5. Anatomie - TU Delft Medewerkers

Anatomie
hoofd
1
gevorkte
gifklier
gifblaas
borststuk
achterlijf
3
2
Net als andere insecten hebben bijen een uitwendig skelet
De bouw van deze ogen is volstrekt anders dan die van een
van chitine. Dit is een harde, sterke stof die chemisch
mensenoog. Elk facetoog is samengesteld uit duizenden
vergelijkbaar is met cellulose, de stof die planten hun
kleine lensjes die alle tezamen een heel breed beeld
stevigheid geeft. Ook net als andere insecten hebben
produceren en waarmee bewegingen beeldje voor beeldje
bijen een lichaam dat in drieën is verdeeld - kop,
en als het ware stilstaand waargenomen worden. Rood
borststuk, achterlijf - en hebben ze zes gesegmenteerde
licht zien bijen niet. Het voor ons onzichtbare ultraviolette
poten die bevestigd zijn aan het borststuk. Van andere
licht zien ze wel. De puntogen registreren geen vormen
vleugeldragende insecten verschillen ze doordat ze twee
maar alleen lichtsterkte. Eén theorie over de functie van
paar relatief grote en vliezige vleugels hebben waarvan
de puntogen is dat ze de bij in staat stellen om tijdens het
de voorvleugels altijd groter zijn dan de achtervleugels.
vliegen in evenwicht te blijven.
Bijen zijn behaard. Van de bloemen die ze bezoeken
borstelmembraan
Bijen kunnen horen, al hebben ze geen oren in de
stuifmeel verzameld hebben vegen ze dat met een soort
gebruikelijke zin van het woord. Ze doen het met de beide
kam aan hun achterpoten bij elkaar en deponeren het in
antennes die ze op hun kop hebben. Behalve horen kunnen
korfjes, eveneens aan hun achterpoten.
ze met deze antennes ook ruiken, weten hoe warm het is,
hoe hoog de luchtvochtigheid en hoe hoog het CO2 gehalte.
Koschewnikowklier
angel
blijft stuifmeel hangen aan deze haren. Als de bijen veel
angel
10
11
Bijen hebben geen longen maar, net als andere dieren,
Mensen kunnen tonen tot een hoogte van 15.000 Hz
hebben ze wel zuurstof nodig om te kunnen leven. Deze
horen. Bij bijen echter, gaat het bereik maar tot 500 Hz.
zuurstof wordt door het lichaam gevoerd door een stelsel
Met hun bijzondere gehoororgaan vangen bijen in het nest
van tracheeën. Dat zijn heel kleine buisjes van chitine die
de boodschap op van hun familieleden die rijk beladen
alle delen van het lichaam bereiken. Van buiten af komt
met nectar en stuifmeel terugkomen van een succesvolle
de zuurstof het lichaam binnen door de stigmata. Dat zijn
voedseltocht. Deze nieuwkomers kwispelen met hun
kleine openingen die zijdelings op het borststuk en het
achterlijf en produceren daarmee een toon van ongeveer
achterlijf liggen. Deze stigmata zijn verbonden met de
250 Hz waarmee ze de afstand tot de voedselbron
luchtzak. Van daaruit bereikt de zuurstof via het stelsel van
aangeven. De richting waarin deze bron zich bevindt geven
tracheeën het gehele lichaam.
ze aan met hun bewegingen, hun dans.
Bijen hebben een open bloedsomloop. Door zijdelingse
Honingbijen zijn polymorf, dat wil zeggen dat de soort
openingen zuigt het hart bloed aan en perst het er aan de
meerdere verschijningsvormen heeft, ook wel kasten
voorkant weer uit. Dan stroomt het vrij door het lichaam
genoemd. Het belangrijkst is de koningin. Een ander woord
en niet door aderen zoals bij andere dieren. Met het bloed
voor haar is ‘moer’. In een bijenvolk is er één koningin. Zij
worden voedingsstoffen naar alle delen van het lichaam
legt de eitjes, zij zorgt voor het voortbestaan van het volk.
