgen: Toeristisch Informatie Punt (TIP) a/d
Markt te Hattem
Introductie verhaal
Stolpersteine- Hattem.
1939__
begin WO2
1940
Nederland
bezet
1945
bevrijding
In april 2011 werden in onze stad Hattem de zgn Stolpersteine
geplaatst. Ze herinneren ons aan de 16 Joodse bewoners van
Hattem die zijn afgevoerd en vermoord door de Duitsers in de
Tweede Wereldoorlog.
Een uit Duitsland gevlucht Joods meisje werd wereldberoemd met
haar dagboek „het Achterhuis“, Anne Frank. Ze woonde in
Amsterdam in de oorlog en verstopte zich voor de Duitsers. Ze
werd gepakt door de Duitsers en overleefde de oorlog niet.
Anne Frank
Ook in Hattem waren er „Anne Franken“, alleen werden ze niet
zo bekend en soms is er zelfs geen foto van ze overgebleven.
Daarom is het project „de Stolpersteine“(zgn. struikelstenen)
door de Duitse kunstenaar Gunther Demnig bedacht.
Het brengt de Joodse bewoners terug naar de plaatsen waar ze
in en voor de oorlog woonden, ook in Hattem. Dit in de vorm van
stenen met een messing plaatje, met daarop hun naam en waar en
wanneer ze werden vermoord.
Georg Israël Cohn
Georg Cohn (in het midden tussen zijn ouders)
De familie Cohn was net als de familie Frank voor de oorlog gevlucht uit
Duitsland, omdat ze bang waren voor de regering van Adolf Hitler. Hij
(Hitler)had een hekel aan Joodse mensen en zij voelden zich zo onveilig dat
ze naar Nederland vluchtten.
De familie Cohn kwam uit Hamburg (Noord-Duitsland) en ging in 1936 in
Zwolle wonen.
Vader Cohn had daar een fabriek in lederwaren (bv tassen)
In 1940 kwam het gezin naar Hattem ( vader Julius Israël en moeder Alix Rosa
Sara Blum, ze gingen aan de Veldweg 9 wonen.
Veldweg 9 in Hattem
In het begin van de oorlog ging Georg nog gewoon naar school in Hattem.
In 1941 mocht dat niet meer van de Duitsers en moest hij naar een school
waar alleen Joodse kinderen zaten.
In 1942 moest het gezin zich voor de Duitsers verbergen,
(onderduiken of schuilen noemen we dat) Ze wilden zich niet vrijwillig
melden om daarna te worden opgesloten in bv kamp Westerbork in Drente.
Georg kon niet bij zijn ouders blijven, hij moest alleen bij vreemde mensen
op het landgoed Molecaten onderduiken. Zijn ouders waren toen in Epe.
Georg had pech, hij werd verraden, opgepakt en op 3 september 1944 in
een veewagon per trein naar het vernietigingskamp Auschwitz in Polen
vervoerd en na aankomst vermoord. Georg zat in dezelfde trein waar ook
Anne Frank in zat, hetzelfde transport dus. Heel toevallig.
De ouders van Georg zijn niet gepakt, zij overleefden de oorlog. Je kunt je
wel indenken hoe moeilijk het voor hen is geweest na de oorlog. Georg was
ook nog hun enige kind.
Voor Georg is nu in Hattem (Veldweg 9) een Stolperstein gelegd, hij is weer een beetje
thuis gekomen. De mensen in Hattem kunnen nu zijn naam weer lezen als ze knielen bij
de “Struikelsteen” die in stoep is geplaatst.
Aan de Hattemer bassischoolleerlingen van de groepen (6),7 en 8.
Voor jullie ligt het opdrachtenblad van de stichting Stolpersteine Hattem. Misschien heeft de
meester of juf hier al iets over verteld of wist je er al iets van.
Je hebt nodig:
*computer met internet verbinding en geluid (koptelefoon of boxen)
*pen of potlood
*dit opdrachtenblad
*internetadres: www.stolpersteine-hattem.nl
1. Typ het internetadres dat hierboven staat in. Je komt op de site die je nodig hebt.
2. Je ziet de eerste pagina van de site.
Vraag 1: Hoeveel Joodse mensen hebben er in Hattem gewoond, die de oorlog niet hebben
overleefd?