4
5
gebracht. Niet de zuurstof. Die wordt via het stelsel van
tracheeën gedistribueerd. Het bloed van bijen is dan ook
Dan zijn er de werksters. Daarvan zijn er tienduizenden.
bijna kleurloos, omdat de rode bloedlichaampjes erin
Ze zijn iets kleiner dan de koningin. Zij verzorgen de
ontbreken die, zoals in het bloed van mensen en andere
eitjes en de larven, voeden de koningin, maken het nest
dieren, ervoor zorgen dat het hele lichaam zuurstof
schoon, halen voedsel. Net als de koningin zijn ze van
ontvangt.
het vrouwelijk geslacht, maar ze zijn onvruchtbaar. Bij
hen is de vrouwelijke ei-legbuis getransformeerd tot een
De kop van bij is bezet met een aantal organen: ogen,
steekapparaat, de angel. Deze is vast verbonden met een
voelsprieten, kaken, mondopening en een tong. De tong
gifbuideltje. Als de werkster steekt en de angel blijft in het
is lang en stelt de bij in staat om diep in de bloem door te
slachtoffer haken dan wordt het gifbuideltje uit het lichaam
dringen en de nectar op te zuigen. Deze nectar komt dan in
gerukt en sterft de bij. Overigens, de koningin heeft ook
de honingmaag en wordt bij het nest afgeleverd. Ook voor
een angel en kan dus steken.
het vervoeren van water en honingdauw, een stof die wordt
afgescheiden door blad- en schildluizen en sommige rupsen,
De mannelijke bijen heten darren. Ze komen uit
wordt de honingmaag gebruikt. Alleen als het echt nodig is
onbevrucht broed. Ze hebben een ronde vorm, zijn groter
zal de werksterbij er zelf van nemen, via een ventiel dat de
dan werksters en hebben ook grotere ogen. In een volk zijn
honingmaag verbindt met haar eigen middendarm.
er enkele honderden. Hun enige taak is het bevruchten van
koninginnen. Voedsel halen doen ze niet. Ze hebben geen
9
Bijen hebben vijf ogen. Twee grote facetogen aan weers-
angel. Tegen het eind van het zomerseizoen worden ze
zijden van hun kop en boven op hun kop drie kleine puntogen.
verjaagd en sterven in datzelfde jaar.
eierstok
6
hart
(bloedsomloop)
1. Een bij uit het geslacht Andrena, beladen met stuifmeel van de
akkergoudsbloem, Calendula arvensis. Met 1300 soorten is
Andrena het grootste bijengeslacht. Auteur: Alvesgaspar, Wikipedia.
zaadblaas
2. Primaire indeling van het lijfje van een bij in kop, borststuk en achterlijf. Auteur: Magnus Manske, Wikipedia.
gifblaas
3. Apis mellifera, honingbij, dar.
Auteur: Laurence Packer, Bee Tribes of the World.
4. Roodomcirkeld de drie puntogen (ocelli) van een Andrena sp.
Auteur: Luc Viatour, B kimmel, Wikipedia.
puntoog
5. De carnicabij, Apis mellifera carnica, is een ondersoort van de
Westerse honingbij. Oorspronkelijk komt zij uit Slovenië, maar
men vindt haar nu ook elders. Auteur: Richard Bartz, Wikipedia.
6. Tekening van facetogen, puntogen en antennes van een bij door de
Nederlandse natuuronderzoeker Jan Swammerdam (1637 - 1680).
Bron: http://www.dbnl.org
7.
hersenen
tong
honingmaag
ventiel
maag
8
eileider geslachtsorganen
angel
7
Anatomie van de bijenkoningin. Afbeelding is ontleend aan
‘Werkboek Bijen Houden’ door J.J. Speelziek.
Voor de benoeming van alle afgebeelde organen zie
http://www.imkerpedia.nl/wiki/index.php/Koningin
8. Bijenkoningin, kleurplaat.
Bron: http://www.schoolplaten.com/kleurplaat-Bijenkoningin i6018.html
9. Pop van een honingbij. Bron: http://etc.usf.edu
10.Het angelapparaat in het achterlijf van de bij. Samengesteld door
Albert Stoter op basis van een plaatje uit ‘Der Schweizerische
Bienenvater’, 15de druk, 1974.
Bron: http://www.imkerpedia.nl
11.De angel van de bij. Popular Science Monthly Volume 14, 1878 - 1879.
TU Delft