Antwoord:---------------------------------------------------------------------------------------------------Klik nu op de knop GA VERDER. Je komt nu in het hoofdmenu van de site.
Je kunt in het midden van de site een fotofilmpje kijken van ruim 3 minuten, kijk maar even.
Je hebt wel geluid nodig.
Aan de linkerkant van de site zie je een rij knoppen, er zijn er zeker een paar interessant voor
jou..
Klik op de knop: Wat zijn Stolpersteine? Lees het verhaaltje (wel een beetje moeilijk)
Vraag 2: Dus, wat zijn Stolpersteine?
Antwoord:------------------------------------------------------------------------------------------
Klik op de knop: Waarom Stolpersteine?
Lees het verhaaltje en probeer de vraag hieronder te beantwoorden.
Vraag 3: Waarom moeten we Stolpersteine plaatsen, voor huizen waar Joodse mensen
hebben gewoond?
Antwoord: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------De laatste knop is heel mooi: klik maar eens op de onderste knop: PLATTEGROND
Je krijgt een kaartje van Hattem te zien en de plaatsen waar Joden woonden. Je kunt ze
herkennen aan de gele Jodenster. (Davidster)
Wanneer je op de ster klikt kun je zien wie daar heeft gewoond.
Vraag 4: Schrijf achter de adressen hieronder de namen van de Joodse bewoners.
Achterstraat 24
…………………………………………………………………………………………………..
Achterstraat 37A
…………………………………………………………………………………………………..
Parklaan 18
………………………………………………………………..
Veldweg 9
……………………………………………………………………………………
Veldweg 17
……………………………………………………………………………………
Burg. van Heemstralaan 1
……………………………………………………………………………………
klik op de knop: Joodse gemeenschap:
vraag 5: In Hattem staat nog een Joodse kerk. (Achterstraat)
Hoe heet een Joodse kerk?
…………………………………………………………………………
vraag 6: Wanneer werd de Joodse kerk in gebruik genomen?
…………………………………………………………………………………
Goed gedaan, je bent klaar. De meester of juf heeft de antwoorden.
Je kunt ook nog via de knop: Contact een reactie geven op dit project.
Vg : Stichting Gedenkstenen Hattem
Antwoorden bij:
vraag 1: 16 Joodse inwoners van Hattem overleefden de oorlog niet.
vraag 2: Stolpersteine (figuurlijk: "struikelstenen") zijn gedenkstenen van de Duitse
kunstenaar Gunter Demnig (1947 Berlijn) in het trottoir voor de huizen van mensen,
die door de nazi's verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn
vanwege ras, geloof of levensbeschouwing. De kunstenaar noemt ze 'Stolpersteine'
omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart. Bovendien je je moet buigen om de
tekst te kunnen lezen."Een mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is," zegt
Gunter.
Vraag 3: Stolpersteine zijn een herinnering aan de mensen die hier geleefd hebben.
De steen ligt in de stoep voor hun huis: hier woonden zij, hier leefden zij.
Stolpersteine brengen de mensen als het ware weer thuis, het geeft de verdrevenen
hun plek terug. Zo komen zij symbolisch weer thuis.
Vraag 4:
Achterstraat 24:
Mozes van Gelderen, Betje van Gelderen-Godschalk, Salomon van
Gelderen
Achterstraat 37A:
Michel Klatser, Betje Klatser-Godfried, Abraham Klatser, Andries
Klatser
Parklaan 18 :
Rachel Rozeband-Cortissos, Mietje Rozeband, Reintje Rozeband
Joseph Rozeband
Veldweg 9:
Georg Cohn
Veldweg 17: Abraham van Gelder, Elisabeth van Gelder-Bakker
Burg. van Heemstralaan 1: Sara Julia Gerson-Lippers
Ursula Gerson
Vraag 5: Een Joodse kerk heet een synagoge
Vraag 6: De Synagoge werd ingewijd op 2 juli 1873.